23 Aug. '14. No. 1939 DE'-AMSTERDA WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ffaar de teekening van Catcher s Pius x PAUS PIUS X Toen de eerste electriciteit van den opkomenden Europeeschen storm elkeen den adem benam, viel, door militairistische hand, Jaurès, bij zijn leven het hoofd van de internationale, en daarom vrede zoekende arbeidersbeweging. Thans, mede naar het schijnt door den kommer om den broederkrijg binnen de Christenheid zelf, over leed Pius, hoofd van de Kerk, die zich de katho lieke noemt, omdat zij internationaal de harten beheerschen wil: zij zelve, tenminste tegen woordig, ook tot Vrede gestemd. Zoo vallen de emble men van eene Vredesidee, die helaas wel emblemen maar geen kracht bezat. Het is als een bleeke ontroering te vernemen, hoe de oude paus, op 't hooren van den nieuwen Europeeschen oorlog, zijn naaststaanden klaagde over de pauselijke onmacht van tegenwoordig, waardoor de tijden hem zwaar drukten. Pius' moeder Als wij denken aan de eeuwen, toen het pausdom een invloed bezat, welke in verhouding stond tot hare thans nog gehandhaafde praal en ceremoniën, en wij zien den Pontifex Maximus, den bijna aangebeden Sarto ster ven ... machteloos en, onder 't gedonder van het internationaal ge schut, bijna reeds ver geten, dan gevoelen wij sterker dan de ruïnen in het Vaticaan het uitspreken: hoe ook hier vergankelijkheid is. Vrede handhaven? De Paus kon het niet meer, Jaurès kon het nog niet. Beide vredes-mannen hebben nog juist kunnen voelen hoe Kain'smoord op Abel zich op Europa's grond en Europa's zeeën ging verhonderdduizendvoudigen, en zij, die den naam droegen van leiders der menschzijn als bladeren geweest heid te zijn, op een snellen stroom. Wee het woelen van vele volken" zegt de profeet Isaïas, dien men in deze dagen weer actueel kan achten. Geboortehuis van Paus Pius X|te Riesi Links boven het vertrek, waar hij het levenslicht zag Audiëntiedag in het Vaticaan Zoover een Nederlander, het in menigen zin op grooten afstand te beoordeelen vermag, is Pius X een buiten gewoon rechtschapen man geweest, wien de Kerk der middeleeuwen dezelfde was als de Kerk van heden, en die dus de Kerk van heden geheel beheerscht heeft als ware zij de Kerk der middel eeuwen: onwankelbaar orthodox. Naar duidelijk bleek was hij een zuiver karakter, en daardoor van afkomst de zoon van een kleinen gemeentebode een grootsche figuur... in zijn val: Want, naar het wereldsche gesproken, viel hij telkens, en hij viel het grootst in de formeele ontkatholiceering van Frankrijk, Spanje en Portugal. Het grootst en zuiverst, zoover ons bekend is, in Frankrijk. De politiek van Pius X ten opzichte van de Kerk in Frankrijk is geweest van een karaktervolle schoonheid, zooals men in 't openbare leven maar zeer zelden ont moeten mag. Gesteld voor de keuze tusschen een, het Roomschdom vernederende opoffering van allereerste eischen van zelfbestuur in een land dat altijd de doch ter was genoemd der Kerk, of het verlies van vele tientallen millioenen direct en jaarlijks en het vooruitzicht van afval van duizenden halfgeloovigen en eene belang rijke vermindering der toch al schrale St. Pieterspenning, heeft hij met een schoone principieele vasthoudendheid, bij alle voorzichtigheid, aan Regeering en eigen Fransch episcopaat den knieval geweigerd, waarvoor beide reeds de, zachtste kussens gespreid hadden. , '""?> Het was bijna onwerkelijk, zoo middeneeuwsch pontificaal, zoo gevaarlijkzuiver als dit tooneel was. Net zooals thans de Duitsche tele grammen valsch voorstellen wat er in België gebeurt en de Fransche bladen jokken van 't geen er in Duitschland plaats heeft, zoo heeft de pers van de ongodsdienstige Cosmopolis, die Europa vormt, toen ter tijd over 's Pausen hou ding onwaarheid met onkunde vermengd ; en nooit zal wel tot de groote massa der niet-katholieken meer doordringen hoe schoon deze Kerkvorst zich heeft gehouden in de ure van het gevaar. Als de looze Briand nog respect kon hebben voor iets anders dan succes, zou hij, die met de onverwachte deugd des Pausen geen raad wist, het u kunnen zeggen. Maar het schoone karakter en het schoone gebaar kunnen niet veranderen dat er iets niet meer is. De invloed van het Pausdom op hen, die per slot de beschaving vormen, en op hen, die, in koninklijk en militair gewaad, de be schaving haar plaats geven of, als thans, in wilden trots die beschaving vernieti gen, is nihil geworden. Frans Jozef, deallerchristelijkste Koning of Roomsche Majesteit, kon vrijelijk de lont houden bij het kruit, en de afschu welijke millioenen-slachting kon bij hem haar aanvang nemen, zonder dat Pius, hoofd der Heilige Roomsche Kerk, het verhinderde, zonder dat hij ander ant woord te geven vermocht dan, in een zonder twijfel edel verdriet, den doods snik. Zoo is het alles verval en vernietiging om ons heen behalve bij de macht, die verval en vernietiging tot eerste doel heeft: het militaire geweld. Hoe de stemming in Duitschland was In de laatste week van Juli werd het stil en onrustig te Leipzig. De stilte was des daags, de onrust kwam in den nacht. Groote transporten, den ganschen breeden Windmühlenweg bedekkende, trokken in lange stoeten door de stad. En het waren allen militaire convooien, die in de nachtelijke uren door de straten trokken. Zoodra het dag werd, was het gedaan en het opmer kelijke bleef dan, dat er zoo uiterst weinig militairen te bespeuren waren, ofschoon men telkens hoorde dat er opzichters, arbeiders van de tentoonstelling of conducteurs van de tram bij bosjes waren opgeroepen om hunne militaire dienstplicht te vervullen. Na het Oostenrijksche ultimatum aan Servië werd er wel over een mogelijken wereld oorlog gesproken,maar wij allen, buitenlanders en Duitschers namen de zaak nogal luchtig op. We meenden dat zoo iets afgrijselijks, zoo iets onwerkelijks voor deze tijden toch niet zou kunnen gebeuren. En dan, die Serven vochten tenminste om het behoud van eigen haard en hof; waarom, en waarvoor moeten wij nu elkaar gaan beoorlogen. Maar allengs kwam in een zeker deel van het Duitsche volk een onrustige stemming, ik zal "niet zeggen oorlogsstemming, maar toch die zekere overmoedige geest om bij gelegenheid eens te toonen wat men militair waard was, zag men groeien bij den dag. Het was op Maandagnacht van den 27 Juli dat ik uit de slaap gewekt werd. Nu niet door een troepentransport, doch door een bende volks van misschien wel een zes honderd menschen, die in koor aanheffende: Deutschland, Deutschland ber alles", weg met Servië", gingen demonstreeren voor het Völkerschlachtdenkmal. Maar deze eerste teekenen van oorlogs-ondernemingslust of al te bedenkelijk opgeschroefde vaderlands liefde die als edelste uiting een ander mensch pok vaderlander daarom wel een kop kleiner wilde maken, werden geneu traliseerd door weer andere stoeten, die voor het Völkerschlachdenkmal hunne vredes-beginselen beleden. Al dit betoog en tegenbetoog begon zoo bedenkelijk om zich heen te grijpen dat ten slotte de politie alle betoogerij voor het bekende gedenkteeken verbood. Het voor en tegen van een oorlog moest dus binnenshuis of in het bierhuis uitge vochten worden en aangezien de Duitscher in het algemeen en de Sakser in het bijzonder volstrekt niet zoo bloeddorstig is als men ons nu wel wil doen voorstellen, droeg deze Uit London News Luik met citadel en fortengordel iHiiiiiiiiiimiiiiiii wijze en vaderlijke politiemaatregel er toe bij de gemoederen wat te bedaren. Ik moet er bij voegen watbedaren",wanthet opmerkelijke is nu, en ik heb dit nadrukkelijk geconstateerd, dat de middenstand, de arbeiders, feitelijk dus de numerieke meerderheid van het volk zér tegen alle oorlogvoerderij was, en het bedenkelijke is dat het intellect, het zoo geheeten beschaafde deel der natie, zooveel krijgslustiger was. De groote handelsman verklaarde, dat men al zoolang onder den druk van een mogelijken krijg staat, dat er voortdurend zoo weinig ondernomen kan worden, dat de economische toestand on houdbaar werd, dat het tijd was er nu maar eens op los te slaan... om te weten waaraan je je in de eerste jaren te houden had. Een zeer gruwzaam middel, mocht dat toelijken aan den meer nuchteren, minder zakelijken en misschien ook wel menschlievender toeschouwer; in een militairen staat schijnt men waarlijk het oorlogs-handwerk te beschouwen als een nuttig vakbedrijf om het leven van het volk op gegeven oogenblikken meer ruimte en breedte te geven. Maar het eigenlijke jongere intellect, de doctors in dit en in dat, hadden weer andere koorden op den oorlogsboog. Zij zagen alle heil in het vormen van n groot germaansch rijk. Engelschen, Noren, Hollanders, Duitschers moesten met geweld tot n staat gebracht worden. Alle cultuur, alle beschavings-invloeden zouden uit de noor delijke germaansche landen komen en ons aller eenheid zou de wereld een eind, een heel eind verder brengen. Het kan zijn, dat de geleerde heeren gelijk hebben, doch op onze tegenwerpingen dat zoo iets op minder bloederige manier ook bereikt zoude kunnen worden, werd de gansene wereld historie overhoop gehaald om te bewijzen dat zoo iets alleen maar mogelijk was door krijgsgeweld. En dan... er moest tevens uitgemaakt worden wie voortaan de leiding in de wereldsche zaken zou hebben, het Slavische of het germaansche ras! Ja als het dien kant op moet zal het vreeselijke ernst worden en als je dan die op gewondenheid om je heen zag, van die zelfde menschen, waarvan je uit den dagelijkschen omgang wist dat het in hun hart zulke Igoeie, vriendelijke kerels waren en die voor ons buitenlanders of het nu Franschen, Russen, Engelschen of Hollanders waren; de welwillendste,innemendste gastheeren bleven dan ontzonk je den moed op goede uitkomst. Maar toch, ook weer niet alle ontwikkelde menschen waren zoo belust door middel van vechtpartijen de supprematie van hun ras uit te maken. Ik hoorde van een Duitscher de oorlog was toen al verklaard die boutweg beweerde dat n intellectueele Rus hem meer waard was dan tien krijgs haftige domme Duitschers. Maar die stouiigheid moest hij boeten met een paar dagen brommen en een internatie in zijn woon plaats van overheidswege worden dus al dadelijk zeer verstandige uitingen onder drukt, uit vreeze dat ze dealgemeenekrijgslustigheid en (on)menschlievendheid eens schaden mochten. Mijn indruk blijft dat de overgroote meer derheid van het Duitsche volk den oorlog niet wilde en de Engelschen, de Russen op de Bugra," ze geloofden er geen oogenblik aan. Nog Vrijdag den 31 Juli kwam de Russischen senator der Bugra" uit Sint Petersburg naar Leipzig en op de nieuwsgierige vragen hoe het daar ginds bij hem stond, verklaarde hij alles voor krantengeschrijf en ophitserij. De Russen wilden geen oorlog. Ze wenschten slechts dat de Serven als volk zouden blijven bestaan. Twee dagen later werd de arme kerel plus al zijne ondergeschikten opgepakt, opge sloten om later over de grenzen gezet te worden. Uit Engeland kwamen Zaterdag l Augustus nog officieele menschen naar de Bugra" Men dacht eenvoudig niet aan oorlog! In Duitschland kreeg men sterk de indruk: als er oorlog komt, dan is die ons Duitschers opgedrongen. En het volk" was werkelijk tot het laatste moment vol hoop, dat het met een sisser zou afloopen. Zelfs liep er de ewstige mare dat Prins Heinrich, de broeder des Keizers, met een extra trein naar St. Petersburg was gereisd om alle onaan genaamheden in der minne te schikken. Het bleek een loos gerucht en de Duitschers zijn toen, na de onware berichten over een inval der Franschen en de zoogenaamde overrompeling van Gumbinnen door de Russen, hoe langer hoe meer in den oorlogs roes geraakt of gebracht. Toen Holland mobiliseerde voegde men mij toe: Wat! Holland mobiliseert, pas maar op, als wij komen, dringen we jelui allemaal in het water. En na de eerste krijgssuccessen zijn de Duitschers nog een beetje meer brani ge worden. Een Hollander die verleden week uit Duitschland vertrok, voegde men toe: Tot ziens, eerstdaags zijn wij landgenooten. Het wordt wel gekscherend gezegd, doch in verband met de uitlatingen over de stich ting van n groot Germaansch rijk konden wij er er misschien wel eens dichter aan toe zijn dan wij weten of hopen. Al moest ik ook al mijne aanteekeningen daardoor als oorlogsbuit offeren aan de Duitsche douane, ik kan niet anders dan de prachtige Duitsche organisatie-geest be wonderen, die zich onmiddelijk snel ont plooide tot in de verste hoeken van het land. Kalm kwamen alle menschen op, blindelings werden alle bevelen gehoorzaamd. Rustig werd de oorlogsmachine in elkaar gezet. Niets ontbrak. Alles klopte. Als de vredes-idee even zoo goed geor ganiseerd was geweest. Als ze op even stellige basis was gevestigd, dan had ze, ge geven den algemeenen tegenzin der volkeren in den krijg, gemakkelijk gewonnen. J. G. V. VROUWENRUBRIEK «iiiimiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiUJiiiiiiiuuililiiiilllliiliiiiiiiiH Staat van beleg Parijs, 8 Aug. De eerste dagen van overspanning en opgewondenheid en ongemotiveerden angst voor hongersnood zijn voorbij. Men komt tot kalmte, men hervat zijn gewoonten, voor zoover die niet strijdig zijn met den staat van beleg en de vrouwen zijn reeds de heftige smart van het oogenblik waarop ze gevoelden allén te blijven, vergeten. Zij zijn veeleer trotsch nu hen, die ze liefhebben, te hebben afgestaan voor de verdedigingen den roem van die grootsche idee La Patrie. En het gevoel dat iets van dien roem ook afstraalt op haar, doet ze gemakkelijk den glimlach terugvinden die ze zoo aantrek kelijk maakt. Dat vooral de vrouwen zoo betrekkelijk vlug het innerlijk evenwicht hebben terug gevonden na de heftige beroering die eerst het bevel tot mobilisatie, daarna de oorlogs verklaring bracht, is wel voor een groot deel te danken aan de autoriteiten die al het mogelijke hebben gedaan om vooral materieele gerustheid te geven. Telkens en telkens weer, met onuitputtelijk geduld, worden er overzichten gegeven van de levens middelen die dagelijks arriveeren, van de voorraden die er zijn, van den stand van den oogst. En dankzij de krachtige medewerking van de geheele pers, zijn zij er in geslaagd tot zelfs de eenvoudigste vrouw uit het volk er van te overtuigen dat de schaarschte van enkele voedingsmiddelen alleen te wijten is aan de door de mobilisatie veroorzaakte vertraging der zendingen. De allereerste dagen hebben vele huis vrouwen ongeloofelijke massa's gedroogde groenten ingeslagen, die ze nu noodgedwon gen wel moeten eten, daardoor worden er nu veel minder vruchten en groenten ver kocht en die zijn dan ook overvloedig en goedkoop. Ook broodsgebrek in den meest letterlijken zin is voorloopig niet te vreezen. Alleen het geestigste volk ter wereld is mo menteel vrijwel zoutloos, ook al letterlijk op te vatten. Boven aan de lijst van ontbrekende arti kelen die de kruideniers dagelijks aanplakken om hun klanten niet noodeloos queue te laten maken, staat al reeds de geheele week zout. Het gebrek aan zout is zoo algemeen dat de prefectuur den voorraad zout, bestemd