10 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR tf E D E R L A N D. No. 1731 is oer,.,, 1910: Dütflchlaid raadt Nederland n sterke kustverdediging aan. iiiiiiiiifiiffMinlhiiiUiifirilmflnffiffifffiïifiliïiiHiriiimtiilmiiiiimiiiii geworden, hetgeen eveneens bij vele spoorweg maatschappijen het geval is. Veel echter zal afhangen van de wijze, waarop de verschillende spoorwegkwestie's zullen worden opgelost, waarvan die be treffende de vrachttarieven van het grootste belarg moet worden geacht. V. D. 8. iiimmiiniiiiiiiiitiiiiiiliiMiiiiitiiiiiiilitliilmimiiiiiiuiimiiiiiiiMiiMiii m Hen Vos ReiaaaFle", Waar ik in een mijner vorige schetsjes het Land van Halst vereerde met een naam, waaraan sommige Ingeborenen aanstoot hebben genomen, gedreven als ze werden door d' oprechte trouw aan hunnen half Vl&amschen grond, versier ik deze eigenaardige gouw nu met een epitheton, dat ons de figuur voor den geest roept .van Willem di« den Madoc maect», daer hi dioke omme waecte". En met reden, want het Land van Hulst mag er roem op dragen, dat binnen zijn grenzen of niet ver daarbuiten de geschiedenis is afgespeeld, die ons het meest humoristische, bijtend satirieke, zoo volkaeigenaardige Dierenepos uit de Middel eenwen te genieten geeft. Of kent niet ieder die het guitige atuk gelexen heeft, de namen Hulsterloo (het tegenwoordige Nieuw-Namen of KauUr, gemaente Clinge en Abtdak (nu nog een gehucht, behoevende tot de gemeente St. Jon»»tten) 1 Toch sou de naam, in mijn op schrift vermeld, we niet in den geest geko men ijn, als ik niet wilde gaan schrijven over bijgeloof, want men kan dit woord van de Middeleeuwen niet losmaken, zoo min als de Middeleeuwen van dit woord. De begrippen lyn geassocieerd, zooals de pedagogen zeggen, al wordt er dam ook op 't gebied van bijgeloof veel ten onrechte op rekening geschoven van dien tijd, waarvoor de tegenwoordige woordkunstenaars vooral grooten eerbied en liefde gevoelen moge dan ook de wetenschap hem aanzien met een medelijdend glimlachje. Maar by' 't brood der wetenschap alleen kan de mensch toch niet leven l Ik wilde dan om tot mijn onderwerp te komen iets meedeelen omtrent het bij geloof in dezen hoek van Zeeuwech- Vlaan deren. Niet, dat de menschen op dit punt hier achterlijker zy'n, dan in andere streken, o, neen, want waar de dagbladen ons moeten meedeelen, dat in 't hart van Noord-Holland, in Alkmaar, een oud vrouwtje van hekserij verdacht wordt, en men daar nog, zooals trouwens te Amsterdam, Rotterdam enz. enz., waarzegsters raadpleegt, mag men den Zeeuwsoh- Vlaming een kleine buitensporigheid op dit punt niet kwalijk nemen. Bovendien moet ik mijnen lezers opmerken, dat het bjjgeloof, waarvan ik in de volgende regels een tafereeltje zal ophangen over 't algemeen bij de jongeren en volwassenen den lachluet wekt, en alleen schrik en vreeze brengt in de naïeve, ontvankelijke ziel van oude moedertjes en grootvaders, al zy'n er dan ook feiten" onder, die men als gemeen goed kan beschouwen. Als primus inter pares", d.i. onder de angstwekkende verschijningen in de wereld der superstitie verschijnt de weerwolf", die zijn rol speelt over de geheele wereld, natuurly'k overal met zy'n locale kleur. Zy'n naam luidde reeds in het Angelsaksische verevulf" (menschwolf) en de Grieken noemden hem lycanthropos" ', d.i. wolfmenech (Denk aan koning Lycaon}. Hy' schy'nt afkomstig te zijn uit Azië, van waar hy zich over de geheele wereld heeft verspreid. Men vond hem by de Griekenen Romeinen (Petronius bijv. geeft een weer wol venverhaal), zoowel als by de Noordelijke bewoners van Europa, in wier Mythologie de wolf een voorname rol speelt, en later is door de heksenprocessen, die de verande ring van menech in dier met den duivel in verband brachten, het geloof aan weerwolven eerst recht levendig geworden. Dat de geest van den eenyoudigen, weicig ontwikkelden plattelander zich ook thans nog de mogelijk heid voorstelt, dat een mensen zich, natuur lijk door bemiddeling van Satan, in een dier, wolf of hond, kat of slang kan veranderen, zal ons nader blijken. De weerwolf is in deze streken bekend onder den naam van Ossaart. Hoe hy' aan dien naam gekomen is, weet ik niet, daar ik zyn geboortebewy's nergens heb kunnen machtig worden. Hij kan allerhande gedaanten aannemen ; het meest echter vertoont hij zich als. een groote, zwarte hond. Bij vindt er behagen in, de menschen beet te nemen en te plagen, natuurlijk alleen 's avonds of 's nachts. Men ziet hier dus een soort grap penmaker in hem. Wanneer b. v. iemand in het donker langs een eenzamen weg gaat, springt soms van achter een heg of uit den slootkant een groote, zwarte hond te voor schijn. Met n sprong zit hij den verschrik ten wandelaar op den rug en de arme ongelukkige is genoodzaakt hem voort te dragen, tot hij van vermoeidheid bijna niet vecder kan. Dan springt het moniier, dat overigens 1911: Engeland wijst Nederland op de plicht délandgrenzen te voorzien. 1910 : Du'itechland waarschuwt Nederland de 'vloot niet téverwaarlóozen. iiiHiliiifiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiini geen kwaad doet, weer op den grond, neemt een menschengedaante aan en lacht zijn slacht offer hartel-y'k uit. Süms neemt Ossaart niet eens de moeite van gedaante te veranderen en haalt zoo zijn streken uit. Enkele jaren geleden leefden er nog menschen, die volgens hun zeggen, Oesaart hadden moeten dragen en er zijn nog wel ouden van dagen, die er u griezelige dingen van kunnen vertellen, waarbij ay' Staring na zeggen: Behalve man n paard, noem ik u huis en stal." Natuurlek Waren er wel van die ongeloovige" grappenmakers, die zelf soms als Oasaaf t fungeerden, om de eene of andere een voudige ziel den schrik op het lijf te jagen. De Oisaürt dezer streken heeft veel overeen komst met het monster, dat men in Westelijk Noord-Brabant bestempelt met den naam van Ft<idder". Deze huisde echter alleen in met riet en biezen omzoomde poelen en plassen, zoogenaamde weelen", en was zwartbont. Uu mijn jeugd herinner ik mij nog wel iem»nd,die voor zoo'n,. flodder" op den loop was gegaan en in doodsangst by zy'n huiagenooten aankwam. Er was echter niets anders met den man gebeurd, dan dat zy'n superstitieuse fan tasie aan 't malen was gegaan door het tegen elkaar kletsen van zijn natte broekspijpen. De heer F. W. Drijver deelt ons in zy'n Mozaïek" mede, dat volgens het cude bij geloof de toovenaars van den duivel een haren riem of een zwart wambuis ontvingen. Deden zy dezen gordel om of trokken zij deze huid aan, dan veranderden zij in een wolf. Zoo bekende in 1595 VolkertDirks te Amers foort na allerlei folteringen te hebben onder gaan, dat hij bij den Duivel zy'n ziel had verkocht voor een wambuis en een doek, waarmee hij zich in een wolf of een kat kon veranderen. Hy was ook op de bleijke tot Amersfoort geweest in gedaante van een grauwe kat, nadien de boese vijant hem zijn bozen oyigetoogen en met olie of diergelijcken gesmeert hadde, alwaer sy geweest syn tot 5 of 6 katten in 't getal en 't samen gedanst hebben!" (Aangehaald in den vorigen jaargang van 't tijdschrift Buiten"). pak in deze streken weet men nog altijd van die dingen te spreken. Jaren geleden woonde hier in een dorpje een man, die in 't bezit was van een weer wol venhuid. Wanneer hy' die aantrok, bezat hij dezelfde macht als Ossaart. Toen die man op zijn sterfbed lag, verbrandde men de huid, wat men misschien niet zou gedaan hebben, indien men de gevolgen had kunnen voorzien. Met geweld moest men nl. den eigenaar in zy'n bed trachten te houden; hij zag er verschrikkelijk uit. Natuurlijk had hier de duivel de hand in 't spel. Deze wonderbaarlijke historie zal zeker wel in verband staan met het oude bijgeloof, dat te midder nacht iedere weerwoif zijn gedaante als menech herneemt, hetgeen ook geschiedt, als men den gordel of het vel verbrandt; zoolang dat brandt, heeft hij veel pijn, maar zoodra het verbrand is, is hy verlost."(Drijver). Ossaart vertoont zich ook wel in kattengestalte, en vele heksen doen het hem na, evenals voornoemde Volkert Dirks. Men heeft hier verscheidene eenvoudige lieden, die in doodsangst verkeeren, wanneer ze 's avond* door een kat worden gevolgd en verscheidene knokige boeren zullen het niet wagen om 's avonds of 's nachts een kat, die zij op hun weg ontmoeten, te slaan of te schoppen, want 't is Ossaart of een heks. Als men ech ter het beest verwondt, ligt den anderen dag de een of andere heks met dezelfde verwon dingen te bed. Soms organiseeren die katten zoogenaamde kattendansen" met den duivel als kooraan voerder in het midden. Men wijst u op af gelegen plaatsen, meestal by' poelen of plassen, de kringen aan, waar ze 's nachts haar ronde dans verrichten. Of hier een stoute vry'geest lacht, Wie scherp van oor is, hoort ze brommen," zei Staring, en ik zeg het hem na: Wie scherp van oog is, ziet die kringen, maar de ongeloovige botanicus weet ze te verklaren uit de werking van een zeker soort paddestoelen, wat de goedgeloovige zielen natuurlijk weer apekool noemen. Dat Ossaart zich ook wel eens in een heel andere gedaante vertoonde, blijkt uit het vol gende. Een mijner vrienden, aan wien ik ver scheidene inlichtingen omtrent my'n stof te danken heb, schreef mjj: Mijn grootmoeder vertelde, dat hdar moeder eens op een avond van een doopplechtigheid naar huis kwam. Zij was Meter geweest en de Peter vergezelde haar. Op een weg gekomen, waar huizen ont braken, hoorden zij eensklaps een klagend kindergeschrei. Angstig genoeg, gingen ze toch kijken, waar dat vandaan kwam. Al spoedig vonden zij, op het geluid afgaande, in een droge sloot een klein kind, dat nog zeer jong scheen. Zy wisten niet, wat te doen, doch het medelijden hield de overhand. Het wicht werd dit de sloot gehaald, in de voor schoot gestopt en voort ging het. Toen zij een flink eind gegaan waren, werd de kleine eensklaps erg beweeglijk, zoo aelfs dat hy' uit de schort sprong. Op hetzelfde oogenblik was 1913 : Engeland maakt Nederland opmerk zaam op de vorderingen der militaire luchtscheepvaart. 1914 : Duitsc'hland zou in Nederland's plaats de kust beveiligen door mijn-torpedo'e. imniiiiiiimiiiiiiMUimiiM het kind veranderd in een man, die het beteuterde paar nog voor den gek hield en uitlachte bovendien." Tot zoover mijn vriend. De goeie ouwe vrouw geloofde dit vast; haar moeder had het zelf beleefd l Tot haar ge ruststelling moge zeker wel dienen, dat we nu reeds een heelen tijd van den leelyken weerwolf verlost zy'D. Hy ligt nl. al enkele jaren ergens aan zee aan een ketting vast gebonden, die niet dan na 99 jaar wordt losgemaakt. Dan is hij eehter weer vrij. Een oud moeder l j 3 deelde mij echter mede, dat hij niet aan zee ligt, maar in den kelder van het vroegere huis te Zande te Kloosterzande (gemeente Hontenisse). 1) Wie gelijk heefr, zal aan het nageslacht blijken, dat vol ontzetting den tijd van Ossaarts bevryding te gemoet zal zien, als de schrikwekkende komst van de komeet van Halleyl Hoe diep het geloof aan Ossaart in den volksgeest geworteld was, blijkt hieruit, dat hy de eer gsniet, dat zijn naam spreek woor delijk is geworden. Hij loopt rondals Ossaart", zegt men in deze streken nog wel eens van iemand, die het zy'n evenmensch gedurig erg lastig maakt, hem benadeelt of steeds on vriendelijk bejegent. Ook de alten" der oude Germanen, ware kwelgeesten der meuschheid, die het er op toelegden, de lieden op allerlei manieren te bedriegen, zijn hier in het volksgeloof nog springlevend. Spreek maar eens iemand, die het ongeluk heeft gehad, .,van den alf verleid" te zijn geweest, of zooals men hier wel volksetymologisch «egt van den (h}als verleed." Een eenvoudig vrouwtje, aan wie dit schrik wekkende overkomen was, heeft er mij eens verslag van gedaan. Zij was eens op een marktdag naar 't stadje Hulst gegaan, waar zy' goed bekend wac. Nadat «e een tp j e had rondgewandeld door de straten, veranderde er alles voor haar oogen. Ze zag er groote, prachtige winkels en overal onbekende ge zichten, ofschoon ze honderden malen in Hu'st geweest was. Ze was er ganach beduusd" van. En zoo liep ze uren rond, zonder den bekenden uit weg door een der pooiten van het ouda vettingstadje te kunnen teiug vinden. Ein delijk ging ze, zoekens moede, op een stoep zitten, tot de betoovering was geweken. Toen kon ze zich onmiddellijk terecht brengen en kwam zonder ongeval thuip. Het goeie menech vertelde het my' in al zijn geuren en kleuren en liet het uca niet uit het hoofd praten, dat zy van den (h)als verleed" was. Toch schenen de alven liever in den laten avond of des nachts hun guitenstreken uit te halen. Dan lieten zy iemand uren lang op een bekenden weg rondloopen, zonder dat hij aan het einde kon geraken. Het kwam wel voor, dat men vlak bij huis zijnde, onmogelijk zy'n woning kon bereiken. Gewoonlijk eindigde iemand, die zoo beetgenomen werd, met zich neer te zetten en de dingen maar af te wach ten, natuurlijk aan ieder haar een zweetdroppel. Veelal kwam hij echter al spoedig in normalen toestand en kon de reis ongehin derd voortzetten. De stoute vrijgeesten" lachen weer en laten hier liever in plaats van den alf god Bacchus als motorisch ele ment optreden. Niet minder verschrikkelijk dan Omvart en de alf ie het zoogeniamde kwaad gedwars". Dit begrip is niet scherp te omlijnen; 't is de vage voorstelling van ongeluk, dat door hek serij iemand op den weg kan overkomen, 't spreekt weer vanzelf, dat eerst de zon onder moet zijn, > Wanneer iemand 's nachts naar een nabu rige plaats moet om den dokter te gaan halen voor een vrouw, die op 't punt staat een nieuwen wereldburger het levenslicht te doem aanschouwen, dan zal hij zelden alleen durven gaan, 't zij te voet of per rijtuig, want... er zon kwaad gedwars" op den weg kunnen zijn. Daarom verzoekt hij in den regel een buurman, om hem op zijn gevaarlijken tocht te vergezellen. Dezelfde vreeze weerhoudt bange lieden ook om zonder geleide 's nachts om den pastoor te ry'den ter berechting" van een zieke. 't Kwaad gedwars" kan ook wal eens komisch werken. Laatst hoorde ik bijv. een vermakelijk staaltje van de avonturen van een vroeden vader uit een plaatsje dat ik niet noe men zal. Hij was per flets naar de weekmarkt gereden en peddelde 's avonds ietwat geestelijk verheugd naar huis. Waarschy'nly'k door de ongelijke trapkracht van beide beenen, althans nog niet door 't kwaad gedwars", raakte hy onderweg met zijn rijwiel in een sloot. Vlugger dan men, zgn toestand van labiel evenwicht in aanmerking genomen, verwachten zou, klauterde hij op den kant en vischte zijn rijwiel op. Een poging om zich opnieuw in den zadel te zetten, mislukte, zoodat hij met de fiets aan de hand zijn weg vervolgde. Maar hy' had gerekend buiten den waard, of liever buiten het kwaad gedwars". Al voortgaande bemerkte ons 1) Hier bestaat verwarring met een andere legende, die van Bornis", waarop ik later misschien terug kom. 1915: Engeland druist Nederland op het hart, de waterlinie toch maandelijks te probe?ren. 1916 : Duitschland overtuigt Nederland van de voortreflykheid der duiteche uniform. Fliegende Blatter raadslid, dat zijn karretje nu en dan niet voort wilde: er werd telken? aan getrokken, naar hy meende. Ongetwijfeld was de flats behekst, en daar hij middelerwy'l op 't dorp was gekomen, waar hy echter nog een ha'f uar vandaan woonde, keek hij rond of er geen kroeg meer verlicht was. Helaas, neen! hij stond met bet kwaad gedwars alleen op den weg M Hul! Hij durfde zy'n flets niet verder te vervoeren, zette ze tegen een schuur, vervolgde zonder ry'wiel zy'n we?, en zond 's anderen daags 's morgens vroeg zijn knecht om het behekste voertuig te halen, dat nog op zy'n zelfde plaa*s stond. Aan geheimzinnige waarschuwingen en voorteekenen wordt hier door vele eenvou dige lieden nog geloof gehecht. Als er iemand in de buurt doodziek is, gebeurt het wel, dat de een of andere buurman 'g nachts driemaal hoort kloppen op deur of raam, ten teeken, dat de zieke den tol aan de natuur gaat betalen. Ook krijgt mendergely'ke waarschuwingen, als men een zieke in zy'n familie heeft. Huilende hoeden en 't gelui van de klok l reden ook op als voorspellers van ster fge vallen. Er z'vjn zelfs menschen, die het geluk of het ongeluk hebben met den helm geboren te zijn," zooals men zegt. Zij weten vooruit te zeggen, wanneer iemand van hun kennis zal sterven. Is de noodlottige elag ge vallen, dan zien zij vaak den doode in levenden lijve voor zich, daarna dood en vervolgens aanschouwen zij in gedachten zijn begrafenis. Als zij die later bijwonen, gebeurt alles juist, zooals zij het in visioen hebben gezien. Menscheu, die met den helm ge boren zy'n" zij a verder onkwetsbaar, zooais hier en in Noord-Brabant het volgens het volksgeloof Napoleon was>. Dwaalkhtjes, dia reen hier stalkeerskens" noemt, zijn de rondzwervende zieltjes van ongedoopte kinderen. Wie ze durft naderen, overkomt een ongeluk, want ze lokken hem meestal in een moeras of een poel, waar hy' den dood vindt. Deze en dergelijke kleinigheden zy'n echter hier alleen niet inheemscb, men vindt ze door heel Nederland, zoo goed als heksen en spoken, de kwade hand, de ouwe man" (toepasselijk op zuigelingen, die steeds vermageren, onge twijfeld door de slechte voeding) enz. En waar kinderen over 't algemeen bang gemaakt worden met den boeman, spreekt men hier van 4en donkeren vent", of den 1917: Engeland bewyst Nederland de hy giënische voordeekn der schotsche uniform. 1918 : Duitechland en Engeland verklaren Nederland in staat zich zelf te verdedigen. lliiiMiiMiniiimiuMiiimtiiniltMiimiiimni padderen vent" (padder 2= naakt), van Piet d9n Haak" of Piet den Duvel" die hen in den regenbak trekt, als zi er in durven kijken. Om hun het leelyke gezichten of meuten" trekken af te leeren, zegt men hun: Pas op, als het klolsja van Rome slaat, bly'ft je ge zicht zoo staan." 't Bovenstaande is slechts een bescheiden ruikertje, gepinkt in den hof der folklore van Zeeuwfch Vlaanderen. Er zou heel wat meer te verzamelen zijn. Misschien torn ik: er later nog wel eens op terug. G r a a u w. M. L DE KIIJSEE. imiiiMinHiiMiHiiiiiniiiiimiiiiiiiMimiiiiiiiiiiiiMiiiiiMimMiiiiMiiiiirti ofng&zonbw. Zwolle, 18 Aug. 1910. Geachte Redactie, In het voorlaatste nummer van De Amster dammer, staat op pagina 6 een afbeelding van een der logementschepen onzer marine, n.l. van de Bonaire". Dit is echter niet, zocals verkeerdelijk in het onderschrift ver meld staat, een orjloidingschip voor lichtmatrozen, doch het is het logementschip, uitsluitend voor de adspirant-machinisten en by' die opleiding geplaatste officieren van politie bettemd. Hocgichtend, J. VAN DOORN, Ad j. Mach. K. M. Yan TütecMflei, Eigen Haard. Zyn keuze, door M. J. Salverda de Grave Herderscheê, VI. Planten en lucht, door dr. A. J. M. Garjeanne, II, met afb. Vacantiegenoegens, door Frits van Kaalte, met afb. In het harlje van Twente, door Jei». de Vries, I, mat afb Nederland voor honderd jaren, door Generaal Wüpperman, I, met afb. Feuilleton. Een mooi stuk werk. Het geschenk aan den heer Leur. Het Engelsch ge;anttchap te Apeldoorn. Vlie gen te Amsterdam en de vol plané. Het oude kanon van de Brederode", alles met afb. Gids voor buitenlandsche Hotels. Berlii» Hotel Adlon. ItEKLl JK. Unter den Linden l bij den BrandenbnrgerTor. 3 Minuten van het Tiergarten-park. Heerlijkste ligging, Modernste comf., Matige prijzen,Voordeelige arrangementen. Tel.-Adres : Adlonum", LORENZ ADLON, Keizerl. & Koiinkl. Hofleverancier. Berlijn. Hotel Ooburg In de bevoorrechtste ligging van Berlijn, direct by liet station Friederichstrasse (aankomst nit Holland). 80 Kamers met 100 bedden. Voorn, gezelschapsvertrekk. El. licht. Centr. verw. Lift. Matige pry'zen. ERNST REISIG, Eigenaar. Wiesbaden. Hotel WILHELMA. Ie Eang. Termalbaden uit eigen bron. Prospectus Hotel Informatie-Bureau, Amsterdam, Raadhuisstraat 16. Luchtkuuroord in de Harz aan den voet van de Broeken. Kamers van M. 1.25?M. 4.?. Prosp. Hotel Inform.-Bureau, A'dam, Raadhuisstraat 16. Hotel Haberhauff. Pontresina. Hotel PONTRESINA. (Engadin.) Huis van den allereersten Rang Prachtigste uitzicht. 160 Kamers op 't Zuiden. Appartementen met Baden. Centrale verwarming Groote Tuin en Tennisveld. Gerenommeerd Restaurant. Verlaagde Pensionpry's gedurende Juni en September. Directeur G. BAGGENSTOSS (voorh. RITZ-HOTEL., Londen). Dit blad ligt in alle bovengenoemde Hotels ter lezing.