N°. 1872 Zondag U Mei 1913 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Mr. H. P. L. WIESSINQ Abonnement per 3 maanden /1.50, f r. p. post / 1.65 Voor Indië per jaar, bij vooruitbetaling , mail , 10. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar ..... 0.125 UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF KEIZERSGRACHT 333, AMSTERDAM Advertentiën van 1?5 regels/1.25, elke regel meer . . Advertentiën op de finantieele- en kunstpagina, per regel Reclames, per regel ?035 .030 .0.40 INHOUD iiitiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiitniiiiiiiiit Blz. l: * * Sarekat Islam, Een grooter gevaar voor onze Koloniën dan de Chineesche beweging. Openbaar Onder wijs j kinderen tegen hun ouders opgezet door de R. K. geestelijkheid. Mr. J. A. Levy over de Broederschap van Notaris sen en zijn optreden tegen den heer Van Dalsum te Hulst. 2: Feuilleton door J. Huizing. Frans Coenen over Frans Erens, naturalisme en catholiciteit. 3: Ingezonden: Frans Bastiaanse over dr. J. B. Schepers. 5: J. H. R.: de Vrouw 1813?1913. Allegra. E. Heimans: Snel botten. 6: Van den Eeckhojt over Gaston Latouche. 7: J. D. C. van Dokkum: Pinksterfeesten. AlbertinedeHaas: Namaak oud-Delftsch. Fransche grafschriften. C. W. H. Verster over 't gemutileerde beeld van Schaepman te Rijsenburg. M. C. over Christiaan Timmner. 8: Charivari. '?W: Fin. Kroniek door v. d. M. [11: Vermogensbelasting door v. d. S. Ingezonden : Red. Nosokómos over het externaat van verpleegsters. K. over Brievengaarders. 13: Schaakspel door Rud. Loman. Damspel door J. de Haas. ?G&I&* 55^ *-?<??' * f»Bijvoegsel Svans'Johan Braakensiek : De politici in training. IIIMHIIIIIHIIIIIMIIMIIIIIIIIIIIIlnlIllllllHinillllHIIMIMIIIIIUnillllllMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMMIIIIIIIIIItllllllllMIIMIIIIIIIIIIIIIIIIkllllllllllllllllllllllllltllllllllllllHIIIIIIIIIIIMIIIIIIIMIIIIIMIIIIIIintlllllll Joh. Braakensiek op het bijvoegsel van de Amst., Wbl. v. Ned., van 26 Nov. 1911 BLIJDE BOODSCHAP AAN DR. KUYPER IN 1915 Broeder Excellentie, wij hebben het genoegen u te komen vertellen, dat door uw poging tot kerstening, Indië voor Nederland verloren is, maar wij met ons negenen voor den Hemel behouden! , DE SAREKAT ISLAM" Een ieder, die wel eens wat dieper geneusd heeft in de geschiedenis der wereld dan tot de oppervlakte der dingen, weet nu al zoo langzamerhand wel, dat, als de tijden vol en rijp zijn, de meest conservatieve, en zelfs ook pp godsdien stig gebied de meest fanatieke maatre gelen de gevolgen hebben, die men er juist door dacht te ontgaan. Zóheeft, gelijk de heer Henri Borel onlangs in het Indisch Genootschap" gedemonstreerd heeft, de kortzichtige, bekrompen onderwijs-politiek van Mr. Pott (waarvoor deze dan ook indertijd behoorlijk met een Leeuw gedecoreerd is), die ten doel had, de jong-Chineesche beweging in Ned.-Indië den kop finaal in te drukken, precies het tegenoverge stelde effect gehad, n.l. een vél feller actie dier beweging, met een hatelijk karakter, dat het niet had behoeven te hebben zónder die politiek.. De heer Borel had er bij kunnen zeggen, dat de heer Abendanon, de groote Chineezenhater, die alle Chineezen uit de binnen landen zou willen verwijderen, en die er steeds fel tegen was, dat Chineezen Nederlandsch zouden spreken, eigenlijk een der Urheber" van deze Chineesche beweging geweest is. En zóis ook de Sarekat Islam" in haar ontstaan eene reactie op de kerstenings-politiek van den gouverneur-gene raal Idenburg, eene reactie, zeggen wij er bij, die in de strooming der tijden lag, anders zou zij zich niet geuit hebben. Indien de heer Idenburg zijn geheele leven gewacht had op het meestjnoodlottige, het meest ongeschikte moment om zijne kerstenings-politiek zóte be ginnen, dat zij pnmiddelijk een hoogst gevaarlijke opleving en reactie van den Islam zou tengevolge hebben, zoo had hij er geen béter kunnen uitkiezen dan toen hij zijn drijven begon. En, hoe onaangenaam hij het ook moge vinden, het is een ontegenspreekbaar feit, dat de rechtzinniggeloovige broeder" Idenburg door zijn onhandig, fanatiek kerstenings-optreden eigenlijk de Urheber" is van de Sarekat Islam".... Déze verdienste, zij het ook eene averechtsche, en misschien tevens 's mans nige, zal het nageslacht dezen, op een noodlottig oogenblik aangestelden, Gégé" niet kunnen onthouden. Indien wij den blik richten naar Japan, en naar China, en tevens naar de Chineesche beweging in Ned. Indië, zoo zien we het merkwaardige feit, dat de handel" daar van 't begin afaan gebruikt is als dek mantel voor politiek, en dat economische handelsverenigingen" er ook steeds ge bruikt zijn als dekmantels voor vél serieuzer en vèrgaander associaties, met een geheimen politieken ondergrond. Dit kunstje is door de Sarekat Islam" van de Chineezen behoorlijk afgekeken. De verschillende afdeelingen en onder-afdeelingen van deze Vereeniging zouden o. a. de economische opheffing van den inlander ten doel hebben, en hem willen onttrekken aan den economischen druk van de Chineezen. Gedeeltelijk is dit ook zoo, zooals gedeeltelijk de Chineesche handelsverenigingen" zich ook met de economische belangen van den Chineeschen handel bemoeien. Maar dit betrek kelijk kleine gedeelte voor het geheel houden, zou een blunder zijn, te breed om te omvatten. Er zijn zelfs Indische tinnengieters geweest, die deze Sarekat Islam" een heerlijke uitkomst hebben ge noemd om er de woelige Chineezen mede gebreideld te houden, en hun een toon of wat lager te doen zingen! O sancta In dische simplicitas! Maar wij zeggen het volgende, en wij rekenen het een plicht te verklaren, dat wij hierbij hebben geput uit bronnen, die in de geheimste lagen van de Javaansche elite-wereld vloeien: De Sarekat Islam, zoo ze niet in de gewenschte banen van veiligheid geleid wordt, en zoo niet onmiddelijk een einde gemaakt wordt aan de verderfelijke kerstenings-potltiek van een man, die op een preekstoel in een orthodoxe gemeente op het Hollandsche platteland, maar niet pp den Buitenzorgscherj troon" (!!) thuishoort, zal een zorg baren gaan en een gevaar voor onze koloniën opleveren, waarbij de Chineesche beweging kinderspel zal gaan gelijken. Een onzer vrienden uit Indië, een man van diep-doprgronden, en diedejavaansche bevolking in Indië kent als gén ander, schreef ons onlangs: De toe standen spitsen zich hier steeds meer toe. De Sarekat Islam" wordt een grooter gevaar, dan men wel denkt, temeer door de domheid en onwetendheid der menigte, wrange vrucht van ons niet-ontwikkelensysteem. Er zullen heel gauw groote dingen moeten gedaan worden om te doen zien, dat de regeering de ontwikkelingsen unificatie-idee heeft gegrepen, en de noodige leiding geven wil om moeilijk heden te voorkomen, die zich nu al laten voorzien. 1*8?.-*»-' Dat deze groote dingen perse niet zullen gedaan worden onder een gouver neur-generaal die, blind voor den geest der tijden, met vuur speelt, want, die door zijne kerstenings-politiek het fana tisme van den Islam als 't ware stelsel matig tracht te ontketenen, ligt voor de hand. Zulk een man is onschatbaar in een preekgestoelte, voor eene kleine, doleerende gemeente in een Hollandschen provincie-hoek, maar op den Buitenzorgschen troon is hij een koloniaal gevaar, dat ten spoedigste Behoort verwijderd te worden, willen wij onze schoone koloniën behouden. Indien blunders, zoo als in 1912 tegenover de Chineesche be weging in Indië begaan zijn, zich herhalen eenige malen tegenover de jong'Javaansche beweging van de Sarekat Islam", duizendmaal ernstiger in de toekomst dan de Chineesche, zoo zal de ellende niet zijn te overzien. Het is eigenaardig, in de Javasche Courant" het officieele verslag te lezen van de audiëntie, onlangs, den 29 Maart 1.1., door den Gouverneur-Generaal aan hoofdleiders der Sarekat Islam" gegeven. De G. G. zeide bij die gelegenheid o.a. dat de S. I." streeft naar: hetzelfde waarnaar ook het Gouvernement streeft, n.l. geestelijke en stoffelijke verheffing van de bevolking, bevordering van haar geestelijke ontwikkeling en van haar stoffelijke welvaart." Dit klinkt wel zeer fraai. Maar, vraagt de nuchtere mensch zich af, als het gouvernement voor die belangen zoo ijverig en trouw zorgde, waartoe was het dan noodig, dat de S. I." zich daar nog eens apart ging voorspannen? Het geval hier is echter weer eenigszins analoog met dat der Chineesche vereenigingen! Toen de N. I. Regeering eindelijk inzag, dat het hiermede ernst was, had zij opeens precies hetzelfde doel als die Chineesche vereenigingen, n.l. opheffing en verlichting van de Chineezen! Vol strekt niet door den nood gedwongen deed de Regeering toen concessies en ging zij voor onderwijs van Chineezen zorgen! Ze had enkel maar hetzelfde doel." Alleen, als die Chineesche ver eenigingen zich er niet vór hadden ge spannen, zou de Regeering per ongeluk dat doel ergens verloren en vergeten zijn. Als men nu in de Javasche Ct." het ver slag dier audiëntie leest, zal men getroffen worden door het feit, dat bij dat onder houd het woord godsdienst" niet ge noemd is. En toch hebben n de G. G. n de Sarekat-Islammers zér goed geweten, dat juist de godsdienst-kwestie een der groote hoofdfactoren in deze vereenigingsbeweging is. Op alle plaatsen en plaatsjes, waar telkens afdeelingen der S. I." op-gericht worden (tot zelfs in Bali toe), is het godsdienstig leven en het bezoek aan de missigits toegenomen. De indische pers heeft hier herhaaldelijk op gewezen. Wij lazen uit een Buitenzorgsche corres pondentie in het Soerabaiasch Handels blad" over de oprichting van een S. I." aldaar: Personen, die den inlandergoed kennen deelden mij mede, dat de op richting dezer vereeniging het gevolg is van de passer- en Zondags-circulaires, en van de vrees, dat de Regeering de inlandsche bevolking wil kerstenen. Alleen belijders van den Islam worden aan genomen". Wij zijn van oordeel, dat, naast de poli tieke en de godsdienstige, ook de econo mische factor een overwegende is geweest, maar dat de godsdienstige op dit oogen blik een zér groote is, en dat de kerste nings-politiek den onmiddelijken stoot tot de eerste S. I."-actie geleverd heeft staat voor ons boven twijfel. Zoodat, gelijk wij reeds zeiden, die Christelijke propaganda juist de oorzaak is geworden van een verhoogd Islamitiesch godsdienstleven. De ontwikkelde, zeer intelligente leiders der S. I." weten k wel, wat de G. G. Idenburg onder bevordering van geeste lijke ontwikkeling" verstaat, en wat zij er onder verstaan. Voor den G. G., den man der coalitie en der anti-these, den leerling en trouwe volgeling van den met godsdienst politiseerenden Abraham Kuyper, kan het ten slotte slechts beteekenen kerstening". Maar hiervoor juist past de S. I." Zoodat op die audiëntie zeker wel zér wijze en ware woorden door den G. G. gesproken zijn, welker beteekeniswij niet willen verkleinen, maar zoodat tevens het momenteel belangrijkste met struisvogelwijsheid op deze confe rentie ontweken is: de godsdienst kwestie. Er zou een interessante studie te schrijven zijn over het causale verband tusschen de jong-Chineesche beweging en deze jong-Javaansche. Een der toen onvoorziene gevolgen van de averecht sche, Pott-sche onderwijs-politiek, culmineerend in de Hollandsch-Chineesche scholen" is b.v. geweest, dat de inlanders daarna k overal zijn gaan roepen om Hollandsch-Javaansche scholen, en een antecedent ten opzichte der Javanen is gesteld, dat toen allerminst in de be doeling van den heer Pott kan hebben gelegen. Het solidariteits-gevoel", het boycotten" en andere schoone zaken hebben de Javanen k van de Chinee zen afgekeken. Alleen het godsdienstig element is geheel apart Javaansch. (In het doel der vereeniging, zooals deze bv. te Soerabaia is opgericht, staat, vol gens hare statuten, na drie artikelen over handel", als 4e artikel : De bevordering van den Islam en tegengang van hier omtrent bestaande verkeerde begrippen). Wat er van de S. I." en haar toenemenden invloed op den Javaan worden zal, is nu nog niet met absolute zeker heid te voorspellen. Veel hangt in dezen af van het beleid van de bestuurs- en politie-hoofden en van de N.-I. Regeering. Ontkend is ten stelligste, dat zij eene politieke" vereeniging zijn zou. Het is mogelijk, maar met het slechte beleid, dat in Indië gevoerd wordt, moet zij het wórden, als zij het nog niet is. Raden Demar Said Tjokroaminoto sprak op 25 Januari 1.1. te Soerabaia op de door duizenden inlanders bezochte openluchtmeeting der Vereeniging: Broe ders, de Javaan begint te ontwaken en wanneer een volk ontwaakt is geen macht ter wereld in staat dit ontwakingsproces tegen te gaan." De heer Wignjodarmodjo sprak: De Inlander heeft ook rechten en die moeten geëerbiedigd worden en voor zijn rechten komt hij nu op." Als in dergelijke woorden, bij slecht beleid geen politiek gevaar voor de toe komst ligt, dan hebben wij het al zér i mis De gezagsopvatting, die tot nu toe ! voor de ne-noodige werd gehouden en door Idenburg wordt gehuldigd, en 1 die doorj den heer Borel laatst m het Indisch Genootschap" is genoemd het gezag van den hoed van Gessier," dat gezag" is het groote gevaar. Het nieuwe gezag, dat de rede en het recht tot uit gangspunt heeft, behoort elk verwaten idee van superioriteit van ras of huids kleur uit te sluiten, en moet aansturen pp associatie en unificatie. Deze beide liggen in den geest der tijden, op den weg der wereldrevolutie, welke zich thans op gansch den aardbodem aan het vol trekken is. Wordt dit uit het oog verloren, dan zien wij in de S. I." voor de toekomst een gevaar, waarvan de omvang niet te groot kan worden geschat. Deze be weging kan en mag niet, als tot nu toe de Chineesche, buiten beleidvolle, des kundige leiding blijven, en de Regeering zorge, op tactvolle wijze, er richting aan te geven in de gewenschte banen. Aan haar zelve overgelaten, met de millioenen domme, onwetende Javanen, zoo vatbaar voor fanatisme, kan deze beweging in eclatante excessen buiten hare oevers treden, en zorgen baren, oneindig moeite voller dan de Chineesche beweging. Het onderwerp is voor het behoud van onze Koloniën zógewichtig, dat wij er meermalen op zullen moeten terugkomen. Eén ding wilden wij in dit artikel echter in de eerste plaats vast releveeren; de Islam behoort geëerbiedigd te worden, en alle kerstenings-politiek is, met het oog op de S. I." verderfelijk en nood lottig. De Gouverneur-Generaal Idenburg behoort f af te treden, f deze nood lottige politiek onmiddelijk te laten varen. En zoo hij het laatste niet verkiest, be hoort de Nederlandsche volksvertegen woordiging tusschenbeide te treden. * * * De zondige openbare school Volgens een bericht, dat niet lang ge leden in eenige bladen circuleerde, zou de pastoor van Oosterbeek van den kansel den geloovigen hebben medegedeeld, dat hij in de catechisatie tot de kinderen zou zeggen: Als uw ouders u naar de openbare school zenden, behoeft ge hun niet te gehoorzamen." Dat het bericht waarheid bevatte, bleek uit een schrijven van genoemden pastoor in de Arnhemsche Courant, waarin hij zijn standpunt verdedigt. Na er op gewezen te hebben, dat de Bisschoppen in hun mandement van 22 Juli 1868 het openbaar onderwijs ver oordeeld hebben, gaat hij verder: Zij (n.l. de ouders) mogen dit hun kinderen dus niet opleggen, want zij ontleenen hun macht over de kinderen op de allereerste plaats hieraan, dat zij zijn de door de natuur aangewezen vertegenwoordigers der H. Roomsche Kerk, in de opvoeding en het onderwijs hunner kinderen, aan welke kerk die kinderen door het H. Doopsel behooren. Als het dus aan de katholieke ouders zoo streng verboden is, dan leggen zij inderdaad hun kinderen iets op wat streng verboden is, wat streng ongeoorloofd is en zijn deze dus van zelf op dit punt ontslagen van een plicht van gehoorzaamheid, en is het 4e gebod in casu niet toe passelijk, want mijn geloof leert mij, dat de kinderen hunne ouders ver plicht zijn te gehoorzamen in alle geoorloofde zaken." Naast en boven het: Eert uwen vader en uwe moe der'' staat het: men moet God meer gehoorzamen dan de menschen." Dit te zeggen is mijn recht en mijn plicht omdat het volle waarheid is." Wij kunnen het ons voor gezegd houden. Het gezin wordt niet meer be stuurd door de ouders, maar de ware gezinshoofden zijn de Nederlandsche bisschoppen, vertegenwoordigd door hun onderhoorige geestelijkheid. Deze heeft dus het volste recht het familieleven te ontwrichten: de kinderen op te zetten tot ongehoorzaamheid aan hun ouders, de vrouw in oneenigheid te brengen met haar man. Of zal straks ook niet door middel van biechtstoel en huisbezoek de vrouw de plicht worden opgelegd de kinderen aan de openbare school te ontnemen, als de man ze er wél heen wil zenden? Ook dat recht heeft immers de geestelijkheid? Men onderzoeke eens hoe vaak reeds dit wapen is gehanteerd, en de pastoor van Oosterbeek zou onge twijfeld ook niet schromen er gebruik van te maken. Alzoo: het huisgezin op losse schroeven ter wille van de bijzondere school, 't Gaat hier niet om een kerkelijk