No. 1741 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. FritB Reuter. Fritz Renter's hoalerijame geboorteËi (7 Nov. 1810?7 NOT. 1910). Het kwam hem voor of hy langen tjd geleden een prachtige landstreek in den helderen zonneschijn gezien en daarin rondgedarteld had, en dat nu die vervlogen tijd was teruggekomen en hu die landstreek in den stillen maneschijn zag; maar zij was hem onbekend, en over bosch en berg, over stroodat en kerktoren lag de dichte sluier van den avondnevel, waarop de stille mane schijn zich wiegde, zoodat hy alleen den ?evel zag en niet de vroolyke landstreek van voorheen.... Bladerend in Reuter'g Werken valt my'n oog toevallig op deze woorden, en het is mij, of ze geheel mijn stemming uitdrukken, nu ik bij zijn honderdjarigen geboortedag onzen ouden vriend herdenk. Want de naam Reuter roept voor mjj op een lang vervlogen levensperiode, en ik zie mjjzelf weer terug in het ouderlijk hois, op een vorstigen winterdag thuisgeko men nit de avondschool, warm van het harde loopen, want vader zou voorlezen uit Ranter. Voor ona, kinderen, waren dat altijd heerlijke uren, als we met elkander muisstil om de tafel gezeten, luisterden naar de verhalen uit EUNSCriAPPEÜJKE AQtöfflEclianische telefooncentrales. hor. sponningen vert. sponningen het schakel asje De telefoon heeft in het modern verkeer een zoo gropte beteekenis verkregen, dat elke verbetering de belangen van het publiek ten goede komt. Twee voorname grieven tegen de bestaande inrichtingen zyn: de langzame bediening door de beambten es de fouten die zy begaan, terwijl e«n derde niet gering te schatten bezwaar is, de mogelijkheid, dat de telefoonjuffrouw voor haar met-bestemde mededeelingen afluistert. Men heeft hier te lande tot nog toe deze bezwaren in den koop meegenomen, ondanks het feit, dat reeds in 1890 door den Amerikaan Almon B, Strowger patent is genomen op eene centraalbureaninrichting, waarbij deze gebre ken niet meer voorkomen, omdat de oproe pende abonnézelf zijne verbinding met een willekeurigen anderen abonnétot stand brengt. Reeds in 1893 werd in de Staat Indiana in Amerika da eerste centrale volgens dit systeem uitgevoerd en sedert zijn zoowel in Amerika all in Europa, verschillende centrales naar het Strowger systeem gebouwd, o. a. in Berljjn, Hildesheim en München. De hier bijgaande afbeeldingen zijn alle gemaakt Baar toestellen van de Münchener centrale. De inrichting en de werking van zoo'n antomechanisch telefoonstelsel in groote trek ken te verklaren, is 't doel van dit opstel. Vooraf kan 't dienstig zyn ons even te herinneren, in hoofdzaak en met vermijding van alle bijzonderheden, wat de taak is van de telefoonjaffrouw bij de bestaande centrales. Elk abonnéheeft in zijn huis een telefoonapparaat, een station zooals de vakterm luidt. Dat station bevat als hoofdorganen den micro foon, waartegen men spreekt en den telefoon waaraan men luistert. In de nieuwere con structies zy'n deze beide organen, wat den dat gezellig, dikke boek met de lange kolom men en die massa platen en prentjes. Van sommige menschen heet het, dat ze zijn groot gebracht bij den Bijbel", doch, ofschoon ook Oort's Kinderby bel in het ouderbuis gretig door ons werd gelezen, is de wezenlijke invloed van de By bel ene ver halen op ons gemoed en onze verbeelding, ik zon onwaar zjjn als ik anders zei, by lange na niet te vergelijken by wat Fritz Re at er in onze jeugd voor ons is geweest. Inderdaad zyn wy groot gebracht by Reuter. Vandaar dat zyn naam zooveel heerlijke herinneringen met zich brengt; ik zie ons geboortedorp, de landstreek die ik eens in den helderen maneschijn heb gezien en waarin ik heb rondgedarteld", plotseling terug, maar nu als vér en onbekend, als een onwe zenlijk droomlandschap in den stillen mane schijn", omsluierd door de nevels van den weemoed. En 't is ook my, of ik alleen den nevel zag. en niet de vroolijke landstreek van voorheen." De naam Reuter werd in ons huis anders genoemd dan de namen van de andere schrij vers, wier boeken wy lazen. Als we zyn naam uitspraken, lag daar iets van eerbied en liefde in onze stem. Er ging voor ons van dat dikke boek een weldadig* geest uit, die we toen natuurlijk nog niet konden definieeren, naar wiens goeddoende inwerking wy met duidelijke bewustheid dagelijks voelden. Het samen lezen van Reuter was de band, die ons innerlijk leven nader tot elkaar bracht. Mijn vader wist zich moeilijk te geven, maar in de gesprekken, die wy ook later nog, ge woon waren te houden als we in echemeravond rondom den vlammenden haard zaten, was zyn grootste genot zich met ons te vezdiepen in de personen uit Reuter en Dickenp, en dan gaf hy ons onbewust een blik in zyn kinderlyk-goele hart. En toen wij onder waren en zooveel andere boeken onze belangstelling in beslag gingen nemen, bemerkten wy meermalen zy'n wee moed, als hy gevoelde dat hy ons langza merhand ging verliezen. Vandaar soms zijn wrok tegen de nieuwere schrijvers die hij niet kende, maar die zyn geliefde Reuter en Diakens onttroonden, en een einde gemaakt hadden aan onze onder linge intimiteit. Of zat er nog iets anders achter dat instinct matig zich vestklemmen aan Reuter ? Later heb ik dit begrepen. Reuter vertegenwoordigde een levensbeschouwing. Hy was de blijmoedige, gulle en hartelijke geest, die 't leven en de menschen liefheeft; die de zonzyde opzoekt en het duister weet weg te lachen. Hy was het gemoedelijke, meevoe lende, warme hart, welks klop beïnvloed wordt door ook door 's naasten leed en vreugde. Hij was de gezonde, krachtige, gods dienstige ziel, die ernst maakt met het leven, IIIMIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIMIIMIIIIIIIIIIIIMIIIIIHM nitwendigen bouw betreft, vereenigd tot n geheel, den telemicrofoon. Van elk station gaan naar het centraalbureau 2 geleidingsdraden, waarvan de einden zieh bevinden op de schakeltafel van de telefoonj u ff reu w. Wenecht nu een Pietje zyn Mietje op te bellen, dan verzoekt hy de telefoonj uffronw hem met haar aan te sluiten, waarop deze de uiteinden van beider stellen draden door metalen contacten verbindt. Deze beide draadparen worden dan als 't ware n dubbele draad, een gesloten geleiding dus, waarin de beide telefoonapparaten geschakeld zyn. Spreekt nu Pietje tegen zyn microfoon, dan wordt daarin een plaatje in trilling gebracht; hierdoor wordt een reeks kleine electrische stroompjes opgewekt die op Miet j e's telefoon zoodanig werken, dat ook daarin langs electromagnetischen weg, geheel overeenkomstige trillingen ontstaan, die zich als geluid voort planten in baar oor. Hadden Pietje en zijn Mietje echter hartsgeheimen te bespreken, dan deden ze ver keerd, die per telefoon te behandelen, want als de juffrouw ook nog de draadeinden van haar eigen of een ander station verbonden had, op die der sprekenden, dan bad zij, of die ander alles kunnen hooren, wat die twee elkaar te vertellen hadden. En had zy Mietjes nummer verkeerd verstaan, dan zon de kans bestaan hebben, dat een ander de ontboeze mingen van Pietje had te hooren gekregen. Bij de automechanische centrale is zooals reeds boven gezegd, 't een zoowel als 't ander uitgesloten. Is het gewenschte nummer vrij, dan heeft de oproepende aboonéslechts een reeks hoogst eenvoudige manipulaties uit te voeren en krijgt vlug en zeker het goede nummer zoo lang hij zelf zich niet vergist. Bij het be schouwen van het afgebeelde Strowgerstation, zal de beschrijving van de uit te voeren handgrepen volkomen duidelijk worden. Dit station, dat principieel niet van andere verschilt, heeft een speciale nummsrechy'f, waarop de cy'fers 1?0 in volgorde die in alle eenvoudigheid zich Verplicht acht te strijden tegen 'a levens moeilijkheden, en die er zich tegen opgewassen voelt. En kunnen wij ons niet voorstellen, dat een ander, die zyn kinderen in deze levens beschouwing heeft opgevoed, hen met leede oogen het oude altaar ziet verlaten en mede ziet opgaan naar den Baal, in den vorm van de moderne litteratuur, met zyn' zwakke, leege en bleeke levens, die by voorkeur de duisternis doorwroeten; met zijn mieserige, pluizerige ea tobberige naturen, die onvermyde'ijk tot zelfmoord of andere noodlottigheden komen; met zyn egoïste, zelfinge nomen, kondhartige goden op de marmeren trappen hunner ijdelheid"; met zyn vragensmoeden en twijfelsmoeden en levens moeden ? Ongetwijfeld was het niet allén weemoed over verloren intimiteit, die mijn vader be zielde by het bemerken van onze vermin derde belangstelling in Reuter, maar ook wel degelyk vrees, dat wfl het slachtoffer zonden worden van den ontzenuwenden geest die uit de nieuwe litteratuur was gaan spreken. De wereld van Reuter heeft ons jeugdleven beheargcht, en zyn invloed zal nawerken tot onzen dood. Als ik my thans zet, om na te gaan, in welke richting de lectuur van Reuter ons zieleleven gedreven heefr, dan gevoel ik, dat wij het volgende aan hem danken: In de serste plaats een toort van religieuze liefde voor het leven in al zijn voi men. Ik herFrits Reuter's Lowising", door hem in hun verlovingstyd geteekend. iiiMiiiiiiimimiiniiiiiiimimiiMii Toestel voor de automatische telefonie. Leidingschakelaars van de automatische telefonie. voorkomen. Bij elk cijfer bevindt zich eene opening in de schijf. Om een bepaald nummer op te roepen b. v. 34 heeft de oproepende niets anders te doen dan den vinger te steken in de opening no. 3, de schijf te draaien in de richting der wijzers van een uurwerk tot de vinger tegen een aanslag; stuit, de schijf los te laten, die dan automatisch terugdraait en met het cijfer dezelfde bewegingen te herhalen. Hiermee is de aansluiting gereed. Wat is er inmiddels op 't centraalbnrean gebeurd? On dat te weten te komen, be schouwen we eerst een schakel-apparaat. Elk abonnéis in de centrale door de draden van zyn station direct aan zoo een apparaat, dat z|jn nummer voert, verbonden. Ieder heeft dus zyn eigen schakeltoestel. Dit toestel uit drie hoofddeelen: het schakelasje, de contactvakken en de electromagneten, die voor de beweging zorgen. Op het asje zyn drie contactarmpjes aan gebracht; het doel van het bovenste armpje, dat uit een enkel metaalreepje bestaat, zal straks duidelijk worden. Het onderste contactarmpje bestaat uit twee van elkaar geïsoleerde veertjes, waaraan de uiteinden der draden van het bybehoorend station zyn .bevestigd. Deze draden hebben elk een verlengstuk naar de veertjes van het middelste armpje. Dit laatste werkt by aansluiting op nummers met even cijfers der tientallen, het onderste op de overige. zy doen dus samen den dienst van n enkel armpje. Bovenaan het asje zien we 10 horizon tale sponningen, waarin een pal grijpt inner my nog, hoe wij als alle andere jongens, vroeger wel dieren plaagden, kikkers met steenen smeten, vogelnesten verstoorden en al dergelijke gewone kwajongensstreken meer. Totdat we kennis maakten met Hanae Nutte"; toen was dat alles op eens nit. Zonder verbod, zonder vermaning. De dierenwereld was opeens geheel van gedaante veranderd. We gevoelden, hoe daar een samenhang is ia de geheele wereld van Gods schepselen; hoe de dieren onder elkan der spreken, en invloed oefenen op het lot der menschen. Dit onderling verband wordt in dit eenvoudig landelijk verhaal geheel anders beschreven dan in de sprookjeswereld. We gevoelden in deze sprekende en hande lende dieren niets geheimzinnigs of vreemde, neen, het was de natuurlijkste zaak, dat die musschen en muizen en kikkers in de wereld der menschen ingrijpen, om het goede te be schermen en de listen en lagen der boosheid te verijdelen. Door 's vogels stem spreekt God de Heere". Wanneer Hanne Nutte op het punt staat, zijn meisje ontrouw te worden, is het dan niet vanzelfsprekend, dat de nachtegaal plots zyn schoonste lied gaat zingen, en door zyn lied hem heiianert aan haar die thuis zijner in liefde gedenkt? Is 't niet even vanzelfsprekend, dat de vogelen den moordenaar in het woud, kryschend omfladderen, zoodat hy 't haast van angst en wroeging besterft? Kenter heeft ons doen meevoelen met de natuur. O wanneer wij, myn broer en ik samen, in onze vacanties van die lange wandelingen maakten door de verre Friesche vlakten, en boven o as gonsden de kieviten met angstig geschrei, en door het gras trip ten de lange stelten der grieten, en daar was hoog in de lucht het onafgebroken ge jubel van leeuwerikken, en kikkers plonsten in de slooten, en 't was daar in 't stille veld n leven en beweging van vogels en dieren; ik ben zeker, dat we nooit die verrukking over en die liefde voor de natuur zoo zouden hebben genoten, als niet Hanne Nutte" ons haar diepere wezen had doen begrijpen. En tot heden is het bij ons beiden nog heilige traditie gebleven, dat, zooals we met Kerstmis den Christmas Carol lezen, wy in den Paaschtyd, als ook óns hart (gelijk dat van de d'oll Herr Paster) dank baar klopt dat wij weer de groene boomen, 't jonge zaad, heel de aard in 't blijde bruids gewaad met de oude liefde omvatten kunnen, dat we dan Hanne Nutte" wederom, en steeds met hernieuwd genot, doorlezen." De religieuze liefde voor het natuurleven, welke uit Reuters werken spreekt, hangt nauw samen met zijn liefde voor het buitenleven, het dorpsleven, die wy als tweede gefcheck aan hem danken. Hy heeft met zijn fijne opmerkingagave die het asje telkens een spanning omhoog trek. Onder deze horizontale bemerken we 10 verticale sponningen bij wijze van een rondsel op de as aangebracht, waarin eveneens een pal grypt, die het atge telkens een sponning ver der draait. Wordt nu b.v. No. 34 verlangd, dan wordt na het neerdrukken van opening 3 en door het terugveeren der schijf van het oproepend station het asje op het centraal bureau diie sponningen omhoog geheven. Een dubbele pal houdt het in dien stand vast. Bij de manipulatie met opening 4 wordt daarna de as vier sponningen rondgedraaid en maken de veerende Ie ien van het onderste schakelarmpje (waarop de draden van het oproepend station eindlgdec) contact met de uiteinden der draden van No. 31. De straks genoemde dubbele pal houdt het asje nu in dezen stand tot de telemicrofonen aan de haak zyn gehangen, waardoor een andere magneet, de z.g. nitschakelmagneet, de pallen lostrekt en de as met de armpjes door een veer automatisch in den oorspronkelyken stand teruggebracht wordt. Waar zaten die uiteinden der draden van No. 34 waarmede de veertjes van het schakel armpje contact maakten? Een blik op de afbeelding van het schakeltoestel maakt dit duidelijk Het dradenpaar van eiken aange slotene maakt in het schakeltoestel van den oproependen abonnécontact op twee metalen reepjes die dicht bij elkaar zyn aangebracht, zoodat de beide veertjes van het contact armpje ze tegelyk aanraken. Het toestel is ingericht voor 100 aanslui tingen (waarvan er steeds een ongebruikt blijft) en bevat dus 100 paar van die metalen reepjes, die in 10 horizontale cirkelbogen zyn aangebracht en tevens netjes in verticale i ij en staan. Deze 10 contactbogen vormen de twee onderste contactvakken op de afbeel ding. Daar de 99 schakeltoestellen der 99 ge dachte abonnës alle op dezelfde wijze zijn ingericht kan nu ook elke abonnéalle 98 overige aanroepen. Zijn er 100 abonnés of meer, dan wordt de inrichting niet veel gecompliceerder en blijft in principe hetzelfde. Bij de opheffing van het asje kwam nu in ons voerbeeld het contactarmpje op de ry der Zelfportret yan Frits Reuter, tijdens een vestingstraf geteekend. ons l eer en letten op het komische in bet primitieve plattelandsbestaan; hij heeft ons vatbaar gemaakt voor de waardeering van den mensch in den vaak onbeholpen, ruwen en houten dorpeling; hij heeft ons oog ge opend voor de tinteling van het rijke leven in dat schijnbaar zich-zelf zoo gelijke, een tonig- en saaie dorpsgebeuren. Die wereld-in-'t-klein, zoo gemakkelijk te overzien; waar alle menschen buren en familie zijn; by beeft er de poëzie van ge openbaard : dat knusse, gezellige, saamhoorige. Die engbegrensde gemeenschap van elkaar zoo nauw kennende en telkens elkaar ont moetende menschen, hij heeft ze ons getoond als een verkleind beeld van de gr66te samen leving met baar goeden en boozen, en sterken en zwakken, en blijden en bedroefden. In het kleine heeft hy ons 't groote doen aanschouwen; in den microkosmos den macrokosmos. En daarom is ons het dorpsleven lief ge worden ; omdat het te overzien en te dóórzien is, en ons 't waarnemen van 't menschenleven vergemakkelijkt; ons op kleine schaal een samenhangend geheel doet zien, en geen fragmentarische gedeeltelijkheid. Liefde voor het buitenleven, en in 't bij zonder dan liefde voor het geboortedorp. Dat is het derde geschenk. Zooals Reuter zyn vaderstad Stavenhagen in zich heeft opgenomen, in haar vermakelijke primitivi teit; zooals hy in zyn ziel bewaard heeft en met liefde gekoesterd al die goede, vertrouwde typen uit z\jn kindertijd; zóó hebben wy abonnés 30 tot en met 39, By de draaiing kwam het juist op het nummer waarvan het cijfer der eenheden 4 was, d. i. dus op 34, het verlangde nummer. Wat heeft inmiddels het bovenste contact armpje gedaan? Dit heeft een der contacten van het bovenste vak aangeraakt en wel eveneens no. 34. In dit bovenste vak zyn namelijk op dezelfde wijze als in de beide onderste te zamen 10 ryen van 10. nummers aangebracht. Van n zoo'n contact van het boven vak gaat ook een draad naar alle pelykgenummerde bovencontacten, de zoogenaamde sperlyn. Is nu no. 34 opgeroepen, door b.v. no. 42, dan worden door de aanraking van het armpje in alle toestellen deze nummers gesperd, dat wil zeggen, dat het niet mogelijk is ze op te roepen of mede te luisteren zoo lang de verbinding 34?42 bestaat. Tracht een derde op deze nummers aan te sluiten, dan hoort hy niets dan een geknetter of by tomtnige inrichtingen wordt hem toegeroepen bezet". Deze waarschuwing wordt geuit door een phonograaf, die in de sperlrjn ge schakeld wordt. Volledigheidshalve zy nog vermeld, dat de opheffing en draaiing van het asje be werkt wordt door een vernuftig toestel in het station van den oproeper. Bij het terug draaien der Bchy'f, na instelling van het cijfer der 10-tallen (in ons geval 3), gingen er drie stroomstooten door den hefmagneet in den schakeltoestel, waardoor de hefpal driemaal in een volgende horizontale sponning greep. Onmiddellijk daarna treedt een tweede magneet in werking, die den eersten uitscha kelt en 't zoodoende mogelijk maakt, dat de stroomstooten voor de eenheden nu niet weer op dien eersten, doch op den draaimagneet werken. Wel lijkt de inrichting met die ontzaglijk vele draden den leek een warnet, doch inder daad is alles zoo eenvoudig en zoo overzich telijk, maar bovendien zoo zeker in z'n werking, dat deze uitvinding terecht een wonder van techniek mag worden genoemd. En, Amsterdam, dat weldra een inrichting voor automatische telefonie zal krijgen, mag men gelnkwenschen. JESSÜRÜN. Schakelaarszaal van de telefooncentrale te München.