No. 1783 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. Professor Dr, T, Place, t Prof. Dr. T. P,*ce, g«b. 13 December 1842 te Zeist, studeerde t« Utrecht, promoveerde er in 1867 tot Doctor in de geneeskunde op een proefschrift Oe contractie-golf der wille* keurige spieren". Ia 1871 werd hij benoemd tot Heogleerasr aan het Athenaenm illnetre te Amsterdam. Dit bleef hu later, aan de Amsterdamsen* Universiteit tot 1908, toen hu *ijn emiritaat aanvroeg. Prof. Dr. T. Place, die behoorde tot de oudste leden der Koninklijke Akademie van Wetenschappen.. afdeeling: Wit- en Natuurkunde, overleed te Amsterdam, 23 Augustus 1911. I. Bauer. Op de tentoonstelling door de hoeren Eilers n Co. in Pa'chri gehouden, was n Baner, die me voor dezen waterverfechilder en etse', een zeer goede leek. Het -was een aquarel iie het binnenste van een moskee voorstelde en gestoffeerd was zooals dat vroeger heette en nu nog wel heet met figuren van mentenen en dier. Maar -niet in h «t bitonder om deze figuraties van mensch en beest trof de waterverfteekening, maar om een andere reden, om een die van hoojrere orde was voor het kunstwerk, en nog steeds is, van dezelfde hoogere orde. Israëls, de na gestorvene en in zgn glorie getredene, ?was dikwijls in den lateren tijd van zyn leven een meester van de schoon geschikte licht'allen en schaduwstandeo. Het is de belangrijkste bekoring van sommige, van zeker niet-alle zijner werken. Hat vertolkt, ?deze vlagende combinatie van licht en luister van duister, voor mij den eenfgen Romantiscben aard die altijd de moeite waard zal blijven, en niet verkeerdeljjk gebaseerd is op het fchamel verbaa'. En dese zelfde romanti-cbe aard is op luchtiger en op door schijnender wfl»e gegeven in dit moekeebinnenst door Bauer. En daze aelfde roman tische aard was door Baner als kunstwerk *iNiMiiiiimiiimtiiiHMtiimiiHiimmiirutiHiimliimiiiiiMJiiiiiiiiiium ETENSCHAPPEÜJKE M pot scfliD en zijn tezrarei De White Star"-lyn ia in het gelukkige oeiit van de grootste trans atlantische stoom boot, zoo lang het duurt. Ziet men de groeisnelheid (en snalbeid-groei) van de trans atlantische stoombooten dan is er veel kans dat de Olympic, die onlangs in da vaart is gebracht, niet lang van de eer genieten zal <3e grootste te zijn. In 1840 was de Britanniy, met een lengte van 70 Meter en een snelheid van 8.5 knoop het ideaal van al 'es ; het volgende lijstje geeft den groei aan der latere ?schepen, dte een regelmatige keten vormen waarvan de Olympic voorloopig de laatste «chakel ie. Meter knoop ton 1850 Aria 88 125 2.226 1862 Scotia 126 14.4 3.871 1874 Bothnia 140 13.8 4.556 1881 Servia 172 16 7 7.392 1900 Ivetnia 193 15 25 14072 1907 26s 2e 33-oo 1911 O'ympic 300 22 45.324 Uit dit lijstje ?iet men dadelijk dat eigenlijk «Heen de scheepsinhond en schcepslengte voortdurend toegenomen zijn, terwijl de snel heid wel eeas een enkele maal achteruit gaa*, o.a. wanneer men de Olympic vergelijkt mat de Ma.urttai.ia. De verklaring hiervan is dat voor n zelfde «chip de snelheid alleen dia twee maal grooter te maken is wanneer men ?de kracht der macbines (het aantal paardegegeven, dat beteekent: dat in deze aquarel het vlagend licht (dat als plooien was) en bet luisterrijke duister, dat eveneens als dieper plooien van een zelfde kleed was, vereenigd waren tot een geheel van statige hoewel luchtige voortreffelijkheid. Dit alles is iets dat Bauer niet altijd overkomt en gelukt. Er ia een rakere bekoring in bet vlottend spel zijner lijnen en licht-en donkermassa's dikwijls, maar zelden wordt door hem bereikt, wat Willem van Konijnenburg op dezelfde wijze soms eveneens zoekt, dat het samenstel van deze vormen die onbe stemd as vluchtige wolken zijn, groeit tot ean geheel dat teeder toch vast, vloeiend toch n, gebeimvol toch wei-bedacht, rijk en toch niet ordeloos, lichtvol en toch vol doende gemodelleerd i?. II. tfeuhvy». Op dezelfde tentoonstelling van Eilers & Co. was een groote Neuhuya, maar 'niet dit werk, eer de de dood van den schilder Isiaëls, gaf mij de zucht Neuhnys nog eens te karakteriseerec. En dit is niet zonder reden, want in de naaste toekomst zal Neuhny», a Kever, met Briët, de hoofdvertegenwoordiger zijn van wat in den handel het Hollandsen Binnenhn's, Dutch int er lor" beet. Hy is van de drie schilders,' die ik n hierboven noem, de maker van het werk met de grootste allure. Hij is soms een voortrc flalyk werkman, soms een robuust schilder, sords een die meer stout en eigen van kleur is dan nu nog wordt gedacht, soms een iquaréllist van een vrouweportret, dat Oad-Hollandsche breedheid bezit bij zachte kleur, maar hij is zelden een cchilder die het schilderij maakt tot n noodzakelijke, ocomgaanbare, onloochen bare eenheid. Neuhnyj, een schilder vol ras, is zelden rol van den noodigen bouw, en nooit vol van psychologie. Waarmee hij begon, scheidt hem, voor goed, tot in de laatste dingen, yaa Ijraéls. Neuhuys is meer een stille?enechilder (neem den zin zoo wijd ge kunt van het woord stilleven) een stoffenscbilder. Israë's is dadelijk en liever een schilder van ge roeien», van historische feiten. In zijn jeugd, in Israels eersten tijd, waren zijn werken niet voornaam, niet diep, niet edel, niet vol- klinkt nd. Israels had zijn gave niet gekastijd tot ze zich juist hield onjuist gedroeg; hij had zy'n eigen maclt gedeeltelijk nog niet ontdekt, gedeeltelijk bezat hij die macht nog niet. Israël s was een oppotter die met wat hij bezat, stoutmoedig later dorst handelen. Hij bezat -dat vreemde en wondere jodendom, dat diepte is en protest en haat en winzueht en scherpte van den mensen vaa de waereld, maar dat in de kunst uiting niet edel van modeléaltijd wordt. Israela bezat de sentimentaliteit (het nietgemodelleerde gevoel) die zijn later leeftijd kon maken tot een rnischen van kleur, tot een raiscben soms dat uit alle voorwerpen hem kwam; juister, dat hrj aan alle voorwerpen gaf en waardoor alles wat hij maakt deel neemt aan de stille handelingen zijner schilderijen. Neuhnyg, die breed geworden is als Israëls, als ieder die den weg in zijn eigen leven vindt tn durft leven, heeft zich alleen uit gebreid als de schilder van lijkkleurige stil levens, wien een innerlijk flonkren zet tot een flonkond zien van alle schakeeringen. Neuhuya is missebien gekomen tot n der primaire gevoelens van onsen geest, maar hij ie niet zoo diep gegaan tot hij kwam IIIIIIIIHIIIIIIIHIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIItllllMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII krachten) 23 das acht maal grooter maakt. Verandert men den vorm van het schip dan kan deze verhouding nog ongunstiger worden, terwijl ook het vergrooten der tonnenmaat ditzelfde gevolg heeft. Nu is niet alleen de inhoud der O ympie ruim anderhalf maal grooter dan van de Mauretania, maar boven dien is de scheepsvorm der Olympic on gunstiger, veel plomper. Dit is zoo gekozen met het oog op een gewenschte zaer groote beschikbare ruimte, terwijl de Mauretania echt gebouwd is met het oog op groote snelheid in de eerste plaats. Het aantal paar dek rach ten dat de maehines der Maure tania opleveren kunnen ia bovendien veel grooter (80.000) dan van de Olympic (50.000). Het snelste schip is de Olympic dus niet, maar wel het grootste. Enkele getallen zrjn wel in staat eenigen indruk te geven van den omvang en de inrichting van de Olympic; de echeepslengte is bijna 309 Meter, zoodat het schip, op zy'n achtersteven overeind staande, bijna vier Westertorens hoog zou zijn; de breedte van het bootendek is 31.5 Me er. De hoogte van de kiel tot de top der schoorsteenen is 58.5 Meter. Telt men den echeeps bodem mee dan zy'n er elf stalen dekken boven elkaar. De tonnen maat is 45.324 ton, maar wanneer het schip maximaal galaden is dan is de water verplaatsing 66 000 ton; daar een drrjrend voorwerp evenveel weegt als het verplaatste water, is het gewicht van het volgeladen schip dus ook 66.000 ton. Het roer alleen reeds weegt 100 ton; de ankers ieder 15.5 ton; de middelste schroef weegt 22 ton en de twee zydelingsche schroe ven ieder 38 ton. Eike ankerkettingechakel weegt ongeveer 80 Kg. (ruim een menechenge wicht). Wat het kolenverbruik betreft is de Olympic nog betrekkelijk zuinig; zy verstookt slechts 700 ton steenkool per dag, tegen 1000 ton Fig. 1. AANKOMST VAN DB OLyMnc TE NBVT-YOHK. Lengte bijna 300 Meter; breedte ruim 31 Meter; grootste waterverplaatting 66.000 ton; aantal paardenkrachten 50.000; grootste snelheid 22 knoop; passagiert en bemanning samen 3356 koppen. waar, door n aanroeren, alle primaire schoonheidsmogelijkheden beginnen te beven, en zachtkens omhoog te streven, en tijn; echilderkuns-, en ma dek en litteratuur: Neuhnys symphonie ia meer uitsluitend enkel iie der kleuren. Dit ia nooit gering te achten, en deze meer beperkte wenach geeft het werk dikwijls meer regelmatigheid. Nenhnyp, beperkter, valt dikwijls niet zoo ver van zijn doel als Israël, die altijd een werk dorat leekenen, dat, in zijn kleur geheel altijd wel gemend gaf maar niet al tijd genoeg plastisch geworden gevoelens. Daarom is er voor Nenhnys by velen een meer constante waardeering, maar toch eene die niet reikt tot bet beste van Israël. Er is nog een iets dat Nenhuya scheidt en Israëls, en wel typisch: Het is het gebouwd- zqn. De eenheid der gevoelens, de eenheid van de aandacht is bij Israels sterker; en bij Neuhnys, gaarne nu breed, zit, steelsch, achter deze breedheid nog de zacht tot het vroeger zeer beminde détail. Isroëls zocht adem en Neuhnyp, niet romantisch, zoekt kleur en flonkren. Een werk met meer dan n adem, is een absurde gedachte zelfs; een werk met meer dan een klenr-gedachte is zeer wel mogelyk. Er is aan ieder leven n ademhaal eigen die het volledigst het vult en uitademt daarna; in elk leven zijn mogelijk velerlei aangename kleursamenstellingen. Dit is een scheiding die den nietromantischen Nenhnya scheiden zal van Israels tot bijna het laatst van zijn leven; in het allerlcatst wordt in ieder oud leven soms die adem gevonden, die de gedachte waereld ala eenheid geeft . . . Dat Neuhnya geen en Israels wel een psy choloog is, ia een dier dingen die mij aoms, en na, zo 3 duidelijk lijken dat ze zonder betoog voor den geest volledig tastbaarzen. In Kever dien ik een ander maal karakteriseere, wordt de stillevenechilder in zijn beste werk droomriger van aard, dan Neuhuys, giooter, is; in Briet, die kleine schilderden moet maken, wil hu fijne werken ons ge ren, breekt het innerlijk licht nog niet voldoende uit om hier nu, bij dezen, zyn waarde te bepalen ... III. Kunst ia een regelmatigheid die ver scholen is, natuur een onregelmatigheid die onverholen leeft. In kunst wisent de phantaisie de te stellige omtrekken der regel matigheden edel weg; in de natuur lijkt de phantaisie, die speetache en levensvolle, ge makkelrjk naar haren zin te kunnen dartelen. Misschien is di ; niet geheel j list, maar slechts voor een gedeelte. Maar zoo dit slechts het geval ware, is de natuur altijd te verdedigen, waar het mogelijk blijkt want zij ia een wekker van de kunstgevoelens. Zy is een middel tot uiting voor den kunstenaars. Haar speelschheid wekt het innerlijk van den Bezielde, omdat ze b. v. door altijd wisselende belichting altijd een moment kan hebben dat den geast van den kijker aangenaam doet zich gevoelen ; omdat ze door een atillestaan of een zich bewegen, van het geluid altijd muzikale rollingen van zich geeft; omdat ze in hoogten en laagten, diepten en heuvels voor den beeldhouwer altijd berinneringen wekt van sprekende" vormen. En de kunste naar maakt door bepaalde noodzakelijkheden in zich te hebban of door ze toe te passen, nadat hij ze vond, eeuwigB ait al dit, wat verdie de Mauretania verbruikt. Het aantal passagiers bedraagt 2500, die door de be manning aangevuld worden tot het totale bedrag van 3356 menschen, een getal waarop menig dorp trotse h zou zijn als bevolkingscijfer. Daar het doel voornamelijk is passagiers vervoer en minder vrachtvervoer, is het grootste deel der ruimte gebruikt voor de verzorging der passagiers ; de 6000 ton laad ruimte wordt vermoedelijk zelfs slechts voor '/:< gebruikt, omdat de beschikbare ty'd in de havens alleen gebruikt zal worden voor kolen- innemen en alles wat met de passagiers verband houdt. Een eetzaal van 38 bij 30 Meter waarin 532 menschen tegelijk kunnen dineeren; een rookzaal van 21 bft 20 Meter; een z wem bassin, en dergelijke fraaie en aangename zaken nemen heel wat ruimte in beslag. Negenenzestig diverse appartementen, in de fraaiste stijlen, wachten op die allerfijnste eersteklassers, die er ?3000 tot /6COO voor over hebben. Voor de passagiers een ideaal, is dit schip echter in andere opzichten een nachtmerrie. In de eerste plaats heeft het heel wat voeten in de aarde (of liever in het water) gehad eer het schip in New- York een fatsoenlijke ligplaats kon hebben. De pieren, waar de White starboctsn aanleggen, liggen recht hoekig op den oever- richting; de langste pier, die beschikbaar was had slechts een lengte van 267 meter, zoodat de Olympic, hier liggende, ruim 30 meter buiten de pier uitstak met haar achtersteven. Daar het vaar water verbazend druk is, zou het voor de Olympic een voortdurend gevaar opleveren op deze wijze haar roer en schroeven onbe schermd bloot te stellen aan aanvaringen. Het eenvoudigste middel was de pier verder uit te bonwen, maar hier rezen bezwaren tegen omdat daardoor het vaar wa' er te veel vernanwd zon worden voor de overige scheep vaart. Vooral van militaire zijde werd hier tegen bezwaar gemaakt. Toch behoefde men niet zoo angstvallig te zijn want de vrije rivierbreedte der Hndson tusschen de piereindea der beide oevers bedroeg nog 916 meter, wat veel meer is dan van een der voornaamste havens der wereld. By Liverpool is deze breedte slechts 667 meter ; by Londen 530 meter; by Hamburg 400 meter. Er kan dus gerust een stukje van de Hndson in be slag genomen worden en eindelijk gaven de militaire autoriteiten verlof om de pier te verlengen met een dertigtal meter?. Alleen echter onder voor waard s dat de pier zoo gebouwd zou worden dat de eb- en vloedstroom niet gehinderd werd; ook mocht alleen de pier doorgetrokken worden en niet de loods op de pier. Het geheel moest een tijdelijk karakter dragen en in ander ha f jaar weer opgeruimd worden. New- York zal dus een totale reorganisatie der haven op touw moeten zetten, rekening houdend met het te verwachten WQQ-vott- schip" en wat daarop nog volgen kan. Aan den anderen kant der Atlantische oceaan heeft men de moeilijkheden die de Olympic zou meebrengen reeds eerder voor zien en eeidsr verholpen. In Belfaat heeft men een droogdok gebouwd dat in staat is de O'ympic te bevatten. In 1903 is men reeds aan het werk getogen om het grootste droogdok te bouwen dat rekening hield met het grootste schip en zelfs nog wat ruimte overhield voor de toekomst. Een waterdicht schiet, vliet en wisselt. Een laan van hoornen wordt en blijft een schoon schilderij, al staat er geen enkle der steil gestegen stammen meer.De kunstenaar is in deze grooter dan de natuur, omdat hij haar gebruikt tot niet meer wis selende waarheden; omdat hij haar vormen zich toe-eigent, en symbolen maakt en asso ciaties vermeerdert bij den kijker. Dit ia waarom het verdedigen der natuur zoo juist en zoo noodig maakt, want al mogen wel licht vele wetten bekend zijn van het schoon (ik geloove dat) het is van de arme weten schap niet steeds op meer zekerheid te hopen en het ia van onwetendheid om zoo een verschijnsel niet binnen de gevonden wetten ie, die wetten te eeren boven de verschijn selen, inplaata van ze te heizien en algemeener te maker. Daarom dus is ons de bloei van een vereeniging tot bevordering van natanrschoon o. m. dierbaar, omdat zij ook in de wetten van het schoon helpt, en pedanterie ver hindert op gevonden waarheden, en verder na-zoeken mogelijk maakt van wat alle zoeken waard is: Schoonheid en haar eigenschappen, de rbythmen. waarop zij haar sterken adem van zich stoot. PLASSCHAEBT. U P. H. HÜGENHOLTZ Jr. ToendepsagSjarigepredikantHugenholtzJr. in 1862 van het kleine Renswoude naar Leeu warden overkwam, wachtte hem in laatstge noemde plaats wel een zware, maar niettemin dankbare taak. Hjj vond er den bodem, als ware het, bereid voor den gewichtigen arbeid, dien hjj stond te aanvaarden. De benoeming van predikanten was nog aan den kerk en a i. en deze was te Leeuwarden o verwegend libe raal (het woord modern" was nog minder in gebruik). Van de overige zes predikanten waren: n van dezelfde richting als de zijne, drie van de zoogenaamde Groninger school en twee rechtz'nnig, doch in vry genatigden zin. En de gemeenteleden waren reeds in grooten getale de meer en meer veldwinnende nieuwe lichting toegedaan. Eindelijk had hij al spoedig een krachtigen ruggesteun aan den Waalschen predikant en aan de beide Doopsgezinde predikanten. Met open armen werd de jeugdige predikant door de gemeenteleden ontvangen. Niet reeds dadelijk trad by op als ver kondiger van de nieuwe iieëen, maar, zooals hy msdedeelde in zyn in 1909 aan deleden en vrienden der Vrije Gemeente gericht schriftelijk afscheidswoord, in den zin van een wachter, die den toren bestijgt, om de teekenen aan den hemel waar te nemen en zijn zoeklicht te laten vallen op de donkere plekken aan zijn voet". Reeds toen echter ontleende hij den tekst zijner preeken, dikwijls causerieën, niet alleen aan den Bijbel, maar ook aan de .werken van de groote denkers uit vroegere en latere tijden, aan Kunsten Letter kunde en verder aan alles wat kon strekken tot veredeling van het gemoed, met een open oog voor de nooden en euchen van den tijd, waarin by leefde. Reeds in het vo'gendejaar werd zjjn geest verwant en zwager J. B. «Veerman ter ver vulling eener vacatare hem ter zy'de gesteld, TOD? Offermau. t bassin is gebouwd, 300 Meter lang en 33 M. breed. Het werk is zoo uitgevoerd dat het dok 70 Meter langer gemaakt kan worden als de scheepsbouw dit noodzakelijk heeft gemaakt. In dit geval zal het toekomstige 1000-voet-schip" er gemakkelijk in geborgen kunnen worden. Bij boog water is da dokdiepte 12.5 Meter. Ts het schip binnengekomen dan wordt het dok gesloten, niet door middel van de tot nu toe gebruikte draaiende sluis deuren, maar door drijvende stalen caissons. DB 8CHIJU>BR TONY OFFERMANS Geb. 1854-Gest. 1911. Geniaal en veelzijdig van aanlec, Fransch van geest, artist in zijn hart is 't wonder, dat Offarmans kort maar hevig, tékort en (èhevig galeefd heeft? Beklagen wy hem echter niet: hij heeft het leven genoten, gegrepen met volle handen en van alle kanten, als misschien geen andere. Off mans tal blijven leven in onze berin nering, e a dankbaar zullen wij de dagen gedenken, dat by' door het schitteren va» zijn onvermoeibaren ievendigen geest de nevelen van Hollandeche zwaarmoedigheid verjoeg en ons het leren verlichtte. J. EVIBTS. lllltlllllllimilMllllllflIttlllllllHllltMIMIM en nu kwam de prediking van de [moderne richting op den kansel eerst volkomen tot haar recht. Beiden hadden steeds volle kerken, Hngenholtz nog het meest. De geestverwanten kwamen zelfs in ma'sa's uit andere plaatsen, om hem te hooreo. Reeds lang vóór de kerkdeuren werden geopend, was het er zwart van measehen in den omtrek. Ik heb ze gekend, mannen van zeer rijpen leeftijd, die, na Hnganholts te hebben ge hoord, hun Starm-undDrangperioie"kreger, die heen en weer liepea in hun kamer, uren lang peinzend over wat toch wel de waar heid zou zy'n: de leer, waarin zy' waren grootgebracht, of de moderne richting, die daar zoo schoon en treffend werd verkon digd door een nog jeugdig persoon, die, hij mocht soms wat te veel idealist zijn, toch bleek, het werkelijk leven reeds zoo geheel te kenien en het menschenhart in de diepste roerselen wist te ontleien. Zóó kreeg Hnganholtz al meer en meer aanhangers; ook de twijfelaars werden lang zamerhand zy'n vrlendenen zijn beate vrienden ook. Want hij had hun ten slotte een geloof weten te geven, ontdaan van alle dogma, een geloof, gegrond op de meest ernstige opvat ting van het leven. In vijf minuten kan het dok gesloten worden; dan wordt door middel van drie pompmachines met een vermogen van 1000 paardekracht het dok leeggepompt in een uur en 40 minuten. In dien ty'd worden ruim honderd millioen Liter water nitgepompt. Op het oogenblik past alles dus weer by elkaar... zoolang als het duurt. P. VAN OLST. Fig. 2. DOK IN Het dok, dat leeg is, ziet men hier in de richting der lengte-a». Naait het dok ligt de Olympic. Doklengte: 300 Meter; breedte 33 Meter; diepte bij «loed: 12.5 Meter. Indien noodig kan dit dok verlengd woiden tot 350 Meter. Fig. 3. DE OLYMPIC VAART HET GROOTE DOK TE BSLFAST BINNEN.