No. 1690 DE AMSTERDAMMER .WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. ? Mevr. Chr. Poolman als de Meid" ia Moser'd klacht De Compagnon". Cluristiie Pooliai, 1869-1909. De tgd vliegt: nu zyn er waarlijk al veer ?vy' f t i e n jaar verloopen ginds mevr. CHRISTINE POOLMAH haar vu f-en-t win t i g-jarig jubileum heeft gevierd. Toen vielen de feest avonden iets later in het teisoen, te Amsteram op 18 Februari 1895, >.?maar overigens klopt het aantal jaren, walmen nu niet juist van alle jobilea getuigen kan. Maar al vliegt dan voor mij, e renais voor verreweg de meeste stervelingen, de tjjd, voor enkele be voorrechten schijnt hy stil te staan, en onder die bevoorrechten behoort zeer zeker de aan staande jnbilaresae, onze gevierde tooneel«peelster. ? Ja, wél gevierd, gevleid en hooggeschat, «iet alleen door het schou wbnrg-pn bliek, maar ?ook, «n dat wil tegenwoordig wat zeggen, nn zoo intens-voelende en aoo geweldig artis tieke grootheden als voorlichters plegen op te treden,?ook door alle heeren (en dames) ?critici. Men leze maar de beoordeelingen ia dagbladen en tijdschriften na van de ver tooningen waarbij mevr. Poolman opgetreden ia. Sleed* aal men vinden wporden van lof ?en bewondering, en ik voeg het er van harte bij: die ajjn volkomen verdiend. . Hoe het komt nn dat men, althans in -de laatste vy'f-en-twintig jaar, juist haar «pel nooit heeft afgekeurd? Wél, doordat zq tijdig hWt ingezien waarin haar kracht ligt, «q,4^8 ze op oaderwetache wüze een devies «noest kiesen, dan nam ze zeker dat van den grooten Boerhave over: simplex sigillumveri, -neenvOod ie het kenmerk van et ware". Immers, als men haar riet spelen, IQ kt het zoo' dood-eenvoudig, zoo dood-gemakkelijk, terwyl het toeh feitelijk zoo heel moeilijk is ?Om eenvoudig en natuurlijk te echynenl Mevr. Poolman weet wel dat dit niet bestaat in met.den rug naar bet publiek gekeerd staan" en in 266 ongearticuleerd en rad praten ?dat de woorden in elkaar vloeien en onver staanbaar worden"; heel veel andere tooneelartisten weten dat even goed als zy, maar kun nen het toch niet nalaten, omdat ze wat ze wel moeten doen, niet kunnen. Mevr. Poolman kan dat wel, en dat Ia haar kracht. Zoo kon dat óók wijlen mevr. AlbregtEngelman, al overdreef die wel eens, ?en bovenal wijlen mevr. Christine Stoetz, ?wier plaatsvervanger mevr. Poolman in menige rol geworden is; nen denke maar ?eens aan Pieternel in De bruiloft van Klori» -ea Bootje. Hoe die twee artiaten dat hebben geleerd, en hoe ze hebben leeren inzien dat -dat het ware is, weet ik niet, maar van mevr. Poolman weet ik dat wel; ze zegt het aan ieder die het hoor en wil, en dus mag IIIIIIIIIIMIIIIIIIIII1II1IIIIII1IIIIIIIIIII EUNSWAPPEÜJKE Getlenrfle Me Deelden. Al flikkeren de beelden ook nog zoo sterk, toch trekt een bioscoopvoorstelling my nog «teeds aan, al bljjf ik het een onverklaarbaar raadsel vinden, waarom ik, en anderen met my', de onvolmaakte onwerkelijkheid prefereeren boven de volmaakte werkelijkheid. Gelukkig wordt er voortdurend ijverig aan gewerkt, de bioscoopbeelden steeds te volmaken, en het laatste snufje op dit gebied is de poging die .gedaan is om, behalve trillingsverschynselen «n andere naiigbeden te verwijderen, tegelyk de beelden te geren in hnnnatunrlykekleuren. Daarvoor zgn reeds veel eerder oplossingen ge geven. De meest voor de hand liggende was ?deze: terwy'l de bioscoop in razende snelheid opnamen maakte op de gevoelige film, draaide voor délens-opening een glazen schyf rond, in drie sectoren verdeeld, zóó dat elke sector «en der grondklenren, rood, groen en blauw bad. De snelheid van deze schyf was zoo geregeld, dat de roode sector juist voor de 'lens was by' n opname, de groene sector by de volgende opname, de blauwe by de derde, de roode weer by de vierde, enz. Zoodoende bevatte de film opnamen die ach tereenvolgens gemaakt waren by rood, blanw en groen licht. By het projecteeren der opgenomen films, zorgde men dat weer eenzelfde kleuren-sehyf voor de film roteerde; wanneer men nu de snelheid weer zoo regelde dat de roode opname" door de roode sector heen gepro jecteerd werd, de blauwe door de blauwe sector, enz., dan kreeg men op het doek achtereenvolgens roode, blauwe en groene beelden die by voldoende reproductie-snelheid in ons oog -een gezamenlijk beeld vormden in natnnrlyke kleuren. Practisch bleek deze Mevr. Chr. Poolman al» Badeloch" in Vondel'a Gysbreght van Aemstel". ik het hier wel neerschrijven: daargelaten haar natuurlijke gaf en, heeft zij haar succes als tooneelartiste voor een zeer. groot deel te danken aan de leiding en raadgevingen van de onvergetelijke mevrouw Kleine-Gar t man, die haar om zoo te zeggen heeft ontdekt en groote verwachtingen van haar koesterde. ?Dat mevrouw Kleine goed heeft gezien, weten wij allen, en ook dat zy heel veel genoegen heeft beleefd van haar leerling. Trouw heeft deze de twee grondregels in het oog gehouden, door mevrouw Kleine baar ingeprent. De een e, als het ware mevrouw Kleine's lijfspreuk, luidde: Wat je ook doet, kind, weeMi^ne", en de tweede: Zeg alles, wat je te zeggen hebt, eerst in andere woorden, zoo alledaagsch en natuurlijk mogelijk, hond dan dien toon vast, en tracht daarna de woorden van je rol in dienselfden toon weer te geven". Na, ik zet hst iemand om n rol te noemen van boerin of voorname mevrouw, van kamenier of poorteres uit de 17e eeuw, van hersenloos dametje of van intrigante, waarin mevrouw Poolman niet digne is geweest, met andere woorden: uit den band is gesprongen, of een rol waarin zy' niet natnnrlqk is geweest. Wacht even, ik ben te haastig geweest: jaren geleden, mevrouw Poolman zal het zich nu heusch niet meer aantrekken wanneer ik dat echec even uit het vergeetboek ophaal, heb ik iets heel leelyks, iets heel onnatuurlijks van haar gezien; en dat was juist in den tijd toen zy voor goed er bovenop kwam en men reeds naar Het Nederlandsen Tooneel ging om Chris Poolman. Toen, in den zomer van 1882, dacht namelijk de Baad van Beheer dat de veel geprezen artiste alles kon, en hadden de heeren de onhandigheid haar in Serge Panine een passie rol te laten spelen. Het resultaat was een mislukking, maar dat is juist haar geluk geweest; want schrander als zo is, heeft ze dientengevolge begrepen dat ze die richting allerminst uit moest, wijl haar ontbrak wat voor dergelijke rollen npodig is: het sonore stemgeluid, dat in staat is op laaiende hartstochten weer te geven zonder in onnatuurlijke tonen te vervallen, das: dat bisondere soort geluid, dat maar, zoo heel, heel weinig artisten bezitten. Dat is intusschen heel iets anders dan wat men onder stem verstaat; immers stem heeft ze genoeg, een z a n g-stem zelfs, en een heel lieve ook; denk maar uit vroeger dagen om haar Eitje, in De bruiloft van Klorit en Hooye, en uit de laatste jaren- om haar Tante C», in Atie's huwelijk. Wat neuriet ze daar niet alleraardigst dat Jours de mon enfance" uit Les Pr janx-clercsl En juist dat neuriëu, terwijl ze in die oude-damea-rol moet nadoen een man, die weer zelf een vrouw nadoet, is verbasend moeilijk, al Igkt het ook nog zoo eenvoudig. De volgende woorden van dat liedje zy'n: o jours d'innocence, votre souvenance est ponr moi Ie bonheur". Dat me T. Poolman zelf daarby nog wel eens terugdenkt aan haaV eigen kinderjaren wil ik graag aannemen, maar dat die berinnering voor haar zon zyu Ie bonheur", d.w.z. het eenige geluk, neen, dat is zoo niet. Immers al had zy' niet een lieve dochter en een schoonzoon, beide kranige artisten, en al was sy niet ((rootmama, iets waarnaar vrouwen van zekeren leeftyd altijd snakken, dan nog zou zy, met haajr talenten, in baar kunst voldoening vinden en dus ook geluk. IHIIIIIIIIIII1IIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIIIIIIII111IIIIIIIIMIII methode echter onbruikbaar te zyn. Door de dikte van de draaiende glasschyf ontstonden bq de projectie lichtstraal-verschuivingen, waardoor een der kleuren soms onrechtmatig de andere twee o ver heersen te, zoodat een foutief kleurenbeeld ontstond, Voor 't oogenblik is deze moeilijkheid echter Mevr. Chr. Poolman. Moge dit nog lang voortduren n om harent wille n ter wille van ons tooneel l Zy viert nog pas haar v e e r t i g-jarig jubileum, en voor haar staat de tyd stil. A'd a m, 7 November 1909. DB. M. B. MENDES DA COSTA. Tentoonstelling C, M. Hammes, &. f derman en A. E. Gouwe inliet Steët Mm, * Behalve de kabinetjes hangen alle zalen aan dien eenen vleugel van het Sted. Museum vol met het werk van dit drietal. Van Hammes is de overvloed nog het mildst. Waarvan getuigt die vruchtbare productie? eerstens, natuurlijk, dat hy zeer werkzaam ia, dat hy schier nooit onverrichter zake met zyn schilderkist van een buitentocht thuis komt; tweedens, dat, als vrucht van die rnstelooze werk zaamheid, de bakwaming zyn deel werd tot het in elkaar smeren van een buitenstudie in een minimum van tyd; ze lukken steeds, al valt de een wat beter- uit dan de ander, al naar een gunstige gedisponeerdheid «au het oogenblik, al naar een toeval ook, ont staande onder het bedrijf van zyn nyvere hand een behaaglijke kleurtegenstelling, een leuke streek bijtyds gesnapt en hem be wust geworden, vóór die weer versmeerd was. Als een verdienste kan hem nu aangere kend worden, dat hij herhaaldelijk smakelykfluksche dingen maakt'Van een zekeren ziltigen kleurschyn, diéte?fnqgen deoogeneen kortstondige streeling tégeven, dat is aan die oogen, welke een beetje geoefend zyn op schil deryen van onzen tijd. Hu presteert een be hendigheid, die geaiettoar wordt gemaakt door het gevoel voor kjenr, en een smake lijke keus uit de oneindigheid van aardige bnitengevallen. Die tentoonstelling van meer dan tweehonderd is zeker wat overdadig ; het is toch altijd zoo wat hameren op het zelfde aanbeeld. De enkele werken die iets voldragener, iets serieuser, voordeelig zyn, konden misschien beter byblyven by kleiner aantal. Nu laat zyn werk d«n indruk na van een kunstbeoefening, die utt routine vry rap en geanimeerd van handelen is; maar intnsschen kan ik me niet voorstellen hoe met deze eigen schappen dit werk verder uitgroeian kan, of zal winnen aan inhoud, die nog maar zoo gering is. Westerman en Gouwe geheel anders; zij hebben elementen in hun werk, die aan het zeeroncosmopolitische karakter van onze brave hollandsche kunat nog wat oneigen z£n, die toch allengs hier minder vreemd worden. Het onderscheid tusschen de twee is echter, dat in het werk van den eerste die elementen IIIIIIIIIIIIIIIIIIIII11IIIIIIIIIIHIIIIIMMIIIIIIIIIIHIIIIIIIII11IIIIIIHIIIIIIIIIIIIIII de belichte film loopt verder over 6, 7, 8 en 9 naar de rol 10. waarop hy opgewonden wordt. Maar bovendien loopt in dit toestel nog een tweede zeer dunne doorschijnende film rond. verdeeld in opeenvolgende groene, roode en blauwe stukken, ieder even groot als een film-opname. Deze kleur film wordt ah volgt F;g. 1. Lengte-doorsnede van de camera. De gevoelige film loopt van.de rol l, via 2, 3, 4, 5, ff, 7, 8, 9 naar de rol 10. De kleur-film loopt van a via b, 4, 5, 6, 7, c, d, e weer naar a. 12 de lens, die een beeld vormt op de gevoelige film by 11. De pylen geven de bewegingsrichting der films aan. De kleur-film is een getrokken lijn. De gevoelige film is een gelrokken lijn met stippellijn er tegen aan. De dubbele getrokken lijn geeft de weg aan, waar beide films tegen elkaar liggen. opgeheven door een vernuftige vinding. Fig. l geeft een lengte doorsnede van de opnemingscamera; l is een rol met lichtzevoelige film en deze film wordt over de draai punten 2, 3, 4 en 5 langs de opening 11 gevoerd, waar de lens 12 een beeld kan vormen dat op de film opgevangen wordt; rondbewogen ; vanaf a naar b en verder naar 4. Hier komen dus de beide films op elkaar en samen loopen zij over 5 en 6 naar 7, waar zij weer uiteengaan; de gekleurde film loopt verder over c naar d en via e weer naar a om daar dezelfde omloop weer te beginnen. Men ziet hieruit hoe bij 11, dus meer voorgewend zyn, aan zich zelf en aan ons meer opgedrongen worden, terwy'l de aard van den laatste er waarachtiger «p aan gelegd is die te demonstreeren. Indien Wester man prijzenswaardige hoedanigheden mocht hebben, misbruikt hij ze tot kweeking, naively'k welmeenend wil ik aannemen, van een wat opgeblazen of morsige romantiek. Zy'n ver mogens zyn te beperkt om hem tot uit roe ring van zooveel grootscheepBche compositie's in staat te doen zyn. 't Is hard zy'n illusie's te verstoren hij zal er maling aan .heb ben, zoo hij zich sterk overtuigd voelt, of meent te voelen, en in die lyn voortgaan met prodnceeren, waarby aan de toekomst de logenstraffing van hem of van de critiek moet worden overgelaten. Ik kan echter hem en ook Jnrres, wien hy wat dicht in de nabijheid schijnt te zyn, tneschen de hollandsche schilders niet anders zien dan in een tooneelcostnnm, al beweegt de laatste zich daarin op gemakkelijker wyze. Met wat onverholen zelfcritiek zou misschien Westerman zyn eigenheid zuiverder kannen vinden in een streven van bescheidener aard. Want er zyn enkele landschapjes, erfjea van hofsteden, een maanlichteffect (No. 141) die niet zonder bekoring zyn en pnkele wat dich terlijk bedoelde flgnurstukjfli, by v. 92 en 14, entrperen door een niet sterk, maar toch fijn sentiment, als een stille romance. Er is in deze uiting hier en daar een zacht geluid. Met Gouwe is het echter keel anders ge steld en was hy niet onder het drietal, deze tentoonstelling zou tusschen zoovele ep 't oogenblik niets bijzonder opmerkenswaardigs hebben. Wat ik in hem vermoedde by enkele werken op tentoonstellingen in Arti en Lucas, van hem hopen wilde by verderen uitgroei, het heeft zich hier versterkt tot een ver wachting. Deze tentoonstelling is reeds een succes, daar ze een meening zal vestigen over zyn werk. Het zal blijven in de herinnering van die het zagen. Gonwebeteekenteenmachtin den sta»d van de tegenwoordige hollandsche kunst, waarvan by gunstige ontwikkeling het gewicht met de jaren meer zal worden gevoeld. Ik geloof wel die voorspelling te kunnen wagen, ? 't is aangenaam het eens te mogen doen tegenwoordig. Zou nu eindelijk van de twee fractie's in de hollandsche kunst strevingen, die werden onderscheiden in Amsterdamsche en in Haagsche School, de eerste meer naar den voorgrond komen? Zou gaan blijken dat in de schilderij, de handeling, de idee, de overwogen compositie, even belangrijke elementen kunnen 'zyn als het stemmings volle, de toon harmonie, de plotseling overmeesterende kleur verrukking; dat het epische en de zegging groot is boven het lyrische en het muzikale? Ik zal niet beweren dat in het werk van Gouwe zulk een getuigenis reeds in voldongen vorm zege praalt ; maar het heeft toch reeds de kracht zieh als jong verschijnsel te doen erkennen, als een nieuwe energie en een zelfstandige gerichtheid van den geest, temidden van al het stompzinnig en futloos schildersbedrijf van een versufd impressionisme of bloede loos idealisme. Gouwe is een leerling der Amsterdamsche Academie. Hy bracht daarvan mee een zekere be kwaamheid van doen.een wat oververblufiende kranigheid in schider- en teekenwyze, die echter als by zooveel anderen het hinderlijke, het koel stelselmatige heeft van een acade misch geschoolde techniek. Een toonbeeld hiervoor is de voorstelling van Caïa en Abel. Toch doet deze tentoonstelling inzien, dat de bekwaamheid van Gouwe meer inhoudt dan de eigenschappen, door een wat behendigen scholier aan de academie verworven. De zekerheid van zyn teekening, het vaste oog op het karakter van een vorm, het be grijpen van een lij n verloop, doet een over tuiging achter de behendige hand onderstel len. Hy heeft, meen ik, den Prix de Rome gehaald, is naar Spanje en Afrika geweest. Bergen en rotspartyen heeft hy daar gezien op een eigene wyze, uitgebeeld naar hun karakteristieke vormgesteldheid, geschilderd naar hun wrange kleurigheid onder een fel zonlicht. Daar is een weerlegging van de uit spraak, zoo menigmaal van een Hollander ge hoord, dat een berglandschap geen sujet om te schilderen is. Een berglandschap heefteen ander soort schilderachtigheid dan het vlakke hollandsche; het kan indrukwekkend zyn door vormry'kheid, vormKrootschheid; een berg is als een deel van den hemel, als een haast bovenaardsche verschoning in het landschap te beachter de lens de gekleurde filmaandelen»kant van de gevoelige film ligt, en boven dien : dat elke opname geschiedt door een nieuw kleur-stuk van de kleurfilm. Men krijgt Fig. 2. Camera van voren gezien. l en 2 zyn de lenzen van de camera's 4 en 5, die precies aan elkaar gelijk zyn. De schijf 3 is de sluiter die half ondoorzichtig is (ff f arceerde gedeelte) en ronddraaiende, de lenzen beurtelings opent of sluit. dus achter elkaar: roode, groene, blauwe, roode, enz. opnamen. Wanneer men nu de opnamen projec teert, laat men ^p dezelfde manier de twee grqpen. Ook in zijn composities van figuren, van rondtrekkende karavanen, Arabieren t<* paard enz. heeft hy door een eigene opvat ting het onderwerp nieuw kunnen doen schenen, voor de nitheemsehe kleuren zy'n palet zelfstandig gerangschikt. Zyn verbeel ding heeft daar gezweefd in romantische richting; de conceptie van sommige tafereelen, als Karavaan (N18), hoewel niet vrij.van effectbejag, doet vel aan Dorédenken. (Veel fijner is een herhaling van dit onderwerp). Van romantiek in Gonwe's werk l jj k t het me beter voor hands niet te spreken. Hij zoekt in zgn werk de beweging, de heroïsche spanning daarvan uitgedrukt in stonten stand. Hier in Holland laat hy wyselyk af door te fantaseeren op zyn ervaringen uit het Oosten. De grootheid van prOportie'e vindt hy' hier en in Vlaanderen in de wijdheid welvende velden; het dramatische gebeuren zoekt hy' by de uiterste krachtsinspanning by den arbeid van zware paarden met hun haast strijdbare bestuurders; en het drama wordt voortgezet in een cenflict van eenkleurigen wolkenhemel en de door zonhitte geblakerde velden. Een eenzame hooischelf is gegeven in stoeren bouw, sculpturaal gezien; de situatie is gedramatiseerd door de kraaien er omheen. (No. 40). Fantaiic-landichap, met een wel wat drassig, romantische tendenz, heeft toch zeer merk waardige eigenschappen, is toch een schepping, die niet de werking mist. Dat ik bq' deze tentoonstelling zoo nadruk kelijk Op Gouwe wy's, moet niet begrepen worden als een uiting van onverdeelde lof spraak. Ik zie dat zy'n werk nog onrijp >&> ook grof in veel en zelfs menigmaal geneigd naar het theatrale. Ik merk echter ook op, bijv. by Ploegen in de Zon, dat als zoo'n werk herhaald werd of opnieuw ondernomen, bij meer gevorderden staat in ontwikkeling] van dit talent, hoe het mooi zou kannen zyn, van een sobere grootsche schoonheid. Onbezonkenheid is hier zeker wel het voorname euvel; overmatigheid in de kleur als in de teekening. Hoe dit tot buitensporigheid voeren kan, getuigt een landschap bij feilen zonsondergang, waar de zon wel met een ontzaggelyken knal scbynt losgebarsten in een bajert van de schrilste kleuren. Toch is er houding in dit stuk en, als in al het werk, waarneembaar een geestdriftige wil, 'n mooie durf, eigenschappen die in de lauwe aspiratie'* van onze tegenwoordige schilders zoo karig aanwezig zyn. Dit talent, zoo het voordeelig uitrypen zal, heeft zich vooral in de diepte te ontwikkelen, dat wil zeggen, het zal in zichzelf tot stelliger verkla ring hebben te geraken van zyn streven en vermogens, wyzer van bes tier ing, worden bescbaafder en gekuischter in de daad. Het werk in zy'n geheel vertoont nu nog te veel de ruwe bast van een lang niet onversmaadbaren kern. W. STEBNHOFP. Geon Henscnel. Zy die zich het groote muziekfeest der Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst, llllllllllllllllllIJHIlHMHIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIItlllllllllllllllllllllllMlllllllttfc films tegely'k het licht passeeren, zorgende dat de roode opname weer zuiver achter een rood stuk van de kleurfilms komt, enz. De geringe dikte van de kleurfilm veroorzaakt geen noemenswaardige licht-afwyking en het resultaat is een projectie in zuiver natuur lijke kleuren. Maar het toestel is nog volmaakter, doordat er eigenlijk twee van dergelijke camera's naast elkaar zitten, die tegelyk werken, en absoluut niet van elkaar verschillen, behalve dat de kleurfilm in h'et eene toestel n klenrstnk op de andere kleurfilm vooruit is. Zooals fig. 2 aangeeft (de dubbele camera van voren gezien) is de schyf B zoo ingericht dat by draaing de gearceerde ondoorzichtige helft de lens l sluit als de lens 2 geopend wordt, en omzekeerd. Men krijgt dus de volgende serie opnamen: roode opname in linker-camera. blauwe rechter groene linker roode rechter blauwe linker groene rechter enz. enz. BU het projecteeren worden de beide films tegelijk geprojecteerd, ieder met hun eigen kleurfilm, terwijl door een stelschroef de beide projectie lenzen nauwkeurig gericht zy'n op hetzelfde deel van het projectie scherm. Het voordeel hiervan is dat, in de praktijk, het hinderlijk trillen der beelden nagenoeg verdwenen is, en dat in der zelfden tijd twee maal meer beelden geprojecteerd worden waardoor het oog een indruk van buitengewoon-natuurlijke kleuren krijgt. Bovendien krijgen de beelden een mooi stereoscopisch effect, wat een voordeel is boven de gewone bioscoop-vertooning. Bij dégenomen proeven heeft de hier-beschreven methode zeer goed voldaan. Het spreekt vanzelf dat voor de goede werking van het toestel allerlei .bij voegingen gemaakt zijn om de juistheid der kleur-opname te verzekeren. P. VAN OLST.