Historisch Archief 1877-1940
DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND.
No. 1836
Andrew Carnegie.
De Carnegie-stichting te
Washington.
#? Indien over eenige eeuwen, dank zij
de gezamenlijke pogingen van de
sociaaleconomen, het groot-kapitaal gesneuveld
zal zqn, en men de Amerikaansehe
milliardairs nog slechts uit de geschiedenis
kent, zal men nochtans een goede zijde
van het oude systeem niet vergeten
hebbei, nl. dat hun kapitaalkracht deze
rrjkaards in staat stelde, zeer groote an
mooie dingen te doen op wetenschappe
lijk gebied, dingen, die misschien buiten
het bereik liggen eener regeering, en
die alleen, het wellicht ijdele, maar niet
temin naar het uiterlijk te oordeelen
zeer milde gemoed van een machtigen
plutooraat tot stand kon brengen.
Er is tegenwoordig e»n wedstrijd ont
staan tusschen de Amerikaansche
dollarkoningen, om zulke schitterende en in
het oog springende dingen te doen, en
wie zal het Rockefeller euvel duiden,
dat 't hem geenszins kond laat, de
Hoogeschool te Chicago, aan welke hij onge
veer honderd millioen dollars efferde, te
zien herdoopt tot Rockefeller-University;
ea wie zal het Andrew Carnegie als een
blaam aanrekenei, dat hij boven de
dozijnen kleinere en grootere volksboe
kerijen, welke met behulp van zijn
millioenen in Amerika en Engeland tot
stand kwamen, gaarne zijn naam leest,
in marnier en graniet gebeiteld ? Echter
Het hoofdgebonw van de Garnegle-stichtlng te Washington.
worden deze kleinere momenten in de
schaduw gesteld door zijn Yredespaleis,
en door de Carnegie-Institutiom" te
Washington, die e veneens zij n naam aan
het nageslacht zullen overleveren. Vooral
deze laatste groote stichting doet dien
naam eer aan, en is het pièce de r
aistatca" van des rijkaards wetenschap
pelijke weldadigheidsarbeid, hoewel ze,
naar ik tot mijn verwondering be
merkte, in Europa slechts binnen den
academischen kring algemeen gekend en
gewaardeerd wordt; het groote publiek
kent haar niet of slechts bij naam, hoe
wel ze reeds in 1902 werd gesticht, en
dus volle tien jaar oud is. Het zal
intusschen de publieke belangstelling wel
een weinig prikkelen, indien men weet,
dat de peetvader der nieuwgeborene,
Andrew Carnegie, haar ia dat stichtings
jaar de bare som van vjjf-en-twintig
millioen gulden in de windselen legde.
Het eerste lustrum van de baby vierde
hij vervolgens in 1907 door haar nog
maals vijf millioan te schenken, terwijl
hij in 1911 andermaal met vijf-en twin
tig millioen over de brug kwam, zoodat
de Carnegie-Institution thans beschikt
over een kapitaal van 55 millioen galden,
dat, belegd in bonds, tegen vijf procent,
een rente afwerpt van 2,750,000 gulden.
Het particuliere knipje van den Ameri
kaan heeft hier dus wellicht het grootste
jaarlijksche budget voor zuiver weten
schappelijke doeleinden beschikbaar ge
steld, dat ergens ter wereld wordt aan
getroffen.
Den regeeringei is het niet altijd even
gemakkelijk geld te voteeren voor zuiver
wetenschappelijk werk, want de belas
tingbetalers willen waar voor hun geld
?n mopperen als het nut der besteede
dubbeltjes niet dadelijk en overtuigend
blijkt. Dit principe heeft de ontwikkeling
van sommige wetenschappen herhaal
delijk in den weg gestaan. In deze
leemte nu voorziet de Carnegie Stichting,
hoewel ze tevens de praktische toepas
sing der wetenschappen niet voorbijziet,
want de kern in haar programma luidt:
The objects of the corporation shall be
to encourage in the broadest and most
liberal manner investigation, research
and discovary, and the application of
knowledge to the improvement f man
kind". Eenzijdigheid is in deze korte
formule zorgvuldig vermeden; zij omvat
de geheele wetenschap in al haar ver
takkingen.
En dit zijn niet slechts woorden. Het
blijkt ook uit de werken der stichting,
dat zühaar taak zeer ruim opvat, en
als logisch ge volg daar van, dat zij
wetenDe groote hal van de Carnegie-stichting.
iiiitmiiiiuiiiiiiiiiii
iiiiiiiiiiiiiiiiiii
GebrnMniist,
Dat de bevrediging van kunstzin niet alleen
te vinden is by een schilderij, een teekening,
een ets, zelfs, dat heel wat nederige ge
bruiksvoorwerpen meer te genieten kunnen
geven dan zoo menig voorgewend kunstwerk,
zal wel algemeen voetstoots worden toe
gegeven, als men daarover aan 't redetwisten
ion willen gaan.
Toch schijnt dat besef zich slechts tot een
theorie te bepalen, want vrij algemeen wordt
het rechte kunstgenot eerst te ondervinden
geacht by een voortbrengsel uit
menschenhanden, dat uitsluitend zjjn bestaansreden
moet vinden in mooi-te-zjjn.
Was er wel ooit een tjjd als de onze, zoo
vruchtbaar aan wesenlooze of redelooie kunst
werken, werd er ooit zoo veel geschilderd,
alsof dat broodnoodig was? Ook dit en het
noodelooze, zelfs onzinnige, van dien over
vloed wordt erkend, terwijl tentoonstel
lingen zich vermeerderen en kunsthandels
in schilderden floreeren.
Integendeel dus van een verheldering der
inzichten, zon eerder te constateeren zijn
vergroving van kunstzin en een geleidelijke
algeheele ontwrichting van schoonheids
begrip.
Maar ook weer bij de belangstelling voor
de productie van de e.g. versierende kunst,
blijken de knnstzinnigen dikwijls slechts
maniakken te zijn. Sommige artikelen ge
meten ook hier, naar een uit het onbewuste
gedreven zin, de voorkeur. Een stuk
oudDelftsch b.v. staat tegenwoordig zeer in de
vereering van het kleinlijke
kunstgeliefhebber; de onnoozelste boer uit een veraf
gelegen negorij, weet dat zijn oude schotel
of kom zoo die hem nog niet afgetroggeld
is stijf geld waard is. De liefhebberij is
hier niet vél anders dan een verzameldrift,
die de een van den ander overneemt... als
bij het verzamelen van schilderijen. Intnsschen
blijft veel wat ook mooi is, dus bestaat
om genoten te worden onopgemerkt.
Ik heb reeds eenige keeren getracht de
oogen wat meer te doen opengaan voor het
fraaie aan Chineescbe en Japansche voor
werpen van allerlei aard, daarbij nadrukkelijk
wijzend op de kunstige verrichting, op het
harmonisch samengaan van de technische
voortreffelijkheid en de schoonheidsuiting
het werkstuk en het kunstwerk. In onzen
tijd vooral kan het heilzaam zy'n de
yoorbeeldlgheid van het handwerkschap by die
kunstenaars met htm fijnen esthetischen zin
te doen «itkomen. Wat uit hun handen
kwam is mooi, omdat het als proeve van
uitvoering ook volmaakt was en logisch van
gedaantevorming.
Er is op 't oogenblik in den winkel van
Komter, op 't Rokin, een heele collectie
Chineesche en Japansche pettery", waar
onder menig kostelijk stuk en ieder met
zjjn eigene bekoring, 't Zijn kommen en
potten meest, maar in vorm en versiering
zeer onderscheiden. Zoo'n verzameling is
inderdaad zeer geschikt tot verscherping van
den kijk op mooie dingen, ongeacht hun
aard of bestemming.
Wat door den niterljjken vorm het oog
behagelük aandoet (wijl het doeleinde van
het voorwerp verantwoord is in het ver
sierende element) zoekt men zuiverder te
keuren in de smijdige gaafheid van de materie,
in de teedere welving van het gladde op
pervlak. Want de knnatigheid van die
pottebakkers uit zich wel in veel vernuftige toe
passingen van louter technischen aard, maar
is ook vol raffinement. Het glazuur van al
die potten en kommen is van afwisselende
Torentelescoop, 50 meter hoog,
Mount Wilson, Californië.
schappen onder haar vleugelen neemt,
die elders misdeeld zijn. Gedurende haar
tienjarig bestaan gaf zij meer dan 200
lijvige boekdeelen uit, die op buiten
gewoon milde wijze aan alle wetenschap
pelijke instituten in het buitenland wer
den toegezonden, en op het gebied van
alle wetenschappen belangrijk nieuws
brachten. Onder deze bevindt zich o.a.
een catalogus van de posities der vaste
sterren aan den zuidelijken hemel. In
dit omvangrijke werk werden alle sterren
van de eerste tot de zevende grootte
opgenomen. In 1905 werd met dezen
kolossalen arbeid eau aanvang gemaakt,
in een afzonderlijk daarvoor gesticht
observatorium te San-Luis in Argentinië
op een hoogte van 2500 voet, en waar
uitsluitend sterrenmetingen worden ge
daan voor dezen catalogus.
Niet minder belangrijk is het reeds in
1904 gestichte zonne-observatorium op
Mount-Wilson in Californië, gelegen op
een bergplateau, dat zich 5886 voet boven
den zeespiegel verheft, te midden van
een atmosfeer, die zich onderscheid door
buitengewone klaarheid, en waar nevels
kleur. Schilderachtige effecten, verkregen
uit accidenteele vervloeiingen der kleuren,
zijn niet versmaad en soms is uit dat half
mechanisch, half door rede geleid, com
bineeren van kleuren een coloristischen
toover bereikt, die grootsche en diepzinnige
verdichtingen van de werkelijkheid doet
onderstellen. Toch lijkt me 't zuiverst in
stijl de vlekkeloos effene tint. Door 't mooie
baksel, of de kunstige bewerking is de kleur
toch vol wemeling. Zoo trof me hier vooral
een Chineeeche pot van een roomig, grauwend
groen en ook wel een meer geprononceerd,
toch kwijnend groen van schotels, dat een
imitatie is van het jade", een zeer harde,
glasachtige delfstof, waaruit heel vroeg reeds
figuren gesneden zijn.
De plastische hoedanigheden en aange
brachte ornamentiek aan die voorwerpen
doen den artiest kennen naast den vaardigen
werkman. Er zit in een wijd uitrandende
lage kom de strakke sierlijkheid van een in
gulle lijning wijd nitcirkelenden vorm. Ook
zag ik er potten of pullen van grilliger
formatie; zware voren omme verloopend
naar den hals in dunnere en zich schielijker
herhalende ribbels, als in natuurlijke
uitstreving der ringen aan een knoestig gewas
of aan een dierhoorn.
Een andere kom van vorm, glazuur en
kleuring, gelijkend op een palmhouten bakje,
vertoonde eveneens een wat dartel spel der
fantasie.
Maar het kostelijkst leken me toch enkele
Chineesche potten, wat romaansch van vorm
en ook schotels, waar de ornementiek als
natuurlijkerwijze uit het wezen van de dingen
was gewassen en ges tol t en.
Dat een kunstvoorwerp zijn schoonheid
dragen moet gelijk de rationeele verschijn
selen in den groei der natuur, dat het wille
en bewolkte luchten tot de groote
zeldzaamheden behooren.
Deze ideale sterrenwacht, die reeds
een aantal zeer belangrijke onderzoe
kingen publiceerde, beschikt over reus
achtige instrumenten, onder welke zich
een torenteleskoop bevindt van 150 voet
hoogte, die zich als een trotsche
ijzerbouw boven den berg verheft. Trotsch
is men er ook op een reflector met
spectrograaf, die eveneens van buitenge
wone grootte en kostbaarheid is. Door
John D. Hooker te Los Angeles zijn
thans fondsen verstrekt voor de vervaar
diging van een spiegeltelescoop, die twee
en «en halve meter middellijn zal hebben.
Dit wonder van optische kunst wordt in
de eigen werkplaatsen van het observa
torium vervaardigd.
De laboratoria van de
Carnegie-Institution zijn door geheel Amerika verspreid,
en het fraaie hoofdgebouw te Washington
dient alleen voor de administratie, en
voor het bewaren van de uitgaven der
stichting: het wetenschappelijk werk
wordt daarbuiten verricht. Men zorgt
daarvoor in het Plantkundig Laborato
rium te Tucsen in Arizona, waar te
midden eener wilde omgeving de botanici
het plantenleven der woestijn
bestudeeren; aan het Department of
Economics and Sociology", te New-Haven,
waar gegevens worden verzameld voor
een eerlang te verschijnen reuzenwerk,
The economie History of the United
States"; in het Department of
experimentalÉvolution",teColdspringHarbour,
Long Island in den staat New-York,
waar, in een speciaal daarvoor ingericht
laboratorium met proeftuinen onderzoe
kingen worden gedaan over de evolutie
leer ; in het praal volle Geophisische
laboratorium", in de nabijheid van Was
hington op een heuvel gelegen; in het
Nutriton-Laboratory" te Boston, waar
onderzoekingen worden geiaan over
lichaamswarmte, ademhaling, voeding,
enz. Zeer bekend in de wetenschappelijke
wereld zijn de Calorimeters" dezer in
richting. Twee der meest belangrijke
stichtingen der Carnegie-Institution zijn
echter het Department of
MarineBiology" en het .Department of
terrestrial Magnatism". Het eerstgenoemde
heeft zijn laboratorium te Tortugas in
Florida, op een klein eiland, dat zeer
rijk is aan vogels en planten. Voor het
zeeonderzoek zijn daar een fraai
stoomj acht en vier kleinere schepen beschikbaar.
Ook het Department of terrestrial
Magnetism" heeft een vaartuig tot zijn
beschikking, en dit scheepje is een buiten
gewoon merkwaardig en kostbaar
werkkeurige van een maaksel uit menschenhanden
niet onmiddellijk te herkennen moet zijn,
wordt door deze producten van Oostersche
kunstnijverheid weer eens bevestigd.
De aanwezigheid van dit pottebakkerswerk
gaf me aanleiding weer eens de aandacht
op den winkel van Komter te vestigen. Er
is veel meer en ook in andere richtingen
kostelijke aan Aziatische kunst. Die er eens
gaat kijken, zal dan waarschijnlijk inzien
(om nu den aanhef van dit artikeltje weer
op te nemen) dat er buiten de ech
dermagazijnen ook nog wel kunstgenot te vin
den is?
W. STEBNHOFF.
De Futuristen.
De Futuristen exposeerem nu toch ook in
Amsterdam bij de firma Boos, op 't Bokin.
De opening vond plaats met een rede in 't
D ui t ach, die, nog al rad uitgesproken,
moeiel\jk te volgen was. Maar 'k meen, dat er den
nadruk op gelegd werd, dat de Futuristen
niet de natuur willen weergeven, zooals we
die bekijken, maar hun sensatie's of gewaar
wordingen (Érhebungen). Welke kunstenaar
doet dat niet? Welke kunst is eigenlijk niet
impressionistisch en vooral
expresiionnistisch? Intnsschen is het waar, dat verslapping
der kunst steeds gekenmerkt is door een
tekort aan expressionisme. Deze Futuristen
voelen dit tekort en willen het verhelpen...
door excessen. Wat zij trachten uit te druk
ken, zon ik in 't kort willen noemen: een
gezichtsverbijstering; of bijv. als een opge
vangen beeld van uit een voortsnellenden
trein. Maar nu de formnleering daarvan?
Na PlasBchaert's artikeltje, in het vorig
WeekDe Carnegie" voor Colombo, gepavoiseerd
iter eere der kroning van George V.
stuk, dat bij zijn verschijning op de wijde
wateren van den Oceaan algemeen de
aandacht trok. Het is zeer in t bizpnder
gebouwd voor magnetische waarnemingen
ter zee, en er is dus in het geheel geen
ijzer of staal bij de samenstelling ge
bruikt; zelfs zoo min mogelijk metaal.
Het meet over zijn geheele lengte 155
voet, en heeft ean waterverplaatsing van
586 ton. Het lijkt een sierlijk jacht, dat
prachtig in zeil gaat met zijn slanke
hooge masten, maar beschikt tevens over
een krachtigen motor. Het voert den
naam Carnegie", die op zijn spiegel
prijkt, door alle zeeën van den aardbol,
en strekte zijn waarnemingen reeds uit
over meer dan vijfmaal honderdduizend
kilometers.
Zonder de mildheid van den rijken
Amerikaan zou dit kostbare schip, dat
aan de wetenschap en aan de zeevaart
onschatbare diensten bewijzen kan, wel
licht nimmer gebouwd zijn, en het is
een schitterende demonstratie voor het
nut en de belangrijkheid der stichting,
die het uitrustte, en die een monument
is voor de machtige republiek en zijn
vrijgevige plutocraten.
Carnegie zal het wellicht bij de vijf
envijftig millioen, welke hij reeds schonk,
niet laten, maar neg meermalen zijn
millioenen-spaarpotje in den schoot der
stichting uitschudden, indien het belang
van de wetenschap dit vordert, en de
nakomelingschap zal dit op de
creditzijde van zijn levensbalans schrijven.
J. D. C. v. DOKKUM.
blad, wil ik volstaan met deze kennisgeving
der aanwezigheid van de Futuristen in
Amsterdam,
W. S.
In De Telegraaf lezen wij deze zinsnede,
vol vurige jaloezie: Slechts n bijzonderheid
züuit zijn (Hervrarth Walden's) inleidings
woord opgeteekend, en wel dit voor ons
Amsterdammers zeer vleiende, dat er op de
heele wereld maar n journalist is, die de
Futuristen begrepen heeft en die schreef in
de Groene". Tracht u van dit artikel meester
te maken en wandel naar het Kokin."
Wy veronderstellen, dat de heer Walden
het oog had op 't artikel, ondertee£end D.,
en voorkomende in De Amsterdammer van
11 Ang. j.l. BED.
Teiteonstelliigen ii iefl Haas;.
Vincent van Gogh; Jan Manke»; Breitner.
Wanneer ge, zooals ik, bezig zijt het leven
van Vincent na te gaan, dan treft n telkens
weer en, nimmer verzwakkend, hoe vol van
koortsig op-bronnend streven dit
tchildersbestaan was. Wanneer ge, zooals ik, als het
water van een feilen stroom (met hier en
daar zedige plaatsen van rustig zich uitbreiden)
de moeiten, de daden, de tekortkomingen,
de verlangens, de zuiverheid en de onbetogen
eerlijkheid u voelt door de handen gaan, dan
weet ge zwygend, maar aarzeloos, dat dit
karakter een volledig-mannelijk was; dat
sommige zijner schilderijen ontroerend blijven
en dat zijn Brieven een inderdaad kostbaar
bezit sullen worden zoodra ze volledig ver
schenen, en niet langer onrechtmatig ons
zullen worden onthouden. Want de waarde
dezer Brieven is te groot om zekere
teimg