No. 17U D-K AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. Eigendom Kapt. H. A. Kooy. Tegenwoordig Assistent-residentsgebouw te Rangkas Betoeng, hoofdplaats van'Lebak. Zie hierover op pag. 10 artikel met schetskaart. Collectie P. J. A. Meersmans. Dnymaer van Twist, tijdens Douwes Dekkers ontslagname, Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indië. Drie, misschien wel vier weken lang hebben we gerepeteerd, 't Is niet te zeggen hoe ernstig. ft-Weréen TOOT mij heerlijke dagen, wsat bahalre het geschil met Mina Heu se man was er een gee<t alaof we broers en zusters waren, en Multatuli de vriend van ons allen. Die maa kon zoo eigen aardig hartelijk zijn en met een eukel woord je voor al tij d innemen. T ach vond ik Mina Krnamnaa ook eene lieve vrouw. Eindelijk brak de groote dag aan, de dag der eerste voorstelling. Ta Utrecht, niet te Rotterdam. Stampvol was de sohoawbnrg en een succes, een succes! Multatuli moest op het tooneel komen. De studenten wierpen hem kransen op het tooneel. De menseden stonden allen op en klapten en trapten of het onweerde. Meer herinner ik me niet van de instu leering en de eerste vertooning van Vorstenschool", eindigde Mevr. Esther de Boer?De Rijk haar vertelling pp mijn vraag of er nit dien tijd nog iets in haar geheugen was gebleven alleen nog, dit MuUatuüeen groote vereering voor Dirk H ispels had, die den Koning, God zoo mooi! speelde. Multatuli kon Dirk zooals wij zeggen wel 'uit de hand eten". O, dan r valt me nog iets in! Laat me u dat vertellen. Bij de eerste voorstelling van Vorstenschool te Rotterdam (2 Maart 1875) zou in de pauze Multatuli een schrijftafel worden aangeboden. Hij moest dus op het tooneel komen. Maar hij was nergens te vinden. Gezocht,, gezocht! Eindelijk werd hij ontdekt op het snhellinkie. Hij zat daar genoegelijk te praten met een oud mannetje en vrouwtje. Na afloop der hulde vertelde hij ons, dat bij op alle rangen gezeten had, om te ver nemen wat men van het stuk zei. Op de eerste rangen had hij de botste opmer kingen gehoord. Maar op het schellinkie was dat anders. Hij was er bij een oud mannetje gaaa zitten, tot wien hij deed, of hij van het stuk niets begreep. Het oude mannetje lei hem alles uit. Ziet u, m'nheer" -r- zei dit ik heb het stuk eerst drie maal geleznn. Alles begrijp ik nog niet. Toch veel. Da maker van het stuk wil vooral, dat het Tolk het beter krijgt.'' Die eenvoudige man" juichte Mul tatuli begrijpt juist wat ik bedoel. Ik ga weer naar het schellinkie naar m'n ouden vriend en zijn vrouw." En Multatuli ging weer naar het schel linkie en bleef er zitten tot het stuk uit waa. * * Van de velen die in de eerste vertoo ning van Vorstenschool" hebben mee gewerkt, zijn weinigen meer in leven. Da mannen, die er den roem van uit maakten en tevens dien van h«t totterdamsche tooueel? zijn niet meer. Aug. Legras, Jiap Htspels, Dark Htspels, Willem van Zuylen, allen zijn ze dood. Van de vrouwen heeft Mina Kruseman, de eerste koningin, allen overleefd. Mevr. Catharina Beersmans dood; Mevr. Sophie de Vries, dood. De eerste Hanna, juffr. Elize Baart, dood, tragisch ge storven. Overgebleven zijn: Mevr. Esther de Buer?De Rijk, de groom; Mev-r. Kley, de koningin-moeder; Petronella de Heer de boerenvrouw; Mevr. Luers, hofdame. Van de heeren zijn nog in wezen: Jan Buderman, wien den groom ontnomen werd voor die van eersten nestellakei. Van de nog levenden verneemt men evenals men het steeds vernam van hen, die zijn heengegaan, dat het verkeer met Muliatuli, de instudeering en de vertoo ning van Vorstenschool" behooren tot hun schoonste herinneringen, dat hun alles ge worden is tot een mijlpaal in hun leven, een datum, waarbij zij rekenen. Aller liefde en vereering voor Multatuli was en is grenzenloos. Het vorig jaar, weinig tijds vóór zijn dood, ontmoette ik Manta van Nieuwland, den acteur uit roeping, uit zin voor de Romantiek, niet voor het Boh me-achtige, daarvoor was hij een te soliede mensch. Ik sprak hem over dien tijd. Spreek er mij niet van, m'n goeje m'nheer!... Ik zou kunnen schreien als ik eraan denk. Dat wij kunst! O, ho!.... nu... koekieshakken... je boterham ver dienen". Zó? spelen ze niet meer, de jonge heer t j es van thans, ze zeggen hun les op.... Maar toen... Dirk Haspels!... om te zoenen... Mevr. Sophie de Vries, Mevr. Beersmans... goddelijk!... Jaap, ja wie niet!... Een groote tijd!... En Multatuli Multatuli!... een man!" hier lei Manta de hand plat op zijn wang en schudde het hoofd. Een reus, m'nheer, een reus ! Voor Multatuli altijd chapeiu bas!"... En toen stond Manta nog eens en voor het laatst in al zijn glorie voor me, zooals ik hem nooit meer zien zou. De dood nam hem weldra tot zich. Manta nam met breed gebaar en Molière-achtigen zwier den prachtig ver zorgden hoed af, boog half, breidde ook den anderen arm uit, en hij, plastisch hulde brengende in zijn keurig verzorgde open gehouden gekleede zwarte jas om nat witte vest te laten zien, boven den licht^rijzeD pantalon, den verleidersbroek, en de gouden lorgnet op de neus van het angstvallig bewerkte gezicht, dat tee kenen van jaren en dagen verjoeg, gaf met al dit decoratieve het beeld te aan schouwen van den acteur uit ouderen tijd, den acteur die een tik van de kunst heeft. Wat wou ik ook zeggen !" vervolgde Manta na deze entree- en-scèae"... O, ja! Multatuli was een goeje kerel,maar lang niet mak. Ik maakte in Vorsten school" den letterzetter Puf, u weet wel. Nou, m'n Puf beviel Multatuli niet. Wat ik ook deed, nooit naar zijn zin. M'n God m'nheer, het deugt niet, het deugt niet, het lijkt naar niets. Die man is geen grappenmakker. Zegt u als u blieft alles ernstig. Multatuli kon dat makkelijk zeggen, maar doe het nu maar. Ja!! I Als ik niet zoo veil van den kerel gehouden had bij God, het was zoo'n beste vent! had ik zijne opmerkingen aan mijn hiel ge lapt. Nou hinderden ze me. Wat wil het geval? Ik loop op den Bergweg en denk aan Puf. Die Puf kwam me nooit uit de gedachte. Puf vervolgde me overal, ik kon van dien beroerden kerel Puf meen ik niet slapen. Ik heb waarachtig eens de nachtmerrie van hem gehad. Daar loop ik dan op den Bergweg en zie een schooier aankomen. Mét, als ik hem zie, roep ik hard op: Dat is Puf!" Ik ga naar hem toe, praat met hem, en in al wat de kerel deed was iets pufachtigs, tot het in de hand nemen van zijn pet en het draaien van die pet met beide handen. Die kerel was mijn man, een geboren Puf. Op de eerstvolgende repetitie deed ik, als Puf, dien man in alles na, sprak als hij, liep als hij, om kort te gaan, ik ageerde en acteerde als die verloopen kerel, mijn engel van den Bergweg. Scherp ziet Multatuli toe naar al wat ik zeg en doe, hij strijkt de hand door z'n haren, komt op me toe, geeft m« een klap op m'n schouder en zegt: Mans! nu noemde hij me Toor 't eerst Mans", net als de jongens nou ben je Puf. Houdt hem. Nou is 't goed!" Een steen van mijn hart! Zóó heb ik Puf gespeeld" Mans vertelde niet, dat hjj toch altijd wat overdreef succes er mee gehad, en waarachtig bet is een van m'n liefste rollen geworden. Te Utrecht had ik er al succes mee... Formidabel!" : ^^ Te Utrecht! Niet te Rotterdam. Te Utrecht! Daar had l Maart 1875 de eerste vertooning van Vorstenschool" plaats. Een gedenk waardige avond. Men vreesde voor kabaal. In de zaal veel politie en stille dienders. De hoofdcommissaris was er ook. Het stuk sloeg in. Aanwezigen vol enthou siasme. De studenten en een Multatulistudenten commissie wierpen kransen. Toespraken! Niet-eindigen-willende" geestdrift. Al de professoren der litterarische faculteit van de Utrechtsche Hoogeschool, onder het symbool: Sol Justitiae iLlustra nos!" waren als protest thuisgebleven. Dat was in andere Akademiesteden en ook in Amsterdam daarover misschien later beter. Na sfl >op der eerste vertooning zaten de directeuren Legras, Haspels en Van Zuijlen en enkele genoodigden aan een eenvoudig vriendenmaal aan in het gftpoedburger-loaement Het Vergulde Fwortje", met Multatuli als gast. Daar is veel en hartelijk gesproken, veel gewaardeerd, zonder het uitspreken van toosten. Laat ging men naar bed. Niemand had haast; allen, ook Multatuli logeerde in 't Vergulde Poortje." Den volgenden morgen was Multatuli het eerst in de ontbijtzaal. Hij liep daar langzaam heen en weer, de oogen in de hoogte, kalmer dan sinds lang. Met genot rookte hij een fijne sigaar. Het eerste woord wat hij sprak op een toon vol dankbaarheid, was: Een heerlijke avond!" J. H. RÖSSING. 1) Men leze over de vriendschap tusecben Derk Haspels en Multatnli, en over wat Multatnli op bet tooueel tot de artiesten gesproken heeft: Woord en Beeld" van Juni 1900. voor OSKAR BAFFAUF, mevrouw DOUWBS DEKKER-SCHBPEL en F. DOMELA NlfOWBSHBIS. Voor mij zyn aan Maltatnli gevangenisherinneringen intiem verbonden... Da kennismaking dateert van 1884. In het gedesaffecteerde fort P;ins van Oranje", te etemarang, dat my, in executie van een paar kry'gsraad-vonnissen, twee-eneenhalf jaar tot domicilie coatto diende, was de goedonderhonden, betaonelyk-eclectische boekery drie bundels Idem" ry'k: de derde, vierde en vjjfde. En in 1885, nog alty'd intra mnros, ontving ik van een lieven vriend en exlotgenoot den Max Havelaar" tot geschenk. 'T boek ligt voor me: O. Raffduf, p/ICphen zar freandlichen Errinnernng an stürmische Zeiten". 8'ürmische Zeiten ... Wanneer ik roep er geen ach-en-we e over l waren myn Zeiten" niet stürmisch" ? Die Raffduf was een adelhont der Keizerlykduitscie Marine des-tyds oog inden dop, de riool, wel te verstaan om ik weet niet meer welke pecadillo van een of andere Iltis" gedeserteerd en, evenals ik, beland in het roemruchtige n ederlandse b-Indische leger. Op Pontjol" werden hu en ik, tegenstrqdige temperamenten hij een kalme vloed, ik een ziedende baar teedere vrien den. Wanneer ik in 't cachot zat veel voorkomend intermezzo bedacht Raffauf duizend samen-gestelde Apachen-listen, om my', mi idels den clandestienen en voor hém gevaat lijken toevoer van sambalans.pisang» 1), ikan sepat e. d., het eentoonige water-en rystdieet minder spar taan se h te maken. Mooie gtürmieche Zeiten"... in weer wil van wa-er-en-ryst, en-in den-ketting" ; in weer-wil van dan-den-kogel-gesloten", penitentie hier-in bestaand dat den penitent voor den tijd van 4, 8, 14 dagen, een móónd, eventueel voor onbepaalden tijd", een veertig-pondschen kogel met by'-oehoorenden, IM-meterlangen ketting, in brnik-leen werd vetatrekt, de ketting door middel van een stevige ijzeren manchet en een robust bangslot aan den enkel bevestigd... linker- of rechter-enkel, naar de preferentie van den belang beo bende. Mooie Rtürmische Zeiten", bardend, vormend, verlucht en verlicht door den adel der vriendschap en zoeter, met tegen-staande veel bitters, dan mijn vreugdelooze eerste jeugd. Wie m\j, verder, de gevangenschap drage lijk maakte, dat was Multatnli. Luiif-uit op den buik, de ellebogen op den vloer, het hoofd tus»chen de handen, lagit, in mg a weinige vrjje" uren.'op een of andere stille plek, en Ja*, en genoot: de aftakeling van BilderdykN F oris de Vyfde". (?Neen, geen onedel vliéal Mijn redding hangt aan 't staal"); de sarcastische ontrafeling van Scbeltema's Slag büWaterloo" (Nederlandgche jonge helden", met spiegeltjes aan hun saako"); de verpulvering der Thorbeckerij1' een moker voor een vlieg, 't t is wédr, maar dit zal, omstreeks 1870,;wel nóódig zy'n geweest, en Mnltatuli zwaaide den hamer geestig over het taaie fantoom van den in ónuitstekendheid uitstekenden" staatsman... Verder: de godsdienst krampige Elberfeldsche weesen"; d« Haagsche straat-preek met hindernissen"; Vorstenschool"; de Kappelmanuen, Droogstoppels en Gaafzuigers, on sterfelijke creaties; Woutertje brokstukken; Ie Lapsiade; Leen t j e, de n aai ster-in dag buur.die de OnechteZoon"wasgaan ien;?BrataYoeda" (Courier dit Dubekan) die onfatsoenlijk" was geweest, Javanen-uitzuigery had gedenonceerd in openbare geschriften en daarom veroordeeld was geworden wegens laster"; beschouwingen over den Java-oor log: de brav' général Cleereis en de stra tegie van Diepo Negoro, die, spelbonnd, niet over de Bbgöwönto kon trekken, wat tot zy'n destructie leidde; MuUatuli's vereering voor Napoleon: zy'n anecdote van dien Chinees, die den Keizer toean Bonapalte" gekend bad op Sint-Helena en daarom door hem, Donwes Dekker, alty'd met onderscheiding behandeld" was; endere in mjjn hart weer-klank vindende opmerkingen over den goddelq'ken Keizer; de rectificatie van wat Déjazet in den mond wordt gelegd met betrekking tot Napoleon: nom de Dien, si Ie grand homme m'avait fait l'honneur" etc... Dekker'g Salomo'a-oordeel in het Arabieren-dispuut over die pramedanis (bid-kleedjes) .. Honderde, duizende opmerkingen, bemerkingen, van de hak op den tak," zonder apparenten samen-hangen innig coherent:' geschiedenis, philosophie, economie, staatkun-de, philologie, etymologie, materialisme, spiritualisme niet altijd juist maar alty'd ingenieus en geniaal meest-al; sprankelende floraison" van denk-beelden, prikkelend tot dóór-denken, verder-denken, zoeken, vilden... vernnttg-vonken, aan te blazen t>t vlam door wie adem heeft en vatbaar is voor gloed. En ik was weg, wég nit mijn omgeving, weg van de werkelijkheid, wèz uit de ge vangenschap, los van den kogel, vrij. L'homme libre die ik gebleven ben tot op dezen dag dankt aan Multatuli zy'n ideologische vrij making. Mijn dankbaarheid jegens Mnltatuli kreeg, een jaar of twaalf nu Semaraog, gelegenheid zich te uiten... in een andere gevangenis, de vy'fde of zesde die haar deuren voor my' opende en sloot. Mijn deeltje fransche Mul tatuli-ver t al in gen 2) is gevangenis-arbeid, my door tus chenkomst van mijn vriend Domela Nieuwenbnis bezorgd en waarvan de zweeten-bloed zuigende Nederlandsche Staat voor wien ik flat met plezier o'er had! profiteerde i raison van u dubbeltje tiea centen geld, per overgezette bladay'de drnks. Parijs, 27 April 1910. ALBXANDRE COHEN. 1) Die men bacoven noemt in onze WestIndien. Vgl. Charles Boisaevain: O lieflijke banaan, of de geurige trait d'union". 2) By den Ifercnre de Franee" verschenen. Collectie P. J. A. Meersmaos. Het huis ia de Korstjespoortsteeg, waar, in 1820, Multatuli geboren werd. Het benedendeel il nieuw. Het bovendeel in oorspronkelyken staat. Een kleine gedenksteen bevindt zich tnsschen de twee ramen ingemetseld. Uit het Archief ran het Rntterdameche Tooneelgezelschap, Directeur P. D. v. Eyaden. : Utrechtsche Schouwburg van J. EülliRD DE VRIES.' Mei toestemming van het Hoofd van het Plaattelijt Bestmtr. BUITENGEWONE VOORSTELLING door het Tooneelgezelschap van de Nieuwe Rotterdamschc Schonwbnrg-ïcreeniging ooder het bestuur van LË«KAS, VIS ZUTIES & B1SPELS, met medewerking van de Dames IHina KriUeman en Kllze Baart. MAANDAG l MAART 1875: Eerste Opvoering van VORSTENSCHOOL, Drama in B Bedrijven (6 Tafreelen), door MULTATULI. Ter wille van de scènerie heeft de anteur de bereidwilligheid gehad zijn toestem ming te geven, tot het maken van eenige bekortingen in het 9. Bedrijf en het aan brengen van eenige geringe wijzigingen. Aanvang ten ZEVEN ure. Het programma der eerste vertooning van Vorstenschool". Dr, Swart AWams en Mnltatoli. Uit De Lantaarn", 1888. Een Wetenschappelijk knaagdier.