Historisch Archief 1877-1940
No. 1850 8 Dec. '12.
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD V OORNEDERLAND.
LïIDBBS EN INBICHTBK8 VAN DE AMBULANCE NAAK MONTENEGBO,
Van links naar rechts: de beer Mendea da Opsta, consul-generaal van Montenegro;
generaal de Waal, vioe-president van het Road> Kruis; de pleegdochter van den
beer J. Nord Taomaon; dr. Tdanus; dr. Koppeschaar; de heer J. Röaer,
viceconeul van Montenegro.
IMiniMiiiiiiHiiniiiiniiiiiiiniliiH HiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiltiiiiiMiiiiiiiiiniiiiii
demieche cachet wel wat aan hinderen. Dan
il zijn werk van beteekenis in Holland om
het compositie vermogen, den verhaalsin en
een voordracht met sierlijke en beschaafde
gebaren. Zoo is zijn talent vooral op het
Ulnstratieve aangelegd. Hy is niet een ver
beeldingsrijke, die het simpelste gegeven,
het schijnbaar onbeduidende, belangrijk
weet te maken, wjjl bij het aanzag als
geen ander, maar een die op kunstige en
intelligente wijza niet zonder pronksnoht
een voorstellingsvorm vindt voor wereldscbe
scènes, die op zich zelf al de aandacht van
een ieder kannen boeien of de opmerkzaam
heid gaande maken. (Gtalijk een wandeling
'a avonds door de verlicdte Kalverstraa;
amusanter wordt bevonden dan door de
Teartninen of langs de oude Amsterdimsche
grachten). En tut den aard van die onder
werpen en om ijjn eiganschap van het toch
oppervlakkig aanzien dier tooneelen uit een
bepaald wereid-millien (denk hier tegenover
de tragische doorschonwing van een Lsntrcc)
is bq hem het echildery niet veel meer dan
ia een virtuozen schildertrant uitgevoerde
illustratie; en de teekeningenluchtig en
zwierif, en met een gedistingeerden smaak in kleu
ren geteoid, het aanlokkelijkere uit zijn werk.
Zie bijv. bet groote portretstuk. Da figuur
is kloek opgesteld, maar heeft de allure van
«en tooneeistand; de onberispelijke snit van
swart-lakenache kleedy, de smetteiooza blank
heid van het gesteven linnen, de fonkel van
modienie verlakte schoen en, drukken nit de
elegance waarmee klearen f e Iragen worden,
maar het is meer een kapstok waarom dat
alles kunstig en smaakvol geschikt is, dan
een omhuld lichaam. De kop, met groote
vaardigheid geschilderd en met klemmende
teekening doorgevoerd, heeft dan ineens weer
te veel relief tegenover de platheid van de
Sjnnr.
Dat Gestel plotseling een aanhanger van
het cnbisme is geworden, kan als een inkeer
genomen worden of wel als een verstandig
besluit. Ik wil eerder aannemen, dat hij ook
eenB dat tyjteem beproeven wilde ter be
vordering zijner ontwikkeling gelijk men
het nuttig kan vinden eens een cursus te
doorloopen dan nit een zocht in moder
niteit niet achter te blijven. Want grond tot
dat gunstige vermoeden is er door een waar
neembaar streven naar verheldering en ver
dieping van het vormbegrip. Ea dit is
ontegenzeggelijk een heil dat het cnbisme
kan aanbrengen. Het gevaar is; in het systeem
te blijken steken, de proefondervindelijke
methode voor het einddoel aan te zien. Dat
leidt tot de dorre af pal in g van iats, dat in
zfjn wezen onbegrensbaar ia, tot het vast
leggen in een beperkt stel van lijn verhoudingen
?de oneindigheid van accidentie'a in het vorm
verloop.
Het Cnbisme kan heilzaam zijn tot het diaper
doorgronden der verschijnselen van de
geiaant e vorming, gelijk TOOI dien het
Pointillisme streefde naar een klaarder begrip van het
kleurwezen. Uit die onderzoekingen kan een
formule gestald worden als een weermiddel
tegen de afdwalingen of verbastelingen der
?conventie, maar het is nog slechts een voor
bereidende oefening, een voorloopige maat
regel. Want kunst is niet ean mataematiecbe
herleiding der onderscheiden lijEcombinatie'd
ia bepaalde grondvormen, maat ontstaat eerst
waar deze, ongezien verborgen, zijn als het
hechte onderstel in een onbegrensde af wis ?
seling en schijnbare toevalligheid van
Jy'nwendingen. Een kunstuiting ia altijd
waartehijnlyk; ook bij de strengste siyleering
van de vormen der natuur voelt men
de bewegingsmojelijkheid, de gestadige
inkeering en uitzetting, die het wezen en
bet verschijnsel van bet leven uitmaken.
En selfj in den staat van volslagen zins
begoocheling, bij een interpretatie der werke
lijkheid, kan toch het schouwbeeld
bestaanbaar schijnen. De af beeldingen der Cnbisten
slaan echter hun onwaarschijnlijkheid onmid
dellijk indeoogen. Hun moedwillige af wijken
van de natuur (uit een verholen onmacht
heel dikwijle) doet ons dan hun voorgewend
principieele streven slechts als een opzichtig,
verwaten, vertoon aanvaarden. Er is slechts
n ding reë)l in hun werken: de metho
dische toepassing van een nieuwe
onnitgerijpte knnstleer.
Het lukt me hier wel van pas eenige zinnen
aan te halen uit een door Dirk Coater ver
taalden brief van Fianbert in de Ploeg :
De wufte en begrensde lieden, de opge
togen en verwaande geesten willen in alle
ding een beslissing; zij willen bet doel des
levens vinden en de maat van het oneindige.
Zij nemen een weinig zand in hunne arme
kleine hand en zeggen tot den Oceaan: ik
ga de zandkorrels aan nw stranden tellen.
Maar als het zand hun wegvloeit door de
vingers en de berekening; lang is, dan stamp
voeten zij en ween en. Weet g(j wat men op
dat strand IE o at do>n? Men moet er knielen
of Kaan wandelen. Wandel l"
Zo3 zitten ook tegenwoordig velen op hun
we kplaats hun hersens af te pijnigen met
knnstformnles en het uitvindan van nieuwe
gedaante vormen voor het kunstwerk, terwijl
zy niet meer de verlnatiging kennen in het
aanschouwen van het bewegingsvolle leven
bniten de wanden van het atelier.
W. STEENHOEF.
.AI.BEBT HOÜTIN, Hiitoire du modernisme
Catholique. Paria, cb.es l'anteur, 18 Kae
Cavier V'.
I.
In Nederland heeft een katholiek moder
nisme nauwelijks wortel kunnen schieten;
men vraagt zich af, of het bij ons al wel
begonnen ia. Sommige meeningen van dr.
Poels, over het gezag van twijfelachtige
bijbelplaatsen vcor de theologie, zijn
enthousiasme voor den edelen en naïaven
hoofdpersoon in Ii Sinto, zijn de weer
klank geweest in ons land, der
bnitenlandsche triomf kreten van een schijnbaar
veldwinnende ' verzoenende apologetiek',
die eanzaam is uitgestorven en in de her
innering nog slechts bij ons naleeft, begeleid
dór de echimps'ooten van het Nederlandgche
periodische pan flat 'Boma'. *)
Da Nederlander is, met zijne reputatie
van onafhankelijkheid, antoriteitslievend en
lijdzaam. Gaeatelijk-revolutionnaire naturen
stollen in ons land eerder dan overal elders.
De continuïteit van reaotionnaire licaamen
bernst hier op de geweldige macht van
bet fatsoen. Een verfijnde vrees voor gees
telijke aanatellerij is ten onzent de hechtste
grond voor de onaantastbaarheid van ver
onderde, en vaak belachelijke systemen.
Onze katholieken hebben den roem, de
tronwste en geloovigate te zyn op den aardbol.
En de modernisten worden terstond gesig
naleerd, doodgejaagd en bniten da kerk
gedrongen. Za nonden vaak hmu leven lang
een baat over tegen het verlaten stelsel, die
elk positief hervormingsstreven onvruchtbaar
maakt. In de isolatie verkwijnt het
moder*) Van priester Thompson.
STB CATHÉBINK T« PABIJS.
Op 25 Nov. viert Parijs het feest der onda vrijsters, d. w. z. van de jonge vrouwen,
die 25 jaar ond werden en ongehuwd bieren. Daar de meeste zicti dan nog niet
oud voelen, wordt de dag er ean van uitbundige vroolijkheid en coquatterie met
de eicen verloren jeugd, o.a. voor de mtdinettea", de naaistertj «, modiateo,
werksters in allerlei magazijnen, wien dan net kapje wordt opgeiet van de patrones
der ongehuwde veronderde jonge meisjas: S te Cathérine.
niime bij on». Gaen breede grond van sym
pathie en geheime begnnftiging houdt den
priester-kerkhervormer aan de levende kerk
gehecht. . ,
Hoe geheel anders in andere landen. Bo
venal in Frankrijk, waar de geest van den
twijfel en de flair voor tegenstrijdigheden
meer dan bij n ander volk een orgaan is
zelfs van het ernstigst vernuft. De liefde
voor de parade x, de schittering van den
stijl door het contrast, de zin voor het op
vallende en onbevallige en aanmatigende, en
bovenal bet door alle deza functies onver
stoord blijvende geestesevenwicht, dat alles
kenmerkt den Franschen geest. Daardoor
wordt ook de mogelijkheid begrijpelijk, waar
mee ook zij de kritiek en t e t geestesspel
van den humor beoefenen, die ziek wellicht
het meest dienden te wapenen tegen de toch
onvermijdelijk geworden gevolgen van humor
en kritiek. De Uaiversités Cathol qaea en de
seminariëa, waar hare leeringen doordron
gen, al die bisschoppen en katholieke ge
leerden, aanvankelijk ook door buitenstaan
ders aangezien voor de nienwe kandelaren
der ware kerk, allen hoe ze heeten mogen
Mgr. Verhuist, B;unet ere, Batifljl, Ligraage,
Loify, Duchesne, Denis, etc. etc. allen hebben
onbedachtzaam dien gallischen geest in het
kerkelijk spiritneele leven ingevoerd, als iets
vanzelfsprekende en verhelderende. Maar voor
den opmerktamen beschouwer van dit
glin8'erend begin moesten al die revolutionnaire
neigingen, al die beeldenstormeade gedach
ten, ketterach-myatieke pasaiën, en onbe
vooroordeelde onderzoekingen, hoezeer ge
doogd en aangemoedigd door de argeloosheid
van zoovele voor de kerk blakende prelaten,
toch eindelijk wel in al hare aati-orthodoxa
en traditie-vijandige eigenaardigheid aan 't
licht komen. Brunetière wordt in de ency,
cliek Pascendi" aangevallen en alle
hernieuwer s zjjn met Italiaansche langzaamheid
en koele zekerheid op den Index gebracht,
gedegradeerd en in den ban gedaan.
Dit intellectneele Modernisme is een bij
uitstek Fransen verschijnsel geweest, dat
daarna in andere vormen ook in aadere
landen opdook. Het is vergezeld en gevolgd
door bewegingen ten gunste van eena ver
eenvoudiging van den ritu», van esne afschaf
fing van het immers niet apostolisch gerecht
vaardigde celibaat,van eane zuiverdere regeling
der machtssferen van paus, bisschoppen, lagere
geestelijken en leeken, van eene onthouding
der kerk van alle politieke bemoeiingen. En
dit alles kan men modernisme noemen,
soolang de verdediger dier stellingen voornemens
is, binnen de kerk te blijven en deze tracht
te veredelen en te zuiveren in een legitiemen
strijd tegen wat bij aanziet als onjuist of
noodlottig.
Niet zonder reden vraagt de auteur, de
heer A. Hontin, zich af, of niet nu reeds het
tijdstip is aangebroken voor eene volledige
historie van het Catholieke modernisme,
daar dit immers wellicht reeds tot het ver
leden behoort. Dat de kerk vol modernisten
gebleven is, wie twijfelt eraan? Toen de
protestantsche deken der theologische faculteit
te Parijs, de predikant Paal Sabatier zijn
vlagichrift over de scheiding van kerk en staat
had geschreven, kreeg hu ruim 2300
adoansiebetuigingen van priesters in functie. Toen
deze 'Paus van het modernisme' door Ita.ië
reisde, kwamen te Milaan 47 priesters by
hem hunne opwachting maken.
De Curie heeft alles in 't werk ge
steld, om het modernisme te onderdi ukken.
Hare langzaamheid is diplomatisch juist ge
weest. Eerst toen de beweging zich had ont
wikkeld, toen de persoonlijkheden zich had
den onderscheiden, toen er zied aanvoerders
en leiders hadden afgescheiden, en de onbe
paalde en vage programma's van het begin
lich hadden ontwikkeld tot polemische lenzen
en Bcherpneteakende massabewegingen, kon
men de uitstekende toppen met den bliksem
trtffan en de menigte met meer aardache
middelen schrik inboezemen en haar naar
den stal jig«n.
Toch ia de invloed van al die, wel zeer
laat veroordeelde boeken (Dnchesne, Loity,
Tarmel. Lagrange etc.) onvergelijkelijk ge
weest. Waar men dan priester met den
honger niet kon dwingen, waar de bedeesde
geestelijker, hopende op betere tijden, zich
stilhielden, maar der Curie nit kieine
teekeiien bleek, hoe de geert van 't modernisme
waa blijven voortleven, heef c men getracht
de gewetens te bela-ten, door bijv. hen, die
anonyme geschriften hadden uitgegeven in
den Dan te doen met de aan den Pan j voor
behouden bijzondere excommunicatie. Men
hoopte, dat de piiester-auteurg geen mis
zonden durven bedienen, zoodat zij onmid
dellijk ontdekt zonden zijn. Doch de schul
digen en geanathematiseerden bleven kalm
het heilig off ir brengen. Men dwong alle
geestelijken den modernisteneed af te leggen
(motu proprio 'Sacroram antistitum') in de
verwachting, dat alle modernistische geesten
den geëiichten eed niet zouden durven
zweren, en dus zonlen moeten uittreden.
Doch niet voor niets heefo de kerk sedert
lang aen onfeilbaar tegengif voor de bez varen
van het geweten tegen den meineed onder
bet bereic gebracht van al hare adepten.
Op boa vele verschillende wijzen, met hoe
vele verfijnde bügedachtan «nisenien gees
telijken aeu eed hebben gepraesteerd, ver
gezeld van niet-iu'.vur-gaestelyke restrictie'?,
is niet te zeggen. O ik. in dit opzie a t is de
eisen van dan varphcnten anti-modernistec-aed
op eet e algeheele mislukking uitgaloopen.
Pie X, c'est nn nuage qui passé", heeft
Fogaziaro, die beweerde niet modernist, doch
modern te zijn, tydena zijn verblijf in Frankrijk
naar aanleiding darantimndercistenencycliek
geiend. Ei een geducit d ie l der intelligente
priestertchap zal dio wolk met interesse over
de kerk zien afdrijven.
Tot die geïiteresseerden behoort de schry ver
oaser H storie van het modirniem-i niet. Da
abbéH. utin, ond seminariaprofesaor en
schrijver (-6ór de conflicten met tij aen
ordinarine) van in vaktijdschriften, als de A r-al eet a
Bol andiana, in de nitgezochtite termen
gapreten kerkhistorische verhandelingen, is
aanvankelijk en wordt ook nn mg wel ge
noemd onder de drie leiders van het Kath.
Modernisme. Doei dese abomévan den
Index is gien modernis', wijl hij hetraode
nisme ia te boven gekomen. Da indrnk, dien
de lezing van *ijn werk nalaat, ig: dat het
modernisme een overgangsgebied beheerscht
tusschen het geloof in den geopenbawden
godsdienst, en de overtuiging, dat er geen
geopenbaarde godsdiensten zij i. In dit over
gangsgeb'ed zijn g en scherpe irjnen getrokken
en elke meening vervloeit er gaandeweg. Zij
allen, die zich verwijderd heboen van het
mediaevalisme en van den strikten, strak k en
eeredienst, heaben hnnne nieuwe inzichten
Oraphie.
HET NEDHBLANDSCH GEZANTSCHAPSQBBOTJW TE KONSTANTINOFEL.
iiiimmMiiiiiimiiHMHHiiiiiiifr
eerst in eerbiedige phraaeo, daarna gewaar
schuwd in omzichtige termen, eindelijk in
listige of afwijzende zinswendingen, gehuld,
maar ten slotte zijn zij gedrongen met de
onverbiddelijke consequentie van de ortho
doxe zelfverdediging en van de logica hanner
eigen gedacaten, in een verlicht go Isdienstig
besef zonder dogma's, zonder autoritei1 en
zonder kerkelijke eenheid, dat identiek is
met een zeker qiasi-religiens liberalisme, op
heel wat desillusie en verbittering na.
De heer Hontin is een dier modernisten,
die zich dit alles het vroegst en het scherpst
tot bewustzijn hebben gebracht. De gevreesde
biograaf van 'Evêqaes et diccè-ies' heeft het
hooge, scherpe en amusante timbre van zijn
stijl in dit boek verzacht tot een onpartüdigen,
maar daarom zeker niet monotonea klank.
Geen hartstocht tegen personen, en nergens
een geheim ressentiment. P.na X wordt niet
zonder eene rechtvaardige sympathie voor
zijne godsvrucht en zijnen een vond besproken.
Toen ds huidige Paus nog patriarch van
Venetië was, heefc hij met Romoio Mnrri,
aanvoerder der demokratiech-christelijke
vereenigiog, een cotfl.et gehad, waarinde laatste
een on beschaamden toon aansloeg1. Doch toen
hij paus geworden was, wees hij gracienaelijk
den, in behoeftige omstandigheden
verkeerenden begaafden jongen priester, eene
maandelijkache nltkeering toe uit de pause
lijke kas.
Da geest van deze historie zal trouwens
het best in des schrijvers eigen woorden uit
zijn voorwoord kunnen weergegeven worden :
Dit geschiedboek zal recht doen wedervaren
aan het keikelijk geiag, dat noodzakelijker
wijze eene beweging schijnt te hebben moeten
onderdrukken, die meer sentimenteel dan
logisch waa en de kerk onherroepelijk zon
hebben te gronde gerictit. Het zal recht doen
wedervaren ook aan de veroordeelden, waar
onder velen, in een streven zonder kans op
succes, een moed en talenten hebben ten
toongespreid, die een minder
hersenacbimmige zaak waardig zonden zijn gaweest."
L. H. GKONDIJS.
CfianrarL
In nw blad van 26 N o /. j. I. ontneemt
n aan het Lüdsche Dagblad een recti
ficatie van prof. Andreae."
(Btyeimans , /. N. R. Cl.)
A.ls hij zich nog te v«rinnigen weet,
zal hij Post evenaren." (N. R. Ct)
Z mder verdiepicg geschreven, geeft
ons dit stnk niets meer dan een geval."
(N. R. Ct.)
Ik zal trachten deze Denerkingen
nader te motiveeren." (N. R. C')
Dit had thans weinig doel meer."
(N. R. Ct.)
Dit is een zeer billijke brandstof. "
(N. R. Ct.)
,,Hjj onder'iield zijn talryke
batrekkingen met omzichf." (N. R. Ct.)
*
HEBHAALDE WAARSCHUWINGEN.
Tegen rotkelvoze bcettitpraak.
Wij ne >ben reeds eenige staalljss
mudeuedee'.d van de enge gedachtensfeer
waarin de heer Scaenrer zijn gehoor
binnen leidt, maar daar zat nog ly n ir."
(y. R. d.)
Da zuiverste bloem van net coöpera
tief ideaal was volgens hem de werk
plaats van een aantal werkl leden- produ
centen." (Ons Belarg)
Ia dit opacanft wordt gestreefd om
al het gunstige licht dat maar op Willem
V kan schijnen, naar voren te brengen."
(D'. H. i j d. N. R. Cl.)
Tegen het gebruik van vrtemde waarden.
Voorts betoogde hij dat ae' signale
ment geon interesseerend deel is van
den paa." (Tel.)
De minister benoemde een staats
commissie nit referentie voor de Kamer."
(f. i/ d. If. R. Ot.)
Da spreker knoopte daaraan een
vnrige decoratie vast omtrent de samen
werking der vrijzinnigen." (Tel.)
Beneden is een rnime zaal tot
koffi-:en conservatiekamer ingericht." (S.D.)
Zon het niet mogelijk zijn de Klooster
gang als Sille des paya perdna te ge
bruiken?" (O. D.)
*
Opwekkende ogenblikken.
Ka H. M. de Koningin-Moeder steeds
het Paleis nog niet heeft Verlaten, wordt
Het Prinsesje eiken dag naar het P*leia
aan het Voorhont Gebracht om een Half
Uurtje bij Haar GrootMoeder te Zjjn.
Bübet Wegrijden van het Rijtu-gmet
Het Prinsesje van het Voorplein, Piaatst
De Koningir-Moeder Zich dan voor een
der Vensters en Wuift Haar Klein Kind
met Dan ZikDoek toe, totdat Het nit
Het Gazicht is. Jnliaantje Zwaait dan
even lang terng met Haar Handje.
Voir het talrijke publiek ter weers
zijden van het Paleis een opwekkend
oogenblik." (Tel.)
Ook het lezen van dergelijke beschrijvingen
verschaft opwekkende oogenblikken. Zjjnwjj
bühet overnemen misschie a by ongeluk nog
wat kwiatiger met onze hoofdletters geweest
dan de Telegraaf, men wy'te het aan onzen
eenigsiins nerveuzen toestand in dit op
wekkend oogenblik.
*
Sommige gevolgtrekkingen liggen voor de
hand, andere niet. Deze bv. niet:
Te lansbrnck heeft men Dinsdag nog
geen particuliere brieven nit Skoetari
ontvangen. Men maakt daaruit op, dat
de Montenegry nen er nog niet in geslaagd
zijn de atad geheel in te sluiten." (N.R. Ct.)
*
,,Hy' wordt, wat leeftijd aangaat, verre
overtroffen door prins Luitpold, die 91 jaar
is, geboren 12 Maart 1912. (Herplaatst
wegens misstelling)." (N. R. Ct.}.
Nog maar eens probeeren.
Verbetering. In ons ochtendblad
staat: Abraham wal polyjymist, maar
geen po yamist. Zijn hoofdbron w was
Sara, Rachel de bij vrouw. Dit laatste
moet zij D :?Hagar de by vrou w." (ff. R. Ct.).
Zie boven. (Maar laat men nn voorzichtig
zijn, andera krijgen wij misschien: Ibrahnm
was polygymnast, maar geen polo-jymnast").
*
Wij verbazen ons over weinig; maar we
hebben toch even groote oogen opgezet b
. het lezen van de volgende woorden op het
{ programma van een Reiarrjkers faes'avond:
MEN WOEDT BELEEFD VÏBZOCHT ZOOVKBL
MOGELIJK KLEEDEBEN AAN DS CAKDBBOBS
AP TK G K VEN.
?
De overledene vroeg ook, dat mem
hem zon doodschieten." (De Geld.)
Gevonden vergif in een onverwacht
gebtorven en geopend lijk zon een
aarwijiing cy'n van vermoedelijk gepleegde
vergiftiftirj p." (Ke.de Prof. D. S. teropemug
v l h. Prov tr. Gen. v. K. en W.)
De gevallen, waarop bier gedoeld wordt,
zijn de zgn. post mortem-tterfgevalten; de ge
welddadige, en de onverwachte.
De Hofttad schrijft over Joh. de Meest**?!?
De zonde in het dr/tige dorp:
G jen mooidoanerij, geen ontstellen
de menschenbartstochten-beschrijf, neen,
veeleer een ziels vergenoegd ronddlenteren
onder zijn karakters."
We zien hem al kringetjes spogen, om
wat nit te rnaten.
*
De volgende niet kwaad gestaagde poging
tot phocetische spelling vonden «ij in een
catalogus van de firma A.nx Inventiona
modern e v la Hsyti":
CITYBSC, fljn afgewerkt."