No. 1853 29 Dec. '12. DE AMSTERDAM M EK, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. B. C. B. ZWABT, lid van de Prov. Staten voor N.H.; lid van den Gemeenteraad, van de Kan er van Koophandel <m<?te Amsterdam, die op l Januari 1913 75" f-en-twintig jaar verbonden ia aan de Naamlooze Vennootschap: der Amst. Bosk- en Steendrukkertj, voorheen Ellerman, Harms & Co., waarvan 21 jaar ala directeur. Aan deze drukkery werd De Amsterdammer van haar earate nummer sf gedrukt. «iliiiMiiiiiiiliiiiiMiiMiiiMMMimiiiiimmiMitiiiiiHumiiiiiiiiiiiiMuimM De etsen m J. Israêls. Het boek van Hubert over de etaen van laraëla is om tweeërlei een aangenaam iets. Het deed me hen zien, en her-zien, die etsen verzamelen. In de voorrede van dit werk ?vindt ge den verzamelaar, hoe hy leeft en ?wat hy is, verborgen achter de zekert wetenschappelijkheid die- van dezen klaseeerenden tyl is. Het verzamelen van de, met inkt gedrukte, soms tot schoonheid geworden, voorstellingen die etsen heeten, kan aanleiding geven tot dat, wat onze grootmoeders eene folie" noemden. Ieder die naar etsen en staten en drukken begaerig werdt, krijgt iets van den kapellen-vangenden geleerde in een der boeken van Jules Verne. Het ia als kapellen vangen?geen dwaas heid voor iedereen. Grove gaesten doen het niet. Maar het is gevaarlijk; dat is toe te geven. Ga begint met de gevoeligheid te bezitten voor zwart-en-wit. Ge hebt het ge mak om uit deze, meer dan schilderyen abstract zynde, vondsten ziel en schoonheid te lezen. Dat ia de eerste stap soms. Er ia een andere mogelijk. Het wordt ieta ala de behoefte om een postzegel album vol en vol van zeldzame dingen te krijgen. Dat is de tweede mogelijkheid. Maar hoe het begin ook ontsta en met welk verschillend oog de etsen dan nog bekeken worden, daarna ontstaat tueechen beide soorten een zekere overeenkomst in handelen. Da staten beginETLNSCHAPPEI1JKE LXXIII. Indien de kat van de bnren over de schatting ?wandelt, aan het eind van den tuin, nemen we geheel vanzelfsprekend een kieielsteen ter hand en gooien mia. Hiervoor bestaan echter twea methoden. De eene ia om te gooien aeoals mannen het doen, recht toe, recht aan, waarbij de steen over den korten afstand, vrijwel langs een rechte lyn voortvliegt en waarbij de kans groot ia dat wij toevallig toch niet mia gooien, maar flink raak. De andere methode ia om te gooien zooals vrouwen gooien, n.l. omhoog, zoodat de steen ala een bliksemstraal nit helderen hemel op de kat neervalt. Da zekerheid om mia te gooien ia nn veel secuurder. De eerste manier van gooien doet denken aan schieten met gewoon geschut, terwijl de tweede manier gelijkt op het schieten met mortieren. Stel nu de mogelijkheid dat de kat verscholen xit achter een plank, dan zyn de twea methoden van gooien niet beide bruikbaar. Gooien we recht vooruit dan raken we misschien de plank, maar stellig niet de kat. De cenige marnier om de kat dan te treffen ia de hooge gooi-methode, omdat dan de steen over de plank heen de kat bereiken kan. Met schieten gaat het evenzoo. Wil men een schijf, bestaande nit een groote houten kist op een afstand van eenige tien tallen meters raken, dan ia een -zondag schutter hiertoe zelfs wel in staat waaneer hy direct op de kist mikt. Maar zelfa de beste schutter zou in dat geval moeite hebban de kist te raken ala by verzocht werd zy'n geweer schuin omhoog te honden, zoodat de kogel hemelhoog vliegend we ar juist op de kist neerviel. Stel echter, dat de kiatzywanden zoo met ijzeren platen beslagen zyn, dat de kogel er tagen plat slaat zonder in te dringen, terwijl dit binnendringen juist als voorwaarde gesteld wordt, dan is zoo'n hemelschot de eenige mogelijkheid om den kogel in de kist te laten doordringen door den ongepanteerden deksel. Een oorlogsschip ver keert ongeveer in het g aval van dese kist met ijzeren zijwanden en bonten deksel, want de acheepaiijwanden zyn zwaar gepantserd met dikke staalplaten, zoodat zy vrijwel ondoordringbaar zijn voor kogels van het allergrootste; geschut, zelf* op een \ry" be scheiden vecht- distantie. De dekpantsering ia echter veel swakker en icu door deselfde kogels best doorboord kannen worden als BÜmaar nit de lucht" vieler. In flg. l ia op een dwars doorsnede aangegeven, hoe de vernen te tellen. En er sy'n etsen met vele staten. Ik heb er gekend met zeven, maar er moeten, naar mijne herinneringen, etaen bestaan met nog veel meer van deze, op kleine, uiterst kleine veranderingen soms berastende verschillen. De verzamelaar wordt hierop wakker. Hy loopt met de lonpe by zich en gaat nit speuren. Hij vindt hier een krasje, daar een doorgebeten plekje van dan grond, dat niet op de andere stukken en staten, in zyn bezit, voorkomt. Zyn ver zameling is dus niet voltallig. Hy moet dezen staat ook hebben; voor de letter, of met de bandteekening van den schilder erop. Is er nog een, die van dezelfde ziekte zijn ziel liet bezitten, dan begint het scherpe bieden tegen malkaar op ancties en er wordt te veel betaald.Een andere mogelijkheid is er. Er wordt een staat vermeld, in een afdruk, en die is, nie mand weet waar, gebleven. Het wordt een glorie wie die den zynen zal noemen. De verzamelaar wordt tot een jachthond, op n eenzamen haas, die in een grooten polder zooals dat heat, moet zitten. De hanteering der katalogi begint, en de nauwkeurige overweging van allea wat sinds jaren op verkoopingen voor viel. Er wordt gecollationeerd. Listigheden van de ets-detectives ontstaan. Er ontstaat een sport: wie in de rush" om dezen goal te maken het eerst zal slagen. Ik heb hen gekend, die aan deze dingen mêjdeden. Za zyn tot veel in staat, waartoe ze, buiten deze jacht op het eenig exemplaar, niet in staat zonden zyn. En toch hoewel ik zelf te scherp het gavaar gekend heb der verzamelingen van etsen zyn deze wedstrydende collectionneurs niet alleen voor later, maar ook nu van cut. Za doen, by voortduring, het geloof bétonden in som mige zoete en ouderwetsche dwaasheden, die wy dachten dat alle verloren zouden gaan en wat verving ze in hun bedeesde lieflykheid, en hun kleurigen hartstocht?... En... grove geesten vindt ge zelden onder deze zamel-gragen. Zyn ze daarom in Holland zoo zeldzaam? IQ Frankryk vind ge bibliophilen, die tot kenners worden en hoe veel zyn er in Holland die etsen verzamelen, en wetenschappelijk geordend ze in een boek, als Hubert deed, pnbliceeren. Want het tweede, wat ge in dit boek vindt, ie, dat het een goed handboek werd. Meer niet, maar minder ook niet. De qualificatie der etsen blijft aan ons, kritici, nainurlykerwyze overgelaten. En wat vinden we dan in dese etsen van Israëls? II. Zyn ze alle, zooals Veth on-keurig (te veel eendren klank opeenstapel end) schreef, zoo byz Dader echt etserig", en zyn ze ten tweede (en dit is van meer waarde voor later) be langrijk, openbaringen? O/er het wezen van een ets bestaan verschillei.de meeningen, die ten opzichte van de schoonheid secundair echter zyn. Esn dier meeningen is dat ge in een ets gaarne het wir-war ziet van elkaar anydende ly'nen en dat ze niet in een stonten haal getrokken is, maar zoekend en vindend groeide tot een licht-vol, atmospheer-ryk schoon. Wellicht zyn er van deze soort onder de etaen van Israëls. Een andere dier mee ningen is, dat de ets meer een rank rijzen (imiiMiillimMiilmiimiiiHitmlliMimi iiiHiiiiiiiMuniiiiniimiiiiii houding is tuscchen het zware zy wandpantser en het lichte dekpantser. Men ziet, dat het schieten met mortieren, waarmede de kogel onder een grooten hoek omhooggeschoten wordt, een groot voor leel kan zyn by het beschieten dezer echepen ala men maar de zekerheid kan krijgen, raak te schieten. By het voordeel van het aanvallen der meest kwetsbare deelen komt nog dat het mortier slechts kort behoef c te zy o, daar betrekkelijk geringe snelheden al voldoende zijr, om grooten afstand te bereiken, welke snelheid reeds door een geringere krnitlading gegeven wordt. De projectielen kannen g'oot zyn want de wanden van het mortier kunnen gemakkelijk dik genoeg gemaakt worden om weerstand te bieden aan den krnitgasdrnk vin de betrekkelyk geringe kruitladiog die voldoende is om ee»groot projectiel over een grooten afstand voort te slingeren. Da lengte-verhoudingen van het geschut, da ver houding der krnitladingen en de grootte verhoudingen der projectielen zyn in fl<. 2 aangegeven voor mortieren en voor geweoa geschut. De afatand, die een kogel of elk ander voortgeworpen of voortgescboten voorwerp bereikt, hangt, als alle orerige omstandig heden dezelfde zyn, af van den hoek waar onder het de lucht ingaat. In elk geval zal de grootste afatand bereikt worden als deze hoek ongeveer 45 graden i?. Wordt deze hoek grooter of kleiner dan neemt in beide gevallen de bereikte afstand af, terwijl by een hoek van 90 graden de kogel recht omhoog en weer recht omlaag gaat, enby een hoek van O graden de kogel onmidde lijk in den groid slaat, zoodat in beide gevallen de bereikte afatand O Meter is. Elke afatand is dus be reikbaar van nul meter tot de maximale, door den hoek te varanderen van O tot 45 graden. Maar by gewoon geschut blykt dat reeds by een hoek van 15 graden de grens bereikt is, waarbij de kogel nog een zwaar pant ser doorboren kan en dan nog maar alleen by gunstige omstandigheden, die zelden voor komen. De snelheid wordt by een grooter hoek, dua by grooter bereikten afitand, zoo verminderd door de luchtweeratand dat het projectiel machteloos tegen het zware pantser kletst By mortieren ia een veel grooter hoek bruikbaar, maar ook hier ia wel een grens, n.l. by een hoek van 65 graden. Om ren bewegend doel te raken is het natnurlyk noodig dat doel en kogel op hetzelfde oogenblik hetzelfde punt bereiken om elkaar daar te ontmoeten". De tyl dat het projectiel in de lucht is, mag dus niet veel langer worden dan een minuut, want door haar koers en snelheid te veranderen kan de commandant binnen dien tijd zy'n fchip een Ttiiers (1871?1873) Mac M-thon (1873?1879) Grévy Carnot Casimir Périer Faure (1879?1887) (1887?1891) (1894?1895) (1895?1899) UB EERSTE ACHT PRESIDENTEN VAN DE FRAN8CHE REPUBLIEK, Lonbet (V899?1906) F*ll:èrea (1906?1913) imiiililtmiMinimiiiMllii van lijnen is, een mild spel v*n gebogen en rechte ijjnen; eer een omtrek teekening? met alleen het noodigste er in, om het model aan te geven. Die dit toeken, zien da etsen verwant met de strakker, meer styleerende buryngrarnre, waarvoor Piet Dnpont, ze verbonden achtend met andre kunsten, in koppige vastbesloten heid leefde. Van deze soort vindt ge enkle (en de laatsten van zya werk E ij n bet) by laraële. Za ontstonden echter niet met de gedachte aan de t>uryngravnre, zooals ge weiiicnt meenen wondt, maar zijn bewysen voor zjjn (in een la \t en lang leven) natuur lijke zucat tot synthese. Een derde manier in het voortbrengen van etsen is met veel en velerlei spelen en han teeren &e maken tot iets dat op een sepiateekening lijkt, doorgevoerder alleen dan gewoonlijk deze tu zijn. Van deze laatste soort heb ik een instinctief optredenden afke-r (dien ik echter zoo het moet ook bewyzeii" kanl) en ik vrees ze, want ze maakt >oms etsen die als photo'a aandoen, en laat ze daardoor weer, te gemakkelijk naar photo'd giy'pen en gebruiken? De belangrijkste etsen van Israëïs zy'n 1. de Oude Man" (No. 36, Hubert). Ga zoudt dese verwant kannen noemen, by' minder sty'l, met de teekt-ning der buryn. Za is meer lineair dan de vroegere; ze geef c in het tasten der hand eenzelfde gebaar, als Kembrandt, toch grooter, gaf in zy'n, den weg voelnnden, BI nde. No.-3l, de Nettenboetster, en No. 29, Ais men ond wordt, hèoben beide meer arceeriig, meer neiging tot lichtgjjel tevens dan de Blinde, maar het loopend schrift der ets ia op menige plaats, orer de heele voorstelling als teekeaen, toch behouden gebleven. Da K/oker en de Scöelpen'isscoer zy'n van eend e voordracht. Bede hebben den eeuvoud en de grootheid der profileering tegen den acbtergrond als een eender bezit. Op de Scielpenvistcher" kon wellicht het wezen der zee vloeietder gegeven zyn, maar op beide is ««en détail dat stoort. Anders is dit op de Kinderen der Zee". Het achterste been van het meisje is geteekecd op een maiiar, die aan het geheel een zekere schade doet. De houding van dit been is onjuist. (Zoo is er eveneens een eigenaardig verschil in omvang tnaBchen de twee beentjes van den jonger). Het is een fout die meer byleraëls te vinden is, wanneer hy' een figuur weer geeft zich bewegende. Van No. 25 Aardapheel andere plaats doen bereiken dan de vy'aiod berekend ad uit de vorige bewegingen van het *chip, snodat het projectiel, dat goed bedoeld was, in niet het ecnip vindt waar het 't graag ontmoeten zon. Het biy'kt EU dat by grooter hoek dan 65 graden het mortierproj-c'i«l langer dan een minuut in de lucht biijft, dus bet t-chot te onzeker word*. Tarwy'i dnsdirec' geschutvuur a'.letn bruik baar is bij een hoek van nul tot vijfden graden, kan een mor ier gebruikt worden by een hoec van vijfenveertig tot vijfenzestig graden. De afstand, die by dezen laatsten aoek bereikt wordt, is ec'ittr niet de minimuaiafjtand waarvoor een mortier bruikbaar is, want als m»n na de grens der hoekgrootte bert-ik' te hebben, de krnitlading vernmdert of het projectiel zwaarder maakt, komt dit niet er, zoodat ook op kleiner f fit and efi et bereikt kan wo der. Daar de grootere afdtatden door allerlei bijkomstige oixnanwkeuriuheden Reen groote trefkans opleveren, is net 't beste mortieren te btmwen die sterk genoeg zy'n om de zwaarste proj ectielen over een middelmatige afstand voo.t te slingeren. Eau betrskiely k licht projectiel (het kleinste der mortier-projactielen in fi?. 2) wordt ge bruikt om het verst te schieteo. Dit projectiel, wegend ruim vierhonderd kilogram, wordt onder een ho-«k van 45 giaden opgeschoten en ongeveer 10 Kilometer ver geslingerd; ver groot men den hoek, dan kan men elke kortere afdtand 01 k beitrijkei>,*otdat,by een hoek van 65 graden de kleinste tf^and, n.l. bijna 8 Kilo meter, bereikt ie. Dit gebi-d van 8?10 Kilometer afstand heet de buitenste z&ie. aiert een oorlogschip dan wordt het op 10 K.M. afstand onder vuur genomen, en het blyfc onder vuur terwy'1 het nadert, daar de mortieren onder voortdurend grooter hoek omhoog schieten. Komt het schip binnen de 8 K.M., dan wordt het kleiner mortieroro. jec'iel verraiieen door het grootere («ie fig.2F), dat ruim 500 K.G. weegt en de kruit admg wordt z90veel verminderd, dat dit projectiel, als men onder een noak van 45 graden schiet, iets verder valt dan bij den hoogsten hoek voor het lichtere projectiel. Door den hoek te vergrooter, vermindert men den afstand tot ook hiervoor de binnenste grens der tweede ióae bereikt is. Dan wordt de krnit'adirg weer verminderd en by een hoek van 45 wordt da d-rde zone begonnen, eni. Zoo zyn er een stok of acht töien achter elkaar, waarbinnen men het naderend schip bestoken pelen schillen ia het stille ren en het blanke geb.ee! te roemen; (loe ond is het ventje gezien 1) Zwak is de Timmerman die zyn pijp aansteekt." Er zyn vele misteekeningen in, die niet te aanvaarden zijn. De funur is veel zwakker dan een vroege van Gogh, en toch doet ze aan de.ien denken. De een e hand is veel te klein; de armen zyn niet geconstrueerd naar hnnne verhoudingen, en, als dikwijls in het werk van den schilder, zeer kort. Vol lichtspel zyn de Twee slaapsters, kat en vrouw slapend. No. 22 De ets Het kind in de Wieg overtreft gemakkelijk de Siaapsters. In daze ets is dat onbeachryfoaar en toch den geest aandoend spel van lyner, dat ets verzamelaars steeds verhengt. Een deel van de verhengiog er-in gevonder, is wellicht dat het daimonisc'ie der ontroering er met den vinger op ca te wy'zen is in het, anders niet te beredeneeren spel, van sommige lijnen. In het licht-en-donker kunt ge tevens verwantschap met Rarabrandt weer vinden. Er is hier-op geen vorm die stoort, geen perspectivische plaatsing die hindert, zooals sommige dingen wel op Binnenhuis" (No. 21) doen. No 20 de Avondstond ia zwakker dan 19 het Zittend Meisje. Beide z'jn typische Israëls gevallen, maar niet tot ware beteekenis opgevoerd. Aangenamer ia de ets Kleine Jan", de jongen met de slaapmuts op, waar het iogriffen voor het byten der ly'nen met Inch te hand geschiedde. Da portretten van de vrouw van den schilder zyn noch ala licht-en-donker, noch als psycho logie merkvaardijr. No. 11, Kind in den Stoel, is verwant, ei sterk, met het schilderwerk van den zelfden tijd ('A e steen en etc.). Soms is het zwart van den in de schouw opgehangen pot te krachtig, en komt daardoor deze te veel n a ir voren. De 2 KatwykEche Oude Vrouw" behooren tot de zeker niet alleen in het werk van Israë's niet belangrijke etsen; weinig ia dit ook Huiswaarts", te wollig van diuk. No. 10 De wachtende vrouw met hst kind" staande achter het raam en ziende naar een landschap, heeft Het lichtEchip West-Hinder", dat in dea storm van 13 op 14 December j.l. door den hulpeloos rondJrijvenden zeelichter Mincie" werd aangevaren en met zyn 10 opvarenden oogenhlikkelijk zonk. Fig. 4 ZONBN VAN MORTIEKVUUH. De zwaarste kogel kan, door verandering der elevatie van 45 tot 65 graden, de zot,e l?2 bereiken; de lichtere kogel met geringere kruitlading erachter b reikt hoogttens (in de volgende zone) 3, dut nog iets verder (X K.M.) dan de kleinste afs'-and der- buitenste zone; tustchen 3 en 4 liggen nog verschillende andere zonen, en 5?6 is dj binnenste bereikbare zone voor de kleins'.e kruitlading (5 voor de kleinste en 6 voor de grootste elevatie). Fig. 1. DlKTEVEBSCHIL TU8SCHBN 7IJPANT8BB EN DEKPANTSSR BIJ EEN OOKLOQ88CHIP. Fig. 3. KOGELBANEN BIJ HOOGSTE, GEMIDDELDE IN LAAGSTE ELEVATIE, voor mortieren (ie 3 hooge banen) en gewoon geschut (de 3 lage banen). ca Daaco Fig. 2. MOKTIBR EN GBWOON GESCHUT. A en 6 geven het bngteverschil aan bij dezelfde loopmiddellijn. C en D geven het vertchil in btnoodigde kruitlading aan. E en F tijn de projectiekn voor het mortier. G het projectiel voor het gewone geschut. kan en daar de buitenste greru van elke zo ie iets verder ligt dan de binnenste grens der volgende ió:e, heeft men bij elk grensgabied tyd om de krnitladingen te vervangen door de zwakkere soort. In &t. 3 zyn da kogelbanen geteekend bij de grenshoeken voor mortieren en gewoon geschut, zoodat men duidelijk zien kan hoa by de mortieren de kogel van omhoog komt. In tig. 4 zy'n de kogelbanen geteekend voor de verschillende zonen van mortiervunr. Het lichte projectiel gaat op zijn verst naar l en op zyn minst ver naar 2. De buitenste :óie ligt dus tnsschen l en 2. Maar de volgende oje heeft als buitenste greus 3, die nog verder ligt dan 2, ent. Zoo is ook de eerste tó'.e ge teekend voor de allerzwakste kruitlading (van 5 tot 6), terwy'1 de binnenste grens der tweeda : ie (4) nog binnen da buitenste grens der eerste sö.e valt. Van l tot 6 is ean schip dus ste-ds oud<r vuur te houder, dus van 10 kilometer tot onge veer 2 kilometer. Op kleiner afstand kan men niet echibten daar het projectiel dan te weinig stabiel i*. Daar men de nrcd:ge correctietabellen bezit voor den toestand «an den dampkring, wind, beweging van het doel, enr. is men in staat se' f t ? 1 op grooten afstand een grcote trefl a :s te verkrijgen. By prot-fcemingen bleek dat b.v. op een afstand van 9 kilometer zelfs ze ven van de acht Echoten raak warer>, dus veelgnrstiger dan in bet geval van de kat, waarmee wy be gonnen zyo. Het fraaiste ia echter nog, dat het mortier geheel onzichtbaar opgesteld kan worden in een diepe kuil, en g durende het tchieten rnsichtbaar blijven kan, terwijl gewoon geschut wel verdekt kan opgeateld worden maar by het schieten toch boven de vestingwal even moet verschy'neu. De vijand wordt dus uit een geheel onzichtbaar punt aangevallen. Er moet natnurlyk ergena een obserratiepost opgeateld worden die de gegevens verzamelt, die gebruikt moeten worden by het vaststellen der hoekgrootte, kruitlading e. d. In fij. 5 is een photo afgebeeld van een mortier, staande op den bodem van het verborgen fort op het oogenblik, dat het projectiel den loop verlaat op weg naar den van hieruit ontichtbaren vijand. P. VAN OLST. B Fig. 5. EEN PBOJICTIEL VERLAAT HET MOBTIER. Opname in n vijfduizendste seconde. Di lichte vlek om den kogel bestaat uit krui tg at, dat langs den kogel in den loop ontsnapt is. De bovenrand vttoh'.t fort ligt gelijk met den bcganengrond.