? '.v f, u?' ' Jf' 8 DE AMSTERDAM. M E' R W E E K B LA D VOOR N K D E R L A N D. No.' 1786 ff' ?~* f, X «v, ' '-Vf-'/ '.? ' ,"-'-./*?*/. -.??j't: f' g^t-.-.-:. t^.:-'?;"/ Ang. 1857. Zinneprent over de pogingen der Orthodoxe Protestanten on den Koning (Willem III) te bewegen de aangenomen wet op het Lager Onderwijs, waardoor de neutrale school gevestigd werd, te bekrachtigen. In den Holiandschen tni.n staat d? Koninklgke troon ledig en knielt de Nederlanische maagd, «eggende; Oranje, geef m"ühoei en speer, Gida onter en mijn Bijbel weer". Aan een vrjjaeidsspeer is een tor (Thorbecke) vastgebonden. Lith, Siddré. Catalogus Fred. Maller. LB PKTITIONNKMKNT en Belgiqup. Belgische Verzoekschriften". Spotprent op de petitionnementen in België. Gezigt in een boerenveitrek, alwaar een meisje op aanwijzing van haar vader een petitie teekent; voorts een dienstmeid met een priester daartoe aangespoord, en een ander geestelijke die aan 2 bejaarde lieden het petitionnement verklaart, regts een boerenknaap door een priester ter teekening ingetrokken. Geestige en ware voorstelling; in litho naar de schilderij van J. Geirnaert 1830, door J. Finnoy bjj Dewasme te Brussel. Catalogus Fred. Muller. Fetitionnementen in de politieke karikatuur. Ieder ingezetene heeft bet r eg t on ver zoeten aan de bevoegde magt ichriflelijk in te dienen...." Het recht va a petitie" deed zijn intrede in ons staatsrecht in 1815; in 1829 in onze politiek* karikatuur. Het was tot aan dat jaar vrijwel aan de regeering gelukt tusschen liberalen" en de roomsche geestelijkheid in Belgi de wig ingedreven te houden, die een toenadering beider partijen verhinderde. De Trees voor de Jezuïtenorde, door regeeringsgezinde en van regeeringswege gesubiidieerde organen lerend gehouden, was 'echter na den val van Karel X's .klerikale .ministerie Viltète eenigszins. geluwd. De aandacht der liberale Balgen kreeg vrijheid zich te richten op andere politieke aangelegenheden. Een der voor naamste wenschen raakte de vrijheid, van drukpers, f een andere4 de miniaterieele verantwoordelijkheid. De Katholieke geestelijkheid van haar kant vond in de onderwjjsregeling van 1825 een vruchtbaar agitatiemiddel om de gegoede katholieke burgerij tegen de Regéering in het geweer te brengen. Bij Koninklijk Basluit van dit jaar was ket Collegium Philosophicum te Leuven opgericht, waren de kleine seminaria" gesloten geworden, en was aan de groote seminaria verboden andere leerlingen aaa te nemen dan die opgeleid wenschten te worden voor den geestelijken stand. Een groot aantal katholieke ouders zag zioV daardoor verplicht, hun kinderen onderwys te doen genieten, hetzij in het buitenland, hetzij in de overheidsschool. Hun werd m. a. w. de gelegenheid ont nomen, hun kinderen het onderwijs te doen geven zooals zij dat begeerden, n.l. in 'Katholieken geest. Einde 1828 kwamen deze beide malcontente stroomingen tot elkaar. Een gemeenschappelijke agitatie voor pers vrijheid, onder wijs-vrijheid en ministe rieele verantwoordelijkheid waren van dit monsterverbond" doel en middel. |De Regeer ing gaf toe op het punt van persvrijheid, echter te laat; en zy wilde van de andere eischen niets weten. Daarop volgden in Januari 1829 de massa-petionnementen, die aanleiding gaven tot de eerste karikatuur die in VOLKSBEWEGING. (Ned. Spectator 1878). Nieuw wiegeliedje. ? Slaap, kindje, slaap, ' De Bjjbel of de Paap. . VOLKS BETOOGING" OP 19 SEPTEMBER. (Uilentpiegel ]885). _, In het Noordeinde. De heer H msk-rk. Menfcchen, gaat asjeblieft mijn deur voorbij. Algemeen stemrecht kan i t je niet geven: ik zal al heel blij wezen, als er zonder dat iets van mijne grondwetsherziening terecht komt. Nederland het toenmalig artikel 159 der grondwet als onderwerp behandelde. Er was in dien tijd nog geen jour nalistieke prentkunst, die, als in onze dagen, geregeld de gebeurtenissen van den dag volgde. Wat aan karikatuur verscheen, verscheen meest als losse platen, soms als bijlage van een periodiek. Het is daarom minder eenvoudig te constateeren, in welken omvang de karikatuur zich van een onderwerp meester maakte. Anti-Regeeringsgezinde karikatuur verscheen niet alleen ver borgen, maar had vaak een kort bestaan. Zoo is tiet te verklaren, dat er slechts weinig prenten bekend zijn, die het petionnement van 1829 hekelden, en geen enkele prent die haar verdedigde. Een der eerst-genoemde soort laat ons een boerenvertrek zien, waar een meisje op aanwijzing van haar vader de petitie teekent; een dienstmeid wordt door een priester daartoe aangespoord; een ander geestelijke dringt aan bij twee bejaarde mannen; een derde geestelijke trekt een boerenjongen binnen om te teekenen. Is deza litho geteekend naar een schil derij uit het jaar 1831, uit den tijd zelf No7. 1828. LES PETITIONS''. Spitprent op de petitionnementen in Bslgi ter verkrijging van vrijheid van onderwijs voor de clericale, en van drukpers voor de liberale partjj. (Lastdr. Geecb. II 469, 76, 77). In het midden eene groot e kast, met lange reepen napier van petitie D, waarop de belang stellenden teekenen. Met bovengenoemd bovenschrift en 2 regels onderschrift: Aassi poar la libertéde la prease, y pensez-vous, l'abbé?" enz. Litb. door v. E(eoielryck). 1829. Catalogus Fred. Maller. is een andere plaat, ?waar men op latten de lange petionnementalijsten gehangen ziet. De dialoog tusschen een priester en een oude dame bewijst, dat door middel van de karikatuur nog gepoogd wordt de onsamenhangendheid der ver bonden partijen uit te spelen. Aussi pour la libertéde la presse, y pensez-vous, l'abbé?" Helasl OM», comtesse, si vous voulez qu'ils signent pour l'enseignementl" " Er is nog een serie van vier kleine, ia Holland geteekende prentjes, die den draak steken met het belgische petionne ment. Geestig zijn zij niet, en ook komt het petionnement als zoodanig er niet behandeld op voor. Is de karikatuur, die om de petionne ? mentsbeweging van 1829 ontstond gering in aantal, twee der grootste petionnementen uit het midden der vorige eeuw gingen geheel zonder karikatuur aan haar gewijd, voorbij. Da Aprilbeweging" van 1853, bij het Protsstantsche deel der natie aangewak kerd naar aanleiding van het herstel der bisschoppelijke hiërarchie en de pauselijke allocutie en brère, (die onvoor zichtig gestelde alinea's aan het adres yau het protestantisme bevatten gelijk in onze dagen de Borromaeus-encycliek,) gaf aanleiding tot een in weinige weken door meer dan 200.000 personen onderteekend adres aan den Koning, inhou dende het verzoek de bisschoppen niet te erkennen en zijn veto uit te spreken. De beroering spreekt zeer duidelijke taal in de talrijke spotprenten op Thor becke en zijn politiek. Er zijn heftige, felle preuten onder, vooral die gericht zijn tegen de Roonuche geestelijkheid, zooals men ze in onze dagen nauwelijks zou dulden. Ook karikaturen moeten echter beoordeeld d'après leur date". Tegen het petionnement en de geheele Aprilbe weging" is in kal meerenden zin veel gepubliceerd; er verscheen echter geen karikatuur van deze gematigde zijde, noch tegen de officieele aanbieding op 15 April 1853 van het Amsteriamsche adres, onderteekend door 51.000 mannen, door den predikant B. ter Haar, als hoofd eeper commissie, aan den Koning tijdens zijn verblijf te Amsterdam. Als merkwaardigheid, hoe het publiek in dien tijd door de pers over zulke aangelegenheden werd ingelicht, moge dienen, dat b.v. het Handelsblad zich van het geval met een bijna onvindbaar berichtje afmaakte. Da Nieuwe Rott. Crt, die haar Amsterdamsen nieuws gewoonuit dat dagblad putte, neemt dan ook het iets uitvoeriger bericht over uit de Amsterdamsche Crt. van 16 April no. 90. En nog zal de lezer daaruit niet veel wijzer geworden zijn. De Koning heeft de kommissie met de meeste welwillendheid ontvangen. Met het grootste genoegen zag hij zulk een achtbaren kring van overheidspersonen, mannen aanzienlijk van geboorte, sieraden van den handelsstand, beroemd door wetenschap en geleerdheid, om zich heen geschaard. Evenals de kommissie was de Koning diep doordrongen van het gewigt van den gedanen stap. Menige treuriga oogenblikken had zijn regeering hem opgeleverd, maar hij had steeds opwekking en bamoediging gevonden in de hartelijke bijna zoude hij zeggen kinderlijke, echt kinderlijke liefde van zijn volk, en deze dag" dus vervolgde de Koning maakt het, mijne heeren! aan allen, welke gij vertegenwoordigt, bekend, deze dag heeft den band tusschen het huis van Oranje en Nederland nog hechter vast gesnoerd en dierbaarder aan mijn hart gemaakt." " Noch deze, noch de petitionnementen pro en contra, die verder ia 1853 van katholieke en protestantsche zij de volgden, vinden wij terug in de karikatuur. Erenmin de tweede groote petitionnementsactie van 1856 tegen de aanhangige onderwijswetten van Van Reenen door orthodoxen in de Hervormde Kerk inge diend en door Groen van Frinsterer voorbereid. Wél bestaat er een zinneprent, die in den geest van het petion nement is geteekend; een niet bizonder fraaie en wat verwarde voorstelling, o.a. met de inscriptie: Oranje, geef mij land en speer, Gods Outer en mijn Bybel iveer." Het overigens niet zoo heel druk onderteekende petionnement, 8 a 9000 onderteekeningen, is daarom belangrijk, dat het den aanvang beduidt van den politieken schoolstrijd in Nederland, die wij in 1878 zér rijk gedocumenteerd do ar de karikatuur tegenkomen. Da wet-Kappeyne beoogde het twee ledig doel: de technische verbetering van hetlager-onderwija,en, voortbouwend op de beginselen der onderwijs-wetgevingen van 1806 en 1857, bevestiging van het openbaar, van overheidswege gegeven, neutrale" onder wij s. Het was de Vereeniging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs, die in hare bijeenkomst van 2 Mei 1878 te Utrecht gehouden, besloot tot het samenstellen eener commissie, die een petionnement tegen de wetsvoorstellen van Kappeyne zou redigeeren, en, zoo de voorstellen wet werden, de geheele leiding eener volksbeweging op zich zou nemen. Reeds een week later vergaderde deze commissie te Amsterdam. De inhoud van het adres, te onderteekenen door ieder die den leeftijd van 20 jaar had bereikt, was: a. , dat onderge teekenden voor de aan hun zorg toevertrouwde kinderen eene school met den Bijbel" wensohten, doch thans, tenzij zij gegoed zqn of door anderen bedeeld worden, geen Christelijk onderwijs kunnen be kostigen ; . b. dat de wijze, hoe dit doel te bereiken, geheel aan de prudentie van den Koning worde toegelaten: c. dat velen, die dit begeerden, thans genoodzaakt zqn hun kinderen op de openbare school te doen; die dus teekenen, en d. dat velen op de openbare school vooralsnog wel den Bijbel vinden, maar in strijd met de wet; weshalve ook dezen teekenen. Het adres werd in .overvloedige mate bekend gemaakt; gelegenheid tot onderteekenen zou gegeven worden daags na het aannemen der wetsvoorstellen. 18 Juli had de aanneming in de Tweede Kamer plaats; de onderteekening begon Maandag 22 Juli en eindigde op Vrijdag 26 Juli. De aanbieding aan den Koning van dit smeekschrift, geschiedde op 2 Augustus. Een Memorie ter ad structie van het Smeekschrift'' gaf een 6-tal stelsels aan ter oplossing van de schoolkwestie in gunstigen zin voor de bizondere scholen. Het smeekschrift was onderteekend door ruim 300.000 personen. Meer dan 164.000 Katholieken adresseerden even eens tegen de wet. Reeds had in de zitting van 26 Juni de commissie uit de Tweele Kamer voor l de verzoekschriften, vooral van de katho| lieke adressen, een minder gunstig ver slag uitgebracht. Op 13 Augustus bracht Kappeyne zijn Rapport aan den Koning, betreffende het Smeekschrift" uit; 17 Augustus volgde de Koninklijke bekrachtiging. Wat had tot dit alles de karikatuur te zeggen P Het spreekt vanzelf, dat deze karikatuur uitsluitend de liberale inter pretatie vertegenwoordigde. Ean, laat ons zeggen, Christelijk-orthodoxe karikatuur bestond toen evenmin als thans. Ook al getuigde Dr. A. Kuyper vóór enkele jaren op geestige wijze van zijn belang stelling in de karikatuur, het gestoelte des spotters" bleef tot heden onbezet. Katholieke karikatuur dateert uit later jaren, en bleef tweede, derde rangs werk. Wij zijn alzoo aangewezen op de liberale GELDIG BEZWAAB TEGEN DE LAQEKONDSRWIJBWKT. (Ned. Spectator 1878). Het klavier van de volksconcientie.