30 Maart '13. No. 1866 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND VROUWENRUBRIEK IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHHIMIIIIIIIIIIIllllllllllllllllllllIIIIUMIIIIIIIIIIUIIIIIIIII Tentoonstelling De Vrouw 1813-1913" Als de Hollandsche hemel dezen zomer nu maar zijn kranen dicht houdt! Meerhuizen zal een heerlijke aanwinst zijn voor de Amsterdammers, als de traditioneele zoele zomer avonden, die onze groot-en overgrootmoeders kenden, ons nu ook eens ten deel vielen. De tuin van den Huize met zijn kronkelpaadjes en heesterboschjes, als de maan den Amstel verzilvert en tusschen de oude boomkruinen de sterren flonkeren Hoe zegt Hooft ook? Indien dit boschje klappen kon ..." Het deel 1813 belooft een alleraardigste uitgang voor moegewerkt Amsterdam. Op het terrein 1913 zal heel wat interessantste zien zijn. Nu was het nog een chaos, en van het Indische huis dat op eigen initiatief van Indische dames wordt gebouwd staat nog slechts een geraamte. Maar alles is belofte. Zoo de 'afdeeling Tuinbouw. In de expositie zaal zullen drie tijdelijke tentoonstellingen worden gehouden. De eerste, van 20 tot 25 Juni, zal inzendingen omvatten van vaas- en .bruidsbouquetten, van balconversieringen in bakken, en van tafelversieringen voor 10 personen ... Toen ik rondkeek langs de kale grijze muren lachte de zon en tooverde juweelen uit het ruwe cement. Als de bloemen daar geuren en de wanden verdwenen zijn achter .weelde van groen ... o hemel, bespaar ons uw waterovervïoed! Achter de zaal bestemd voor tuinbouw, is nog een stuk grond aan deze afdeeling toebedeeld. Daar zal men een kippenbroederij zien en een broedmachine, bijenteelt, en tuinbouw in werking. Het is te hopen dat het plan, meisjes en vrouwen hier aan den arbeid te zetten, te verwezenlijken blijkt. In tegenstelling met den tuin 1813 is de aanleg van het .terrein 1913 geheel recht lijnig. Een terras van tegels belooft heel mooi te doen tusschen de breede bloemenranden. Op het sportterrein zullen meisjes en vrouwen, leden van gymnastiekverenigingen en -clubs, oefeningeu kunnen uitvoeren. Als nu maar velen zich opgeven! En ook... als alle winkels in de winkelgalerij maar gevuld zijn... De verschillende zalen zijn nu nog ledig, en gelijken allen op elkaar. Doch op veel plaatsen daarbuiten wordt hard gewerkt. En wat in het atelier van mejuffr. Baanders wordt tot stand gebracht is wel het nader bekijken waard. Ik bedoel de schilderingen van de afdeeling Statistiek. De voornaamste statistische gegevens, die op de vrouw betrekking hebben, zijn door het statistisch bureau der gemeente verstrekt, door eenige vrouwen van smaak en talent weergegeven op eene wijze, die ieder lust zou doen krijgen in dit taaie vak. Als de schilderingen, mooi van kleur, duidelijk van teekening, aan de wanden van de tentoon stellingszalen hangen, zal menigeen die nooit een graphische voorstelling onder het oog krijgt, blijven staan, aangetrokken door de fijne kleurencombinatie, en gaan aflezen en vragen stellen. Dit mooie werk kan heel suggestief werken. De weegschaal die aan de zijde der jongens even overhelt; de meer dere sterfte onder jonge kinderen van het manlijk geslacht in vergelijking met die van het vrouwelijke, al die feiten, altijd van het hoogste belang, nu zóweergegeven dat zij de aandacht moéten hebben van ieder die passeert. Door alle jaren heen stijgt de sterftelijn van kinderen beneden l jaar, jon gens of meisjes, in heete maanden. De zomer van 1911 blijkt fataal te zijn geweest. Men ziet de sterfte op het platteland onder volwassenen nu vrijwel gelijk blij ven, terwijl die in de groote steden, waar de hygiëne zoo veel verbeterd is, sterk af neemt. Geboorte en kindersterfte zijn hier gemakkelijk te vergelijken. Het aantal on echte geboorten neemt sterk af; is onze tijd dan toch niet zoo onzedelijk als beweerd IIIIIIIIIIIIIMIIIMIHIIIIilllllllHImilllHllflIlHlllimtMIIIIHtHIIIIHIIIIIIIIM UIT DE NA TUUR HlllllllllllllllllllllllHIIIMIIMIUIIIIIIIUIIMMlIlMIIIIIIIMIIIIIHIIIIIIIinMIII DXIX Parthenogenese In mijn vorig opstel vertelde ik, dat in het insectarium van Artis eindelijk eens, onder de talrijke wijfjes, n mannetje uit de eieren van het wandelend blad, Phyllium, was verschenen. Dit deed een lezer vragen, hoe dit kan, daar toch voor de voortplanting evengoed mannetjes noodig zijn als wijfjes. Waar anders kwamen de eieren vandaan, waaruit die bedoelde wijfjes ontstonden?" In het algemeen is het zeker waar, dat voor de voortplanting wijfjes alleen onvol doende zijn, maar er zijn uitzonderingen. Het aantal diersoorten en tegenwoordig ook planten waar een voortplanting zon der bevruchting mogelijk blijkt te zijn, neemt nog steeds toe. Een algemeen bekend geval, dat ieder die wil, kan nagaan, is de eenzijdige voortplanting bij de bladluizen; en wie een aqua rium bezit, kan het verschijnsel waarnemen bij de noogige watervlooien: daphnia en cy clops. In het voorjaar ziet ge hier en daar een enkele groote, over winterde bladluis op uw uitbot tende rozen of uw gestekte ge raniums verschijnen; of anders een paar kleine, pas uit eieren ontstaan. Laat ge die rustig zit ten, dan bemerkt ge den volgen den dag vlak achter de eerste, de permoeder, een of twee andere kleinere zitten, die kalm hun zuigsnuit in de bladnerf steken; en nu gaat het steeds zoo door; telkens komen er achter de vorige weer nieuwe te zitten; op warme dagen, kan het ge beuren, dat ge in weinige uren een heel rijtje, van groot tot klein, in afdalende reeks, een trap der jeugd" ziet geboren worden; ook straalt er rechts of links uit de rij een tweede reeks, die een andere nerf van het blad volgt. De oermoeder leeft dan in den regel nog en kan weer een tweede serie nakomelingen geven, daarna eerst sterft het wijfje; maar de progenituur gaat voort met ver schijnen. wordt? Wat worden vrouwen veel ouder dan mannen! De huwelijkskansen der vrouwen op ver schillenden leeftijd... of daar niet menig oog tersluiks een reeds bedenkelijk hoog leeftijdscijfer zal zoeken en angstig nagaan of de kanslijn d£n reeds sterk omlaag loopt...? En dan de huwelijkskansen in 't algemeen, van 1840 af tot nu toe... Was 1885 zoo'n slecht jaar, finantieel, dat die lijn daar zoo daalt ? Of was er toen een begin, in den kiem gestuit, van roerigheid onder de vrouwen, van opstandigheid, waar door het sterkere" geslacht werd afge schrikt ? En nu... als een biiksemflits schiet de lijn omlaag! Wat moet er van ons,arme vrouwen, worden, als dit zoo voortgaat? Of staat ons na dezen afgrond een loodrecht oprijzende bergwand te wachten ? De afdeeling statistiek op de tentoonstel ling. De Vrouw" zal velen heel wat kunnen leeren ... en misschien veler rust verstoren! Mr. FLORENCE YZENHOED QREVELINK Tutti Frutti De Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht heeft 19 jaar lang, zich strikt neutraal houdend, op gematigde wijze gewerkt. Nog blijft zij dat principe handhaven en spreekt zich niet uit welk en hoedanig kiesrecht door de vrouwen verlangd wordt, opdat vrouwen van alle gezindheid zich onder haar vaandel kunnen scharen. Maar nu deze rechtsche Regeering haar ontwerp tot Grondwetsher ziening heeft ingediend en daarin alle vrouwen negeert, nu is zij het zelf die de Vereeniging dwingt haar hulp en heil te gaan zoeken bij de vrijzinnige partijen. Het is tenminste te hopen, dat de vrouwen eindelijk zullen leeren inzien, dat het uit moet zijn met dat soort neutraliteit, welke lauwheid insluit; maar dat zij zich nu moeten uitspreken en dat zij moeten medehelpen, zullen de rechten der vrouw en moeder ooit erkend worden. De Nederlandsche studenten hebben een oproep gericht tot hunne collega's aller lan den, om ter gelegenheid van de opening van het Vredespaleis in Holland bijeen te komen. Niet om deftig te congressen", maar om door bijeenkomsten, waar allerlei vraagstukken kunnen besproken worden, en door feestelijkheden gelegenheid te geven tot onderlinge kennismaking en waardeering. Naar eerst verluidde, waren de meisjes studenten uitgesloten, omdat men vreesde, dat er uit Engeland .... suffragettes zouden komen! Gelukkig bleek dit bericht onwaar en de vrouwelijke studenten helpen nu mede aan de voorbereiding. N. MANSFELDT?DE WIT HUBERTS * * * Punt-dichten Teekeningen van Ton van Tast \ Ik heb, zei een dame, nog nooit van m'n leven Iemand 'n steek onder water gegeven; Maar onlangs, toen'k mij in't gedrang bevond, Gaf ik wel menig steekje boven den grond. Hierbij kan van bevruchting in het geheel geen sprake meer zijn; het eerste wijfje kreeg een jong, en dit weer een, en zoo voort. De mogelijkheid bestaat, dat de het eerst ontdekte wijfjes-bladluis in 't voorafgaand najaar al bevruchte eieren bij zich droeg, want op het eind van het zomer-seizoen komen de mannetjes te voorschijn. Het ge val ligt zoo; bij de bladluizen worden jon gen geboren, die niet uit bevruchte eieren ontstaan zijn, maar zonder copulatie uit het lichaam der moeder voortkomen, om zoo te zeggen, als n boomtak uit een andere, of zooals de nieuwe bloembol, uit een klister of knop op de oude groeit. Dit verschijnsel, dat aan geen redelijken twijfel meer onder hevig is, draagt in de biologie den naam van parthenogenesis, letterlijk vertaald: het maagdelijk geboren worden. Ook bij de honingbijen, die ook in dit opzicht te denken gaven en daarom al van Wandelend blad, levend in het Insectarium van Artis. Links het mannetje. Onderaan ei en pasgeboren larve. Waarom nu toch zoo'n groot misbaar? Schuilt in zoo'n punt dan zó'n groot gevaar? Mij dacht: een vrouwentong, hoe klein, Kan veel scherper en boosaardiger zijn. GRAFSCHRIFT Hoewel de juffrouw, die hieronder rust, In d'r leven nooit 'n man heeft gekust* Kan ze er niettemin op stoffen, Menigen man te hebben getroffen. R'dam, 19/3 '13 WILLY WINZEN * * Allerlei Paaschei A propos van paascheieren ... ik zag dezer dagen bij toeval eenige zeer kostbare rari teiten op dit gebied verrneld. Het eerste dezer precieuse paascheieren was er een van wit email, dat een Duitsche prins aan zijn aangebedene zond, een prinses van Salm-Salm of zooiets. Ze was zeer ver ontwaardigd over dit geschenk en smeet van boosheid het emaille ei door de kamer. Maar de prins had blijkbaar een goeden psychologischen kijk op z'n liefje gehad, en deze uitval van drift was juist wat het ei noodig had: het sprong in twee helften uit een en uit de witte doppen kwam een kleiner ei van zilver te voorschijn. Prinsesje, nu aandachtig geworden, raapte het blinkende eitje op, en toen ze, het aan alle kanten bekijkende, bij toeval op een veertje had ge drukt, sprong ook het zilveren doosje open, dat een gouden eitje bleek te bevatten, en toen ook dit kostbare omhulsel voor een zachten vingerdruk gezwicht was, kwam er een buitengewoon prachtige broche te voor schijn, een koningskroon van robijnen, waar onder in schitterende brillantjes haar naam prijkte. De gracieuse jonge vorst legde op deze bizonder fijne wijze zijn kroon aan de voeten der aangebedene, die zich niet lang bedacht, maar de prachtige kroon en het goede hart aanvaardde. * * * Levende waar Zonderlinger dan dit eerste was een ander prinselijk ei, dat een Oostenrijksche groot hertog schonk aan een actrice,, die voor Z. K. H. een bizondere charme had. Hij vroeg de jonge dame eersten paaschmorgen in zijn hotel te Weenen op de lunch. Tot verwondering van de tooneelspeelster kwamen er evenwel geen eieren op tafel en schertsend merkte zij dit op... De prins glimlachte ondeugend en zei: Fraulein M., als u lust hebt zullen we tot nagerecht in den tuin een eitje gaan pellen. Meteen bood hij haar zijn arm aan en bracht haar door de breede openstaande deuren op het bordes, dat uitzag op het park, en daar lag opeens het reusachtigste paaschei voor haar, dat ze nog ooit gezien had. Het oudsher op dit punt bestudeerd en onder zocht werden, komt iets dergelijks voor, maar geheel hetzelfde geval is het toch niet. Immers hier is het steeds dezelfde moer" of koningin, die eieren legt; weliswaar eenige jaren lang, maar ze is toch ns bevrucht. Zoolang men nog meende, dat voor het bevruchten van eieren per se een copulatie moest plaats grijpen, bleef dit een raadsel; maar toen verschillende gevallen bekend werden, waarbij het mannelijk sperma door het wijfje langen tijd bewaard kon blijven, zonder dat het zijn bevruch tende kracht verloor, bleek het, dat dit ook bij de koningin der honingbijen het geval is. Zij ontvangt namelijk bij de paringsvlucht, als zij door een dar (een mannetje) wordt bevrucht, de spermatozoïden in een blaasje of zakje: het rcceptaculum semini. Daarbij worden geen eieren bevrucht; eerst later, wanneer de eieren bij het leggen het receptaculum passeeren, dringt een spermatozoon in het ei, en uit dit ei, al is het n of twee jaar na de copulatie, ontstaat de jonge werkbij; het is mogelijk, of wel zoo goed als zeker, dat de eieren van de koningin eerst ontstonden op de eierstokken, lang na dat het receptaculum gevuld werd; toch kan hierbij niet gesproken worden van een maagdelijke voortplanting; er heeft nl. vereeniging plaats van een mannelijke met een vrouwelijke kern, de beide kiemcellén zijn in functie getreden, al liggen copulatie en bevruchting, wat den tijd betreft, ver uit een. Dit bijzonder geval van bevruchting is volstrekt niet zeldzaam in het dierenrijk; ook waar geen duidelijk receptaculum is aangetoond, kan er een aanzienlijke tijdruimte liggen tusschen de beide dierlijke verrichtin gen, het copuleeren en de vereeniging van eicel met spermacel of de eigenlijke bevruch ting. In het algemeen is voor dit vereenigen tijd noodig; bij de planten: zooveel als de spermatozoiden uit de stuifmeelkorrel noodig hebben om, om den stijl heen, het eitje in het vruchtbeginsel te bereiken. Maar bij de honingbij komt toch zeer waarschijnlijk ook ware parthenogenese voor; namelijk wanneer uit de eieren der koningin geen werkbijen noch koninginnen, maar darren of mannetjes ontstaan. Alge meen wordt tegenwoordig aangenomen, dat dit gebeurt, wanneer de koningin haar ei laat passeeren, zonder dat de spermatozoïden uit het receptaculum het bereiken kunnen. Het schijnt zelfs, dat zij dit al naar de behoefte van den bijenstaat, dus in zooverre willekeurig, kan doen; al is het haast onge looflijk, het moet wel zoo iets zijn; ofschoon LIBERTY GEÏLLUSTREERDE CATALOGUS FRANCO NIEUWE MODELLEN JAPONNEN BLOUSES KIHDERKLEEDII1G JAPOM VAM WOOLCRAPE EM VEST VAN BEDRUKTE TYRIANSILK Fu METZ&G EENICE VERTEGENWOORDIGERS IN NEDERLAND AMSTERDAM s C RAVEN H AC E HiiiiiiiiHiiiiiiiiiiimMiimiiui was vijf meter lang, drie meter hoog en geheel met roode harten beschilderd. Mag ik u uitnoodigen," zei de prins, het kopje eraf te slaan ?" en meteen gaf hij haar een groot houten mes, waarmee zij een flinken tik tegen het reuzenei gaf. Half tot haar schrik viel dit plotseling uiteen, en vór haar stond een fraaie kleine Victoria met twee trappe lende ponies en met een groom in chique, vor stelijke livrei op den bok.... Ge begrijpt, hoe verrukt het dametje was, over dit ver rassende paaschei. Se non vero, ben trovato... Ik heb het niet bijgewoond maar't werd me verteld. Wonder De telephoon niet waar, dat is al iets van de tijden van olim, dat is voor niemand onzer iets, nieuws meer, dat is al zoo oud als de weg van Kralingen!... Och, och, wat leven we snel tegenwoordig !... Weet ge hoe lang het geleden is, dat het eerste particuliere telephoontoestel geplaatst werd?... Dat was in 't jaar 1878 en dus voor 35 jaar. Deze eerste telephoon werd aangelegd. in het paleis der tegenwoordige Koningin moeder van Engeland, die toen nog Prinses van Wales heette, en verbond de kinderkamer met het boudoir der vorstin. Ze werd ver vaardigd door een ingenieur aan boord van een Engelsch oorlogschip en door heel En geland vertelde men elkaar met veel ophef van dit wonder der laatste dagen.... En nu ... mijn baby, vijf jaar, staat voor de telephoon te Amsterdam en belt, of 't de het natuurlijk wel een onbewuste of instinct matige daad moet zijn. Dan is er dus in dit geval weer wel parthenogenesis. Een ander feit uit het bijenleven pleit voor de juistheid van de bovengenoemde verklaring. Wanneer de korf moerloos wordt, of de koningin onvruchtbaar, kunnen ook de jonge werksters eieren gaan leggen; dit nu zijn, wat de ge slachtsorganen betreft, onvolkomen wijfjes; bevruchting moet, op anatomische gronden, onmogelijk worden geacht, en toch ontstaan uit deze onbevruchte eieren weer bijen; doch uitsluitend mannetjes, nooit wijfjes. De iemkers noemen dit verschijnsel het vormen van darrenbroed". Het moet een parthenogenetische voortplanting zijn. Wat er dan met zulke dieren-eieren, die, hoewel onbevrucht, toch tot een levend wezen kunnen worden, gebeurt, zal wel ongeveer het zelfde zijn, als wat met de zoogenaamde broedknoppen bij mossen en vele hoogere planten geschiedt. Het ei zelf moet dan als een knop beschouwd worden, die onder bepaalde omstandigheden tot een individu uitgroeit. Theoretisch is de mogelijkheid hiervan in het algemeen bij alle eierenvoortbrengende planten en dieren niet te betwisten. Elke kiemcel bevat immers alle pangenen of alle oerdeeltjes, die de gezamenlijke eigenschap pen van het individu bevatten, hoe samen gesteld dit individu mag zijn. Doch tot de ontwikkeling moet de stoot gegeven worden. De bijvoeging van de kiemcelinhoud van een individu van het andere geslacht heeft in de eerste plaats de beteekenis van de prikkel, die de kiemkrachten in de kiem cel besloten, in werking stelt; die als het ware de spanning, welke de ontwikkeling tegengaat, opheft. De Duitschers hebben hiervoor het goede woord auslösen; ik weet er geen goed equivalent voor. Ontketenen is te reëel en te figuurlijk; ontpallen? Het is door vernuftig uitgedachte experi menten gebleken, dat soms ook de mannelijke kiem-kern alleen al, zonder in aanraking te komen met vrouwelijke elementen, dooreen anderen prikkel tot ontwikkeling gebracht kan worden; zoo bij zeeëgeleieren. Het verschijnsel van de ware partheno genese, waar dus een geheel rijp en normaal gevormd vrouwelijk dieren-ei, zonder be vruchting, tot een volkomen goed ontwikkeld individu kan uitgroeien, kan verklaard worden door aan te nemen, dat de prikkel tot ont wikkeling van dit ei, de auslösung, bij sommige diersoorten f overbodig is, f dat iets anders dan sperma die taak kan over nemen. Scherpzinnige proeven zijn hiertoe gewoonste zaak van de wereld is, haar groot vader op te Utrecht, om hem goeden nacht te zeggen.... En baby verbaast zich daar volstrekt niet over en zal wellicht in haar heele leven dit wonder der moderne techniek nooit meer een wonder vinden. Volhardend Wie wil 't niet gelooven, dat Andrew Carnegie, de goedgeefsche milliardair, dagelijks honderden bedelbrieven ontvangt, en dat hij al deze epistels ongelezen ter zijde legt, en naar de papiermand verwijst. Zijn particuliere secretaris heeft het er druk mee Onlangs schonk de Amerikaan 500 pond sterling voor het orgelfonds eener kerk in zekere groote Engelsche stad. En toen de administrateur der kerkelijke geldmiddelen deze blijde mare aan het kerk bestuur mededeelde, vertelde hij tevens, op welke listige wijze hij dit resultaat verkregen had. Hij had (de gewoonte van Carnegie kennende) gedurende twee jaar elke week een brief gezonden aan den staalkoning, en op deze wijze was het hem eindelijk gelukt opgemerkt te worden te midden dier menigte van paperassen. De secretaris had erg gekregen in die periodiek verschijnende, gelijkvormige en gelijkluidende brieven en ... de aanhouder had gewonnen. ALLEGRA IIIIIIIMIIIIIItllllllllllllllllllltlllllllll Oudere larve. Een poot was verloren gegaan, en regenereert. genomen, en het schijnt, dat zoo wel een schok of stoot, als enkele chemische stoffen den ban kunnen verbreken, die het gevormde ei tot werkeloosheid dwong. Iets dergelijks, als bij bladluizen, gebeurt nu ook bij de Wandelende Takken"en andere insecten uit de zelfde groep. Hoe het komt, dat bij de bijen uit onbe vruchte eieren al leen mannetjes ontstaan, daaren tegen bij de blad luizen en mantiden wijfjes, is, voor zoo ver ik weet, niet verklaard; de geheele differentieering der geslachten is trouwens nog een groot raad sel, wat de oorzaken er van betreft. Nog moeilijker is het, iets te bedenken, dat een verklaring zou kunnen geven voor het feit, dat zoo lang achtereen parthenogenetisch wijfjes ontstaan en eindelijk mannetjes, in massa of, zooals in het onderhavig geval, als uitzondering. Onder de hoogere planten is de paarde bloem het klassieke voorbeeld van partheno genesis geworden. Wanneer ge bij een nauwelijks ontloken paardebloem de be stuiving belet, door de einden der talrijke bloemen en daarmee stempels en helm knoppen af te knippen, zullen er toch rijpe, kiemkrachtige zaden gevormd worden, juist alsof de castratie niet was geschied. Het microscopisch onderzoek heeft aangetoond, dat er ook bij normale bloemen nooit be vruchting geschiedt. Toch wordt hierbij tegenwoordig niet meer gesproken van echte parthenogenesis. Het is zoo goed als zeker, dat in de meeste dezer gevallen, in het geheel geen ware eieren aangezet worden, maar dat er in plaats van het eitje een knop ontstaat, die dadelijk tot een geheelen plant gaat uitgroeien. Dit verschijnsel heet nu apogamie. De vorming van de zaad- en vruchtwanden en van het pluis, heeft op de gewone wijze plaats; zoodat niemand aan vrucht of zaad kan zien, dat die op een abnormale wijze ontstaan zijn. E. HEIMANS