. t»" No. 1719 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. Prof. Robert Kocö. t Kobert Koch is niet meer. Tot voor korten tyd, toen hij zijn vriend -<en mede-arbeider, prof. Brieger, voor het "eerst raad vroeg voor heftige pijnaanvallen, ?een krachtige gezonde man. Nu, 27en Mei, nauwelijks zeven weken later, gaat van Baden-Baden uit, waarheen hij tot herstel van zün ernstige hartziekte vervoerd werd, ? over de wereld de verpletterende treurmare van zyn dood op 66 jarigen leeftijd. Aan zün stervenssponde weenen niet al leen zijn nabestaanden, onder wie zijn moe dige vrouw, die met hem leefde en arbeidde ? overal en altijd, daar treurt heel de mensch heid om onherstelbaar verlies. Een van haar heroën is heengegaan, een wiens levensarbeid niet minder omvatte dan het zoeken van héar heil, een wegbereider, die, be genadigd als maar heel, heel enkelen, het licht van zijn genie eeuwen vooruitstraalt langs het pad, dat de menschheid zal hebben te gaan, om vrij te komen van lichamelij ke ellende, eerste voorwaarde voor haar duur zaam geluk. Yan wien dus het allerhoogste betracht ?en goeddeels bereikt heeft, wordt de groot heid van zijn werk door den gewonen ster veling moeilijk overzien. Wat wij er van bevatten kunnen, is niet veel meer dan enkele voor de hand liggende feiten, weinig belangrijk schijnbaar in den dagelijks en «nel wassenden vloed van nieuwe weten schappelijke gegevens en ontdekkingen. .Niemand treft het meer als iets bijzonders als wü' spreken van milt vuur bacteriën en tuberkelbacillen. En toch is het nog maar ?«en goede dertig jaar geleden dat Kobert Koeh onomstootejijk bewees, dat in het rijk Tan bijna oneindige kleinheid, het rijk der bacteriën, niet alle individuen gelijksoortig zijn. ledere soort heeft ook daar den haar ?eigenen vorm, haar hoedanigheden, haar ?eigen taak te verrullen bij het groote werk der natuur. Die gedachte, grootsch in haar simpelheid, geweldig in haar consequenties, kan alleen rijpen in het brein van een ?genie. Zulk een ook alleen weet der natuur zóó zijn vragen te stellen, dat zij antwoor den möat. En zij heeft hem geantwoord, telkens en telkens weer in zijn vele, vele werkuren, ?waarvan een goed deel is doorgebracht op de gevaarlijkste brandpunten van ziekte onder de verzengende zon van de tropen. 'Geantwoord op zijn vraag hoe hu de ver schillende soorten van kleinste levende wezens van elkaar afzonderen en verder kweeken moest, hoe zij zich voortplanten en in welken vorm zij verkeeren als zij mensen «of dier ziek maken, welke hun latente toestand is. Het onaantastbaar betlllllllllllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII EUNSCriAPPEÜJKE Menmacliiiifis, l U De biologen hebben als een hunner idealen aangenomen het nabootsen van het leven langs wetenschappelgken weg zóó dat het niet meer onderscheiden kan worden van het leven dat langs natuurlijken weg ontstaan is. Beginnende by' zeepsop-proefnemingen is men gekomen by proefnemingen waarbij men ?door zuiver natuurkundige verschijnselen ?zooals oppervlaktespanning e, d. lagere le vende wezens op verrastende wyze nabootst. Maar het resultaat is nog steeds imparfait', want evenals bij den homuacules nit Faust, ?ontbreekt nog steeds het puntje op de i, een kleinigheid, maar helaas een tot nu toe on bereikbare kleinigheid. De mechanici hebben langs anderen weg hetzelfie probleem aangegrepen; zy' zoeken «liet het levende wezen zelf na te bootsen in wijs heeft hij haar doen Ie veren, -dat de miltvnurbacteriën, aan het zieke dier ontleend en af zonderlijk gekweekt, bij het gezonde dier binnen den vastgestelden tijd na het inbrengen dezelfde ziekte met dezelfde ver schijnselen doen ontstaan. Geantwoord heeft hem de na tuur op zijn vele vragen, die de menschelüke plaag, die tuber culose heet, in zijn warm voelend gemoed deed rijzen. En zoo volledig was het antwoord, dat hij in 1888 uit zijn desbetreffende onderzoekingen deze trotsche slotsom kon trekken: dat de tuberkelbacillen niet alleen een oorzaak der tuberculose, maar de eenige oorzaak |zijn en dat er zonder tuberkelbacillen geen tuberculose bestaat." Wie zal met enkele woorden omlijnen al het groote en goede, dat deze waarheid den menschen gebracht heef t P Wasdejuichkreet, de tubarculine is een geneesmiddel tegen de tubercu lose, voorbarig, een voorbarig heid, vergeeflijk, omdat zij geboren werd uit den drang, het wetenschappelijk gevondene den lijdenden menschen ten zegen te doen zijn, als eenmaal, wat niet te betwijfelen valt, het ge neesmiddel tegen de gevreesde ziekte zal worden gevonden, dan zullen de ontdekkers, dit staat nu reeds vast, zich moeten laten zeggen, dat zij niet anders de den dan volgen het duidelijke voetspoor van hun grooten voor ganger: Bobert Eoch. En nu reeds: ware strijden tegen de tuberculose mogelijk, als hij ons niet hadde geleerd hoe zij ontstaat en waartegen wij ons hebben te verweren ? Heel de moderne bacteriologie, de moderne hygiëne, op deze laatste ge grondvest, danken hem haar bestaan en zegenrijk arbeidsveld. Van het oogenblik, dat het onderzoekersgenie met de allergebrekkigste hulpmid delen en in het weinigje tijd, dat een drukke praktijk in een klein ODrd in Silezië, Wollstein, hem liet, op een maal helder licht bracht in ongeziene werelden, was zijn naam voor goed gevestigd en gaf hij zich verder geheel aan de studie der moeilijkste vraagstukkeu: pest, malaria, cholera, slaapziekte. Nooit zond zijn regeering, die zyn verdiensten erkende, den harden werker vergeefs naar door ziekte bedreigde punten. Altijd bracht hij voor wetenschap en menschheid rijken oogst huiswaarts. De menschheid treurt om het verlies van een van haar helden, een van haar aller grootste weldoeners. Mogen zij, die deze regelen lezen, even rustend büden dagelijkschen jagenden arbeid, dit wel bedenken en met hem, die ze schreef', uit dankbaar heid, innige dankbaarheid staamlen: Buste zijn a s s c h e in vree! DR. SCHRIJVER. als Bfzieiier. Mijnheer de Redacteur, Toen ik in uw voor een groot deel aan Multatuli gewijd nummer van l Mei, als toevallig een artikel vond over den schrijver van Rambrandt als Erzieher", trof mg dat bijzonder. Ik wil u zeggen waarom. Juist voor 20 jaar ontving ik te Amsterdam waar ik toen aan de Leidschekade woonde, een brief met het boek Rsmbrandt als Erzieher". D» inhoud van dea briel was als volgt: Den Haag, 20.5,90, Sehr giëhrte Fraul Gestalten Sie mir gütigst, Ihnen das beifolgende Werk zu berreichen; ich möchte damit einem Gefühl der Huldiging für Ihren verewigten edlen Gatten Au idruck geben. leh glaube seine Grosse, seine Menechenliebe und seinen Heroismns ganz zu empfinden. Dass ich Ihnen meinen Namen jetzt noch nicht nenne, bitte ich sehr zu entschuldigen; innere Grüade nöthigen mich dazu. Vielleicht darf ich noch einen Wunsch aussern. Es ist möglich, dass ich in nachster vorm maar i a werkzaamheid; en het resultaat is plus que parfait". Hoevele mensehen die geen hoofd hebben voor cijfers" beschouwen nog een hoogleeraar in de wiskunde als dan ?vertegenwoordiger der hoogste wijsheid, om dat zg self op school nullen oogsten voor rekenen. Maar zij weten niet dat er reken machines zijn, die als 't ware hoogleeraren zg'n in co npacten vorm met hersenen van stalen kamraieren en geëmailleerde cijfer tjes. En wel hersenen, die nooit vermoeid raken, die 's avonds even accuraat wer ken als 's morgens, die geen voortdurenden toevoer van kostbaar voedsel 'eischen van het bloed, maar alleen wat smeer-olie. Men moet zoo'n doos gezien hebben, en zien werken ook, om het wonderbaarlijke ervan te apprecieeren. Gatallen van 20 cijfers wor den met andere getallen van evenveel cijfers vermenigvuldigd in even veel seconden. E enige draaien van een handvat en de uitkomst staat gereed om afgelezen te worden. Gaen controle is npodig, men gooit er cijfers in en haalt er cg'ters uit, zonder een spoor van vergissin gen. Ik ben niet van plan een dergelijk in strument hier te bespreken, waarmee men trouwens niet alleen vermenigvuldigen kan maar door het verzetten van een hef boompje Fig. 1. SWAN PAN, aangevende het getal 100.030.000.000.000 Zait nach Amsterdam komme; warden Sie mir erlanben Ibnen m«ine Aufwartung zu ?lachen? Ich möchte sehr gern ein Porti al Ihres ellen Herrn Gemahls sehen und vermuthe daas Sie in Basitz eines solchensind. Indess wollen sie meinem ev. Besuch gegenber frênndlichst ganz nach Belieben verfahren; gelost verst andlich würde ich es Ihnen keineswegs verübeln, wenn Sie nicht geneigt sein sollten, den Besoch eines völlig Unbekannten zuempfangen. Ich würde mich dann begnügen den Versuch gemacht zu haben. In vorzüglicher Hochachtung, Der Verfasser von Re inbrand t a. E." Weinig dagen daarna meldde de schrijver zich aan. Hij bood een kaartje aan waarop geschreven stond: Darf der Verfasser von Rembrandt a. E." Ihnen seinen Besuch machen? Hochachtungs voll, LANQBEHN. Hij kwam boven. Een aangenaam, eenvoudig, wellevend mensch. Ook een Kei tl" dacht ik. Hij sprak over myn man, ik liet hem de portretten zien. Maar van waar kent u Multatuli?" vroeg ik. In dien tg d toch waren de werken nog niet in het Duitsch vertaald. Wel hier en daar een klein stukje, de Saidjah-geschudenis zelfs ettelijke malen, maar het essentieele, het meest kenmerkende, niet. Hoe kent u hem? vroeg ik. Ik heb zg°n werken gelezen l In het hollandsch? Zeker l Ik heb taalkennis en versta hollandsch heel goed, al spreek ik het niet. En het bleek mg.-ook wel dat b.jj Mnltatuli verstaan en begrepen had. Het treft mg des te meer daar n een dnitscher is, zeide ik. Mijn man dacht, noch schreef in den- geest die in Duitschland gangbaar is. Wüleefden in Ingelheim geheel afgezonderd, niemand kende hem. Het doet my nu vreemd aan dat een du i t se her hem vaardeeren kan. HU glimlachte een beetje en knikte toe stemmend. Maar in den laatsten tijd ont waakt er een nieuwen geest in de jongeren, zeide hy. Als schrijver komt alleen Nietzsche Multatuli eenigazins naby, vooral in zijn: Also sprach Zirathustra". Naam en boektitel schreef hy voor mij op; ik vond de nota terug by zijn brief en kaartje. Blijkbaar kende ik dus Nietzsche toen nog niet. Mjn vriendelijke bezoeker bleef een a twee uur. Over hemzelf noch over zijn boek werd veel gesproken. Bij het weggaan vroeg hy of als de omstandigheden het toelieten hu terug mocht komen? En ik ging heel graag daarop in. Maar dat is niet gebeurd. Later zond hij my Viering Lieder von einem Deutichen en in 1892 Der Rembrandtdeuteche von einem Wahrheitefreund. Ook hebik in 1890 of in 1891 een Kerstgeschenk van hem ontvangen: Hyperion van Friedrich Hölderlin. EenRsklamuitgaaf in rood lederen bandje. Ik moet het handschrift van het adres herkend hebben, want ik was overtuigd dat het van hem kwam. Tot mij a spijt heb ik dat adres niet meer. Wel deed ik mg n best hem een woord van dank te zenden door bemiddeling van zijn uitgever, maar of hy' dat ontvangen heeft weet ik niet. Toen later een vriend my opmerkzaam maakte op het artikel van dr. C. Gurlitt over den Rembrandtdentsche in Die Zukunft van Februari 1908, deed dit stuk mij zeer aan. Het leerde mij den Rembrandtdeutsche beter kennen dan ik deed, en ik verweet mezelf bitter de hand die hij me had toege stoken niet met mij n beide handen gegrepen en vastgehouden te hebben. Misschien ware me dat toch niet gelukt; maar ik verwijt meer niet met aandrang naar gestreefd te hebben. 25 Mei 1910. Wed. E. DOUWES DEKKER SCIIBPJBL. Robert Sdun, geboren 8 Juni 1810. Weinig componisten zynonszoo sympathiek als bovengenoemd») meester, van wien men binnen eenige dagen het eeuwfeest zijner ge boorte zal mogen herdenken. Sympathiek niet alleen door den aard zijner werken en den adel van zijn karakter, maar vooral ook door de bijzonderheden van zijn levensloop. Aanvankelijk zon Schumann muziekonder wijs krijgen van Carl Marie von Weber, doch het is in werkelijkheid nooit hiertoe gekomen. ook deelingen kan maken, maar wel wilde ik een paar voorloopers van de reken machine bespreken, die zoo goed ingericht zy'n dat zij nog tydgenootea der rekenmachine gebleven zijn. De alleroudste is de menschelyke hand. Maar al spoedig werden beide handen ge combineerd, waarna als hulp nog de beide reeksen teenen werden gerequireerd. Het is nog volstrekt niet zoo vlug gegaan, dit in elkaar zetten van de eenvoudigste reken machine! Da rnensch was al een langen tijd op de werel-J, voordat hij zich een voorstel ling kon maken van een getal dat uitgedrukt werd door zijn vy'f vingers. Halverwege tusschen deze natuurlijke reken machine en de modernste toestellen staat het soort rekenmachine, dat by dit artikel is afgebeeld onder den naam van de swanpan, het toestel dat by de Chineezen de rol vervult van de soroban der Japanners, en den abacus der Romeinen, en dat soms ook 10 pan ge noemd wordt. De abacus was een bord, ver deeld in vierkantjes, waarop schijven ge plaatst werden, die een waarde voorstelden, afhankelijk van de plaats waar zy stonden. De swan pan vertegenwoordigd een dergelijk syataem waarbij echter de waarde varieert door de plaats, die ballen hebben op staafjes, waarlangs zy verschoven kunnen worden. Swan pan beteekent spelen op de bamboe"; deze naam is zeer treffend, want nu nog bestaan de staafjes uit bamboe, terwy'l de heen en weer schuivende ballen door hun getik een harmonie dar spheren" te voor schijn roepen, maar nu van spheren (nl. de ballen) van den handel. Evenals de echte harmonie der spheren alleen hoorbaar is voor de philosopisch hoogst ontwikkelden, is deze handel-harmonie ook alleen hoorbaar voor de mercantiel hoogst ontwikkelden. De swaa pan bestaat, zooals de afbeeldingen aangeven, uit een grooter of kleiner aam al bamboestaafjes: hoe talrijker dezen zijn, des te grooter reken-capaciteit heeft het instru ment. De staafjes staan in een lijstje en wor den door een dwarsstaaf in ongelijke stukken gedeeld. Op het kleinste stuk van iedere Op verlangen van zy'n vader, die boekhande laar was, doorliep hy het gymnasium, te Zwickau, zijn geboortestad. Na dea dood van zy'n vader (1828) liet de jonge Robert zich volgens den wensch zyner moeder inschrijven als student in de rechten aan de universiteit te Leipzig. In 1830 echter kon hy niet langer weerstand bieden aan zgn neiging tot de mnziek en begaf hy zich in de leer bij den be kenden klavierpaedagoog Friedrich Wieck en voor compositie by Heinrich Dom. Ten einde de ontwikkeling zyner vinger techniek te bespoedigen wendde Schimann een hoogst gevaarlijk experiment aan, ten gevolge waarvan zijne pezen zoodanig werden geforceerd dat hy dea virtnozenloopbaan vaarwel moest zeggen. Met des te meer kracht legde hy zich daarna toe op de com positie en het nageslacht behoeft zich hier over in geenendeele te beklagen. Doch naast het muzikaal talent van den jongen meester ontwikkelden zich ook zijne ga ven als schrijver Hy richtte met zijn leermeester W i e c k, be nevens Julius Knorr en L. Schunke het Neue Zeitscnrift für Musik" op, dat een palladium moest worden tegen de duffe, muffe kapelmeestermuziek, die destijds hoe langer hoe meer om zich heen greep, en dreigde de gezonde frisse hègroeikracht der muzikale kunst te verstikken. De romantisch aangelegde natuur van Schumann voelde zich sterk aangetrokken tot Jean Paul. Diens phantastische werken deden bjj hem het denkbeeld ontstaan tot het stichten van een bond. Doch het moest niet zgn een gewone bond, zooals er zoovele reeds be stonden, ook zelfs geen geheime bond, doch een bond die alleen bestond in het brein van zy'n stichter. De leden van dien gefingeerden bond noemden zich Davidsbündler." Schu mann schreef zelf onder de schuilnamen Florestan en Ensebius. Wieckteekende zich met den naam Raro, Knorr met Julius en Wieck's dochter Clara werd aangeduii met den naam Chiara. Heerlijke, frissche opstellen hebben wij vooral te dan ken aan Schumann zelf, opstellen die thans nog hunne beteekenis niet hebben verloren. Maar ook de eerste klavierwerken van Schu ? mann, geniale meesterwerkjes van een geheel nieuwen styl en een persoonlijke compositie zoowel als klaviertechniek, zgn geheel ge drenkt in de atmosfeer van den Davidsbund. Bekend is het, overbekend zelfs op welke roerende wijze Schumann zijne genegenheid aan den dag legde voor Clara Wieck; hoe deze uitmuntende em reeds tot groote be roemdheid gekomen pianiste deze innige genegenheid beantwoordde en hoe hardnek kig haar vader weigerde zgn toestemming te geven tot een vereeniging van deze twee edele naturen, die voor elkaar geboren sche nen te zyn. Noch het groote succes van Schu mann als componist, noch talrijke eerbewijzen die hem te beurt vielen, zooals o. a. zgn be noeming tot doctor honoris causa aan de universiteit te Jen a, konden den ouden Wieck vermurwen. In 1840 kwam het huwelijk tot stand tus schen beide gelieven en eerst vele j aren later vond een toenadering plaats tusschen het echtpaar Schumann en den ouden Wieck. Geen componist heeft ooit zy'n liefde schooner uitgezongen in tal van heerlijke liederen dan Schumann. Aan zgn bruid wijdde hg den cyclus Myrthen. Voorts hebben wij aan Schnmann de bun dels Dichterliebe (Heine) Franenliebe undLeben (Caamisso) Liederkreis(Eichendorff)enz. enz. te danken. Vooral in zg'ne liederen kwam de romantische natuur van Schumann op de meest aantrekkelijke wijze uit. Hy was geheel doordrongen van den geest der dichters uit die periode. Het een zame stille woud in avondschemering met zijn geheimzinnig bladerenrnischen, de langzaam zinkende nacht, het flikkeren van de dwaallichtjes, de mystieke eenzaamheid en het droomen en mijmeren te midden van die steeds levende nachtelijke natuur, dat alles oefende op Schumann een ongemeene beko ring uit, En geven de meeste zyner liederen niet een afspiegeling van deze stemmingen? Er is geen enkele branche in de muzikale kunst waaraan Schnmann zg'ne krachten niet heeft gewijd. Vier symphoniën heefc hy' ge schreven; beschouwt men zy'ne Ouverture Scherzo und Finale ook alseenesymphonie, dan vy'f. Al deze werken getuigen van een buitengewone scheppende kracht, eene Erfindung die in hooge mate aan trekt, en bewondering afdwingt. Stond da bewerking en vooral de instrumentale inklee ding op dezelfde hoogte, dan zouden voorstaaf staan t vee ballen, op het grootste stuk vy'f. Het geheel lijkt wel wat op de toestellen die aan kinderstoelen en in frobelscholen gevonden worden, met gekleurde verschuif bare ballen. Verward mogen zy echter niet met elkaar worden, want de swan pan is een rekenmachine met onbeperkte grenzen, terwjjl het iröbel-toestel alleen maar een hulpmiddel is voor het leeren tellen en reke nen. De swan pan ligt gewoonlijk plat op de toonbank, met de breede zij de naar boven en beneden, de smallen naar links en rechts. De werking kan men zich het beste voor stellen als men weet dat de twee ballen op de korte staafdeelen handen voorstellen (dua ieder met een waarde van 5) en de ballen op de lange staafdeelen ieder een vinger (lus een waarde van 1) Op ean staaf wordt het cijfer l aangegeven door een der 5 ballen tegen de dwarsstaaf aan te schuiven, zooals o. a. gebeurt is op de linksche staaf in tij-. 1. Het cijfer 2 wordt aangegeven door 2 ballen tegen den dwarsstaaf te schuiven, enz. tot en met 4. Voor het cijfer 5 kan men 5 ballen omhoogschuiven, maar ook (en dit doet men in de praktijk) een der bovenste hand"ballen omlaagschuiven tegen den dwarsstaaf. Fig. 2. SWAN PAN, waarop het getal 0987654321 staat. Het cijfer dat de ballen-stand op elke staaf aangeeft, is met gewone cijfers naast iedere, staaf gezat. .^-\ __ ??«*«?& *'M« M- » -HM l M M ? Hl M KOBERT SCHUMANN. zeker deze symphonische werken een waarde hebben voor alle ty'den. Misschien staat Schnmann als schepper van kamermuziek wel het hoogst. Zy'ne stry'kqnartetten worden thans nog overal en graag gespeeld en gehoord. Maar vooral zijn klavierquartet en quintet zy'n compositiëu van onvergankelijke schoonheid. Ondanks de vele goed geslaagde momenten die in zg'ne opera Genoveva voorkomen, schgnt dit werk toch de dramatische eigen schappen te missen, die het op het tooneel een langdurig leven kunnen verzekeren. Das Paradies unddiePeri heeft zich als wereldlijk oratorium steeds in buiten gewone vereering mogen verheugen. En geen wonder. De componist heeft de hoofdpersoon uit Thomas, Moore's Lalla Rook h met een innigheid en sprookjesachtige liefelijke teederheid weten te schilderen, die juist daarom zoo treft omdat ZQ nit's componisten eigenste wezen schijnen voort te komen. Toch is dit werk, dat men steeds in groote zalen met groot koor en groot orchest moet aanhooren, misschien te intiem om zg'ne volle werking te kunnen uitoefenen. Anders is het met der Rose Pilgerfahrt, een sprook je van Moritz Hörn, dat aan vinding de Per i nog overtreft en door zgn kleineren omvang en zijn oorspronkelijke begeleiding met piano, van zelf geen toegang kry'gt in de groote concertzalen en groote koorvereenigingen. De Sc ne n nit Goethe'a Faust acht ik het schoonste van hetgeen Schumann gecomponeerd heeft op het gebied van het oratorium. Het is waar al deze losse S c e n e n vormen geen aaneengesloten geheel en zoo iets staat een algemeene appreciatie van het publiek wel eenigszins in den weg. Maar er ligt in deze Faust-scènen een schat van muziek verborgen zoo edel en voernaam dat men den componist die zoo iets wrocht, wel zeer lief moet krijgen. Naast deze grootere werken heeft Schnmann nog een groot aantal kleinere stukken voor koor gecomponeerd, zooals Adventslied, Neujahrsüed, des Sangers Finch enz. enz., die allen getuigen van 's meesters onnitputtelijken gedachtenrykdom. Ten slotte zy nog vermeld de mnziek die Schumann gecomponeerd heeft voor Byron's M a n f r e d, welke muziek vermoedelijk wel aanleiding gegeven heeft tot de herleving van het melodrama of d clamatori u m. Noch als leeraar aan het Laipzijer conser vatorium, noch als directeur der groote con certen te Dusseldorf heeft Schumann bijzon dere eigenschappen ontwikkeld. Zy'n kracht ligt uitsluitend op het terrein der compositie. Na de ontheffing van zg'ne functie als dirigent te Dusseldorf, maakte hy met Clara een reis door ons land. Op buitengewone wy'ze werd hij bier gevierd en bijzonder gelukkig maakte het den meester te bespeuren, dat zgn werken hier zoo bekend en geliefd waren. Een tragisch lot was Schnmann aan het einde van zyn leven beschoren. Langzamer hand bagon zijn geest omneveld te worden. Terwijl hy en zgn gade een vriendenkring om zich verzameld hadden (27 Febr. 1854) verwijderde hy zich even ongemerkt en zon der dat iemand zulks kon vermoeden, stortte hy' zich in den Ry'n. Wel werd hy gered, dank zij de hulp van ijlings toeschietende iiMiMitiiiiiiitiiiiiiiimiiMiiiinitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiu Het cijfer 6 is dan voor te stellen door een hand"bal tegen den dwarsstaaf en een vin ger"-bal omhooggeschoven. Een vinger"-bal erbg geeft 7 enz. totdat het cijfer 10 gegeven wórdt door de 2 hand"-ballen tegen de dwarsstaaf te schuiven. Maar gewoonlyk ge bruikt men dit niet, maar zet men op de eene staaf alle ballen tegen de raamranden aan (0) en op de staaf links ervan het cyfer 1. Deze beschrijving zal wel verduidelijkt worden door het beschouwen van fig. 2, waarop naast de staven der swan pan de cgfers staan, die op de staven aangegeven zy a. Verder is op te merken dat de meest ree atsche staaf het cyfer der eenheden aangeeft, de staaf links er naast, de tientallen; links hiervan de honderdtallen, enz. Heeft men een swan pan van 15 staven, zooals fig. l aangeeft, dan kan men dus een getal van 15 cijfers erop zetten. In deze figuur staan alle ballen op O behalve de meest linksche die het cijfer l aanwijst. De heele swan pan wy'st in dezen afgebeelden toestand het getal 100.000.000.000.000 aan, zoodat hieruit wel bly'kt welk een ruim reken-veld deze toestel len bestrijken. Evenals op een lei kan een handig swan pan-hauteerder op dit toestel zgn rekensommen uitrekenen en de snelheid waarmee een ervaren handelaar dit doet is ver bazingwekkend. Behalve voor een berekening zelf kan de swan pan ook gebruikt worden voor het op schrijven dar gegevens der rekensom. B.v. op de drie linksche staven zet men het aantal voorwerpen, op de drie daarnaast gelegen staven de prijs van een voorwerp en op de overige staven het resultaat der vermenig vuldiging. Ean ding is er dat deze s wan pan minder waardig maakt, vergeleken met de moderne rekenmachine, en dat is het aanwezig big ven van vergissingen. Maar overigens is het nog in gebruik sgn dexer toestellen het beste bewijs voor hun bruikbaarheid. Indenrekenkundigen strijd om het bestaan behooren z$ niet tot de wegens ongeschiktheid uitgestorven soorten. P. v. Ouw.