7 Juni '14. No. 1928 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND W. GOETHALS, de hoofdingenieur en zoo goed als dictator van het Panamakanaal, van afkomst Nederlander, staande op een der sluis-deuren van het voor de kleine vaart pas geopende kanaal «iiiiimiiiiifHiiiiiiimiiiMiiiiMimiiiiiHiiHiiiiiiiiiiiimiiHiiiiiiMiiiiimii iantazie kan hooren loskomen, waarvan het eigenlijk jammer is dat zij niet haar dichter gevonden heeft. Van deze grolligheid nu.en van de legende van Uilenspiegel, heeft de Coster, ze samenvoegend met de legende van den veel-eter Lamme Goedzak, het Vlaamsche heldendicht willen schrijven een Vlaamsche Don Quichotte en Sancho Pancha, en het ware hem, als hij Philippus II met rust had gelaten, ook heet aardig gelukt. * * Men ziet op de bladzijde hiernaast twee teekeningen, die in de nieuwe uitgave voorkomen. Ik voeg er bij een teekening uit de oorspronkelijke Fransche uitgave van de Coster en een afdruk van het titelblad, zpoals de oudstbekende Nederlahdsche Uilenspiegel die draagt; de twee kopregels zijn er in het rood opgebracht. En ik eindig met den wensch, dat als de uitgever van het hier aangekondigde boek zijn exemplaren kwijt is, hij den geheelen cyclus van de oudste Uilen spiegels eens samenvoege uit de ver schillende zestiende-eeuwsche edities, na ze te hebben laten bewerken door een modernen Vlaamschen taalkunste naar ware hier voor Stijn Streuvels ?HimtiliillifiiiimiHiiiiimiitimiiHiiiiiiiMiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii cm Torpedo's Toen Whitehead in 1868 de torpedo uit vond, die voor 't eerst op het oorlogsterrein diensten verrichtte in den strijd tusschen Chili en Peru, die elkaar de kunstmest niet gunden, was de torpedo wel een formidabel wapen maar toch was zij niet te vergelijken met haar afstammelingen in dezen tijd. De eerste torpedo liep slechts drie tot vijf meter per seconde, en was over een afstand van hoogstens 200 M. te gebruiken. Zij voerde een explosieve lading mede van slechts l Skilogram terwijl de torpedo-middellijn 331 m.M. was. Jaar in, jaar uit, heeft men dit belangrijke strijdmiddel verbeterd, eerst door de snel heid te vergrooten wat noodzakelijk is om de noodige zekerheid te verkrijgen dat een bewegend doel toch geraakt wordt. Daarop werd ook de lading explosiefstoffen vergroot met het oog op de versterkte scheepswand der aangevallen schepen en de toepassing van waterdichte schotten. Ten slotte moest, omdat de aangevallen partij kanonnen kreeg, die het naderen op korten afstand onmo gelijk maakten, het traject dat de torpedo doorloopen kan, zoo groot mogelijk gemaakt worden. Zoodoende is men reeds gekomen tot de volgende merkwaardige resultaten: de snelheid is toegenomen tot een 25 tal meters per seconde, .de lading bestaat uit 100 Kg. schietkatoen of een andere explosief stof, terwijl de doorloopen weg een zestal kilometers bereikt heeft. De torpedomiddellijn is gestegen tot ruim een halve meter terwijl verder allerlei eigenaardige en ver nuftige hulpwerktuigen zijn aangebracht, die de goede uitwerking moeten garandeeren. Zooals fig. l aangeeft bestaat een torpedo uit een aantal onderdeelen, samengevoegd door schroeven tot n geheel, dat sigaarvormig is en bijna 6 meter lang is, bij een diameter van ongeveer een halve meter. De wand bestaat geheel uit staal. De vier deelen geen schoone arbeid ? en na ze met teekeningen en houtsneden te hebben doen verluchten door een fijn begrijpend artiest. Tot zoolang raad ik den kenners van oud-Nederlandsch de editie aan van Martinus Nijhoff (overdruk op steen naar de uitgave van + 1512), en aan de min der oudgeletterde menschheid dit verma kelijke, ampel leerrijke deel van Charles de Coster in de editie van S. L. van Looy. VAN DEN EECKHOUT * * * Muziek in de Hoofdstad De Tango-Prinses De menschen zijn bezig uit Gilberts nieuwste operette de stukken in te studeeren, welke hunne ooren het meest aphroditisch beroerd -hebben. In de pauzen der première duiken reeds de eerste geluiden op, moeilijk koerend, als van een papegaai die zijn liedje leert, en ik raad al, welke deunen de trou badours der oude stad mij zullen toespelen op eene verdrietige harmonica, onder het stille gebladerte van den melancholischen Juliavond. Eene operette is sterker dan de Trompetten van Jericho, zij heeft meer dan goddelijke eigenschappen, blaast bij voor beeld overal, en of men Styliet is in de gonzende wereld of habituévan alle tribunes, deze muziek intoxiqueert uwe dagelijksche ziel en sinds enkele dagen tiereliert door mijn hoofd: Ja als Petrus dat zou weten Kon hij het nooit meer vergeten..." en even vriendelijk lonkend, met dezelfde erotische buigingen van een verliefden doffer: Ik dans zoo graag Ik dans zoo graag den Tango Men droomt zoo zoet Men droomt zoo zoet bij d'Tango." Deze zijn naar mijne berekening de sidde ringen, waarmee de Memnon der hedendaagsche beschaving het liefst zal vibreeren. Behalve natuurlijk de genoeglijk neuriënde lol en het heupwiegelende optimisme der coupletten van Albert Bol, welke mij zeer streelend klonken en nog aangenaam in de ooren ruischen o, vierkante Sirene! Ik heb mij zeer vermaakt in het Rembrandt-theater. Een Mallarmist zou de ope rette misschien eene fraaie syphilis noemen, een Arthur Rimbaud zou wellicht zeggen: Belle hideusement d'un ulcère a l'anus." en men zal hen niet grif tegenspreken. Maar ik heb alles getransponeerd tot een bekoor lijk schoon en liefelijke gestalte. Ik had maar weinig fantasie noodig om me van den paarsschemerenden gelukswals" een Fra-Angelesk tafereel te droomen en of daar tambourineerende engelen dansten of Engelen met zijne comparsen, was me volmaakt 't zelfde. Ik wil ook niet nalaten de vrouwtjes, die de Tango-prinses speelden, engelachtig te noemen. Zij leken week als katten, huiselijk en vurig als katten, en hare oogen, fijn ge stileerd als het Gods-oog eener basiliek, voort varend als poppenoogen, hebben mij meer gezongen dan hare ietwat te nauw omsluierde stemmen. Bovendien was de plastiek der vrouwtjes altijd bereid het ontbrekende aan te vullen. Mej. v. d. Lugt o. a., die zoo slecht bij stem scheen maar me 't meest ge noegen deed; zij kleedde zich geestig en ik waaruit deze sigaar is opgebouwd, zijn: /. het voorstuk, dat ongeveer een achtste der geheele lengte beslaat, en dat de lading der explosiefstoffen bevat, en tegelijk het appa raat, geheel vooraan, dat bij de aanrakingsschok, voor de ontsteking dezer stoffen moet zorgen; 2. het tweede gedeelte dat cylindervormig is en waarin gecomprimeerde lucht wordt bewaard, die noodig is voor het drijven der machines, die de torpedo voortbewegen ; 3. het deel dat de voortbewegingsmachines bevat en de inrichtingen, die voor het regelen van de juiste beweging dienen. De machine is een vier-cylinder-motor, gedreven door samengeperste lucht; de regelaars, die straks uitvoeriger nagegaan worden, moeten zorgen dat bij het begin de machine in werking komt, en dat daarna de snelheid, bewegings richting en onderdompelingsdiepte steeds de juiste blijven, zoodat een rechte baan doorloopen wordt. Het vierde deel eindelijk, de staart, wordt doorloopen door de schroef as, die de machine-beweging overbrengt op de schroef. Eigenlijk moet ik meervoud ge bruiken want er zijn twee schroefassen, waarvan de eene draait binnen de holle buitenste as. Zij draaien in tegenovergestelde richtingen en brengen ieder een schroef in beweging, waarvan de schroefbladen echter bij beiden juist tegengesteld geplaatst zijn. Deze schroefbladen draaien binnen een soort huisje, waaraan de roeren bevestigd zijn, n.l. een voor verticale bewegingen (dieptestuur) en een voor horizontale bewegingen (normale scheepsstuur). De sturen zijn door staaldraden verbonden met de reguleerende toestellen, die zoodoende de noodige bewe gingen kunnen overbrengen op de stuurvlakken. Het lanceeren der torpedo's gaat verschil lend naar gelang dit werk gedaan wordt door een torpedoboot, een onderzeeboot of een kruiser, [n elk geval wordt de torpedo geschoven in een lanceerbuis, een soort ka non, dat of onder de waterlijn in de scheepwand is aangebracht of boven de waterlijn zoodat de torpedo eerst een korten weg in de lucht aflegt eer zij 't water bereikt. In het eerste geval wordt voor het lanceeren de buis verlengd door een soort lepel die buiten de scheepswand uitstekend, de tor pedo bij het verlaten der buis beschermt tegen de waterstroom, door de scheepsbeweging veroorzaakt; in het tweede geval is ook een dergelijke lepel aangebracht, maar DE SLUIZEN VAN HET PANAMA-KANAAL IN WERKING In aansluiting met wat in Wetenschappelijke Varia" over de werking van deze sluizen is meegedeeld, geven wij thans een foto, waarop men de locomotieven aan den kant bezig ziet een schip te sleepen. min iiiimiinimi niiimii iiiiiiiiinii nu iiiiini hoop dat men dit te Amsterdam reeds op prijs stelt, evenals hare zeer tooiende vormen, zacht en weifelend beweegbaar als riet. Zij creëerde onze titelrol. De operetten beginnen meer en meer te neigen naar de revue en in dit verband is de Tango-prinses voorloopig de actueelste en de locaalste. Er waren drie tekstdichters noodig om het onmondig gevallelje uit te rafelen tot een luidruchtig dans- en sportstuk, drie tekstdichters om Jacques Dalcroze en Hellerau een weinig te parodieeren, het Stadion te bezingen en suffragettes op te laten treden. Het verwondert me werkelijk, dat de librettisten, wien men helaas alle mens divinior moet ontzeggen, aan Weingartner geen rol toedachten in hunne Gr newaldskolonie. En de vertalers, die het stuk nog nader brachten tot de hoofdstad, maak ten het zonder twijfel niet beter, want ik vermoed, dat zij het derde bedrijf daarvoor te veel geweld aandeden. Ik beweer dan ook niet, dat ik de operette zag, zooals ze behoorde te zijn en 't is me gelukkig een reden om geen enkele scène te vertellen uit deze onnoozelste van alle kluchten. De wending, welke de Tango-vloed nam, heeft mij teleurgesteld en deze wending spiegelt zich af in het werk Gilbert. In den Tango had de zuidelijkste tonaliteit eindelijk kunnen zegevieren, als een voortzetting van Carmen en vervulling van Nietzsche's wensch II faut méditerraniser la musique", en dit alles juist is er door de internationale com ponisten bij ingeschoten. De rythmiek van den Tango had in de Germaansche opvat tingen eene belangrijke en gunstige wijziging kunnen brengen, doch het omgekeerde ge beurde: de eenigszins wulpsche buigzaam heid werd geharnast in onze systematische, het fluïdum van hartstocht en welbehagen, dat zou ritselen uit elke noot, is handig uit gedroogd, de Spaansche gracie en onbenu niet naar voren gericht (naar de richting der scheepsbeweging) maar naar boven. De bedoeling is dan ook dat de torpedo met een soort T-vormige vinger, die bovenop de torpedo zit, blijft voortschuiven door een gleuf in den lepel. Als de schroefbladen der torpedo de lanceerbuis verlaten hebben (dus beveiligd tegen beschadiging) is de T-vinger aan het einde der gleuf gekomen en dan valt de torpedo in het water. Het lanceeren zelf geschiedt door middel van een kruitlading, die echter alleen vol doende is om de torpedo naar buiten te werken, dus niet zooals bij gewoon geschut, verantwoordelijk is voor de snelheid der kogel gedurende de geheele doorloopen baan. Bij het lanceeren wordt door een hefboompje vanzelf een klep geopend die de samengeperste lucht uit het topedoreservoir toelaat tot de vier-cylinder motor. De schroeven komen in beweging en geheel op z'n eigen houtje beweegt de torpedo zich vooruit, net zoo lang als de machines wer ken dus zoolang als de voorraad samenge perste lucht duurt. De lucht in dit reservoir is samengedrukt onder ongeveer honderdvijftig atmosfeeren (d.i. een druk van 150 Kg. op elke vierkante cm.), maar om de snelheid niet bij het begin der reis heel groot te laten zijn en voortdurend kleiner te laten worden naarmate de druk vermin dert, wordt de lucht eerst door een regelaar gelaten die automatisch de druk vermindert tot ruim 35 atmosfeeren zoodat langen tijd de snelheid regelmatig blijft. Het door loopen traject hangt van de hoeveelheid mee gevoerde lucht af, maar door een bijzondere inrichting heeft men een grooter werkingsfeer verkregen met dezelfde luchtvoorraad, door de lucht te verwarmen voor dat zij in de cylinders der machine komt. Door deze ver warming neemt de druk toe, dus ook de werkkracht der lucht. Als de torpedo ge lanceerd is en zijn schroefbladen reeds een aantal omwentelingen hebben gemaakt, wordt door de beweging zelf der torpedo, een mechanisme in actie gebracht dat een patroon doet ontbranden. Deze geeft een vlam, die de langsstroomende lucht uit het reservoir tot 300°verwarmt en dus meer werkkracht verschaft om tegen de zuigers der machine te drukken. De doorloopen baan moet volkomen recht zijn en dit wordt o.a. verkregen door een gyroscoop, een toestel dat als tol uit onze dwingbaarheid veranglicaanscht tot een hypocriete, bitter-zoete schuifeling, zoodat de Tango in den kortsten tijd een dommelig spelletje geworden is. Men tangoot overigens weinig in deze operette. Qilbert is te veel epicureeër om een goeden Tango te schrijven, hij zweeft lichter op eene argelooze driekwarts-maat met hare weemoedige en tevreden deiningen. Doch over den niet-gederacineerden Tango ligt de inquisitoriale onrust van een volk, dat serieus aan de hel gelooft, van Don Juans dus, die op eiken liefdesweg een Steenen Beeld vreezen te ontmoeten. Het is de vereeniging van passie en angst, van geluk en huivering, de subconsciente onzekerheid in het zangrijkste leven (die b.v. waart door Debussy's Pelléas), 't gaand même van alle waarlijk demonische psyche. Het procédéder Duitsche muziek is daar mee geheel in strijd. Volgens dit procéd schrijft men niet alleen 't gemakkelijkst muziek voor stommeriken, het voert ook tot het allerklaarste licht en de eeuwigste har monie, het verduidelijkt alle raadselen, het verzinnebeeldt de pure sereniteit, en den glans van een paradijs zonder den Boom der Kennis. Het heele geheim van dit procéd is, dat men God thuis of bij zich in een kooitje heeft. Het is de laatste triomf der rede, waar de propagandisten der Rede niet aan durfden en als Grétry (ik blijf bij mijn operette) terugkwam, zou hij ons vele ver wijten doen. Wij sukkelen langzamerhand lager en lager, wij worden lederen dag verstandiger en krijgen iederen dag minder te verstaan. Zoo is de abominatie van een operette-tekst reeds onbeschrijfbaar en het wezen der muziek, het magerste betoog van 2X2 4, eene volkomen apotheose der stupiditeit. Wat in dit geval echter het meest pijnigt, is de overtuiging dat het er vroeger beter uitzag. Want van Offenbach Fig. 1. LENGTEDOORSNEDE EENER WHITEHEAD-TORPEDO. A Percussie-Inrichting; B lading schietkatoen; C reservoir met samengeperste lucht; D restelaar voor diepte, snelheid, enz.; E motor door samengeperste lucht gedreven; F deel waardoorheen de twee schroef assen loopen; G staart-deel waarin de twee stel schroefbladen zitten, en de sturen; H gyroscoop, voor het regelen der richting kinderjaren reeds bekend is en dat in de laatste jaren op velerlei gebied gebruikt wordt of zal worden, waar het erop aan komt een bepaalde stand of richting te behouden. Dit apparaat zal zoodra de torpedo naar links of rechts uitwijkt het stuur voor de horizontale bewegingen in actie brengen en de richting weer corrigeeren tot de goede en gewenschte richting. Maar ook omhoog of omlaag zou de torpedo kunnen uitwijken, dus boven water uitkijken of zoo diep gaan dat zij onder het aangevallen schip passeert. Dit wordt voorkomen door een zeer eenvoudige inrichting. De druk onder water neemt namelijk toe op grooter diepte. Hoe hooger de waterzuil is, die boven de boot staat, des te grooter is deze druk. De diepte-regelaar bestaat uit een cylinder met zuiger. Het eene zuigereinde staat in aan raking met het zeewater door toedoen van een veerkrachtige membraan in de wand der torpedo aangebracht. Het andere zuiger einde drukt op een veer, die zoo geregeld is, dat alle verdere deelen van het apparaat juist goed staan als de boot drie en een halve meter onder de wateroppervlakte is. Zinkt de torpedo nu dieper in zee, dan wordt de druk op de membraan grooter en deze wordt iets naar binnen gedrukt. De zuiger gaat dan ook naar binnen en drukt op een hefboom, die deze beweging overbrengt op het dieptestuur, dat onmiddelijk omlaag gezet wordt, zoodat de boot iets rijst. Is, om gekeerd, de diepgang te klein, dan wordt de waterdruk minder, de membraan kan iets naar buiten gaan, de genoemde veer kan de zuiger iets omhoog drukken en de hef boom gaat de andere kant uit, dus het dieptestuur zendt de torpedo iets naar beneden. Er is verder nog een hulptoestel aangebracht dat de op- en neerwaartsche golvende be weging die de torpedo zoo zou kunnen krijgen, snel dempt", zoodat de beweging weer spoedig horizontaal wordt en blijft. Dat de werking der sturen van verbazend groot belang is, blijkt o.a. wel hieruit: als een der sturen niet werkt en de torpedo, in plaats van een rechte baan, een gebogen baan gaat doorloopen, dan komt zij weer in haar punt van uitgang terug of dicht in de buurt, zoodat de eigenaar der torpedo er zelf door getroffen wordt, of een van zijn vriendjes! Gaat de torpedo rechtuit dan is zij een groot gevaar voor den vijand. Immers, bij het lanceeren was de percussie-inrich ting vooraan de torpedo nog niet in staat te werken door een reminrichting, zoodat er geen gevaar voor ontijdige ontploffing was, maar door de beweging der torpedo zelf brengt de waterweerstand een schroef aan 't draaien die de per cussie-inrichting zoodanig verandert dat zij ontvankelijk gemaakt wordt voor schokken. Treft dit voorste uiteinde het aangevallen schip dan ontploft de groote lading met zoo veel kracht dat een stoot gegeven wordt die vergeleken kan worden met een hamer van 43 millioen K ollliiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiimitiliillllllHlllilliliiilllltllliiiiiiiiiiiiiH naar Gilbert . . . Ach l Eene eeuwigheid, welke meer dan eene cultuur schijnt ge ruïneerd te hebben. Maar niet te hypochondrisch ! Laten we vlug onze mandoline nemen en met het beminnelijkst flautato 't refreintje zingen, waarop de melodie van den Dies Irae niet slecht past : Wij hadden ons doodgeschoten Maar wij hebben later besloten Toch liever leven te blijven." Het lievere leven is altijd omhelzenswaard! MATTHIJS VERMEULEN Nieuwe boeken voor Kinderen Prinses Evelientje, door A. C. KUIPER, ill. van JAN SLUIJTERS. Schellens en Giltay, Amsterdam. Prinses" Evelientje is een moederloos, verwend en in al haar grillen ontzien poppetje, dat haar dorado op een Limburgsen buiten verblijf, onder beminnelijk maar zwak regime van twee oude dames, moet verwisselen met een geheimzinnig-groot Amsterdamsch kan toren-huis. Daar hebben vier ongehuwde zelfstandige, arbeidende dames (waaronder Evelientje's tante) haar kamers, en in dat milieu van flinkheid en arbeidzaamheid moet het kind afstand doen van veel wat haar het leven begeerlijk maakte. 'De tantes" zijn degelijk, maar tegelijk goedaardig en Evelientje leert zich langzaam aanpassen aan de nieuwe maar gansch niet verwerpelijke omstandigheden. Mej. Kuiper heeft haar gegeven heel con sciëntieus, met toewijding en begrip be handeld ; met de meeningen en intenties der schrijfster worden wij niet overdreven lastig gevallen, en in deze in zijn soort zeer goede iiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiHiimiiiiiilliltiniiilliiiiiiliiiiimiiiiiiiiiitiiiii Fig. 2. STAART EENER TORPEDO met twee stel schroefbladen, en verschil lende sturen voor diepte-regeling en richting-correctie gram, neervallend van een Meter hoog! Tegen zoo'n hamerslag is geen pantserplaat bestand. Er komt echter nog iets bij; door de ontploffing wordt het omringende water tijdelijk weggedrukt, maar het keert dadelijk terug met dezelfde kracht waarmee het weg gedrukt werd en slaat dus als een tweede mokerslag tegen de reeds gekraakte scheeps wand, er een gat inslaande van een twintigtal vierkante meters waardoor de oceaan met gretigheid binnentrekt. De kosten van een dergelijk ingericht mechanisch wonder zijn hoog, zooals wel te begrijpen is. Het bedrag nadert tien duizend gulden. Maar dit is nog goedkoop, als men nagaat dat met n goed-loopende en goed-rakende torpedo een oorlogschip van tienduizenden tonnen, met vele kanonnen van eenige decimeters kaliber, met een waarde van tientallen millioenen in een paar minuten vernietigd kan worden. Er zijn natuurlijk wel beveiligingsmiddelen ge vonden, o. a. de torpedonetten, die het geheele bedreigde schip omgeven om torpedo's tot ontploffing te brengen op een afstand, die nog belet dat ernstige schade aangericht wordt, maar sinds de torpedo's voorzien. zijn van knip-inrichtingen, die de rietten kunnen doorknippen, is er niet veel beveiliging meer mogelijk. P. VAN OLST * * *