De Groene Amsterdammer

Historisch Archief 1877-1940

Alle jaargangen 1912 29 september pagina 3

29 september 1912 – pagina 3

Dit is een ingescande tekst.

No. 1840 YOOB NEDERLAND. plicht o er op te wijzen, dat de onderneming niet zonder gevaar is; n loont de kans ver scheidene jaren in da gevangenis te slijten, wanneer n zich ginds laat betrappen." Ik voelde een kleine huivering langs m'n rug gaan. Bovendien verklaar ik n, dat n volkomen vry bent om te weigeren; ik zou 't n niet kwaiyk nemen'.". Uit zyn toon begreep ik juist, dat hij integendeel 'het mij n ooit. vergeven zou, als Ik onder een of ander voorwendsel weigerde. Ik was geheel overrompeld. Het lachte me in 't geheel niet toe, het vooruitzicht om eenige jaren, opgesloten te worden. En aan den anderen kant] weigeren beteekende de vernietiging van yn militaire loopbaan; geen kans meer op bevordering; ik kon net zoo goed meteen myn ontslag nemen. Wat drommel l ik was jong, eercuchtig, en ik kreeg daar een gelegenheid, misschien wel de eenige, om me op den voorgrond te plaatsen. Ten slotte zei ik tot me zelf, met een beetje handigheid zal ik me er wel door slaan; ik ben niet dommer dan een andar. En eigenlijk droomt ieder snbaltern officier van een schitterende daad, waardoor hij opgemerkt zal worden. Ik verzekerde dus den generaal, dat b)f rekenen kon op myn toewyding en dat ik al mijn krachten zon inspannen om zQn vertrouwen te verdienen. . 't Is goed. Ik verwachtte niet anders van nw vaderlandsliefde; ik herbaal u slechts: bat is gevaarlijk, zeer gevaarlijk. Wilt n een nnr of twee om er over na te denken?" Ik antwoordde hem, dat het tot niets zou dienen, omdat ik vast besloten was an, wat betreft de gevaren, welke ik liep, vertrouwde op Gods genade. Ik had er aan kunnen toevoegen zonder gevaar over. wonnen, is een roemlooze triomf", maar ik bedwong me bytiJds, bedenkend, dat, wanneer ik begon met schooljoegensfravs te debiteeren. b]j me voor het tegendeel van een groot licht zon versiyten. Bij het afscheid beval de generaal me nog eens opnieuw aan, ernstig en voorzichtig te zyn, en vooral de strikste geheimhouding in acht te nem<>n; zelfs tegen kameraden van mtfn compagnie. Op 't oogenblik. dat ik over den drempel won stappen, nam bij miin hand en schudde ze kameraadscbaopelyk Generaal deMiribel was niet scheutig met zyn bewyzen van waardeering; daarom trof me dit diep. Ik weet niet door welk defect in myn denken, maar ik voelde me een ter-dood- veroordeelde, naar <le terechtstelling gaand, na de laatste afscheidsgroeten van zijn ouders te hebben ontvangen; het was dwaas, te mal om van te praten, dat voelde ik wel, maar niettemin kon ik me niet verzetten tegen den indruk dat daze verbeelding een slecht voorteeken was. Ik begon de trappen af te dalen, toen da generaal me terugriep: A propos, daar had ik bijna vergeten, n de noodige middelen voor de groote reis te gevan." Dat maakte me nog ellendiger; het deed ma denken aan het laatste sacrament, dat da priester aan stervenden toedient. Myn chef raadde zonder twijfel, wat er in me omging, toen hy my zoo betrokken zag an scheen er door vertoornd. Kom aan," zei hy met grove stem, t bar is het niet. Wanneer n er tegenop ziet, dan praten we er niet meer over en een ander gaat in uw plaats." Die uitval werkte op my als een slag met de karwats. Ik kreeg een kleur, zoowel van woede als van verontwaardiging. Bang, bang l Ik bang? Maar ik zou des noods de duivel nit de hel balen, om te laten zien, dat ik niet bang ben," zei ik hem. Dat wordt niet van n gevergd," ant woordde de generaal, maar ik zie n toch liever zoo, dan als zoopas, mat dat begrafenisgezicht." Hy voegde er aan toe, terwijl hu me een vierkant stuk papier overhandigde: Dit ia een bon voor 20.000 francs, be taalbaar aan de kas van het d-parlement. 't Is een eerste tegemoetkoming. Wanneer zy verbruikt is, hebt n er ons slechts van te verwitt'gen, en men zal n meer zenden. En nn, rechtsomkeert marscb. De tyd schiet op. Vertrek om 9 nnr veertig, dat is een mooie trein. Om 7 uur gaat n uw opwachting maken by Kolonel G., die n de noodige instructies zal geven. Tot zieni en goed BUCCBP." Na dese woorden trad hy zijn cabinet weer binnen. Wat me juist overkomen was, scheen me zoo buitengewoon, dat ik, om me zelf te overtuigen, dat ik niet droomde, het aller eerst naar de kas ging. De kassier nam me nieuwsgierig op: hy scheen verrast door da grootte van het bedrag. Doch bij maakte geen enkele tegenwerping. ' Voorzien van m'n twintig biljetten van dui zend francs, begaf ik me met luchtigen tred naar mijn bureau. Toen ik binnen kwam, vestigden zich aller oogen op my. Myn kameraden van geiyken rang omringden me me oogenblikkeiyk. Zjj wilden wat weten, l Kapitein CM «l, de rnzieioeker van het bureau, aan wien wy allen een hekel hadden, maar die het ons ruim vergold, zei tegen me, terwjjl hy tergend lachte: Zeker op je kop gehad, hè?'' Ik nam een ongedwongen houding aan en antwoordde hem: In 't geheel niet, myn waarde, juist het tegendeel. Ik ben belast met een zending naar het buitenland." Waarheen?" Wat voor zending?" Voor hoe lang." De vragen kwamen van alle kanten tegeiyk. Ik hield nog a tijd mijn bundeltje bankbil jetten in de band; een van m'n collega's zag ze, en ze van naderbij bekykend, begreep hjj dat het een enorm bedrag wa». Maar, groote goden, dat >yn biljetten van duizend!" riep hy verbaasd nit. Heeren, by beeft biljetten van 50 Louis, en een boel ook. Hy heeft er wel een dozijn." Twintig" verbeterde ik. Maar je gaat toch geen reis om de wereld maken?" vroeg een ander. Ik glimlachte. Maar oogenblikkeiyk weer in da plooi, verklaarde ik op emstigen toon, dat ik het zeer betreurde, doch dat het mij onmogelijk was iets mee te deel en, omdat men mij de streigste stiliwijgendheid had opgedragen. Dat was het consigne, en het consigne is heilig, omdat, eerste plicht van een soldaat gehoorzaamheid is. Die tirade was min of meer theatraal, ik zelf vond ze nogal belachelijk. Gelukkig sneed kolonel G., onse chef van dienst, die juist binnenkwam, alle eommentaar af en nam mij met zich mee. Om O nnr veertig nam ik den sneltrein Parus?Weenen, vergezeld van mijn oppasser, voor de omstandigheden verheven tot de waardigheid van kamerdienaar. Ik was trotach en tevreden op dat o ogen blik. Ik twijfelde niet meer aan het succes van de onderneming en ik ztg de toekomst in de meest schitte rende kleuren. O mgn enthousiasme zon snel bekoeld zy'n als me a mij bad voorspeld, dat ik in minder dan drie maanden tijd gesloten zon «ijn in de kluisters van een Duitschen kerker. O, M. HBNBT, IIIIII11IIIIMIMI Bodplaats in ZmdTirol. Heerlijk klimaat. Seizoen September?Juni 1911/12 31,602 badgasten. S edelyke Knr- en Badinrichtine. Zanderinstitnnt. Koud waterinrichting. Koolzuur- en alle geneeskundige baden. Zwembassin. Inballaties. Badium ? Emanatoriim. Druiven-, Mineraalwater-, terrein- en openlucht ligknren. Kanalisatie. 4 hoogebronwaterleidingen. Theater. Sport terrein. Concerten. 20 Hotels Ie Bang. Sana toria. Talrijke pensions en villa's voor vreem delingen. Prospectus gratis bij de Knrvorstehnng. De rolgende Hotel»-van den len Bang; SQQ van allen comfort volgens den nienweren tijd voorzien, geven gelegenheid voor pension verblijf en zenden op aanvraag een prospectus. De cy/erg zjjn het aantal bedden. Grand Hotel nnd Meraner Hof 330, Fran E m ma 260. Erchertog Johann 220 Palast 220. Bristol 190, Kaiserhof 180. Habsbnrgerhof 140, Park 140, SwoylSO, Tirolerhof 115, Aders 90, M n «r va 85, Erzaerzog Balner 80, Anstria und Villa laperial 70, Hassfnrther 05, Bavaria 65. 40 cents.per regel BOUWT TE NUNSPEET. Inlichtingen by het bouwbureau DE VELTJWE", aldaar. DtLAUNAY BELLEVILLE AUTOMOBIELEN. Hoofd- Agent roor Nederlands J. LEONARD LANG, AMSTERDAM. DELILA CIGARETTES j van ProfDnG. ^Tl UJ y Eenige Fabrikante \ i^W. BengerSöhnel ir Sïuttgartl HoofddepAt te AMSTERDAM: Kalverstr. 166 K. F. DEÜSCHLE-BENGER. N.T. EERSTK NEDERL1NDSCHE ASBESTCEfflEMTFABOK Martinit".MABTINITPLATEff zfln: brand-, trek- en _____ krimpvrij. /2L/$A~RTir "Vraaart prijzen en monjstoris. ADRES* Cruqltisweg 113, Amsterdam. V1/ZEL5TRAAT MEEREMGR4 -ROGGE5TRAAT14 INRICHTINGTOTHET-MEUBILEER£M-EM-V£RSIEREN-DERIUOMIMG ?lliiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiii DE BALALAIKA VAN W. N. HABTEVELD. ?) Vertaald door J. H. L. Het gebeurde in een der afgelegen Sibe rische tuchthuizen. De directeur en ik waren den gehee'en morgen van de eene zaal naar de andere gegaan en hadden overal hetzelfde antwoord gekregen: aan liedjes bezondigen wij ons niet, wij hebben er nooit gekend." Eindelijk kwamen wg aan de groote zaal van tot levenslange opsluiting veroordeelden. Ze waren achttien in aantal. Een norsoh en zwijgzaam gezelschap menschen, die niet voor grappen gestemd waren. E listige lieden" noemde men ze in de gevangenis. Wel, kinderen," vroeg de directeur, hoe steat het hier met de liedjes?" Ban rjorsch stilzwijgen. Wij, UwEdele," antwoordde er eindelijk een van hen, terwijl bij den directeur van onder op aankeek, wij zijn roofvogels; ook in vrijheid zingen wij niet, wy'pikken alleen vleescb." En inderdaad l Dete mannen hadden bij elkaar honderd drie en twintig menfchenlevens op hun geweten! Zy waren besrr nelykerwijze niet in de stemming voor liedjes zingen. Wij waren op het punt weg te gaar, toen het'.woord werd genomen door een ryzigen oude uraan met sneeuwwit baar en met het uiterlijk van een patriarch (hy was tot levens lang veroordeeld, omdat hjj acht menschen vermoord had). Clottchkrff heeft onlangs tegen ons ge bluft, dat hij zingen kan en zelfs op de balalaika spelen." Klaarblijkelijk was de oude een van de Iwanoffs" d. w. z. een van hen, die in de zaal het commando voeren. Ook wasdnilelijk, dat by sprak uit naam van de kameraden. (Zooals wij later hoorden, wilde de gevangenen Klotschkrff een beentje lichten" d. w. z. ly'n zonden" aan de overheid verraden). Wel, kijk een eens aan, Ktotpcbkoff," zei de directeur, jy bent een baas l Kom eens hier, broeder l" Langzaam en strompelend in zy'n zware kettingen kwam nit de groep gevangenen Klotschkoff te voorschijn en naar ons toe. *) In 1908 heeft Harteveld de Siberische gevangenissen afgereisd om de aldaar in omloop zijnde liederen te verzamelen. Zjjn persoonlijke ondervindirgen heeft by opgeteekend en uitgegeven in een Siberisch dagboek", waaruit het bovenstaande is ge nomen. IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIII Ik keek hem benieuwd aan. Nog een jonge man van ongeveer 35 jaren, forich gebouwd, met hoogblond haar en vreemde troebele en waterige oogen. Ze zeisen maar wat, UwEiele," zei Klotschkoff. Toen ik nog op de fabriek werkte, ja en toen ik wegliep en rondzwierf toen heb ik nog aan die dingen gedaan." E a nu?" vroeg ik. In zijn oogen fonkelde het. Ik moot bekennen," «ei hij zacht, terwijl hy norscb zijn oogen neersloeg, ik ken liedjes." De arrestanten keken elkaar stralend aan. Wy evenwel trachtten hem bij te brengen, dat bij voor zijn zingen niet gestraft zon worden, integendeel, dat ik hem zeer dank baar zon zijn. Wanneer wilt u mij dan eens voorzingen, Klotscbkoff?" vroea ik. Zon Ier begeleiding kan ik niet zingen, UwEdele, ik kan alleen met de balalaika tingen", antwoordde Klotschkoff. M*«r wie zal er dat op de balalaika spelen 7" vroeg ik verder. Ik zelf, ik kan er op spelen", zei hy zacht. Uitstekend. En wanneer dan?". Wanneer u wilt". In orde", kwam de directeur tusschen beiden, ik zal j e op het bureau laten roepen, als het noodlg is". Wij si r gen nit de zaal weg en paar het bureau Ik vroeg den directeur, wie Klotschkofi eigenlijk was. De drommel weet, wie hij is", zei deie. Ik verzeker u, een wonderlijk heer. Al mijn andere kostgangers ken ik door en door, maar bjj Klotschkoff, daar staat mijn verstand by stil. Als arrestant is Mi kalm en nooit lastig, men merkt nauwelijks dat bjj er is en wat het belangrijkste is, by houdt zijn mond. Maar als iemand zoo stil is, dan wil dat zeggen, dat hu iets op het hart heeft. Wel is waar wordt er bil ons heel «maal niet veel gesproken, maar Klotschkoff slaat in dat opzicht het record". Waarom is hu hier?" vroeg ik verder. Ja, dat is ook zoo'n merkwaardige his torie. Ergens in de bnnrt van Jaroslaw (daar komt hy van daan) is hy by een hnwelykfpartjj het huis binnengedrongen, heeft de bruid en bruidegom met twee klappen van een bijl neergeslagen en is toen zich zelf by de politie gaan aangeven. Een wonderlijke kerel". Dat was alles, wat ik over Klotechkoff te weten kwam. Nn was nog de qaseatie, waar wüeen balalaika vandaan konden krijgen. Ean van de opzichters was bereid een instrument in het dorp te gaan koopen en werd er op uitgestuurd. Hy kwam terng met een oude en tamelijk afgespeelde balalaika. Terstond gaf de directeur order Klotschkoff te halen. Zwaar en onbeholpen onder het gerammel van zijn kettingen kwam Klot'chk«ff met zyn escorte de kamer binnen. Toen tt$ in mijn handen de balalaika zag, richtte hy zich op en werd rood in zyn geheele gezicht. Wel. K'ot-chVoff". «ei ik daar is de bala'a'kfl. Wil j« nn ringen T" Permitteert U. dat ik ze eens in de hand ne«m"? vroeg hjj. Ik ring "«ar hem toe en reikte hem de balalaika. Hij nam ZA vnorglnht.ig aan, alsof bij bang «as, dat ZA dadeliik in stukkan zin breknn. Taen streelde hy bet instrument en ««i: Waarom zon ik nint willen zingen? Maar in eeen t i «n jaar heb ik er aan iradaan. Geeft TT mij daarom drie daeen da tiH, dan zal ik mii voorbereiden. Ja ik zal myn best doen, UwEdalB ffBno««Bn te doen." Ik cprak z»ehtja* m*»t dan direofenr BH dia gaf verlof aaa K'o*schkoff het instrument voor het instndeeren drie dagen bij zich te houdpn. A.fB«wT)roken,Klot8erilfnff."«Bi Mi. Studeer dan vliit'g, broBdar. Wy «uilen ja na drie dagan l a t«n roapan: zorg. da* j« j t dan goed hondt. Bram? Vipm wog, mannen." Veroorlooft ETwEdala aan verzoek?" begon K'o*"erikoff tot dan directeur. Wat. nu nosr?" Ik ban bar»", «ei Klotochkoff aarzalend, ik ben ban», dat dB Vindertj««" *nllen araan lachen, en ^at «e m's^chian snlts nU kwaadwillanilhaid miin beminde, da ^a'a'aika, beBcba'l'gon. Waag daarom. UwEd^a. om godgwil oo goed en laat my een afzonderlijke cel cavan." T)e cellen zyn all a base* t "zei de directeur en fronste ziin wenkbrauwen. Maar mimohian is het cachot vry ?" vroeg K'o*»cbknff verlegen. ,,Pa* is toch ean voHlaean zot." pchatarde de dfkka direct»ur. Daar k'iie ik voor ?'en norsten kaar van miin leven inmand *e z'an die er «elf om vrsaut in het cachot, gezet te word «n. En waartoe zon dat dan. nog dieian ? Hat cachot ia stikdonkar. er i« n'ats, waaroo ja knnt gaan *ttten en bnitanHian, bet zal ja niets meevallen, daar drie dagen te ritten " Maar, UwEdele, het is müju'st samakkelijkar ovareind staan d B ta spalen," «ai Klotsch koff. En wat bat alleen zyn betreft, maak u daar niet onirernst ovar, ik beb immers getalschap oan haar. aan de balalaika." De direc*»nr pchndde van hat lacban. Tij bent hliikbaar een wondarliike heiliga, Klotfcbkrff. Maar zoo als je wilt, ik zet.je dan voor drie da"an ach*er slot an grendel. Vandaae is het Donderdag; Zondag dnn na de min sullen we je waar aan 't licht brengen en ja hiar laten komen." Hy wenkta met da hand; de onderofficier kommandaarda Hnksomkeert, voorwaarts, marechl" En Klotechkoff verdween met zyn escorte. Zondairsmiddapa kwam ik met notenpanier en potlood voor de gevangenis areden. Ters'o"d werd order gegeven Klotschkoff te ha'en. Hy verscheen, knipoogde tegen het licht (hy had drie dagen ia het stikdonkere cachot Voor ziin niniran waa aon croot vertrek naast bat hnrann nitoaüofht. Daarin ba^ondón zich. terwyi TCWRch^ff zon», hahalva hij zalf. twaa soldaten, twee opzichters, de directeur en 'V. Klntsnhknff kwam mat da balala'ka in da band da ka»nar Wnnan. hoop voor nns n vro»8 terstond : V'»"1t TT sro"»'' ta V>«or'nnoti ?" ,.IV variOBlr bat U vriAndaüiV." «ei ik. HM «rfnor naar bat vans*er( ik si"e aan da tatal zitfBti en lesidB mijn no^ancahiar en Haar. T)a soldaten en de opzichters aan <1fl donren. bacon ta zintren. Hat was aan «onoiva daar en dan aranioban Hid stond Mi aon bat wnntar en *ons?. ovarwotsn van *onna»chifn. Earnt pra^u^eorde Vi wa'falend an onwOrar, *o«n efhta* bpsron hij mat aan r)'"t irroofa maar pympa*biek<> tenoratom bat NnortW *« «tinffan. aon «eer rionn'air Had in fllVn-'ë. ToBn werd bil omhaal iamand anflBr». Met niat waor te geven smart en met diep gevoel zong hy : IV wa«i arean drinker en Been woeateiing. TV ffincr nie^ om ta stelon n't: Tonb moot ik miin land varlatan, M;'n eigen gezin heeft m^ van huis gejaagd. Hil ftenndo ar letterüik by. Z'e," dacht iV, h'ar son^en on«a onorazanffern tun^an laaren, boa men n^raoeeran moat-." Maar bil varbaasda mil noo»jiïat zoozeer dnT iin oat&rjo al»wel door «iin spalan OD da balala'ka. T)'t vraaneMiV Btnmi>BrÏ8a instrtiB°an ins*rnmant maar ean an, vor«ritlerda onder da handen van K'o*cchVoff volVomen in de ma"doline van een I*alia«rjacban virtuoos van don ears*en ranir. T)a tecbniok van KïotoehVoff waq aenvnuil's Voloasaa'. Als men Tn»anowsVi. d'a IV aena als solist van bat Andi-ajowo'kaat geboord heb. da Snraaa*i on ?'o >>ola'aiVa mas noemen, dan isKlotschkoflf do Pafanlni OD dit inotrnmort. Z°s,liadBren zonor Klotsnhferff by de bala laika ; het laatste dat, wat begint: Waarom werd ik als man oreboran? Waarom, waarom op n verliefd T Mijn noodlot ro°pt mil naar Siberië. En nooit meer kry'g ik n te zien. Hy eindigde zyn voordracht met het couplet: TCn toen ik kwam aan Bnsland's grens. Vroegen ze, wie ik was. Eon «werver ban ik, een vagebond, Ik ken mijn land niat meer." IV betniirde hem mijn bartelyken dank en drukte hem de band; büechter fluisterde mij «acht toa: vraag u, of ze my nog twee dagen de balalaika laten l" ? 4-4- OORSPRONKELIJKE 4-4-4 MEUBELEN - LE - GRAND 'T MODELHÜIS»KEIZERSÖEiCOT, 4.44. 730?V39?734 iOfflifl ifli(ii|5TERDMMi Verkrijgbaar te Amsterdam bij: AU BON MABCHE" J. G. HEBBERMAN, Damrak. JACOBSON & MANU8, Kalverstraat. H. MEYEB, hofl., Koningsplein. ADR. SCHAKEL, hofl., Heiligenweg. SCHADE & OLDENKOTT. Nieuwendflk, N EIK INDIE: Heeren Kleeding Mag. M. DE KONING, Batavia. Winkel-My EIGEN HULP", Batavia. W. 8AVELKOUL, Soerabaja. Verdere adressen verstrekken wy gaarne. Ik bracht den directeur zijn verzoek over, maar hij verklaarde kategori?ch, dat het eenvoudig onmogelijk was. Hij kon er zelf in moeilijkheden door komen, als de inspec teur van de gevangenissen het hoorde. Geef de balalaika terug, broeder l" keerde de directeur zich tot Klotschtoff. Toen gebeurde er iets onverwachts, iets onzinnigs en tegelijkertijd verschrikkelijk?. De stille en zachte Klotachkoff werd doods bleek. Ziin oogen waren met bloed beloopen. Hu stelde zich dreigend op en schreeuwde, terwijl hy met de balalaika om zich heen* zwaaide: - - Ik geef ze niet terug l ik sla iedereen dood I" Wij stonden allen als versteend. : Neem den arrestant de balalaika af", kommandeerde dédirecteur met hooge, gillende stem. Klotacbkoff stond daar, diep ademend. De soldaten en de opzichter vlogen op hem toe, maar blijkbaar had hu al ingezien, dat de krachten ongelijk verdeeld waren: drie ge weren, twee sabels en vier revolvers tegen een balalaika, en by liet machteloos de balalaika op den grond vallen. Esn soldaat raapte ze op en reikte ze plechtig aan den directeur over. Wy haalden verlicht adem; Klotschkoff echter viel op den grond neer en barstte in snikken uit. Nooit in myn leven heb ik zoo vreeseljjk hooren snikken. Klotschkoff had een aanval van hysterie. Eerst de gevangenisdokter, die toevallig in de bnnrt was, kon hem weer tot bewustzijn brengen. Toen hij gekalmeerd was, bedankte ik hem nog eens zoo hartelijk mogelijk en zei: Ik zal op je naam vijf roebel op het bureau deponeeren", (een groote som voor een arrestant). Maar Klotschkoff antwoordde norsch: Och, Edele Heer, daar kan ik toch geen geld voor aannemen. Dat is ook heelemaal niet noodig. Maar als n dan zoo vriendelijk wilt zijn, laat u dan een waskaars opsteken in de kerk van Romannff Borojaglabsk en een ly'kmis lezen voor de zielerust van de dienaresse Gods" Agvaphenja." En bijna glimlachend en onder tranen vroeg hu, hem nog een minuut de balalaika te eeven. Zij werd hem gebracht. Hy nam voorzichtig het instrument aan, kuste bet tweemaal en gaf het my terug. De soldaten brachten hem weg. De directeur beloofde mij, dat Klotschkoff niet zon worden gestraft en later hoorde ik, dat hjj woord gehouden had.

De Groene Amsterdammer Historisch Archief 1877–1940

Ga naar groene.nl