Historisch Archief 1877-1940
Ho. 1849 l Dec. '12.
DEAMSTERDAMMEB, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND.
Fodad Bsy, Tarksch commandant, door de Serviërs te Koamanova gevangen
genomen. Ho schijnt neer te ritten als het symbool van een verslagen land.
linmiiilHlltjfiiMiiiiiiimmiitinminiMiiiimiiiunilliiiniiiliimiillMimi
van wflziging der tot nog toe gevolgde rege
ling bQ genoemde volksconcerten, dan een
plan In die richting bedoeld ingang te doen
vinde»,
Znlks wilde ik nn in dit artikel doen.
Matikale ontwikkeling vangt aan met ge
hoorrat wikkelij) g; dit lallen de
mnziekpaedagogen met mij eens zijn. Doch om de
zuiverheid van het gehoor te ontwikkelen is
stelselmatige oefenirg noodiir. Hoe komen
lieden nit het volk, die om flnancieele rede
nen slechts weinig goede concerten bijwonen,
aan mik een stelselmatige oefeninp, als zjj
niet veel ma dek kannen hoor en? En niet
zoozeer ds zuiverheid van het gehoor moet
ontwikkeld, daar die bjj velen uit het volk
soms merkwaardig boog staat, maar vooral
het leeren ondencheiden, Initiëren, bet leeren
hooren in onderdeeltn, het leeren zich meer
btmut worden van het gehoorde. Muziek
bluft onverstaanbaar voor wie niet de
onderdeelen kannen hooien en volgen, die slechts
«en totaal indruk met zich meedragen van
het gehoorde, zooals men van een schilder^,
waar men in het voorbijgaan een blik op
slaat, een vlachticren totaal indruk kan krijgen.
Als hulpmiddel tot verbetering hierin heeft
zeker de tot nog loa bjj de volkicon eert en
gevolgde methode van beschrijvende
programma'a waarde; dooh aan de betchrflvende
programma's van Toonkunst heeft het volk
niets. Over ieder stak dat gespeeld wordt
(das niet: over den componist waarvan dan
tmiiiimimtiiimt»miiimm«mttiim>mtnmiminmmiHiitmiiHmmt
MtUltlllHIIIIIIIIIII
iiMimiiuiiMimliiiiimitii
EUNSWAPPEÜJKE
LXXI.
Laboratorirn Teer
E enigen tijd geleden beschreef ik in deze
rubriek de inrichting van een laboratorium
voor rodynamische onderzoekingen, waar
met kleine modellen proeven genomen werden
«n metingen verricht werden in een
kunstmatigen sterken luchtstroom, waardoor men
in staat werd gesteld by het ontwerpen van
vliegmachines e.d. niet al te veel in het
blinde te moeten tasten, maar een hechte
wetenschappelijke basta kreeg waarop men
met grooter (terustheid en meer vertioawen
op het bereiken van een bepaald resultaat,
kon voortbouwen. Wat E flal in Frankrijk
gedaan heeft voor de aërodynamiek, is O.B.
ook in Engeland gedaan v o M het scheep
vaartkundig onderzoek en den scheepabon w.
Er bestaat daar in het National Phyiical
Xakoratory een inrichting, waar het mogelijk is
acheepamodellen te onderzoeken om zoodoen
de cijfergegevens te verkrijgen die bruikbaar
zijn b{| het bon wen der groote echepen zelf;
om < dat te bereiken iv een
experimenteerbassiB geèanwJ, waarvan by dit artikel
ewrfge afbeeldingen geroegd zijn. Het doel
van het bassin ia de weerstand proefonder
vindelijk te onderzoeken, die de scheepsromp
ondervindt van het water. Men maakt een
waimodel van een of andere scheepsvorm
en trekt dit door het water van het bassin.
De weerstand, die dit wasmodel ondervindt
van het baasinwater, wordt xoo nauwkeurig
mogelijk gemeten, en deze uitkomst wordt
daarna omgewerkt voor de groote echepen
zelf van S«er, staal of hout gabouwd. Stel
dat een snelvarend oorlogschip gebonwd
moet worden. Ala eerste wenscheljjkheid
treedt de snelheid op, die zoo groot mogelijk
moet lijn; maar by grooter snelheid moet
?de kracht der machines, die de boot voort
bewegen, veel grooter zijn, zooals men ge
makkelijk ondervinden kan door eena een
boot aan een sleeplijn voort te trekken. Wil
men eed snelheid van dese boot iets grooter
maken dan moet men heel veel harder trekken,
en het eff «et ia dikwijls nog zoo klein, dat de
inzittenden in de bcoïzich gerechtigd achten
«m onwelwillende critiek nit te oefenen.
Maakt de scheepsbouwer de machines nu
grooter en krachtiger, dan is er echter een
grens waar boven hy niet gaan mag, want
diens levensbeschrijving in die programma's
staat afgednkt) zou ik eeni ge aan wijzigingen
willen hebben waar zich de belangrijkste
gedeelten bevinden, waar op te letten, enz;
precies op de wijze, waarop men menschen,
die ge»n schilderyen kunnen bekijken daarin
oefent door ze te wijzen op de belangrijkste
gedeelten: van waaruit ze dan plotseling
io/n schilderij nit zichze'f gaan oreraien;
wij hebben hen.dan als het ware den sleutel
daartoe gegeven.
De inhoud dier beschry veilde programma's
zon dm me«r didactisch moeten wezen, d.w.z.
meer verdnide'ykend omtrent bet uit te voeren
muziekstuk. Nu leest het volk de levens der
componisten met zekere nieuwsgierigheid
omtrent *oo'n artiegterig man"; korf e
mededeelingen over de ontstaansgeschiedenis van
het te spelen stak neemt het wellicht niet
eens de moeite in te zien.
Doch eerlijk eeieed geloof ik n'e t dat wjj
met die beechryveida programma's er zullen
komen, ze f d al worden zij gewijzigd in de
richting als door mij bedoeld.
Het euvel zit 'm, naar mijn besehel
de i meenic?, nog heel ergens anders.
Als wy tot oefening en ontwikkeling van
het gehoor overgaan zullen wij dnarby' steu
nen op bet byna ieder menscheiyk wezen
aangeboren rythmegevoel. Zelfs toondooven
kennen bet rythmegevoel, dat wy niet ver
warren moeten met maatvastbeld; dit is weer
wat anders. Dat nu by het volk veel rythme
gevoel aanwezig ie, betoogde ik reeds in
Caecilii. Van dit hulpmiddel moeten wij
gebruik maken, het wijst ons den weg by het
opstellen van. een methode voor stelselmatige
gehporoefening.
Op onze eerste programma's plaatsen wij
korte, rythmieche stukken van eenvoudige
melodUone vinding b.v. Siep's boerecdansen
of Röutgen'a boereniiedjes of een paar der
b|j het volk zoo gekend»en geliefde
ouderwetsche volksmelodieëa van het Kwezelken
of het Patertje, etc. geïnstrumenteerd voor j
orkest, sterk jythmisoh zuiver voorgedragen.
Dan opklimmend met moeilijker stuiken;
vooral geen moderne met bun gebroken
klankencombinatie's, die verwarren en het
ongeoefend gehoor geheel van de wys bren
gen. Da oudere componisten, Mosart. Beet
hoven (ran dezen vooral de 5de en 7de f
ympbonie, die sterk rythmiech zijn en in bun
geweldige, geaccentneerdeforto'a de luisteraars
meeslepen) hebben veel geschikt».
Op den eersten leergang mag het moderne
orkeststuk zelfs niet voorkomen, al beeft tok
dit rythmhch beteekenisrolle capaciteiten.
Eerst moet de zuivere klank van het accoord
in de ooren zitten voordat men zich mag en
kan gaan wennen aan de schijnbare disso
nanten van een nieuwere klankopvatting.
Uit myn voorstel blijkt wel dat ik mij
volstrekt niet kan vereenigen met de tot nog
toe gevolgde methode van rapsodisch samen.
gestelde programma'», waarop groen en rijp
voorkomt en waarvan voor de meesten nauwe
lijks een derda verstaanbaar is. En vooral
wil ik meer terieutheid, zoowel by de uit
voerenden als de toehoorders. De muzikale
opvoeding van het voik is een eisch van onze
besctiavingstyden geworden, schreef ik in
Caecilia. Het volkeconcart mag niet langer
de plaats yo waar men bijeen komt om een
mopje" muz'ek te hooren of om met nieuwe
hoeden of Zondagache pakjes te pronken.
Aan belangstellenden moet verteerbare kost
worden geboden. Er is van den kant van het
volk genoeg goeden wil, wat wel biykt nit
het feit dat de volkscoacerten ondanks alles
toch steeds stampvol zijn. Des te
onverantwoordeiyker is het van degenen, die de
muzikale volksopvoeding kannen leiden, dat
zy dat niet met v oile toewijding willen doen.
Voor verdare opmerkingen verwas ik naar
artikel in Caecilia.
CONSTANT VAN WBSSBM.
en te iefiürestaurant,
Aan bezoekers van bet nieuve restaurant
Trianon" te Amsterlam werd een dubbele
prijs gerekend voor hun verteringen, en op
bon klacht antwoordden de kellnera dat zoo
de order was voor de Joden. ??"'<<
JOZIF I S K A K L B : NEEN, VBIBND, D AAK KOU IK NIET IS, IK STBL
BK EEN BUK IN DÜIII1BL TE BETALEN.
iimtttmimtiiniiuMiiiitMtiiniiiitiiiiiiin
Fig. 2. HET GROOTÏ BASSIN WAARIN DB SCHEEPSMODELLBH
VOOBTOKSLBEPT WOBDBX.
Fig. 3. HET KLBINB BASSIN, WAARIN HETIKGBN VEBRICHT
KUNNEN WOBDBN IN 8TBOOMEND WATER.
de romp komt dan weer te diep in het water
te liggen (waardoor ook de weerstand weer
grooter wordt), of de machines nemen te
veel van de ruimte we?, die beschikbaar moet
blijven voor amnnitie, geschat, Btookvoarraad
fr.d. Heeft hjj deze grens voor de machine
kracht bereikt dan moet hy dus naar andere
middelen omzien om de scbeepssnelheid te
vergrooten en hy kan dan door kleine ver
anderingen in den rompvorm de waterweer
stand kleiner maken en daardoor de snelheid
vermeerderen. De uitwerking die deze kleine
vorm-veranderingen hebben, op de snelheid,
zon natnurljjk nagegaan kunnen worden door
een aantal schepen te boa wen, die in kleine
vorm-eigen schappen van elkaar verschillen
en dan te zien welk schip het beste voldoet.
Maar dit is natuurlijk een onmogelijk kostbare
methode en het is ongetwijfeld veel
goedkooper om eerst proeven te nemen met
kleine scheepsmodellen van verschillende
typen, waaraan bovendien, doordat zjj b.v.
uit was gemaakt worden, gemakkelijk kleine
vorm-wijzigicgen aangebracht kannen worden.
Dese methode is natuurlek alleen déa
voordeeliger als zjj betrouwbaar i», anders komt
alles nog falikant alt. Hoe grooter het schip
is, waarvan de meest wenschelijke vorm moet
vastgesteld worden, des te talrijker worden
de moeilijkheden. De romp van de schepen
is niet absoluut glad, maar vertoont heel wat
onregelmatigheden, bals-mondingen,
kimkielen, e.d. die alle kleiner of grooter invloed
uitoefenen op het waterweerstands-bedrag.
Het roer vergroot, als het bewogen wordt,
dezen weerstand, en de schroef oefent
evenFig. 1. ElPBBIMBNTBEH BABBIK IttT HIT TOBBTKL BAT DB 8CHEXFSKODBLUCN VOORT'
axm. Dit toettel betlaat de geheel* beuiin breedte en loopt over rails, die aan
wttrtkanten ««m het bemin liggen. (De ijzeren dat-con»tructit an het gebouw
weeripiegelt in het baêim-water.)
eens, door zijn vorm en door zjjn beweging
grooten invloed ait op de snelheid van het
schip. Er zjjn dus heel wat factoren, die
samenwerken om datgene te veroorzaken
i wat men in zyn geheel de weerstand noemt.
Men mag dew factoren echter in twee groot e
groepen vereenigen en deze groepen noemt
men de wrijvtngs-weerttand en de golf- en
zog-wsentand. De eerstgenoemde bestaat nit
de wrijving van de waterdeeltjes tegen de
ondergedompelde deelen van den scheeps
romp en de golf- en zog-weerstand ontstaat
door den invloed van de golfrorming aan
de boeg, en de golven en draaikolken rond
den achtersteven. De wyvingt-wtentand
hangt, wat zijn grootte betreft, af van de
grootte en de aard der ondergedompelde
oppervlakte van den scheepswand, van de
dichtheid van het water en van de snelheid
van het schip. Men heeft na reeds eerder
uitvoerige gegevens hierover verzameld en
berekend zoodat men voor elke soort
scheepsoppervlakte en elke soort scheepsvorm, en
voor elke waterdichtheid deze wrjjnngs- weer
stand gemakkelijk mathematisch berekenen
kan. De andere groep, de golf- ea
zogweerstand ig echter niet mathematisch te
berekenen en is toch natuurlijk bij het vast
stellen van den meest gescbikten
scheepsvorm van bet grootste belang; met behulp
van wasmodellen en het proef-bassin is men
echter in staat hierover betrouwbare gegevens
te verkregen. Men maakt een was model van
den ontworpen scheepsromp en meet den weer
stand die dat medel ondervindt wanneer het
dooi het bassin gesleept wordt. Wat men hier
meet ia de volkdige weerstand, dns
wrijviugsweerstand plas de golt- en zogweerstand.
Men kan echter, gegeven de grootte en vorm
van het model, de aard van de was, de
dichtheid van het water enz., precies voor nit
berekenen boa groot bij deze proef de
wrijvingsweerstand is. Trekt men deze waarde
af van den proefondervindelijk gemeten weer
stand, dan houdt men natuurlijk, de gezochte
golf- en zogweerstand over. Nn weet men
verder rog dat een bekende natuurkundige
wet leert dat indien twee volkomen gelijk
vormige schepen zich met gelijke snelheden
door hetzelfde water bewegen, die alleen in
afmeting van elkaar verschillen (das zooals
in ons geval een waa-model en het groote
schip), de weerstanden die de beide schepen
ondervinden zich verhonden als de
derdemachten van de scheepslerjgte. Dos een tien
maal langer schip ondervindt een 1000 maal
grooter weerstand Past men dit na toe
by het onderzochte geval, waarbij bekend is
de golf- en zogweerstand van het was-model
en de lengte-verhoudingen van het model en
het werkelijke groote schip, dan behoeft men
den gevonden- weerstand van het model nog
slechts te vermenigvuldigen met de
derdemacht van deze lengte verhouding om den
gezochten weerstand van bet werkelijke schip
te waten Verandert men dan het was-model
iets en herhaald men de metingen dan vindt
men den weerstand voor een schip van iets
veranderd model en men kan de proeven
voortzetten totdat de beste uitkomst verkre
gen is, d.w.ï. totdat de gevonden weerstand
de kleinste waarde heeft.
Het spreekt vanzelf dat de weerstand die
het wasmodel ondervindt zeer nauwkeurig
moet gemeten worden, want elke font wordt
later by het uitrekenen van den werkeiyken
weerstand zeer vergroot. Werkt men b. v. met
een model dat honderd maal kleiner is dan
het werkelijke schip, dan zal een font van
een gram by de meting in het bassin, by de
berekening 100 X 100 X 100 1.000.000 maal
grooter worden, dns een fout worden van
1000 Kg. of een ton.
Het toestel dat het wasmodel voorttrekt,
beslaat de geheele breadte van het bassin
(fig. 1) en rost op vier wielen, die over rails
loopen die aan weerszijden van het bassin
liggen. Het is geheel van staal gebouwd
en weegt met moioren en alles er bij
ruim veertien ton (14000 Kg.). Dit
trekapparaat wordt door vier motoren voortbe
wogen, die met vierhonderd verschillende
snelheden, varieerend van rnim drie deci
meter tot vijf meter per seconde, het was
model door het water kannen sleuren. Het
meet-apparaat teekent den tijdsduur op van
het voorttrekken, den afgelegden afatand
en den weerstand van het water. Dit meet
apparaat is ze o gevoelig, dat het nog in staat
ia wyzigingen in den weerstand op te teekenen,
die ontstaan wanneer lengte of breedte va*
bet was-model n duizendste deel toe of
afneemt. Het groote proef bassin (ftg 2) heeft
een lengte van 183 Meter, een breedte van
10 Meter en een diepte van rnim 4 Meter.
Onder de wateriyn ay'n in de bassin- zij wanden
ramen aangebracht, waarachter een aterke
electrische lichtbron kan geplaatst worden.
Door het tegenoverliggende raam ziende ka*
men dus het voorbijvarend scheepamodel
ook waarnemen voor 100 'er het onder water
ligt, en op deie wijze kunnen ook photo'a
er van genomen worden.
In fig. 3 is een kleiner bassin afgebeeld,
dat byna 22 meter lang is en waarin proeven
kunnen genomen worden in ««roomend water.
Men kan in dit bassin hetzij het model
voortsleepen door het water, hetiy het mode!
stil laten liggen, vastgemaakt aan het meet
toestel, terwijl een waterstroom langs het
model gezogen wordt door een
centrifugaalpomp aan het eene bassin-einde, tot een
maximale stroomsnelheid van rnim 14 m«ter
per seconde.
Er is verder een speciale inrichting aan
wezig voor het maken der wasmodellen in
allerlei lengten tot een maximum van ruim
acht meter, precies op de juiste schaal wat
alle afmetingen betref r. In n?. 4 ia een derge
lijk was-model van een scheepsromp afgebeeld.
Behalve de metingen, die hierboven
baschreven ay'o, worden ook andere metingen
verricht o a. van de reeds -genoemde wry
vingsweerstand, die hierboven als bekend veron
dersteld werd, maar die hier nog MIU ten
overvloede gecontroleerd wordt door proeven
met planken, die door het water voortgesleept
worden, waarbij zelfs planken van 33 meter
lengte gebruikt kunnen wordec.
Deze Engelecbe inrichting is niet deeenigsto
van dien aard, maar ala een der recentst ge
bouwde is de installatie allicht een der besta
van de bestaande proefbassins.
P. v AS OL/SX.
Fig. 4. E«N SOHKBPSMODBL VAN'WAS.