Nö. 1852 22 Dec. '12. DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. Gerart Hanptrmann, wien de Nobelprijs voor Literatuur dit jaar toeviel, met vronw ea zoon op «ijn buitengoed. liiitiiiiiiiiiliiiiiiimiiiiimiiii gemerkt voorbijgaan. Men cal zich den robusten streek en de geheimen van zijn spel, dat hem in staat stelt, een viool te vereenvoudigen, herinneren. Het concert heeft plaats Maandag 23 December ia den Foyer van het Concert gebouw. Gootjes speelt eene sonate van Handel, de Chaconne van Bach, suite van Vienxteraps en de sonate van Gnillanme JLekea. Bvert Cornells begeleidt. MATTHIJS VÏBMBTJLBH. DB KHBSTVIBRING, OOBBPBOKQ VAK HET MlDDILBEtrWiCHE DRAMA. Dr. E. J. Haslinghau* wijst in lyne onlangs aangekondigde studie: Da duivel in het drama der middeleeuwen" bij de behandeling van 'i Duivels intrede op het tooneel", als anderen op 's Duivels beteekenis voor de kerstspeleo. Op de vraag: waarom heeft God den duivel ?CflIlmmilfflIIMIImlIIIIHIIMIIMIMIIMItmlItltMIMlmlIlUIMIIIIIlmlIIMII ETLNSCHAPPEliJKE LXXII. eiieine licitsimaleii. K Toen ik eena gedurende langeren tyd in staat was gesteld kennis te maken met de werk zaamheden, die, omvangrijker en talrijker dan men wel de»kt, den tyd in beslag nemen van ?de licht wachters, die een vuurtoren bewonen en versorgen, leerde ik ook nadere bijzonder heden over bet wisselen van lichtseinen. 'sNachte als alle dageignaal»ystemen door onzichtbaarheid onbruikbaar geworden zjjn, kan men van rohip naar den vasten wal, «f omgekeerd, of van Echip tot seüip elkaar Fig. 1. LICHT TEBüGKAATêiNG, Komt de licht straal A. tegen de spiegel CD, dan kaatst hy terug volgen»de straal B, zódat de hoek van inval gelijk i»aan de hoek van terugkaatsing (beide gemeten ten opzichte van de normaal). Een\tlraal E zal volgent F ttrugkaalsen, ent. aangenaam (in vredestijd) of nuttig (in oorlogs tijd) bezighouden door met zoeklicht te gaan werken. Met behulp van een gebogen spiegel, in welks brandpunt een sterke lichtbron staat, zendt men een bundel evenwijdige lichtstralen uit, die op verren afstand een zeer groote lichtsterkte behouden. De meeste menschen denken, dat deze zoeklichten alleen gebruikt worden, zooals hun naam doet ver wachten, als middel cm een eventueele vyand op te zoeken en goed zichtbaar te maken. Men heeft zich misschien wel eens afgevraagd, waarom dan soms zulke vreemde bewegingen mat deze lichtbundels gemaakt worden, maar ?de oplossing hiervan is, dat men deze licht bundels kan gebruiken voor het geren van lichtsignalen. Met lange en korte flikkeringen heeft men, evenals by het Morse-stelsel van strepen en punten in de telegrafie, een alphabet gemaakt, zoo dat de waarnemer de ge seinde letters dadelijk kan optèekenen. Men kan natuurlijk alle woorden voluit dicteeren" op deie wijze, maar gewoonlijk seint men Fig. 2. TüRDOKAATSmO VAN BEN LICHTSTRAAL TBG«N TWEE SPIEGELS DIE EEN KECHTEN HOEK HUT BLKAAR MAKEN. Na de dubbele terugkaatling, eertt tegen de spiegel EF en dan tegen FG loopt de teruggekaatste lichtstraal (O) evenv>yd\g aan de invallende lichtstraal A. llllllllllllllflIIIIIIIIIIMIIIIIIIIMIIIMIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIItlllllllllll geschapen, schoon hij wist, dat deze slecht zon zjjn?" heef c Godfried Viteibo in zijn Chronicon Uni versale" dit antwoord gegeven: ter verfraaiing van sijn werk, want zooals de schilder zwarte kleur aanwendt om het wit klaarder te doen uitkomen, zoo blinken de rechtvaardigen te schooner door de trouweloosheid der zondigen." Zou men in Godfried's geest van des Schep pers kunstgreep" kunnen spreken, dit woord was ten opzichte van een analoog verschijn sel in de ontwikkeling van het oudste gees telijke, het liturgische drama, minder toepa-seiyk. Het stro ren naar contrastwerking dit is het bedoelde verschijnsel was bier immers, althans in den aanvang, onbewust. Allengs en als ongemerkt werden in de Paasch- en Kerstofficia, waaruit het geestelijk drama ging groeien, elementen opgenomen, welke als een donkeren achtergrond vormend, de heilsgebeurtenissen te heller deden stralen. Nu is het opmerkelijk, maar verklaarbaar, dat wie naar den oorsprong van het Middeleenwecbe drama speurt, van zelf naar de Eerstviering geleid wordt. Opmerkelijk omdat men het er vrij algemeen over eens enkele letters, die met behulp van een code boek ons in staat stellen snel lange verhalen over te seinen. Er is een internationaal c«deboek, dat gebruikt wordt in normale, dus vredeg-omstandiaheden. Zoodra echter de oorlogstoestand optreedt, werkt de oorlogs vloot met een geheim code-boek, zoodat de vijand wel de lettergeinen kan oplezen maar de verklaring ervan niet opzoeken kan. In theorie is natuurlijk dit systeem zeer fraai en werkelijk geheim, maar zoodra de vijand een of meer code-boeken door spionnage gestolen (of wil men zeggen geleend) heeft, is elk geheim een publiek geheim. Vandaar dat het hiervolgend systeem van geheime lichtsignalen-wisseling van belang is. Om het te kunnen verklaren moet ik even een eigenschap der lichtstralen nader be spreken. Wanneer een lichtstraal, zooals steeds zich voortplantend in een rechte lijn, tegen een spiegel aankomt, gedraagt de straal zich op dezelfde wijze als een biljartbal die tegen de band van het billart stoot, d. w. s. hij wordt op een zeer speciale manier terug gekaatst, volgens een bepaalde wet. Als CD de spiegel voorstelt en A de aankomende lichtstraal zal deze teruggekaatst worden volgens de straal B (fiz. 1). De richting hiervan wordt bepaald door de wet dat de hotk van inval gelijk is aan de hoek van terug kaatsing, d. w. z. trekt men de normaal (d. i. de loodliji) op de spiegel dan is de hoek tuaschen deze normaal en de invallende straal A gelijk aan de hoek tnsscben de normaal en de teruggekaatste straal B (een billart bal gedraagt zich e venzoo!). Met de D ZOEKLICHT-STRAAL TERUGKEERENOE - STRAAL HmilllUHIIIIIIIimillllllltlMIIIIIHIIIIIIIIIIIIIuillll is, dat het Paascbofficium onder is dan dat van Kerstmis en Diiekoningen, verklaarbaar omdat het een gevolg is van het juiste besef, dat het chte drama eerst is, waar zich een botsing, een eoufl et voordoet. Dit nu geschiedt het vroegst bij de Kerstviering door de invoering der Herodes- en weldra ook der Joden-figuren. Dese botsing kreeg nog voller beteekenis, doordien de Kersttijd en de Twaalf Nachten de oeriode vormden, waarin de groote tegenstelling tnsschen Kerk en Heidendom zich het duidelijkst open baarde, den tyd, dat naar de oude volksroorstellingen het heidensche pandemonium over de aarde rondspookte. Van de verschillende kerstspelen is het Middel-Nederlandsche: de tweede blijdschap van Maria" niet een van de minste. In de zeven bllscbappen van Maria" be handelt dit tweede de geboorte van Jezus: Dierst was: hoe God liet nederdalen Gabriël, nut reynen gedachte, Om ons te loasene ut er qnalen, Die haer de salige bootschap brachte. -TERUGKEERENDE-STRAAL NA Fig. 3. LOOP DEB LICHTSTRALEN ALS DE SPIEGELS KANTELEN. Scaan de spiegels in den stand ABC, dan zal de invallende straal en de teruggekaatste loepen volgens l, l, 1, 1. Kantelen de spiegels naar den stand BDF (gestippeld) dan tal dezelfde invallende straal l teruggekaatst worden volgene l, 2, 2, dus in beide gevallen evenwijdig aan de invallende straal. invalshoek verandert de terugkaatsingshoek in deielfde mate; valt dus de lichtstraal steiler in (E) dan wordt hij ook steiler terug gekaatst (F) eni. Valt de teruggekaatste lichtstraal nog eens op een tweede spiegel, dan wordt hij, dezelfde wet gehoorzamend nogmaals teruggekaatst. Neemt men twee spiegels die een rechte hoek met elkaar maken (fi/. 2) E F en F G en teekent men een willekeurige invallende lichtstraal A, dan zal deze na de dubbele terufjkaatsingjjrecie evvnteijdig aan A B teruggekaatst worden, dus volgens C D. Twijfelt men aan de waarheid hiervan dan behoeft men zelf maar een aantal stralen te teekenen en volgens de terngkaatsingswet de teruggekaatste stralen te teekenen, dan zal men zien dat het steeds uitkomt zooals ik hier opgegeven heb. Laat men het spiegeldnbbeltal draaien om het punt F dan blijkt het dat de in vallende en de teruggekaatste straal nog steeds even wydig aan ekaar loopen. Dit volgt uit de teekening zelf die men hiervan maken kan. In fig. 3 is een dergelijke teekening uitge voerd. Eerst staat het spiegalstelsel in den stand AS C; de invallende lichtstraal l wordt dan dubbelternggekaatat over de punten l en loopt terug evenwijdig aan de in vallende straal. Kantelt men echter bet spiegelstelsel iets voorover zoodat het den gestippelden stand D B F inneemt dan zal dezelfde in vallende straal l teruggekaatst worden vol gens 2 en men ziet uit de figuren dadelijk dat deze terugloopende straal 2 nog steeds e ven wydig loopt met de invallende straal l, en alleen maar iets verschoven is, vergeleken met de eerste teruggekaatste straal. Hoe men het spiegelstelsel ook houdt, steeds zal dus de teruggekaatste straal erenwydig loopen met de invallende straal, en dus, als de spiegels betrekkeiyk klein zyn vrijwel terugkomen in het punt waar de lichtstralen vandaan ge komen zyn, eigeniyk een klein eindje er naast. Nu gelden deze beschouwingen alleen als de spiegels voor of achterover kantelen maar niet als zy links of rechts kantelen. Men kan echter ook de invloed van deze kanteling ongedaan maken door nog een derde spiegel aan te brengen, die loodrecht staat op beide anderen. De figuur der lichtstralenbanen zon hiervan echter al te inge wikkeld worden om kort weer te geven. Heeft men drie van dergelijke spiegels en valt hier ergens een lichtstraal op, dan zal dus (en dit is voor ons de hoofdsaak I) de teruggekaatste straal, hoe de spiegel ook schom melt en beweegt, steeds weer tvenwijdig loopen aan de invallende lichtstraal. Na de toepassing van deze theorie. Men heeft een drietal spiegels gefa briceerd, die nauwkeurig rechte hoe ken met elkaar maken. Het is niet zoo bijzonder gemakkelijk om dit technisch volmaakt uit te voeren, maar een resultaat, dat dicht by de g ideaal-toestand ligt-, is wel te verkrij gen. Men heeft, om redenen, die te uit roerig zyn om hier alle beschreven te worden, de drie spiegels als de zy vlakken gekozen vau een stuk glas, dat als 't ware een hoek is, van een kubus afgesneden; in fig. 4 heb ik dit stuk glas geteekend en de kubus, waarvan dit stuk een hoek is, met stippellijnen voltooid. Worden de zij vlakken ABC, A B D en A D C ver zilverd, dan heeft men drie spiegels die onderling rechte hoeken maken. Deze spiegel kan nu opgehangen of gedragen worden op welke wijze men ook wil. Stel, zooals fi?. 5 aangeeft, dat de spiegel hangt aan de masttop van een oorlogsschip. Indien men nu aan wal een zoeklicht opstelt, en, zooals geteekend is, hiermee een licht bundel stuurt naar het echip, dan zullen enkele dezer stralen, die de spiegel treffen, evenwijdig aan hun heenweg terugkeeren, hoe of de spiegels ook met het schip meeschommelen. Deze terugkeerende lichtstraal Fig. 4. DE DRIEDUBBELE SPIEGELS ABCD, die alt e«n stuk bescnouwd kunnen worden van de verder gestippelde kubus. Donder «at: hoe Hij in Keratnachte Van haer, als mensce, wordt geboren, Tot vramen*) den menscelicken gedachte, Als moeder ende maegt, in svianta toren. Men «iet: de vianl", d.i. de duivel, wordt er door in toorn ontstoken; hij zal zijn werk beginnen: zwart tegen wit. \ JASBLKA, POOLGCH KEESTSPBL. Een Poolsch marionnettenspe), het Kerst feest-theater, houdt tot heden in eere een oudvaderlijk gebruik, een herinnering; aan de ondate en primitiefste tijden van het Poolsche tooneel. Het Kerstfeest-theater, een houten ge timmerte van een anderhalven meter breed en ruim een paar meter hoog, is gescheiden, evenals menig Middeleeuwsch theater in andere landen, in drie deelen. Het bovenste verbeeldt den hemel, het middelste de aarde, en het onderste de hel. Op de Kerstdagen wordt in de Poolsche dorpen door drie of vier vrome mannen dit houten getimmerte rond gedragen, gevolgd door een sleep van kinderen en nieuws gierigen, arm en rijk. De mannen gaan in de woningen der voornamen met dit theater binnen en vertoonen daarop met poppen al wat voorviel na de geboorte van Jesue. Het kindeke Jezus ligt er in een kribbe. De eenvoudige herders uit het veld komen het aanbidden; dat doen ook de wijzen uit het Oosten, die bovendien cfiaren wierook en goud. Later dagen Poolse ae edelen en Poolsche soldaten op, zelfs in den uniform van dezen tijd. De toeschouwers zien alles als uit een heel ver verleden, het is mysterie voor hen. Wanneer de vertooners heel oude Poolsche Kerstliederen zingen, herhalen allen-, die de vertooning bewonen, enkele legelf. De muziek der Kerstzangen is zeer oud, zij ia uit de dagen van het Heidendom en door de Kristenen voor hunne godsdienstige liederen overgenomen. Dit Kerstspel van het Poolsche landvolk heet: J a s e l k a. GYSBBEGHT VAN ABMSTEL EEN KBESTSPEL. Ook Gyabreght van Aemstel behoort tot de Kwstspelen". Vondel's treurspelen zijn een voortzetting en ontwikkeling der Middel een irache Mysteriespelen. Het is een stelling gaarne door Professor Dr. Jan te Winkel opge worpen, waarvoor hy het bewijs niet schuldig blüfc. Vondei's Gysbreght", in hoofdzaak Historiespel, heeft veel van het Mysterie-, meer bepaald nog van het Kerst-spel behouden; het vormt er den breeden achtergrond van. De hande ling valt voor op het Kerstfeest; uit het Kathnizerklooster stijgt de Kerstzang der vrome broeders op; de Amsterdamsche Maag den nooden Gyabreght en de zijnen ter *) Tot heil van het menschelijk geslacht. kerke te gaan om den engelenzang te hooren en er het grootste feest van 't jaar, het Kerst feest, Gods geboorttfeest", mede te helpen vieren. Dan gaan de edelingen in blijde stemming ter kerke om op het hooge feest" den eerstgeboren heiland te groeten, te knielen voor het kindeke Jezus, liggende in een kribbe. Allen zijn in pronk- en Kerstnacbtskleeren" ter kerke gegaan, waar ook Badeloch had hopen te komen, ware zij. niet door zorgen overmand in een stoel aan 't mijmeren en droomen geraakt. Heel Amsterdam is in den Kerstnacht ter kerke, de priesters zijn er gekleed in de kostbaarste kasnifdlen en kappen, die stijf staan van paarlen en rood goud. Alle kloosters vieren Gods vroo y'ke geboort", de zangen der nonnen hoort men uit de kloosters naar buiten klinker, de schoonste uit het Clariisenklooster: o, Kerstnacht schooner dan de dagen." Heel de stad is in kerken en kloos ters en viert er in den heiligen Kerstnacht het mysterie van de menschwording Gods. Dat wist de vijand. Daarom koos hy den Kerstnacht, als niemand in zijn woning, niemand gewapend was, om de stad te over vallen. De Kerstnacht diende voor zjjn verraderswerk. Hij viel in de stad en spaarde klooster noch godshuis. De Kerstnacht lag in stukken l" Het Kerstfeest, het vredefeest, vormt als Mysterie-, als Kerst-epel dus den achtergrond van den Gysbreght. Daarom had Vondel er op den tweeden Kerstdag van 1837 den Schouwburg mede willen openen. Dit werd door de predikanten verijdeld. Zjj hadden vernomen, misschien gelezen, hoe het Katho lieke Amsterdam het treurspel speelt in de Middeleen wen er het Kerstfeest in sou vieren. Het Katholieke element in Gysbreght" stuitte de predikanten te Amsterdam tegen e borst. Zij gingen daarom naar de Burge meesters, die hen in hun kamer in het torentje van het stadhuis ontving. Daar klaagden zy dat Vondel in zijn spel, waar mede de schouwburg zon geopend worden, de beeldendiemt en het antaar, eens geschopt uit alle kerken, weer in eere «sou brengen en er bevorderen de snperstitiën van de paperjje als misse ende andere ceremoniën." Burge meester Dr. G, Schaep suste de woede een weinig en merkte op, dat hetgene sonde moge passeeren veel meer tonde streeken tot bespottinge van het pansdom als tot onteeringe van de Christelijke religie." De predikanten waren het er niet mede eens en hielden vol dat het teenemael daerop liep om het Panedom smakelyck te maecken." Zij ver zochten daarom Bnrgemeesteren de vertooniog van Gysbregnt te verbieden. De Bnrgemeesteren gaven kleine hope". Iets deien ze. Zy stelden de vertooning, die op den tweeden Kerstdag van 1637 was bepaald, e enige dagen uit, misschien ook wel om den angst die in stad was om den hoogen wateriimiiMiiiifiiiiiiHMumiHiiimuimiiiiMiiiMmiiiiiiiiiiMMHiiiiiiiiiiiiiiiiii ZOEKLICHT FijT. 5. SlGNALEEREN MET DE DRIEDUBBELE SPIEGBL. Het zoeklicht op den wal zendt een iterke lichtbundel naar het ichip. Deze bundel treft ook de spiegel, aan de mast hangend, en wordt voor een deel er door terug gekaatst, evenwijdig aan den invallende lichtstraal, dus naar den waarnemer die bij X stout, naast het zoeklicht. Hoe het schip ook beweegt, de stralen worden sleedt naar het zoeklicht teruggezonden. is als een iets dikker lijn geteekend en hy komt by het kruisje terecht, opzij van het zoeklicht. Indien nu by dit kruisje een waar nemer staat die esn kykertje op het schip richt, ziet hy door het kijker! j e de terug keerende lichtstraal, en indien op het schip de spiegel telkens bedekt en weer vrijgelaten wordt, kan men een serie lichtflikkeringen te voorschynroepen, die waargenomen worden door den waarnemer, die naast het zoeklicht staat. Daar deze terngkeerende lichtstraal alleen waarneembaar is door den man naast het zoeklicht, maar niet voor andere menschen daar de zwakke terugkeerende straal geheel overstraald wordt door de heengaande sterke lichtbundel, hebben we hier een middel om geheime signalen te wisselen. Het is natuurabsoluut noodzakelijk om den zoeklichtbnndel op het schip gericht te honden, daar anders geen licht teruggekaatst wordt, maar er zullen omstandigheden denkbaar zijn, waarin het vertoonen van den onbewegeiyken helderen lichtbundel den vijand toch geen voordeel geeft-, terwijl de signalen-wisseling voor ons zelf van groot belang is. Fig. 6 geeft een afbeelding van het zoeklicht dat da licht bundel uitzendt, terwijl de waarnemer door een kleine Zeiss-triëderkyker, die opzy vau het zoeklicht is vastgemaakt, de terugge kaatste lichtstraal waarneemt. De bruikbaar heid van het toestel wordt alleen dan voldoende als de afwerking zoo nauwkeurig is «lat de terug gaande straal practisch even wijdig loopt aan de heengaande straal. Men heeft het slijpen en polijsten der spiegelvlakken zoo volmaakt gedaan, dat de beide stralen over een afstand van 3.5 kilometer nog minder dan 3 decimeter van elkaar uiteenwijken. Deze graad van nauwkeurigheid is ruim voldoende voor een goed practisch resultaat. Iedereen die verder dan een halve meter opzy van het zoeklicht afstaat, kan de terngkeerende straal niet op vangen. Gebruikt men een electrisch zoeklicht, dan kan men op een afstand van 30 kilometer een zichtbare terngkeerende straal krijgen; op een afstand van een vy'ftal kilometer is de heengaande bundel al zoo uiteengespreid, dat iemand, die niet onmiddellijk in de bundel staat, er niets meer van ziet, maar toch gaan nog lichtstralen verder, treffen den spiegel en worden teruggekaatst naar den lichtbron. Het kan na tuurlijk toevallig zógebeuren, dat de vijand ook juist in de lijn der terugkeerende lichtstraal is, maar daar deze slechts een dikte heeft van de spiegelmiddellyn (d. i. 1.5 d.M.) is het hoogst on waarschijnlijk dat dit feit zich zal voordoen. Om terug te seinen moet natuurlijk (in dit geval van fig. 6) het oorlogsschip zijn zoeklicht gebruiken en de zoeklichtpost op de wal fijn spiegelstelsel. Het toestel kan ook overdag gebruikt wor den, in welk geval het van groot voordeel is, dat de heengaande lichtbundel geheel on zichtbaar is; het zien der teruggezonden seinen is dan mogelijk tot op een afstand van ruim 5 kilometer. Daar het toestel draagbaar is, kan het gemakkelijk meege voerd worden en daar de stand er niet op aan komt, kan bijv. een ruiter, die aan het ver kennen is, z\jn bevindingen seinen, door de spiegel die aan het zadel hangt telkens te bedekken en open te laten, als hy maar in de lichtbundel is die naar hem heengezonden wordt. Of hij galoppeert of stilstaat, steeds zal de terngkeerende straal getrouw loopen naar het punt waar het licht afgezonden is. Ook bij de luchtscheepvaart is het toe stel zeer bruikbaar, terwijl juist het mee nemen van een zoeklicht-aparaat in een ballon gevaar oplevert wegens de kans, dat de ontwikkelde hitte het gas doet ontbranden. De spiegel daarentegen kan veilig meegeno men worden en alle berichten kunnen hier mee naar de aarde verzonden worden als slechts de zoeklichtbnndel op de ballon ge richt ip. P. VAN OLST. Opzij vun waardoor lichtstraal, de Fig. 6. ZOEKLICHT. het zoeklicht zit etn Zeist-kijker bevestigd, de waarnemer bezig is de teruggekaatste die dit zoeklicht heengezonden had naar spiegel in de verte, te obierveeren.