M». 1786 DB AMSTERDAMMER A°. 1911 WEEKBLAD VOOE NEDEBLAND Onder recLa.ctl "Mr. S. IF. L. Dit nummer berat een TOtg«T«n: VAN HOLKEMA ft WABENDOBF, Keizersgracht 333, Amsterdam. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt ?Ytrwnkomstig de vet van 28 Juni 1881 (Staatsblad No. 124). Abonnement per 3 maanden ....../ 1.50, fr. p. post ? 1.65 foor Indtt per jaar, bjj vooruitbetaling, » » mail 10. AteooderUjke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar B 0.121/» Zondag 17 September. Advertentiën van l?5 regels ? 1.25, elke regel meer. . Advertentiën op de finantieele- en kunstpagina per regel Reclames per regel ? O» .030 .OIO INHOUD: VAN VEERE EN VAN NABIJ: L'Union fait la forcr. Si vis Pacem, para Belloro, door mr Katni de Block. Een reusachtig tekort, door H. EverwQr. FBÜIL ETON: Ófrenlncht-Natnurspe', door Alinea VewterBosch Reitz. - KUNST EN LETTEREN: Beizen in Engeland, door Fr MIS Co enen. Z9 en ik, naar het Engelsen van Jerome K. Jerome, beoordeeld door J. Ererts. BE BICHTEP. * BOnWENRUBRIEK: Rede, door m r P. Obapman Catt uitgesproken bq de opening van bet zesde lat. Congres van den Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht, op 12 Jvni te Stockholm, met portret, door N. Mancfeldt de Witt Hnberte. De vader van ^èn milicien", door N. M.?d. W. f. Titti Fiutti, door N M.?d. W. H. A.LLSRLEI, door Al egra. UIT DE NATUUR, 4*or E. Hei mans Petttioraementen in d« politieke karikatuur, met af b., door dr. H. E. Greve. Muziek in de Hoofdstad, door Mattüija Vermeulen. Hetorerzwemn«B van het Katraa'. C ARtVARI. WNANOIEELE EN OECOKOMISCHE KRO NI BK, ioor v. d. M. en v. d. 8. Oen boar o», door Kr. Brieven van Oom Jodoctn. «CHAAK8PEL. DAMRUBRIEK. 1DYER VENTTEN. PREMIE Toor de abonnés van De Amsterdammer. Bjj de opening van het nieuwe zittingjaar van de 2e Kamer der Staten-Generaal, stellen wij onze «bonnes in de gelegenheid zich de geregelde ontvangst van het Kort Terslag der vergaderingen Tan de Tweede Kamer franco aan huis te verzekeren voor den prys van vijftig: cents voor een geheel zittingsjaar. Zooals men weet is de abonnementsprijs anders /*!.?? Wie van deze Premie wenscht ge bruik te maken, gelieve dit bedrag per postwissel, vermeldende zijn nauwkeurig adres, aan ons Op te zenden. ? Directie van de Amsterdammer, Weekblad voor Nederland. ?HimttnjIMIMMIIIIIIIMIIIIIIIflIIIHIIMIItmillMMHHIIIItlHIIIIIIIIIIIllllllll L'Union fait la force. Dinsdag a.s. zullen overvolle coupes de duizenden naar 's Gravenhage voeren, die onder da auspiciën der Soc. Dam. Arbeiders Partij eene monster-petitie om -algemeen kiesrecht leggen gaan in handen der Regeering. Deze inderdaad groote Nederlandsche volksbeweging zal, in haar vertegen woordigers, worden ontvangen door een der boden van het. depai tement. Men kan er in den gewonen zin des woords aan den heer Heemskerk geen ver wijt van maken. Met meer geest dan op dit oogenblik de teleurgestelde socialistische organen verdragen kunnen, heeft de minister het mindere (de ontvangst door hem persoonlijk, zich voelende dienaar der Kroon) onthouden en het meerdere (de toestemming van den burgemeester voor den optocht zelf) niet tegengewerkt: net welke eerste weigering de heer Heemskerk gebruik maakte van een recht, dat ieder heeft, om op voorstellen, met dreigementen gepaard, zich persoon lijk elegantweg te onthouden. Intussohen, al kan dus niemand het in dezen minister laken, dat hij zich niet begaf in dit persoonlijk contact, het feit ligt er, en het is en blijft objectit f genomen een feit van historische beteekenis, dat aan een massabeweging, waaraan buiten twijfel de toekomst is, een ontvangst te beurt valt als men zou toedenken aan eene niet geheel voor vol aangeziene groep, een, ontvangst voor outcasts. Minister Heemskerk, die zich op zijne wqze, ook naar onze meening, aldus .correct" gedroeg, zou zich echter anders, u.1. ia hoogeren zin nog juister hebben gedragen, als hij zijn zelfbewustzijn hooger had kunnen opvoeren dan tot de hoogten van het dienaarschap der Kroon": als hij kon wezen wat hij niet is, een staatsman van zijn Yolk, opgaande in de groeiende krachten van zijn tijd ... zooals b.v. Thorbecke voor zijn periode was. Maar wie vergelijkt een Heemskerk met een Thorbecke? Ware een vooruitziend staatsman aan 't bewind, hij had voor de ontvangst van een deputatie, komend uit naam van honderdduizenden van zijn mede burgers, zich beschikbaar gesteld op 't uur, dat door de omstandigheden als van ze1 f was aangewezen. H$ zou zich niet grooter hebben willen voordoen dan zulk een groote beweging. Hij zou den leiders wellicht mondeling hebbén ver weten, wat nu den hoofdinhoud vormt van den brief, en hij had hun kunnen zeggen dat hij niet hen ontving met bun dreigementen, maar een belangrijk volks deel, ij hen vertegenwoordigd, een ontvangst zou hij hebben bereid. *?* Da gedachte dringt zich op wat wel de aanblik had kunnen worden van den optocht voor het volkspetitionnement in de-. Regeerin gastod, indien die niet alleen be staan moest uit volgelingen van de 8. D. A. P. maar tot eene bitcoging gegroeid ware, waartoe ook groote burgerlijke kringen hun mannen en vrouwen hadden ge leverd Wij leven ook geestelijk in een land van dijken en polders! Wij zijn een natie van afscheidingen. Eene groote volks beweging moet men bij ons niet zoeken r De Sociaal-DampcrateB, zich van deweinige activiteit der andere partijen dubbel en dwars bewust, weigeren een gezamenlijke actie, om de winst van het algemeen-kiesrecht-optreden zooveel mogelijk te houden aan hunnen kant. De liberaler, direct tot rust geneigd, verroeren zich niet. De Treubianea pstitionneeren met stille trom. Het isalgemeen, kan tnen gerust voorspellen : verspreid optrekken en verspreid ge slagen worden. Dit alles uit duizend vreezen om zich door elkanders gemeenschap te coropromitteeren. De Geschiedenis herhaalt zich. Naar aanleiding van de schitterend gelukte manifestatie, die den laien Augustus te Brussel gehouden werd door de aaneen gesloten liberalen en socialisten, stond in de Indépendance Beige van den daaropvolgenden dag een stuk onder het opschrift La bonne journée". Het zeide: Zaven en twintig jaren lang heeft men de wanhopige versnippering der vrijzinnige krachten kunnen betreuren, eerst de ruzies tusschen gematigde en vooruitstrevende liberalen toen htt ge twist van liberalen en socialisten. Zaven en twintig jaren lang heef c men het verfoeielijk sectarisme van de clericale politiek op de kaak gesteld zonder te beginnen wat men moest beginnen om met vrucht tegen haar in te gaan. Zaven en twintig jaren heeft men om de eer gevochten, innerlijk overtuigd, dat een overwinning onmogelijk was, dat alle» wat men kon hopen bestond in een ver plaatsing van eenige duizende stemmen en de winst van enkele zetels. Machte loos door strijd in eigen boezem, hebben wij met een gevoel van diep verdriet en van vernedering de systematische vernietiging aangezien van het openbaar onder wij", de verclerioaliseering van de magistratuur," enz. enz. Waarop nog volgde : Intueschen is men eindelijk gaan inzien dat de reactionnaire macht geen ander geheim heeft dan het gebrek aan samen werking ter linkerzijde." Wij, Nederlanders, zijn aan een toestand, als waarin Belgiëverkeert (en aan de daar aan gevolgelijke wijsheid) nog niet toe. Wy hebben de?destructionsy8tématique" van ons openbaar onderwijs nog geen zeven en twintig jaren kunnen bijwo nen. .. Onze liberalen coquetteeren nog gaarne met de gevaarloosheid van het bijzonder en zelfs van het clericaal on derwijs. Da opbloei van de bijzondere scholen wordt zonder vreeze aanschouwd; een antirevolutionair politicus tot wet houder voor het neutraal onderwijs aan gewezen, wordt voor de derde maal, en zelfs met bloemen, binnengehaald. Het is of men een politiseerend anti-militarist Maakte tot minister van oorlog: wat nood! ... de man is werkzaam; en hij. ziet er meegaand uit; wij zullen het met hem wel schikken." Zeven en twintig jaren, zegt de Indépendance, hebben wij den druk gevoeld.... Zal het even lang bij ons moeten duren P Men hoopt hier en daar vagelijk, dat de dagen van het clericale bestuur ge teld zij D. Net als de Belgen zou men zich zeven en twintig jaren lang wat kunnen wijsmaken.... Ieder begrijpt zoo ongeveer tot welken prijs een samengaan met de socialisten kan worden verkregen: zooals Duitschland dezer dagen aan Frankrijk doet, zou het Socialisme zijn oeeenomisene eisenen" stellen: er zou moeten worden betaald in arbeiderswetten ruimschoots: het Liberalisme zou moeten toonen dat het wat mans ie, dat het ia staat is als de Engelsche heersehende klassen door een breede politiek de eer (ea de macht) aan zich te houden... Wij gelooven er eerlijk gezegd in 't geheel niet aan dat wij iets derge lijks zullen beleven. Terwijl het s c h i j n t te liggen aan de halatarrige socialisten, die echter blijkens vele uitlatingen van de laatste maasden zoo halsstarrig niet zijn, en hier in Nederland op den daur aiet kunnen zijn, schuilt de fout in werkelijkheid bij de trage en tot groote actie onmachtige liberale burgerij. De gezapige dame is pas onlangs van haar regeeringsknasen afgeduwd, en zie boe aq reeds met een gezicht van bijnavergenoegdheid zich weet te schikken in den tweeden zetel, een heel gemakkelijken annstoel, dien de verdringer haar mat een verborgen glimlach heeft toe geschoven. Neen, wq zullen de clericale kelk wel ten bodem toe moeten ledigen. Het elerieaiïsme, dat maar even conservatiever ie, economisch gesproken, dan de immers behoudzuchtige liberale burgerij, zal gewikst genoeg wezen om ten koste van nkele kleine hervormingen een voorde liberalen goedkoope liberaal-socialis tische samenwerking onmogelijk te maken. En wat zal men van de Nederlandsche vrijzinnige burgerij in haar breede lagen voor actie verwachten, die niet per slot van rekening op een .goedkoope" actie mag aeerkomen? M. a. w. wij verwachten van de Nederlandsche .vrijzinnigen" gén actie, die den naam van actie verdient. Tot wij over zeven en twintig jaren" meiken dat goedkoop duurkoop was: als wij hopeloos zijn verclericaliseerd. Si vis Pacem, para Bellum. Zoo ge de Yrede zoekt te behouden bereid U voor ten oorlog". Een der eerste maatregelen ia dan wel te zorgen voor datgene, wat zelfs de meest verstokte nonlatinist als de nervus verum" zal aanduiden geld". Pas d'argent, pas de Suisses" is ook heden ten dage, nn de huurlegers ver dreven zijn en de eigen zonen van het land tegen de vijandelijke geweren en kanonnen moeten oprukken, nog vol komen van toepassing, en men kent het aan den ouden Rothschild, den geld schieter der regeeringen, toegeschreven gezegde als ik het niet wil, komt er geen oorlog". Het is dns begrijpelijk dat de regee ring van elk land dat maar eenigszins er bq betrokken zou kunnen worden, er op uit is zoo gauw er maar wolkjes aan den politieken horizont verschijnen, zooveel mogelijk goud, dat universeele betaalmiddel bij uitnemendheid, als zij maar kan, in haar bereik te brengen. Volgens verschillende buitenlandsche bladen zonden wij thans niet alleen dit verschijnsel knnnen waarnemen, maar zou er een echte campagne op dit gebied gevoerd worden. Duitschland zou leeg gepompt worden en wel met zulk een vooropgestelde politieke bedoeling, dat men kan spreken van een financieelen vooroorlog. Laten wij eens nagaan of werkelijk de economische wetten hier zijn opzij de gezet om de politiek te dienen, en of in waarheid de beweging die wij kunnen eonstateeren bij de vreemde regeeringen is tehuis te brengen. Met die vreemde regeeringen worden dan eigenlijk bedoeld Rusland en Frank rijk ; Engeland houdt men buiten 't spel, we kunnen in het midden laten of dit geschied waar Engeland zich steeds op den achtergrond houdt en in stilte aan de touwtjes trekt, dan wel omdat het van Duitschland niets heeft weg te trekken. Het is algemeen bekend dat Rusland groote saldi in de voornaamste geldcentra, Parijs, Londen, Berlijn, Amsterdam, heeft uitstaan, die zij gebruikt voor den dienst harer leeningen en ter betaling van hare schulden uit andere hoofde. Doch tevens houdt zq er evenwicht mede in haar betalingsbalans. Die betalingsbalans nu is op 't oogenblik zeer ten haren gunste. Duitschland financeert voor Rusland een groot deal zijner wissels, die het trekt tegen de uitgevoerde granen. Uit dien hoofde is dus Duitschland aan Rusland groote bedragen schuldig. Yoor het naar elders vervoerd graan krijgt men te Berlijn wal weer vorderingen op het buiten land, maar tegenover Rusland men toch de debiteur. Die groote debetsaldi in de betalingsbalans kan men zich zien uiten in de wisselkoers. Met een pariteit van 46.30, noteerden de marken te St. Petersburg 46 18 Kop. in 't begin van deze maand, waarmede ze niet ver van 't gouduitvoerpunt bleven. Wanneer men nu daarnaast ziet dat de geld vraag in Rusland ter naanceering van den oogst zoo dringend bleek, dat de Regeering er zelfs toe overging der Staats bank toe te staan haar ongedtkte billettencirculatie met 25 millioen Roebel te verhoogen, dan kan het dunkt mij toch niets als iets buitengewoon beschouwd worden wanneer de Russische Regeering werkelijk niet tot het bereiken van het goudpuut wachtte, maar reeds bij voor baat metaal liet toezenden. Wanneer het werkelijk is gebeurd! De Russische Regeering toch neemt haar buitenlandsche saldi in de door haar gepubliceerde staten op onder de rubriek Goudvoorraad", waar zij die saldi elk oogenblik in goud kan omzetten. Een overbrenging van Berlijn naar St. Peters burg komt dus in die Staten,ons eenig offi cieel gegeven, niet tot uitdrukking; waar schijnlijk is een goudtoevoer naar Rusland echter wel wanneer men een vermindering in de voorraad van dat metaal bij de Reichsbank met M. 16.400.000 in vr rband brengt met de stijging van den markenprijs te Petersburg tot 46 26. Men zou hier dus haast kunne n zeggen dat de oorlogs vrees den gouduit voer nog eerder heeft te jen gehouden. Ware immers de geldkoers te Berlijn ruimer gebleven dan zou dat zeker te Petersburg aan leiding geweest zijn de saldi eerder weg te trekken om ze rendabeler tehuis uit te zetten. Ook Frankrijk heeft ziek wel op de Duitsche geldmarkt doen gelden, doch ook hier lijkt mij de politiek, zoo men althans door politiek wil verstaan een bewust optreden der Regeering om Duitschland te knauwen, geen factor te zijn geweest. Dat het de Fransche Regeering, nauw gelieerd als zij steeds is met de Haute Finarce, niet zwaar zou getallen zijn enorme sommen uit Duitschland weg te doen trekken is duidelijk. Rijk van ouden datum, met eeuwen lang toegenomen kapitaal houdt zij, na bevrediging van de behoeften voor handel en industrie, die betrekkelijk gering zijn, enorme sommen over, die belegging zoeken en die in het binnenland tlechts tegen een magere rente plaatsing vinden. Daarnaast staat Duitschland als zuivere antipode met zijn enorme opbloei, met zijn arm verleden. Is het wonder dat Frankrijk een der grootste houders is van Duitsche waarden, dat de Haute Finance groote voorschotten in Duitsch land heeft uitgezet tegen de daar immer beduidend hoogere rente. Moest echter Duitschland geknauwd worden alleen, dan zouden uitsluitend de saldi te Berlijn zijn opgevraagd en b.v. niet te Londen, bij den bondgenoot. Was het enkel politiek en niet een gevolg van natuurlijke omstandigheden dan zou de toevloeing van al dat goud naar Frankrijk de rentestand daar hebben moeten drukken. Wat zien we echter? dat van begin dezer maand de wisselkoers op Londen is teruggeloopen van 25.26 tot op 25.20l/2 of in vergelijking met de muntpariteit, van 3J/2 ten faveur van Engeland tot 2 nu ten zijnen nadeele; dat ondertusschen het particulier disconto te Parijs van 2l/4 tot tegen 3 pCt., het cijfer van de Bankrente, is gestegen, een verschijnsel wat te Parijs haast nooit te zien is. Orerigens wat konden achteraf Rus land en Frankrijk met die reusachtige goudonttrekkingen bereiken. De geld koers te Berlijn zou stijgen van 5 pOt. tot 5'/j en als dat niet hielp tot 6 pCr., maar ten slotte zou het punt bereikt zijn, dat de rente te aanlokkelijk was o m weerstand te bieden en goud van buiten zou toevloeien. Als er zelfs van weerstand bieden sprake zou zijn, Amerika heeft op 't oogetblik zeer groote saldi in Europa uitstaan, de overschotten van de voor haar dit jaar zoo zeer gunstige betalings balans, te voorschijn geroepen door haar graan- koper- en katoenverschepingen. Nog daargelaten de sympathie, die Amerika voor Duitschland voelt zou elk procent, ja elk half procent dat Berlijn meer bood dan Londen voldoende zijn om het grootste gedeelte dier saldi naar Berlin te laten gaan. Da Duitsche industrie zou dan wel licht zwaarder rentelast te dragen hebben, maar ook in Frankrijk zou men even veel verliezen, want indien men de tehuisgehaalde gelden elders uitzette, de onver biddelijke economische wetten leeren ons den kringloop, dat elders dan geld vrijkomt en zoo met een omweg, zq het over meerdere schijven, B:rlijn toch we^er van goud voorzien wordt. Waarom echter onhoudbare Politiek zoeken waar de natuurlijke economische oorzaken ook hier voor de hand liggen. Toen verleden week tot tweemaal toe ter Berlijner beurze een paniek-stemming heerschte, werd dit wijd en zijd aanehaald als bewijs van de nervositeit, lie in Duitschland heerechte en gaf men implicite zoo'n beetje te kennen dat het in Frankrijk toch anders was. Ni eet honneur, ni cette indignité. Ook Frankrijk heeft zijn sombere beursdagen gekend. Waar anders kwam de machtige daling in Zuid-Afrikaanaehe mijnwaarden vandaan in een tqd toen recordproducties werden gewonnen, een daling die ook veel van een paniek had, dan door liquidaties van Fransche houders, bang voor den oorlog. In Duitschland is de eorlogsangsthoog stens de aanleiding geweest. Het kwaad zat dieper. Dat school in de ongemoti veerde opzetting der prijzen reeds maanden lang; dat school in de daling van Ame rikanen, die vele houders lam sloeg en de markt uiterst gevoelig maakte, zoodat eenig overgroot aanbod voor locale waarden, waar de arbitrage niet ver zachtend kan optredep, de prijzen het hellen vlak af kon jagen. E a hierin heeft Frankrijk geholpen, niet de Regearing, wellicht de Haute Finance door uit voorzorg waar het patriotisme slechts een kleine rente derving eischte, saldi weg te trekken, evenals ze dat elders deed; maar in hoofdzaak de groote massa der kleine Fransche beleggers, die hun Duitsch bezit nu en uit angst voor oorlog, zoo als zij Zaid-Afrikaansche waarden spui den j om de verliezen in die mijnen geleden te betalen, verkochten. Zoodat men ten slotte niet zonder grond zou kunnen beweren dat de ner vositeit der Fransche beleggers evenzeer als die hunner Duitsche collegas de paniekachtige stemming ter Barlqner beurze den eersten en den laatsten dag der vorige week heeft te voorschijn ge roepen. Mr. REMI DE BLOCK. Een reusachtig tekort. In het Zwolsch Nieuws- en Advertentie blad van 16 Aug. j.l. komt onder boven staand opschrift een verslag voor van eei pro testvergadering van den Volksbond afdeeïiiig Zwplle tegen het ergerlijk WoopderHuisvlijttentoonstelling te Den Haag in 1910", waaraan wij 't volgende ontleenen: Toen de huisvlyttentoonstelling zou ge houden worden, had de door 't hoofdbestuur van den Volksbond benoemde tentoonstel lingscommissie geen financiën; 't geld moest komen van een waarborgfonds ad ?20.000, subsidies, huren, entrees, enz. Ten einde in kasgeld te voorzien, stelde 't hoofdbestuur van den Volksbond zijn geheele beiit (pLm. ? 17.000) als renteloos voorschot in bruik leen" welke daar door de Algemeene Ver gadering van 26 Juli 1910 werd goedgekeurd. In het niet tolteekende waarborgfonds werd daarvan ?7150 gestort, de rest ad ?11,118.10 boekte het tentoonstellingsbestuur maar als gift van den Volksbond. Maar ondanks deze som, ondanks de ten toonstelling geen tegenslag ondervond, on danks het geheele waar borgkapi taal, ondank s eenige bestuursleden f 3375 aan de kas gaven, is er bovendien nog een tekort van f 4000. Wie zal dat betalen? Het hoofd bestuur van den Volksbond zegt met dat tekort niets te maken te hebben. Men heeft als voorschot het geheele bezit van den Volksbond gegeven en dus kan de Bond nimmer worden aangesproken voor meer dere uitgaven. Het hoofdbestuur wil echter overigens het betreurenswaardige feit aan vaarden en degenen, die hun tijd en werk krachten gaven voor het slagen der ten toonstelling niet voor het verlies van de voorgeschoten ? 11.118 aansprakelijk stellen" (Daar 't heele waarborgfonds weg is, is natuurlyk het van den Volksbond afkomstige bedrag van ? 7150, ook weg). Hiertegen kwam de afd. Zwolle op, hierby uiting gevend aan een vrüalgemeen in den Volksbond heerschende ontevredenheid tegen de opinie van het hoofdbestuur. ? Ter vergadering bleek, dat wel degelijk een grens is gesteld aan de uitga ven, maar dat bet tent. best. zich daaraan in vele' opzichten niet had gehouden. Voor gebou wen was uitgetrokken ? 20,000, het bestnur liet bouwen volgens een plan, dat ? 34.225,62 kostte, zonder voor deze meerdere uitgaaf sanctie te vragen (een ijzeren hek kostte eventjes ? 6000) en dan had men 't nog maar in bruikleen. Als toppunt van onbe kwaam, slordig beheer verluidt, dat de ter mijn van gebruik zóó kort was genomen, dat men door de aanwezigheid van ten toon stellingsgoed eren 't gebouw niet kon afbreken en daarom huur moest betalen voor langer gebruik. Ook waren tijdens de tentoonstelling reparaties" noodzakelijk! Toen een 21 al gedelegeerden uit de provincie eens kwamen kijken, moesten zij in het restaurant opruiming onder 't perso