DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 30 Nov.s '13. No. 1901 ?J>UTCH NIGHT-MAJFUS p/f'tfe FIVSt^RTVAL HU.G.JtèJiJRBlEÖ'WW A ~ Fjg. l. Napoleon zendt den Hollandschen kikkers een koning 1806 Fig. 2. De Hollander nachtmerrie van Napoleon, Nov. 1813 Fig. 3. De zee is open, de handel herleeft, 21 Nov. 1813 Fig. 4. De kikkers jagen hun koning weg, 1799 Fig. 5. Internationale berooking van Napoleon met regie-tabak, Dec. 1813 Foto's C. Vreedenburgh Jr. Fig. 6. De valsche Phoenix", Dec. 1813 Engelsche Spotprenten uit den Franschen tijd Het is leerzaam eens te zien, hoe in den Franschen tijd" buitenlandsche caricaturisten dachten over de Hollan ders, en over de positie die Holland toen staatkundig innam. Ondanks de vleiende toenadering van Engeland, waar van enkele der hier afgebeelde teekeningen duidelijk blijk geven, beeldde men zelfs in Engeland de Hollanders met wei nig voorkomendheid af: bij voorkeur als kikvorschen. Het sterkst toont dit wel de spotprent op den mislukten aanval van Engelschen en Russen in 1799, fig. 4. De Hollanders, naar de meening van den teekenaar geheel Fransch geworden, moe ten van den vroegeren Prins niets meer weten : The frogs rejecting their King". Dit is een toespeling op den fabel van Esopus, want onder de plaat was in 't Engelsch het volgende afgedrukt: Eerst zagen ze (de frogs") met grooten eerbied tot hun monarch op, maar toen ze zijn saaie en vreedzame natuur bemerkten, behandelden ze hem ten slotte met de grootste minachting." Van minachting getuigen de houding en uitroepen der Hollanders. Een vrouw werd de taak waardig gekeurd den vorst met een schop op een zeker zacht ge deelte zijns lichaams uitgeleide te doen, doch er stond hem nog erger te ver duren. De schipper, die hem in zijn boot wacht, roept hem al tegemoet: Loop hard, voor den drommel, anders kan je een steen tegen je achterste krijgen!" De aldus versmade koning krijgt de volgende liefelijkheid nog achterna: Ruk uit, slaperige sukkel, wie heeft je hier noodig? WM leeren de Carmagnole en spreken Fransch. Geen wijde broeken meer, sans-culottes voor altijd!" De meest linksche persoon op de plaat voelt bedenkingen tegen de francomanie en vervloekt de sans-culotte-kleeding omdat hij er niet hard in kan loopen. De fabel van Esopus, van de kikvor schen die hun koning wegjoegen, speelde den niet zeer verbeeldingrijken teekenaars meermalen door het hoofd, en het zenden van een deputatie Hollanders naar Parijs, om Napoleon zijn broer als koning te vragen, was gereede aanleiding om the frogs" nog eens in 't ootje te nemen. Op de gravure van S. Knight (fig. 1) Jupiter Bonney granting unto the Dutch frogs a king" ontbreekt zelfs de traditioneele kikvorsch niet. Boven een wolk zit Napoleon als Jupiter op een adelaar, die veel op een duivel gelijkt; de keizer zendt een gekroonde ooievaar, Lodewijk Napoleon, naar de Hollandsche kikkers. Aan Esopus ontleend is het onderschrift: De kikkers zonden hun afgevaardigden naar Jupiter, om hem te smeeken hun weer een koning te geven. Hij stuurde hun een ooievaar, die hen opat." Naast Napoleon zit Talleyrand als Ganymedes, met een Cup of Com for their discontent" in de hand. De boom, waarop eertijds de weggejaagde kikkervorst (Willem V) heeft getroond, ver toont aan een uiteinde het gezicht van R. J. Schimmelpenninck. Het einde van Napoleon's glorieuse regeering geeft den Engelschen carica turisten aantrekkelijke stof en nu beginnen ze de Hollanders met egards te behan delen ! De prent The Sea is open, Trade Revives" (fig. 3) is ontleend aan de proclamatie van 17 November, die reeds 21 November te Londen bekend was. Een Engelsch matroos, zittend op een bank, omarmt een Hollandsch matroos; de eerste houdt een pot brown stout" omhoog, de ander heeft een brandend pijpje tabak en een kruikje Hollands" (jenever). Beiden dragen oranjelint. Achter hen wappert een Hollandsche vlag met Oranje boven 1813" en een Engelsche vlag. Rechts worden Fransche soldaten uit Amsterdam verdreven; links varen schepen met volle zeilen: de herleving der scheepvaart. Met voeten treden zij een keizerlijk decreet, ter wijl andere imperial decreets" in vlam men opgaan. Als symbool van den aanstaanden voorspoed fungeeren twee zakken, de een met ducats" de andere met guildens". Men ziet, dat de caricatuur-kunst niet veel verder is dan tot de allegorie. Van iets later tijd dateert een spot prent, waarop Holland wordt voorge steld als de nachtmerrie van Napoleon (fig. 2). De keizer ligt in een vorste lijk ledikant; een stevige Hollander, in een bruin pak, waarmee de Hollander steeds in die dagen werd afgebeeld, en met groote oranjestrikken op zijn hoed, zit, rustig zijn pijp rookend, den grooten Corsikaan als nachtmerrie op de borst en blaast hem dikke rookwolken in 't ge zicht uitroepend: Orange boven." Het onderschrift vermeldt: Holland sche nachtmerrie, of de broederlijke om helzing beantwoord met een Hollandschen druk." Funcking the Corsican" is de titel van een plaat (fig. 5) welke op groteske wijze spot met Napoleon's machteloosheid. De keizer is op 't punt in een vat Real Holland's Genever" te vallen. Hij is woedend, omdat hem van alle zijden dikke rookwolken van regie-tabak worden toegeblazen door lieden van allerlei nationaliteit; voorop links zit een Hol lander op een vaatje Dutch herrings" en crimp cod"; links naast hem bevindt zich dutch cheese", rechts een tabaccopouch". Hij vult uit het vat jenever een kan waarop staat: Succes tohisserene highness" (den prins van Oranje n.l.) Ter illustratie van Napoleon's val leest men in de hoepels: De vlieg, die zich aan een teugje vergast, verongelukt in de zoetigheid". De keizer poogt zijn be lagers van zich af te houden met de volgende bedreiging: O, jullie verachte lijke verraders en deserteurs. Elf honderd duizend Parijsche kerels zullen ieder van jullie levend verbranden, zoo gauw als ze je te pakken kunnen krijgen." Het zoet der gemakkelijke overwinning maakte de verachtelijke verraders en deserteurs" volkomen ongevoelig voor dergelijke woorden, en een Engelsche teekenaar wist den keizer, die met zijn Parijsche recruten het verloren terrein poogde te herwinnen, niet beter af te beelden dan als The mock Phoenix, or a vain attempt to raise again", de valsche Phenix, die te vergeefs poogt uit zijn assche op te rijzen. Napoleon, wien rijks appel, scepter en troon ontvallen, dreigt nu (fig. 6) te verzinken in een vuur, dat door een kozak met eens lans wordt opgepookt en door een Hollander (met grooten oranjestrik) met een blaasbalg aangewakkerd. Allerlei gedrochten doemen uit de vlammen op. Moeten zij Napoleon's laatste gedachten symboliseeren? Het zou geen wonder zijn, want bizonder edele gevoelens was men niet gewoon hem toe te schrijven in dien tijd. * * * llrllllllmlllllll IMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIMIMIIIIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMllllllllltllllltllllllll Tentoonstelling Moderne Kunstkring n Indien deze tentoonstelling, naar het doel van de vereeniging, ons een beeld geeft van den wedloop in de modernste strevingen, zouden we, gelijk ik verleden reeds op merkte, er nu de teekenen van een retireerende beweging kunnen waarnemen. Van een groot deel der aanwezige werken krijgen we althans den indruk,, dat de Bezinning weer verdrongen is door de Spontaniteit. De natuur gaat boven de leer, zou men willen zeggen, maar er kan ook mee worden uit gewezen, dat de tijd nog niet rijp is voor de verwezenlijking van de moderne aspiratie's. Het meest naar voren tredende verschijnsel in den tegenwoordigen ontwikkelingsgang is de neiging voor het decoratieve, het ver sierende element (als gevolg op de verar ming en de verschrompeling van het ont roerende). De excessen van de Cubisten zijn te verklaren uit dat zoeken naar stijl, naar monumentalen bouw, naar een strenge en grondige toepassing van het vormwezen. Zij zijn de uiterste reactie op de impressionnistische richting, geestdrijvers van nieuw gevonden formules, die na een kunst van vaag uitgesproken en ook vage gemoeds stemmingen, met hun redematige esthetiek de schaal weer geheel naar een tegenover gestelde zijde doen overslaan. Na de los bandigheid der Impressionisten, de tucht van de Formulisten. Het is een krasse en, naar den hedentijdschenstaat der kunstbeoefening, noodzakelijke tegenstelling. De uitkomsten mogen ons niet verrassen, noch ergeren, maar we moeten ook maar niet in argeloos vertrouwen achter al de vreemdsoortige uitingen een moeilijk te doorgronden diepzinnigheid raden. We hebben al die verschijnselen van de tegenwoordige rondtastende beweging te zien en plein air", hun waarde te schatten in associatie met de omgeving, zooals een portretschilder de waarde van samenhang kent van den achtergrond, waartegen het beeld uitkomt. De helderziendheid van een medium, die voor onze zintuigen onge naakbare beelden te voor schijn roept, moet niet achter al dit raadselachtige gezocht worden ook niet in de nu geëxposeerde nieuwe geestelijke experi menten van Mondriaan. Hiermede val ik plotse ling in een nadere be schouwing van de tentoon stelling, en als ik zeg, dat nu niet als verleden jaar de tentoonstelling in het tee ken van het Cubisme staat, hebben we in het werk van den genoemde een vertak king daarvan uitgegroeid van Picasso, te aanschou wen. Mondriaan heeft in een opeenvolgende reeks van inzendingen op tentoonstel lingen zich doen kennen als een zoeker, dien ik eerder een steunloos rondzwalkerzou willen noemen, een die zoekende blijft uit wispelturigheid van zijn zinnen. Hij dobbert doel loos rond op den maal stroom van richtingen; door alle toevallige ontmoetin gen laat hij zich, met wat zielige goede trouw, meetroonen. Hij wil zich aan zichzelf opdringen, wat hij van nature niet is: een ontraadselaar van diepzinnigheden. Als er een gang te vinden is in zijn opeenvolgend werk, is het die naar een volstrekte afgetrokkenheid ... waarvan hem echter zelf de zin niet klaar is. Want hij is niet iemand van omspannenden geest, noch van een sterk temperament, maar van een diep indringend gemoed. En vór alles meer dan eenig ander misschien, van een blanke intentie. En dit juist redt hem steeds van de gevaren zijner avontuurlijke omzwervingen. Bij de dingen van verleden jaar liet zich het schema P. Mondriaan, Tableau van een bepaald motief nog terugvinden; vooral in Bloeiende boomen". Nuschijnthij ook geheel losgelaten te hebben (uit het inzicht zijner geestelijke onmacht) van zijn droom eener vergeestelijkte transformatie der werkelijkheid. De tendenz is nu een architecturale op bouw. Bij het hier gereproduceerde werk is er werkelijk eenig spoor van een oprijzend samengaan der lijnen, maar bij de andere kan alleen aan architectuur gedacht worden als het fragment van een afgebrokkelde