No. 1793 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. (Teektning van Ko Donker) Herr Reinhardt ist ein «rosser Mann Der Wnnderbarea achaffen kann. 80 machte er uns einen Oedipus Rex Mit Massanbewegung und Scheinwer freflex, MitPosaunengeschmetter nndPaukengebum Der Sophokles dreht aich imGrabe urn. Die Marmortreppen des Palasts in Theben Dröhnen nnd Krachen, zittern und bebec, Es wimmern hysterisch Jokastes Franen, Das Pablikum erfasst ein Orauen, Teiresias spaziert im Parkette herum, Dar Sophokles dreht sich im Grabe um. Der Kreon schreit lant; noch l au ter der Chor, Im Saaie, anf die Bühne nnd in der Korridor. Das Publikum fasst mit wildem Web' Man tritt es Thebanerisch auf die Zeh', Doch kümmert aich Reinhardt nicht darum. Dar Sophokles dreht sic a imGrabe um. B. I. SJTOUKI. «, iiiiniiimiiiiiMiMiiiiiiininiiiiiiiiiiiiiiiiiiii n iiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiu iiiniin n nu 11111 NI nu moedige, overgegaan tot het portret. Het werk zit vol misteekeningen ('.ie stoel en armen I; maar heeft toch iets in het kijken der oogen en in de rozen op de borat %edre«en, dat kleur-zin verraadt. No. 27 van Blei's heeft iets goeds; rerder was er van Welie, Bobeldjjk en mei. C. Slager (liet best in haar petnnia't); de Groot; en Heyenbrock, vormen-loos, als te dikwijls. De tentoonstelling van Bochusten te Rotter dam, in den Knnstkring geeft aanleiding tot tweeërlei opmerking. De heer De Wettstein Pfister schreef een woord vooraf; eenigszins biographiscb, en eenigszins kritiecb. De levensbeschrijving is voor de*,e tentoon stelling voldoende. Zij dient om in te lichten -over een persoonlijkheid die den Botter dammers een voorwerp van trots bleef, en ons een voorwerp van studie kan zijn, in verband o.a. met Brei'ier. Wellicht had de tentoonstelling juist in die richting mesr kunnen geven. Zj dunkt me Rochuaaen niet op z|jn gunstigst te vertegenwoordigen. Over het kritisch deel van den katalo*ua heb ik een e opmerking. Het schijnt in de gewoonte te komen om iedereen het recht te geven ,,«ijn uil een valk" te noemen. In de binnen kamer stoort dit niet. In een katalogns past IHIMIimlIlimMIIMItllHIHIIIIIIMIMIHII ETLNSCHAPPEUJKE Nacïlelöte UidsliepaliDï, Nu de menschen tot de overtuiging komen .dat de nacht niet bij uitstek de tijd is, waarin men zijn zintuigen moet werkeloos maken door slaap, en dat een nachtelijke wandeling een streek, die overdag wat vervelend wordt, een ongekende nieuwheid geeft, is het niet kwaad de vraag te behandelen hoe men 's nachts buiten zijnde en geen horloge bij zich hebbend, met vrij groote nauwkeurig heid uit kan maken hoe Uat het ongeveer is. Vooral echter voor padvinders of derge lijke militaire zwervers, wien het by een nachtelijke expeditie van groot nut kan zijn, het uur ongeveer te kunnen bepaler, i] het volgende van belang. Groote wetenschappe lijke kennis is er niet voor noodig; na een korte oefening kan men reeda de noodige vaardigheid bereiken in de vereischte schat tingen. Indien de maan schijnt is het bepalen van het uur niet erg moeilijk, wanneer men eenmaal weet hoe de schijngestalten van de maan ontstaan. My'n bedoeling ia echter een -tijdsbepaling, waarbij gebruik gemaakt wordt van de sterren, omdat deze by heldere lucht wél altyd aanwezig zyn, maar de maan lang niet altijd beschikbaar is. Is de lucht bedekt, -dan zie ik geen kans een tijdsbepalingsmiddel te geven, ali er geen horloge in de buurt ia. Ziet een van mijn lezers er wél kans toe, dan boni ik mij voor zoo'n methode aan bevolen. De aterreknndige kennis, die voor mijn soort tijdsbepaling noodig is, eischt niet al te veel van de jeugdige hersenen. In de eerste plaats moet men weten dat niet alleen ?de zon, maar ook de sterren in vier- en iwimtig nnr een volslagen wandeling langs dit niet. Wanneer men Ricimaen beticht van genie (vant dit is een valsehe baschuldigingl), waar blijft de waarheid l Het woord genie" is als een zeldzame gouden munt, en het dient spaarzaam uitgegeven te wprdep. G) kunt dexe munt niet gebruiken b\j dit talent, dat Rochnssen heet. Het is een begaafdheii die ge hier vindt, van zekeren derden raat», in ona land. Een enkel werk staat er beter voor, en hoort in een hoogere klasse thuis. Het meeste echter hoort onder de rubriek die ik hier boven vermeld. Het is vaardig; a's illustratie, maar de kleur is onbelangrijk. Da groepeeriogen zijn dikwijle beweeglijker gehouden dan den meest t n onzer illustratoren gelukt, maar waar blijft hy tegenover een ouitenlandsch teekenaar van roem die hetzelfde werk verricht ? Eenenkle steenteekenicg is beter, maar welke bezit ook maar een schy'n van 't heroïsche, en welke ia maar evenals een Forain soms; bateekenisryke hieroglyphe. Er zijn hier teekeningetjes van legeroefeningen waardoor ieder wel- teekenend menech zich zedig zin schau, en; en het romantische, dat soms in zijn werk leeft, bracht het nooit tot eeni ge kracht. Het is het ongeluk van Rochnssen geweest in een tijd te leven, te midden van menschen het hemelgewelf maken. Kijkt men naar het Noorden dan komen alle sterren aan onze rechterband op en gaan aan onze linkerhand onder. Lat men 's nachts goed op dan merkt men al gauw dat bij de meeste sterren een deel van haar geheelen tocht bovtn maar ook een deel onder den horizon valt, d. w. z. de meeste eterren zyn slechts een deel van den nacht zichtbaar, Dit is echter niet het geval met alle sterren, want ar zyn er verscheidene by', die gedurende den heelen nacht, zelfs den langsten, zichtnaar blijven. Deze zyn alle zichtbaar aan den Noordelyken hemel en büeenig opletten ziet men dat alle sterren, dus ook c e se steeds zichtbare, cirkels be schrijven met een gemeenschappelijk middel punt, waarin juist een vry heldere ster staat, die precies het Noorden aangeeft, Poolster heet, en schijnbaar het uiteinde ia van de hemelas waar a'les om draait. De steeds zichtbaar blijvende sterren, waarvan dus de complete baan geheel boven den horizon zichtbaar is, heeten circumpolaire sterren. Elk zoo'n ster loopt dus in 24 uur om de pool ster rond en is te beschouwen als de groote wijzer van een geweldige klok, die niet in 12 uren verdeeld is maar in 24 uren. Indien zoo'n ster op een gegeven oogenblik juist verticaal boven d« paoletar staat, dan staat zij 6 uur lat er, horizontaal links naaat de poolster, weer 6 uur later verticaal onder de poolster, nog 6 uur later horizontaal rechts van de poolster en einielyk weer 6 uur later juist verticaal boven de poolster, op haar oude plaats, (-fig. 1.) Indien de sterren steeds op denzelfden tyd denzelfden stand aan den hemel hadden, was 't aflezen van het nachtelijk uur niet moei lijker dan het bepalen van het uur door middel van een ouderwetgch toren-uur werk dat alleen een uurwyzer en geen minuutwijzer heeft. Maar deze nachtelijke geschiedenis is toch ingewikkelder, omdat, dank zy de beweging van de aarde om de zon, het hemelgewelf eiken avond een anderen aanblik vertoont. Sterren die in 't voorjaar om 12 nnr 's nachts recht boven de Poolster staan, staan in andere jaargetijden op hetzelfde nnr naast of onder en personen, die zyn vlugheid geen groot doel gaven, en zyn kennis geen diepren aard. Had hy later geleefd, ware hy beter geworden? Vergelijk als waarde eens wat bij maakte, met wat iemand als Bakker Kor ff bijv. naliet. Rochnssen is eentonig, en sommigen durven zeggen dat Bakker Koiff dit is. Ik zon niet gaarne het laattta op my'n verantwoording hebben. Een tentoonstelling van het werk van dezen schilder, uit en in Leiden, zou nog verrassingen brengen. Het fij a werkmanschap is altyd by hem te apprecieerer>. De kleur is geraffineerd soms als van een dandy. De teekeningen zyn scherpzinnig in hun korte haaltjes en draadje9. Bles had zijn tentoonstellint; in den Larensche kunsthandel, Bakk-r Korff hoorde er een te krijgen in den Rotterdamschen kunstkring. Deze moest uitvoerig zyn, en het vroege werk, de coriositeit, eveneens vertoonen. Het woord talent kon dan zonder tegenspraak, ik weet het zeker, in de inleiding in den katalogus ge bruikt worden. Het woord genie" blijft natuurlyk nog T er. De Kring zon dan na de tentoonstelling van Rochussen, die alleen te beschouwen ia als uitbreiding van ons studie materiaal der 19e e-m w, een tentoonstelling geven die dit eveneens bracht, maar tevens de poolster. Gelukkig ia de regelmaat van deze plaatsverandering zeer groot, zoodat ttnn er gemakkelijk rekening mee houden kan. Om redenon, die ik straks nader zal aangeven, kies ik een circumpolaire ster uit, die iedereen gemakkelijk vinden kar. Ky'kt men 'd nachts in Noordelijke richting dan ziet men spoedig het sterrenbeeld de Groote Beer" dat zeer gemakkelijk te herkennen is, en dat ook vry wel iedereen kent. De romp bestaat uit een rechtkoek van vier heldere sterren; en aan deze romp -zit een staart van drie andere heldere sterren, (fig. 3). Van al deze sterren kies ik speciaal dealer j Ursae majorii, d. i. de linktr-bovenhoek van den romp rechthoek. Voor 't gemak zal ik dit de WIJZERSTER noemen. Ver bindt men de beide rechtache sterren van den rechthoek door een rechte lyn en verlengt deze, met ongeveer vijfmaal hun ouderlingen afstand dan vindt men de POOLSTER, de plaats waar de wyzerater om draait. Dat ia alles wat men dadelijk moet kunnen vinden. Dan moet men het volgende lijstje onthouden: 21 September. . . . onder, 21 December .... rechts, 21 Maart boven, 21 Juni ...... links. De bedoeling van dit lystje is deze: te middernacht van de aangegeven dagen staat de wyzerater verticaal boven, of horizontaal rechts, of verticaal onder, of horizontaal links van de poolster. D; lijn poolster-wyzerater noem ik de middernachten. 8!el eena dat het 21 Deo. 'd nachts noodig ia het uur te bepalen, dan weet men dat te middernacht de wijzerster horizontaal rechts van de poolster staat. Dus om 6 nnr 's avonds staat de wyzerster verticaal onder de poolster en om 6 nnr 's morgens verticaal boven de poolster. De stand van de wyzerater kan het gemakkelijkste door een hoek aangegeven worden n.l. de hoek tusechen een horizontale ly'D, die door de poolster gaat (nl. de middtrnachtlijn op dezen datnm en een lijn di« getrokken wordt van poolster naar wijzer ster. Elk uur dat het later wordt is de wyzerster ' -_> i van een cirkelomtrek verder ge wandeld, dus is de bedoelde hoek met 15 meer waardeering kon wachten van den gaarne door fijnheid en stelligheid ontroerden beschouwer. Ontroerends kan ook de Teekenmaat schappij te meer geven. Veel leden stierven. Ze dienen vervangen te worden; en zooals ik schreef, het tegenwoordig be stuur dient ruim genoeg van inzicht te zyn, om nieuwe menschen niet te weigeren. Wat zonde er tegen zyn om de Simplrasslmn t eekenaar a tot lid te kiezen, Heine en Thöny, Schulz, ; Gullbranson en Pascin zyn toch goed genoeg, zij die als teekenaars een tijd schrift beheerschen dat door zyn illustraties veel kracht heeft l Dndovitch kon er wel by genoemd worden l Louis Corinth om een der Duitschers nog .te noemen, zon een eigen aardige aanvulling zijn, bij de keuze van Liebermann, die reeds geschiedde. Waarom is iemand als Forain geen lid, waarom Willette niet, waarom Léandre niet; waarom Van Rysselberghe niet, wiens teekeningen te bekend zyn? Waarom niet een aantal der Franse hèillustratoren ? Sommige vroege zwart en wit-werken van den Degroux konden de tentoon stellingen beat te zien geven; en is er in Engeland geen etser of teekenaar meer die goed genoeg is, en geen lid? Ia er niemand in Oostenrijk, niemand in Italië, in Spanje? Ia er niemand meer van beteekenis in Holland? Toorop is geen lid, Monnickendam niet, Derkinderen niet, Van Konijnenburg nier, Dysaelhofl niet, en vele dezer zijn juist uitmuntend als zwart- en wit-kunstenaars, Ansingh is geen lid, Nelly Bodenheim niet, en toch maakten beiden vronwely'ke maar geestige teekeningen. Er zyn er meer, die lid zeker konden zyn, en het nog niet werden. Ik weet dat sommige dezer schilders buiten den kunsthandel staan, maar het onafhankelijk lichaam, de Teekenmaatachappy is immers vry van iedere, niet artistieke, inmenging. Het is souverein in eigen kring. En waarom zou het een politiek teekenaar als Albert Hahn niet eveneens bij zich voegen. De Teekenmaatachappy h ebbe tegenwoordig weer 'a alleen met talent te maken. Er zyn lieden onder haar leden, die geen talent tot verontschuldiging hebben voor hun Jidmaatfchap. Laat deze eens uit sterven,^en laat opnieuw al de leden in die bovenstaande verontschuldiging weer hebben. Da tentoonstellingen zullen vanzelf dan, beter zijnd, weer meer, na het verlies van zooveel belangrijke leden, de belangstelling wekken. Er zal veel afwisseling tevens zyn in het tentoongestelde, wat de geest wakker houdt. En er is geen enkle verontschuldiging van het Bestuur in deze mogelijk; de eenige die altyd te berde wordt gebracht: kosten, finantiëa, geldt hier niet. De brieven ter uitnoodiging en tot benoeming van het lidworden zullen toch wel verzonden kunnen worden De wat gehavende Teekenmaatschappy zal dan weer een sterk, actief, element in ons kunstleven zijn, vooral zoo het noodige internationalisme der kunst handhaven. PLASSOHAKRT. aangegroeid. Terwijl 21 Dec. middernacht deze hoek (laten wij hen de w ijzerhoe l; noe men) O graden is, is by om l uur 15°, om 2 uur 30°, om 3 uur 45°. om 4 uur 60°, om 5 uur 75°, om 6 uur 90°, enz. Op 't oog is eeu hoek van 15°na eenige oefening wel te schatten. Men zal dus, dezen hoek wetend, zooveel uren na 12 uur 's avonds zijn, als er veelvouden van 15°(in den gemeten hoek zitter. 21 Juai, om een ander geval te nemen, staat de wijzerster te middernacht horizontaal links van de poolster. Schat men op een ander oogenblik weer de wijzerhoek, eteeda als regel vasthoudend dat men de hoek meet, tegen de richting in waarin de wijzers van ean uur werk rondgaan, dan ge ven de veelvouden in de gemeten hoek de uren na middernacht aan. Blijkbaar zijn de hoofdzaken: men moet weten hoe op een gegeven dag de midder nachtlijn staat, en men moet de wijzerhoek schatten. Voor de stand van de miidernachtlyn kan men het bovenstaand ly'stja gebrui ken want in de tuaseheagelegen maanden verschillen de standen dezer lijn telkens 30°. Neemt men den hoek tusschen de middernachtlijn en de verticale lyn getrokken door de poolster, dan krygt men voor de verschillende maanden: 21 Maart O graden; 21 Febr. 30°; 21 Jatnari 60°; 21 Dec. 90°, enz., tot 360 toe. Deze standen vallen alle nog binnen de waarnemingsmogely'kheid zo uier instru menten. Met een beetje handigheid kan men voor een tuaschengelegen datum den ge wenschten hoek wel vinden, maar met veel grooter nauwkeurigheid dan een vijftiental graden zal de hoek wel niet te schatten zyn. Fig. 3 geeft de standen der middernachtlijn in de verschillende maanden. In de tweede plaats moet de wyzerhoek geschat worden. Het gemakkelijkst zal dat geschieden door een steen aan een touw te hangen (een soort schietlood dus, dat dade lijk te maken is), Met de eene hand houdt Louis Boiwieester in De Kreet", Een opvoering van het... drama kan men 't niet noemen, doch laten wfl zeggen: van de tafereelen-reeks, getiteld De Kroeg", schenkt den toeschouwer genoegens van bonte verscheidenheid. Men amuseert zich met allerlei kleinig heden ; met de brutale naieveteit van iemand die zulk een draakje voor het tooneel heeft heeten te bewerken; met de lummeligheid der figuranten en de dwaze taal des bewer kers die door enkele harkerige spelers onver anderd wordt gememoriseerd en op de planken uitgeslagen. Het ia ook niet gering, te be merken dat de plas, in het tweede tafereel door de kg rende wasch vrouwen geschapen, ondanks het opdwylen, alle bedrijven door als een grillige figuur op den tooneelvloer geteekend blijft, zoodat zy gedurende de volgende zes tafereelen den toeschouwer tot allerlei onderhoudende commentaren dienstig is. Men moet, als men den heer Bouwmeester wil zien spelen, vele dingen trachten te ver geten. Men moet naar den schouwburg gaan om dien nen man, den kleinen, ouden, maar sterken en veerkrachtigen kunstenaar te zien bewegen, te hooren spreken, te voelen leren.Aan de anderen, en het andere, om hem heen moet niet te veel worden ge dacht, hoezeer er onder zijn medespelers en -speelsters waardevolle krachten zyn (zooals de heer en mevr. Erfmann-Basbach). Wanneer de proever van volmaakt tooneelspel dan zjjn aandacht op de figuur van Bouwmeester concentreert, zal hy genieten van elk gebaar, elke trilling der handen, eiken trek van het gelaat, van elke buiging der stem. Bouwmeester speelt zrjn rol niet meer, zou men meenen, maar hij is de man zelf dien hu verbeelden moet. H g' heeft een ontzaglijke nabootsingsgave, niet de nabaotsing van enkel uiterlijkheden, maar de nabootsing die in-leren en her-leven is, waaruit de geringste bewegingen en ecliy'nbaar-onbeduidendste woordjes als natuurlijke bloeisels ontspruiten. De atrzeling van Coupean-Bouwmeester, om de kroeg (7de tafereel) binnen te gaan, was van de hoogste speal-kunst. Hier ook waren zijne helpers bijzonder op dreef. Hoe dan komt het dat, ondanks al deze wei-bekende qnaliteiten, da groote acteur alleen door het goedkoopere publiek en, om zijn schilderende en sculpturale macht, door de beeldende kunstenaars wordt gewaardeerd, terwijl de duurdere schouwburgbezoekers hunne plaatsen ledig laten? Het kan, meen ik, niet alleen aan preutachheid te wijten zijn; ook de kostbaarder rangen vergeven veel van wat op de planken ge schiedt. Men wenecht echter wat betere, ik zal niet zeggen voor zijn geld, maar dan toch voor zijn tyd een gansenen avond, tot half twaalf dan de door den heer Bouwmeester gespeelde monstra, gelijk De Kroeg." Men wil ook wat anders dan steeds zijn oude repertoire-stukken, hoe voortreffelijke daar ook onder zij D. men dit schietlood omhoog; men zorgt dat de poolster juist achter het touw komt en met de andere hand houdt men een stok (de padyindersatok byv.) of een briefkaart ef zoo iets, langs de poolster en de wyzerster. Da hoek tus-chen de lyn poolster wijzerster en de verticale lijn van het schiet lood is dan te schatten, metend van de ver ticale lijn af, tegen de richting der wijzers van een uurwerk in, van 0°tot 360°. Uit de stand van de middernachten, die men weet, en de grootte van den geschatten hoek kan men dan de wijserhoek afleiden. B. v. men schat op 21 November een hoek van 270°tusschen de wyzerster en schietlood. Op dien avond is de stand der middernachtlijn 120°. Das de wyzerhoek is 30°, wat aangeeft dat het twee uur na middernacht is. Schat men (fi>. 4) op 21 Juni een hoek tuaechen stok en schietlood van 75°; de middernachtlyn heeft dan een stand van 270°, dus de wyzerhoek ia 345°, wat aangeeft dat het 11 uur ie. Het spreekt vanzelf dat zonder de noodige oefening en een beetje gezond verstand, van deze methode niet veel terecht komt. Maar oefenen is gemakkelijk. Heeft men by het uitrukken eener patrouille den stand van de wijzerater t. o. van de pool ster geschat, dan ia de methode veel ver eenvoudigd, doordat men dan weet dat bij elke volgende schatting van den w ijzer at ei stand een verschil van 15°overeenkomt met n uur later lyd. Daar by' de beschreven methode twee hoeken geschat moeten worden, is natuurlijk de nauwkeurigheid niet groot, maar de zeker heid dat het niet 2 uur is maar 3 uur, kan reeds een belangrijke wetenschap zyn. By een volgende gelegenheid kan ik mis schien eens aangeven hoe door een heel eenvoudig, zelf te maken kartonschijfje de schattingen een belangrijk grooter nauwkeu righeid kunnen verkrijgen. P. VAN OLST. V l l A ai \ T, Poolster w o ig. 1. BAAN BBNI* CIBCUMPOLAIKI ITEB. JStaat date ster toevallig te middernacht verti caal boten de pooltter, dun geven de eiéjen aan waar de tter staat l, 2, 3 enz. tot 24 uur na middernacht. Se ster is dus een wijtertpits, gaande o*«r een wijterplaat m«t vier-trntvnntig uurgetallen. De btièeging is tegen gesteld aan die der vyters van een uurwerk. c u ? -..{?? C HortzoN H orizoM Fig. 2. GBOOTK BÏIR MBT POOLSTER. S rsae majtris, die in bijgaand artikel de WIJZEBBMR i», is door W aangeduid; P is de poolster. Fig. 3. STAHDBN DER MIDDBBNACHTLIJN. Telkens tp den 2 Ist «n van iedere maand staat de lijn poolster-wijzer ster te middernacht in dt rich ting der aangegeven streep. Deze lijn wordt in bijgaand artikel de middernachtlijn genoemd. Fig. 4. VOOBBBELD VAN TIJDSBEPALING (21 JuNl). Htt schietlood bedekt juist de poolster P; de stok wordt too gehouden dat poolster P en wijzerster W tegelijk bedekt zijn. De geschatte hoek tussehen schietlood en stok is 76°(gemeten in de richting der ' dubbeJpuntigepijl), aangegevendoordengestipptlden boog. De midder nachtlijn (gestippeld) maakt een hoek van 270°met de verticaal (gemeten in de richting der enkelpuntige pijl) aangegeven door den getrokken boog. De WIJZSRHOEK i» dan 34b*,duskitislluur's avonds.