29 Maart '14. - No. 1918 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND GASTON CALMETTE, de door mevrouw Caillaux vermoorde directeur van de Figaro "ttlllNIHIIIIIIIIIIIimillllllllimillHllimillllimmiHIimmilllllimilllllll Muziek in de Hoofdstad Kleine Kroniek Mevr. Charles Cahier heeft op willen treden in een achttiende-eeuwsch costuum, delicaat van rose en groen onder de witte pruik. Waarom? Zij is eene theatervrouw en mis schien tégewend aan doublures van zich zelf? Of nam zij ook nota van de neigingen naar de achttiende-eeuwsche cultuur, het aardige, zachte leven, het vriendelijke auto matisme, waarachter men geene ziel veinst ? Ik zal niet nagaan, hoe het alom opduikt, bij Pleyel.die zijne piano's en vleugels begint te laten schilderen naar Louis XV of XVI patronen en hunne onwezenlijke, gesimuleerde kleuren, bij de Amerikaansche melodieën van een cake-walk of one-step, waarvan elk thema geschikt is voor de rythmiek en geestessfeer eener klassieke en sacrale fuga, bij ons in de Effectenbeurs, de Bijenkorf, etc. etc., hoe wij onmerkbaar leven in de renaissance van een tijdperk, dat men gedurende onze demo cratische eeuw, haar verticale tegenvoeter, niet zou verwachten. Het geval wordt evenwel moeilijker,wanneer men moet kiezen tusschen eene Ackté, de pantersche met diabolieke hypnose, de nieuwepétroleuse,en de stille,imposante markiezin, schemerende vrouw, wier pijpkrullen schijnen te bedoelen, dat zij niemand deert. Eene Acktéis onaannemelijk en de manier ?jiimmiiiiimiHlllmiiMimmMmilimiiimmimhtn fviiniimiiniiiiiii FNKTHAPPFIUKF VARIA XCIX De groote photographische sterrenkaart II Toen ik de vorige maal beschreven heb welke regeling men op de Parijsche con gressen getroffen had om het ondernomen werk niet tot een lappendeken te maken maar zooveel mogelijk tot een werkelijk geheel, en de voorzorgsmaatregelen, die voorgeschreven werden om mogelijke plaatveranderingen te ontdekken, die zich tijdens het ontwikkelen, enz. der platen konden voordoen heb ik reeds vermeld hoe het lijnen rooster van vierkantjes dat hiervoor dienst moet doen, ook behouden is nadat bleek dat de plaat practisch onveranderd bleef tijdens de bewerkingen, omdat het uitmeten der platen voor de plaatsbepaling der sterren veel gemakkelijker ging wanneer men de plaats der ster bepaalt ten opzichte van de zijde van het kleine vierkantje waarin zij ligt. In fig. l heb ik nu, vergroot, geteekend n vier kantje A B C D waarin n ster gevonden wordt waarvan op de reeds beschreven wijze drie opnamen gemaakt zijn op dezelfde plaat, telkens den kijker iets verdraaiend zoodat de drie beeldjes een driehoekje vormen. Wil men nu de ligging dezer ster op de plaat aangeven dan meet men eerst de af stand tusschen de zijde A C en een der beeldjes (E) en onmiddellijk daarna de af stand van het beeldje E tot de andere zijde B D. Is de meting zonder fout gebeurd, dan heeft men een controle in deze twee gevon den getallen, die samen juist de heele breedte van het ruitje moeten zijn. Voor het gemak kelijker aanduiden der afstanden die gemeten worden heb ik getallen bij de lijntjes gezet; nu heb ik dus reeds besproken lijntje l en 2. Daarna meet men de lijntjes 3 en 4. Deze lijntjes worden alle gemeten als tiendeelige fracties van de zijde van het vierkantje. Als eenheden dezer verkregen breuk plaatst men het aantal vierkantjes dat ligt tusschen het ruitje A B C D en de randen der photo graphische plaat. Vinden wij voor l en 2 : 0.479 en 0.521 en voor 3 en 4 : 0.391 en 0.609 en ligt het gemeten vierkantje op de plaat zooals fig. 2 aangeeft, dan vinden we links van het vierkantje 12 ruitjes en erboven 8, dus dan worden de vier maten die de plaats van E aangeven 12.479 en 13.521 voor de horizontale maten en 8.391 en 17.609 voor de verticale maten. Wil men nu groote securiteit hebben dat er werkelijk geen vergissingen bij het meten zijn begaan, dan wordt de geheele plaat omgedraaid (niet achterstevoren) zoodat B D links komt en C D boven: en daarna meet men alle vier de bedoelde lijntjes nog eens! Heeft men geen vergissingen gemaakt dan moeten natuurlijk het nieuwe stel van vier maten precies overeenstemmen met het eerste stel van vier maten. Voor elke ster zijn dus minstens acht metingen noodig. Wil men nog grooter zekerheid hebben dat vergissingen uitgesloten zijn, dan kan men al deze acht metingen herhalen voor elk der drie beeldjes van dezelfde ster, dus hier ook van Cahier, ware zij haar gelukt, zou men verwerpen als eene noodelooze reactie. Maar lukte zij? ledere intonatie was immers in tegenspraak met de koele plooien van haar kleed? School achter elke stembuiging niet het fauneske, het natureete en levenswar,e, dat een enkele meester van dezen tijd en sommige grdote uitvoerenden schijnen te spreken ? Ziehier een voorbeeld hoe ook bij dezen de vorm ongelijk kan zijn aan den inhoud. Dat mevr. Cahier het Mahlersche accent, 't dragen der ziel in stem en pogen, 't eenige wat men tegenwoordig niet be oefent, 't eenige wat ook de verschijnselen van dezen tijd schoon kan maken en louteren, dempte voor die medische gedaanteverwisse ling wekte me een bedaarde ergernis. Dat de liederen, welke zij zong, op geen enkel initiatief wezen, maar op eene zeer gang bare persoonlijkheid, ook al. Dat van zulk eene uitnemende kunstenares het moderne lied blijkbaar niets te verwachten heeft, het meest. Wat bleef er dan over ? Haar alt, die klinken kan als een Guarnerius, hare diepe nuances, welke aandoenlijk zijn als verstorven kleuren, en het geradene, hare sereene passie, welke zij in volle en sterke muziek had mogen instorten. Want behalve Mandoline' van Debussy, en wellicht J'ai perdu celle" van zekeren Henry III, was niets de moeite waard om gezongen of gehoord te worden. Solisten zijn over 't algemeen rampzalige menschen.- Zij bezitten niet het minste vrijheidsbesef en bukken voor elk gebruik, zij schijnen bovendien automatisch veroor deeld te zijn om alle instinctieve vermogens te verliezen gelijk een onthersende hond. Allen zingen en spelen voortreffelijk en allen ruiken naar den romantieken lavendel der voorbije muziek, bijna geen enkel heeft het vaste bewustzijn van eene droom te zoeken of eene schoonheid te verheerlijken, bijna geen enkel heeft de opperste genade en ont roering van het innerlijke geluk. Wat is toch het systeem dat dien sens privékweekt, door Pascal aangeduid, welke ons sluit voor de muzikale genade? Verwonder u niet, dat men zucht onder den monotonen klank van al de rijen solisten. Zij zingen misschien, de mystieke atonen, het psychisch nihilisme van dezen tijd en gij begroet ze allen met drievoudig applaus! Voor Alexander Siloti, den Duitschen gentleman zonder waardigheid, haast eene caba-ret-figuur, de hypocriete moder nist, die Tschaikowsky's pianoconcert speelt, volgens de waardeering der klassicisten, d. i. als oppervlakkige, onbelangrijke mu ziek! Voor Stefi Jung-Geyer, de Raphaëlitische vioolspelende engel, die me geamuseerd heeft met hare virtuoze onbe weeglijkheid. Voor Heinrich Fiedler, die den strijkstok gracieus hanteert als een fleuret doch de goddelijkste muziek van Mozart uitstrooit als een haastig confetti. Voor Michel de Sicard, den nieuwen internatio nalist aan ons Hollandsch conservatorium, die ontelbare noten valsch gespeeld heeft, en hoe karakterloos! Voor Felix Berber-Credner, die Beethovens vioolconcert omwerkte tot de langzaamste en slaperigste voor F en G n.l. voor F : 5, 6, 7 en 8, en voor O 9, 10, 11 en 12. Bij iedere ster de plaat omdraaiend krijgt men dus een maxi mum van 24 getallen .voor plaatsbepaling va'n een ster. Niet alle sterrewachten hebben dit monnikkenwerk verricht; men heeft dik wijls volstaan met alle acht metingen voor n der beeldjes. Maar dit is het minimum van het te verrichten werk ! Vindt men mis schien het doorlezen van deze meet-methode reeds vervelend en saai, dan moet men in 't oog houden dat het aantal der te meten sterretjes zeer aanzienlijk is. Als de korte belichtingstijd voor de plaat gekozen is, dus als nog maar het kleinste aantal sterren op de plaat voorkomt, komen er gemiddeld 400 tot 500 sterren op n plaat voor; wanneer de opname echter toevallig een deel van den Melkweg bevat kan dit aantal stijgen tot vijfduizend op een plaat. Elk der achttien sterrenwachten heeft als haar aandeel in het werk ongeveer twaalfhonderd platen op te nemen en uit te meten. Op elke sterrewacht hebben de waarnemers dus een half millioen sterren zorgvuldig uit te meten. Wan neer men nu bij elke ster minstens 8 metin gen moet verrichten, kan men eenig idee krijgen van den omvang van het werk. Welk een stroom, een zondvloed van cijfers, die allen gecontroleerd en nog eens gecontro leerd worden bij elke gelegenheid totdat zij eindelijk in onveranderlijken gedrukten toe stand den grooten sterrencatalogus zullen vor men waarin de juiste plaats vermeld is van niet minder dan een viertal millioenen sterren. De afdrukken der negatieven zelf vormen in fraaie en angstvallig precies gecontroleerde reproducties de kaarten der sterrenatlas, die niet minder dan een dertig millioen sterren zal bevatten. Men heeft n.l. niet alle afge beelde sterren in den catalogus opgenomen, maar alleen de sterren tot en met de elfde helderheidsklasse, terwijl op de kaart nog sterretjes staan tot en met de veertiende helderheidsklasse. Deze worden weliswaar niet uitgemeten maar elk dezer dertig mil lioen sterretjes moet gecontroleerd worden. Mevrouw CAILLAUX, fotografie een jaar geleden genomen op de rennen van Longchamps muziek maar gaaf, maar doctoraal! Alles krijgt zijn drievoudig applaus en wanneer de solist, onverschillig wie, boven in 't loge deurtje wil verdwijnen, is er altijd wel iemand onder 't publiek om nog een traag salvo te beginnen. Behoef ik dan te zeggen dat ons muziekleven buitengewoon verdraag zaam is, dat alles zeer plichtmatig zijn gang gaat, dat de antipyrine der programma's iedereen welkom schijnt, dat iedereen gaarne indommeJJ en zelfs Mengelberg van eenig enthousiasme niets te vreezen heeft? Deze gaat maar voort en kent rust noch duur. Hij rent iedere week West-Europa door en hij alleen weet waarom. Mengelberg moet op 't oogenblik verblind zijn om niet eens meer te merken, dat hij meer genie heeft om een groot kunstenaar dan om een jour nalistieke beroemdheid te zijn. Willy Ferrero, het Italiaansche dirigentje van zeven jaar, is bij den Czaar geroepen en kreeg een horloge cadeau, hij omhelsde den Czarewitsch en een grootvorst schonk hem eene muziekdoos. Wie wenscht die eer en deze geschen ken? De carrière van Willy Ferrero werpt een te eigenaardig licht op het streven van Mengelberg, (die overal vechten moet en wiens wezen gedeeltelijk maar fundamenteel eene contradictie is van zijne blinde pogin gen, wier doelloosheid hij eindelijk moge inzien-tot heil zijner kunst) te meer daar het toeval wil, dat de aangegaapte Ferrero overal optreedt, waar Mengelberg dirigeerde: te Rome, te Petersburg, te Londen en dan te Parijs. Men moet n.l. nagaan of werkelijk elk ster retje dat op de gevoelige plaat is verschenen ook aanwezig is op de reproductie, en boven dien of er op de reproducties geen vlekjes staan die een ster nabootsen zonder dat er werkelijk een is! Het doet een mensch goed dat in een tijd waarin men gewoonlijk zich beklaagt dat vluchtigheid de plaats inge nomen heeft van ouderwetsche degelijkheid nog dergelijke bewijzen gegeven worden van onuitputtelijk geduld en onnavolgbare accuratesse. Een deel van het werk is nog slechts ge reed; een zeer groot deel wacht nog op verdere verwerking der gegevens. Wanneer alles gereed zal zijn, is nog niet te zeggen. Dat het werk, nl. het uitgeven van den catalogus en der kaarten, echter millioenen zal kosten, staat vast. Het aandeel dat de Oxford-sterrenwacht al gereed heeft gekregen, komt deze sterrenwacht op ongeveer een kwart millioen gulden te staan, dus volgens deze maatstaf zou het geheele werk in uitgave zes millioen kosten. Maar Oxford heeft zich tevreden gesteld met het minimum van securiteit door voor elke ster slechts acht metingen te verrichten. Wil een der sterren wachten het maximum van zekerheid ver krijgen dan zou men drie maal meer metin gen moeten verrichten, maar dan ook drie maal meer tijd gebruiken; de kosten zouden dan allicht verdubbelen of verdriedubbelen. Wat de eind-prijs zal zijn is dus alleen bij benadering te schatten. Nog eenige getallen over deze uitgave: de catalogus zal een ge wicht van pi.m. 2000 Kg. hebben, terwijl de ruim 22 000 platen waaruit de atlas bestaat een gewicht van 3000 Kg. zullen hebben; voor een particuliere bibliotheek is het beter het werk liever niet aan te schaffen. Deze duizelingwekkende cijfers krijgen een nog geheel andere beteekenis als men nagaat dat deze sterrenkaart en sterrencatalogus eigenlijk ten dienste van ons nageslacht ge nomen wordt, dat, zoo als wij hopen en onder stellen, op zijn beurt B Ondertusschen krijgen wij de heele serie Falstaf's, die Richard Strauss de wereld inzond, want Strauss is de eenige componist op wien men zich a. la mtnute .kan conce.ntreeren, Strauss van a tot z, naast gemak kelijke werkjes der klassieke periode, welke altijd dezelfde zijn. Machiavellistische pro gramma's ... Doch wie doet 't na: Vrijdags te Frank fort, Zaterdags in den Haag, Zondags in Amsterdam ? Maar is het serieus en heilzaam ? En is het billijk, dat Frankfort betere programma's heeft dan het lijdzame Amsterdam ? MATTHIJS VERMEULEN * * Mannelijk is niet mannelijk, maar mannelijk is kloek (?Naar modern rechtsbewustzijn kan men wel degelijk reeds nu algemeen stemrecht hebben, ja, vrouwenkiesrecht, zonder art. 80 te veranderen, men kan immers het woord mannelijk" opvatten in de beteekenis van Kloek". Prof. Mr'. Krabbe) Een professor Mr. Krabbe Heeft genoeglijk staan te babbe len, en voor zoover 'k het snap be weerde hij zöowat, Dat een man volstrekt geen man is, Dat daar niemendal van an is, Mag 'k ook weten wat ie dan is? Waarom vraag je dat? 't Is toch duidelijk professor, 't spreekt, 't spreekt als een boek: Mann'lijk is niet mannelijk, maar mannelijk is kloek. Ik was juist van plan te trouwen Met de schoonste aller vrouwen, 'k Had allang van haar gehouen Maar dat mag nu niet: Als 'k wil trouwen met mijn Annie, Moet zij vrouw zijn, en ik mannie, En dat ben 'k niet, dus het kan nie... Mateloos verdriet! 't Baat niet, of 'k mijn lot verwensch en mijn bestaan vervloek... Mann'lijk is niet mannelijk, maar mannelijk is kloek. Dus, mijn lieve lezeresje, Boerenmeisj' of baronesje, Trek uit 's proffen woord dit lesje, Dat j' onthouden moet: Om eens man" te spelen schaadt niet, Zeg dus nooit meer Gut, dat gaat niet!" Want verschil, heusch, dat bestaat niet, En het is heel goed Als je je japonnetje 's wil ruilen voor een broek, Want vrouw'lijk is niet vrouwelijk, en man nelijk is kloek. Och, een mensch praat wel eens mér raar, Daarom, ben je een hoogleeraar. Wel, dan praat je extra-zér raar, Want dat klinkt geleerd. IIIIIIIMIMIIItll! hetzelfde werk nog eens ondernemen zal om door zorgvuldige vergelijking met het tegen woordige werk de feiten te vinden waaruit misschien (en allicht!) belangrijke conclusies te trekken zijn. Deze tweede opname vanden sterrenhemel zal later gevolgd moeten worden door een derde, zoodat de geheele sterren kaart die nu gepubliceerd wordt te be schouwen is als de eerste plaat uit een cinematographische film op reusachtige schaal, waarin de opeenvolgende photo's een eeuw na elkaar genomen worden in plaats van n twintigste seconde na elkaar zooals in een gewone film. Deze eeuwen film zal de veranderingen zichtbaar maken die het heelal in den loop der eeuwen onder gaat, zooals men op de film van een sprin gend paard alle standen nauwkeurig bestudeeren kan door de afzonderlijke photo's te onderzoeken. Op dezelfde wijze als een ge wone film zoo zichtbaar kan maken wat te snel op elkaar volgt om in gewone omstan digheden door ons oog onderscheiden te worden zal de film" der sterrenkaarten voor ons oog zichtbaar maken wat in gewone omstandigheden te langzaam gebeurt om door ons oog waargenomen te worden. Zelfs in den korten tijd dat de eerste op namen dezer sterrekaart achter ons liggen zijn reeds verrassende resultaten verkregen. Zoo bleek bij het nazien der heliogravures dat een der sterren vertegenwoordigd was door de drie bekende opnamen (zie fig. 1), maar deze drie beeldjes waren niet gelijk van grootte. Daar de belichtingstijd voor alle drie even lang was geweest, moesten eigenlijk de beeldjes ook even groot zijn. Waren zij ongelijk groot dan beteekende dit dat de ster in helderheid verschilde tij dens de drie opnamen. Het bleek dat in dit geval de eerste twee opnamen dadelijk na elkaar gemaakt waren, maar door inval lend slecht weer kon de derde belichting pas veel later plaats vinden. In dien tusk Fig. l. SCHEMA VAN EEN STERRE-OPNAME, In een der vierkantjes op de gevoelige plaat. A B C D is het vierkantje waarin de ster staat. E F en G zijn de drie opnamen van eenzelfde ster, verkregen door drie opeenvolgende belichtingen met tusschentijdsche verschuiving van den kijker. De stippellijnen 1?12 geven de a standen aan, die onder het microscoop, uitgemeten worden om de sterre-plaats te bepalen Fig. 2. SCHEMA VAN EEN NEGATIEF Het zwarte vierkantje is datgene, dat in fig. l nader is afgebeeld. Men ziet hier de ligging van dit vierkantje ten opzichte der plaatranden. De geheele plaat is 26 vierkantjes lang en breed. Het zwarte vierkantje is het 13de uit de horizontale rij en het 9de uit de verticale rij. Hierdoor is zijn ligging bepaald FRÉDÉRIC 'MISTRAL, de groote provemjaalsche dichter op 83jarigen leeftijd overleden HHIIfllmmlmmlIlmilllmlmiHIIlmlIlllmlIlmillmtllllllllmlIIIIIlm Hem te hooren moet een lust zijn, Als hij spreekt van 't rechtsbewustzijn"... Als de geest regeert Van een prof, die leeraart 'k zeg het nog eens, op verzoek" Mann'lijk is niet mannelijk, maar mannelijk is kloek! CHARIVARIUS De plaatsing van dit vers onderging ver traging. RED. .? -if 'S Charivari petttscflfimb, 3>«ti5c0fattb floer Jiffesl 't Handelt zich er om den tegen stander te verslaan." (Groene). Waarlijkeenschoonebegaving!"(£/.D.) Men herleze de woorden van prof. Krabbe, dat deze mannen vastzitten aan een verleden, dat als een alp op hen drukt." (Wbl. v. h. Recht). Dit zou zeker de denkbaar gunstigste oplossing zijn." (Volk). Voor 't doek hoog ging, gingen eerst alle toeschouwers hoog om 't lo vivat." (U. D.) De Hooge Raad heeft de verschijn selen van onzen tijd een beduidend woord mee te laten spreken." (Af. R. Ct.) " ...... mimi ...... n ...... iiiMiiiiiiiiiilimiiimiiii tiiiim ...... mum schentijd was de ster dus in helderheid veranderd. Nu kende men reeds langen tijd dergelijke veranderlijke sterren" maar terwijl de vroe gere methode om hen te zoeken zeer om slachtig was zoodat men slechts enkele ver anderlijke sterren had leeren kennen in eeuwen tijds van waarnemingen, vond men nu een methode om in korten tijd een ster als ver anderlijk te kunnen signaleeren. Men be hoefde slechts een aantal opnamen te maken van eenzelfde hemelgedeelte, met grooter of kleiner tijdsverloop er tusschen. Bij de vergelijking dezer negatieven onderling kon men duidelijk zien welke sterren in dien tijd hun helderheid gewijzigd hadden, dus veranderlijk waren. In korten tijd zijn zoo honderdtallen veranderlijke sterren ontdekt. Verder bleek dat de eerste opnamen, die gemaakt waren, niet zooveel sterren bevatten als men verwacht had. Dit deel van het werk moest dus overgemaakt worden en de nieuwe platen opnieuw uitgemeten worden. Hierbij kreeg men natuurlijk gegevens over sterren die reeds op de oude platen ook stonden en reeds uitgemeten waren. In de eerste plaats bleek dat de graad van zeker heid buitengewoon groot was, die verkregen was door de gevolgde werkmethode, daar nagenoeg geen fouten van belang gevonden werden toen men de oude metingen en de nieuwe metingen onderling vergeleek. Dit geeft dus eengroot vertrouwen in de waarde van de geheele onderneming en haar uit komsten. Verder heeft men uit deze serie platen, die tien tot zeventien jaar na elkaar gemaakt zijn, reeds zeer merkwaardige gegevens ver kregen over de bewegingen der vaste sterren. Het bleek dat in 10 jaar reeds een percent der sterren merkbaar van plaats veranderd was, na twaalf jaar reeds 1.5 percent en na zestien jaar reeds twee-en-een-half percent. De verdeeling dezer sterk bewegende sterren over den hemel was echter zeer eigenaardig. Zij waren vrij regelmatig verdeeld over den hemel, zoodat op een plaat die duizende sterren bevatte evenveel snel bewegende sterren stonden als op platen die slechts tientallen sterren vertoonden. Dit wees er op dat vermoedelijk de sterk bewegende sterren dichterbij ons stonden dan de andere en vrij regelmatig verspreid waren om ons heen, in tegenstelling van de overige sterren die verder weg staan en niet regelmatig verdeeld zijn maar dichter opeengedrongen naarmate men den Melkweg nadert. De snel bewegende sterren zou men dan kunnen rekenen tot een soort sterrenhoop, waartoe onze zon ook behoort, die eigenlijk toch ook een vaste ster" is maar van heel dichtbij gezien. Alleen reeds het tellen der sterren, die tot verschillende helderheidsklassen behooren, heeft ook zeer bijzondere resultaten opge leverd, tegelijk met het feit dat men, om de zwakste sterren ook nog op de gevoelige plaat te krijgen, langer belichtingstijd noodig had dan men vooraf berekend had. Uit deze feiten heeft men gevolgtrekkingen kunnen maken betreffende een zeer ijle mist" die de heele wereldruimte vult, en die maakt dat in tegenstelling met wat men vroeger meende, het licht der sterren wel degelijk eenige verzwakking ondervindt zoodat zeer veraf gelegen sterren geheel of gedeeltelijk schijnbaar uitgedoofd worden. Maar dit is iets om een apart wetenschappelijk varium" aan te wijden. P. VAN OLST