Jf°.19ll Zondag 6 September DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Mr. H. P. L. WIESSING ?Abonnement per 3 maanden f 1.65 Voor het Buitenl. en de Koloniën p. j., bij vooruitbetaling f r. p. mail 10. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken en Stations verkrijgbaar 0.12* UITGEVERS: VAN HOLKEAVA & WARENDORF KEIZERSGRACHT 333, AMSTERDAM Advertentiën van l?5 regels/1.25, elke regel meer . . Advertentiën op de finantieele- en kunstpagina, per regel Reclames, per regel ?0.25 .0.30 ,0.40 INHOUD IIIHIMIIIIIUIIIU Blz.l: Offener Brief an unsere deutschen Freunde. Th. van Huut: Onze Han del en de Oorlog. Kroniek over Oorlogsbarbaarschheid. Het Fransche Oorlogstooneel door **. 2: Just Have laar : Neutraal. Leuven verwoest, door X. Protest van oud-majoor Th. Kley. 3: Dr. Jan Kalf: Leuven verwoest! 5: Frans Coenen over W. G. van Nouhuys f. Alb. Plasschaert over Le Fauconnier te Domburg. Perdeck: Oorlog en de Vrienden des Vredes. O orlogspolypen door A. de Widenrade: 6: Fin. Kroniek door v. d. M. 7: Reproductie Europeesche Kaart 1870. Sabathavond. Damspel door J. de Haas. 8: Schaakspel door R. J. Lornan. Bijvoegsel door Johan Braakensiek: De Treurende Keulsche Dom. Offener Brief an unsere deutschen Freunde Jedoch der schrecklichste der Schrecken Das ist der Mensch in seinem Wan n. SCHILLER. * * * Fast systematisch empfangen wir Hollander in den letzten Wochen Postkarten aus Ihrem Lande, die bezwecken, uns, Ihre Freunde, unter einen Eindruck zu bringen, der sich in die Worte zusammenfassen laszt: Gott sei Dank, wir Deutschen haben ein reines Gewissen". Wir Hollander können diese Postkarten natürlich nicht alle beantworten, und man tut es auch ungern; es ist immer peinlich, die in einem Wahn Begriffenen aus demselben herauszureiszen. Aber wie wir, Hollander und Deutsche, vor dem Burenkriegeundwahrend desselben nicht abgelassen haben, den Englandern den Spie gel der derben Wahrheit vorzuhalten, so ist es doch auch jetzt unsere heilige Pflicht, unsere deutschen FreuHde nicht unter dem Eindruck zu lassen, als ware ihre Entschuldigungs-Campagne wirklich so schlagend gewesen wie bis jetzt die Campagne ihrer Armee, und als wirkten ihre Gründe wie ihre Kanonen. Beim Kampf um den moralischen Sieg ist mit anderen Waffen zu streiten;. wie wir, die nicht mit im Wahn Begriffenen, die Situation sehen mussen, soll daher in der nachfolgenden Darlegung gezeigt werden. In einer Zeit von sovieler Feindschaft zwischen Völkern, die einander nahe stehen sollen, tut es einem natürlich doppelt wohl, auch einmal herzlich von Freur.dschaft reden zu horen. Und so tut es uns Hollandern recht wohl, jetzt aus Deutschland von allen Seiten Beteuerungen zu empfangen: Die Hollander, das sind unsere Freunde!" Und das ist ja recht. Wir sind den Deutschen gut, wie wir es den Belgiern, Englandern und Franzosen sind. Wir haben viele persönliche Freunde hier wie dort und berall, und das beste aller Kultur genieszen wir gerne mit. Auch ist es in einer Zeit, wo Macht ber alles geht, und Deutschland sich von neuem wieder als ein so starker Gewaltstaat erweist, für uns, die nun ein mal nicht so stark sind wie Deutschland, immer angenehm, aus den Pranken dieses Gewaltstaates zu bleiben. Nur hoffen wir, dasz sich die deutsche Liebe für uns nicht zu sehr der Affenliebe ahnlich zeigen wird: so ein biszchen totgedrückt zu werden in ihren Hebenden Armen würde uns gar nicht gefallen. Doch es liegt in dieser Erklarung des deutschen uneigennützigen Wohlwollens §egen uns zugleich ein Gegensatz verorgen auch wohl ausgesprpchen. Sie sind unsere Freunde, weil Sie neutral bleiben," Und darm wird auf die Belgier geschimpft, die ja gegen Deutschfand kampfen. Bei diesem Verhaltnis zwischen Deutsch land und Belgien möchte ich nun in aller Kürze verweilRn. -Denn merkwürdigerweise steht es damit so, dasz das, was die Deutschen uns Hollandern als eine Tugend anrechnen, in ihren Augen bezüglich der Belgier als eine Freveltat gilt, namlich: Handhabung der Neutralitat". Die Belgier sind doch gleich brav wie wir. Sie wollten neutral sein, und blei ben, und sich gegen den Angriff auf ihre Neutralitat, wie es Pflicht ist und wie wir es auch noch immer machen warden mit allen Kraften der Verteidigung wehren. Und, wie auch die Deutschen recht wohl wissen : das war nicht eine Kriegstat; es ist auch kein Kriegsanlasz. So jedenfalls lehrt uns das internatio nale Recht, dessen man sich ja doch auch in Deutschland befleiszt. Die Belgier wollten also nur in Ruhe gelassen werden, wie wir auch. Nun war das den deutschen Krieginteressen zu hinderlich, Wir wissen, dasz wir Unrecht dran tun, sagte der deutsche Reichskanzler, aber wir können nicht umhin. Und wenn Belgien uns nur gewahren laszt, so wollen wir es recht freundschaftlich spater entschadigen." Ja, aber. Der deutsche Reichskanzlej und die deutsche Nation sind doch wohl nicht so sehr naiv geworden: Weil die deutsche Kriegsführung ihr: Es musz" gesprochen hatte, war für Belgien die Sache doch noch nicht zu Ende?! Es hatte an der Südseite auch Frankreich noch. Und hatte es Deutschland den Zutritt gestattet, so hatte jetzt Frank reich Recht gehabt, dies als einen Anlasz zum Kriege zu betrachten. Entweder-oder. Ein Volk bewahrt seine Neutralitat nach jeder Richtung hin, oder es bewahrt dieselbe absolut nicht. Wir Hollander erfahren es wieder deutlich genug, wie jede Partei auf uns lauert, dasz wir auch nicht das allergeringste dem einen oder dem andern der Kriegsführenden zugute kommen lassen. Also: Belgien muszte das Anerbieten Deutschlands ablehnen. Und zwar mit den Waffen. Trotzdem beklagt Deutschland sich darüber Wir Hollander können in der uns selbst aufgelegten Neutralitat die weiteren Fragen jetzt nicht erörteren.. Aber befragen Sie Ihre Professoren, die das internationale Recht pflegen, was Deutschland zur Zeit der 2ten Friedenskonferenz im Haag betreffs der Kriegs führung mit unterzeichnet hat; denken Sie doch wieder einmal an alles das, was Sie in Deutschland durchlebt, gesagt und geschrieben haben zur Zeit des Burenkrieges, nur setzen Sie Belgien statt Transvaal, und Deutschland statt England, lesen Sie den Wilhelm Teil wieder und denken Sie sich die Schweiz sei Belgien. Und nehmen Sie schlieszlich genau Kenntnis von alledem, was im Namen des groszen deutschen Volkes gegen Bel gien und die Belgier verübt worden ist. Lesen Sie die sehr vorsichtigen Briefe unserer Ihr Land bewundernden Korrespondenten in Belgien. So werden Sie sich ja selbst eine Vorstellung machen können von der gewaltigen Entschadigung, die der Kulturstaat Deutschland dem scnwergetroffenen belgischen Volke schuldig ist für das, was der Gewaltstaat Deutschland es hat erfahren lassen. Und zahlen Sie diese Schuld sobald wie möglich. Hat doch ihrgroszer Goethe schon gewarnt: Denn alle Schuld racht sich auf Erden" Sie wollen doch alle Ihr groszes Deutschland nicht nur als Gewaltstaat gefürchtet, sondern als Rechts- und Kul turstaat geehrt sehen? * * * Man bedroht also das belgische Volk wenn es nicht seine Neutralitat und Ehre schanden wollte, und eine Armee wirft sich ins Land. Da sollen die Belgier nicht entrüstet, nicht empört sein wegen dieser Gewalttat?! Die Belgier entdecken berdies oder meinen zu entdecken wer vergabe es einem plötzlich berfallenem Volke nicht, wenn es sich tauschte ? dasz viele Deutsche, die auf Jahre schon die belgische Gastfreiheit ge nossen hatten, Spionendienst für Deutsch land gegen Belgien geleistet haben und noch leisten! Nun, von Spionen sind Sie Deutschen doch auch nicht sehr eingenommen! Und da sollten die Belgier wegen eines solchen Bruchs der Gast freiheit sich nicht entrüstet haben? Pöbel gibts berall, und ist nirgendwo auf der Höhe der Kultur", dafür ist's eben Pöbel; und begeht leicht Exzesse, und wird dann dafür bestraft. So ist es in Deutschland, und so ist in Belgien zugegangen. Und was die Deutschen, unter diesen Umstanden, in Belgien zu leiden hatten, das haben wir Hollander, die Verwandten der Belgier, schon wieder gut zu machen versucht, und das haben obendrein die Deutschen in den belgischen Dörfern schon mehr als geracht. Die belgischen Bauern mogen sich, als Franktireurs für das Vaterland streitend, unvölkerrechtmaszig benommen haben. Aber, nicht wahr, Ihr Herr Reichskanzler hatte doch anerkannt: das_deutsche Heer war auch, unvölkerrechtmaszig, in das neutrale Land eingedrungen! Wie Sie es auch wenden mogen.... Sie haben mit dem Unrecht angefangen. Und diese Schuld muszte bezahlt werden. Aber Sie wollen Belgien doppelt zahlen lassen! Das bringen Sie trotz tausend Spitzfindigkeiten nie ins reine mit Ihrem bessern Gewissen, sobald sich das wieder horen laszt. Und nicht mit dem Gewissen der Welt. * * * Und, da kommt eben die Nachricht: Löwen, das wundervolle Löwen ist verwüstet worden, und die Bevölkerung hingeschlachtet oder vertrieben. Verwüstet durch die deutsche Armee, die ja die Kultur gegen den russischen Barbarismus verteidigen soll! Unsere lieben guten deutschen Freunde, wir weinen um das wundervolle Löwen, wir weinen um die .Belgier, aber wir weinen noch mehr um Sie. Wenn nun die Russen in Nordost-Deutschland Stadt um Stadt und Bauer um Bauer rachen würden es ware für die ganze Kulturwelt greulich und der Gedanke allein macht uns zittern aber, was würden S i e sagen können ? Das kommt alles daher, dasz Sie wie Ihr Herr Reichskanzler es bestatigt hat in Belgien eingefallen sind wider Wort und Recht. So sind Sie unter den Bann des Fluches gekommen, mit welchem Ihr groszer Schiller gedroht: Das eben ist der Fluch der bösen Tat, dasz sie fortzeugend Böses musz gebaren. «n n w V Onze Handel Er is geen land, het zielental in aan merking nemende, dat in de laatste twin tig jaren, op handels- en industrieel ge bied, zoo zeer vooruit gegaan is, als België. Verschillende factoren hebben hiertoe medegewerkt. Eerstens de persoonlijk heid van koning Leopold, die zijn pres tige en fortuin ter beschikking stelde, van de nationale ondernemingsgeest en nijverheid. De resultaten hiervan zijn voornamelijk in de Congo na te gaan. Hulde komt ook toe aan het initiatief van Belgische credietinstellingen. Er zijn credietinstellingen, zooals la Banque d'Outre Mer" te Brussel, welke er zich speciaal op georganiseerd heb ben om den nationalen uitvoer te be vorderen. Tot dit doel heeft deze Bank de samen werking verkregen van verscheidene industrieele lichamen en heeft ze bekwame handelsagenten benoemd, die zich op de hoogte stellen van de behoeften van buitenlandsche regeeringen en groote buitenlandsche ondernemingen. Op deze wijze heeft de Belgische industrie o. m. een groot deel geleverd van het spooren tramwegmaterieel in Noord-China, zoomede alle machinerieën voor de vijf belangrijke steenkolenmijnen in het Kaipingbekken. De Banque d'Outre Mer interesseert zich, op advies van hare vertegenwoor digers, geldelijk in nieuw op te richten land- en mijnbouw maatschappijen, welke geheel of gedeeltelijk onder controle van Belgisch personeel komen en hun benoodigdheden uit België betrekken. Het initiatief en de activiteit van de Belgische credietinstellingen met betrek king tot 's lands uitvoer, heeft, in niet geringe mate, de welvaart bij onze Zuidelijke vrienden verhoogd. Dit wilde ik voorop stellen, alvorens iets te zeggen van onzen eigen handel. * * De oorlog heeft in Holland veel ellende gebracht. Er zijn koninklijke, algemeene en bijzondere steuncomités opgericht, om die ellende een weinig te vermin deren. Dit alles is wel mooi, doch armoede, gebrek en onrust zijn symp tomen en symptomen bestrijdt men door de oorzaak er van weg te nemen. De oorzaak is werkeloosheid. Een neutraal land als Holland, behoeft niet in zoo een sterke mate den druk te ondergaan van een oorlog, waar wij geen deel aannemen, indien eenziclrop den voorgrond stellende, centraliseerende leiding bestaat, die landbouw en nijver heid de richting aanwijst, waarin ge arbeid moet worden. Er is b.v. meer voedsel in Holland, dan voor het land noodig is. Op grooten schaal, onder bestuur van een krachtig lichaam, kunnen directe contracten aan gegaan worden met de intendanties van het Belgisch of ieder ander Leger of met noodlijdende gemeenten als Antwerpen en Luik. De neutraliteit staat dit toe en hoe sterker in die richting gearbeid wordt, hoe zwakker het gestook van Engelsche persorganen zal worden, welke ons nu verwijten, dat wij de oostelijke buren bevoordeelen boven anderen. Hoe meer er uitgevoerd wordt, hoe meer er (na tuurlijk binnen zekere grenzen, welke echter nog lang niet bereikt zijn) ook voortgebracht wordt, hoe meer werk er komt. Een overgroot deel van de visschersvloot vaart niet uit, omdat er voor zoo veel visch geen loonende markt is. Dit is hoogst ongelukkig, waar tienduizenden menschen, vlak bij onze grenzen gebrek hebben aan levensmiddelen. Boven alles is noodig organisatie. Men moet een overzicht hebben van onze behoeften en van hetgeen er aan het buitenland afgestaan kan worden. Volgens dit overzicht moet er in het groot ge- en verhandeld worden. De scheepvaart krijgt ook door samentrek kende leiding, spoediger te weten welke nieuwe stoomvaartlijnen, in nieuwe han delsbehoeften zullen voorzien. Door den oorlog zijn er zekere markten voor ons afgesloten, doch hiertegenover staat, dat die markten zelf niets uitvoeren. Engeland ziet dit in en gaat metho disch na welke leveringen van Duitschland, zoowel in binnen- als buitenland, het voor de toekomst tot zich kan trekken. In het spoor van La Banque d'Outre Mer, kan een Ned. Credietinstelling in Noord-Amerika doen, wat de Belgische Bank in Azië gedaan heeft. Thans, na de voltooing van het Panama-Kanaal en aan den vooravond van de groote Inter nationale tentoonstelling van San Francisco, is het tijdstip om zoo iets te beginnen, bijzonder gunstig. Ook met de oprichting, in Amerika, van bureaux van handelsinlichting, kan veel nuttigs be reikt worden. Men moet niet wachten tot na den oorlog. Na den oorlog is de concurrentie ook zoo veel feller. Daarenboven is een voor bereidende arbeid noodig, welke weken en maanden kan duren. De verlammende invloed op den Hollandschen handel is niet uitsluitend aan materiëele redenen te wijten. Men laat zich ook heel veel intimideeren en hiertegen kunnen de krachtige credietinstellingen met hun zedelijk over wicht veel doen. Als straks de oorlog voorbij is, zullen reusachtige sommen gelds noodig zijn in België, Frankrijk, Rusland, Duitschland, Japan. Waar moet al dit geld vandaian komen? In de eerste plaats zal het thans oor logvoerend buitenland een beroep doen op de neutraal gebleven staten. Indien er niet met beleid gewerkt wordt, dan komt het gevaar, dat miljoenen ons land uitgaan, miljoenen onthouden, ont trokken worden aan opkomende industriën, landbouw en handel; dat nieuwe ondernemingen, nieuwe plannen, nieuwe denkbeelden, geen steun, geen kapitaal kunnen vinden. Dikwijls is gezegd, dat gokken" in Amerikaansche Spoorwegen, Steels etc., de algemeene welvaart van de bevolking niet ten goede komt. De mogelijkheid bestaat, dat we straks een zoodanig gegok krijgen in buitenlandsche staats papieren, dat de economische welvaart van de Nederlandsche natie in haar geheel vol komen ontwricht wordt en dat de oorlog voor ons nadeeliger gevolgen heeft, dan voor het thans oorlogvoerend buitenland. De scherpzinnigheid van de groote credietinstellingen en het nuchter ver stand van de gezeten burgerij, kan veel onheil voorkomen. TH. VAN HUUT * 9 * KRONIEK DE GRUWELEN DER BESCHAVING Als er weer eens een V redesconferentie gehouden wordt, laat men uit menschenliefde dan voorstellen tot de barbaarschheid terug te keeren, tot den oorlog pur et simple, zonder voorwendsels van volken rechtelijke humaniteit. Want daarin ligt klaarblijkelijk het groote gevaar. . Indien oorlog zooals in den goeden ouden tijd voor ieder duidelijk en onvoorwaardelijk zeggen wil: doodslaan, plunderen en bran den, dan weet de landzaaf' waaraan hij zich te houden heeft en zal zijn noodlot aanvaarden. Dan blijft er geen mensch in dorp of stad van het door den vijand overheerde grondgebied en de enkele, die het lot trotseert, doet dat op eigen gezag en risico. Thans echter, in dezen hoogstfatsoenlijken krijg, waarin oorlogs- en volkenrecht haast evenzeer aan de orde van den dag zijn als de kanonschoten, thans komen, met een zuiver humanitaire bedoeling en bij wijze van goelijk misverstaan, duizenden jammer lijk om. Het is alles de schuld der bescha ving, van onze zooveel fijner menschelijk gevoel. Wij achten den oorlog een gruwel, die, hoewel onvermijdelijk, zooveel doenlijk beperkt moet worden. Dies zeggen wij alleen te zullen vechten tegen de abstractie Staat, n.l. in zijn duidelijk aangewezen verwerke lijking: de soldaten. Maar noch tegen de gezamenlijke burgers van een land, noch tegen een hunner afzonderlijk, zullen wij de wapenen voeren en hun bezittingen zullen wij naarstig ontzien, want het gaat hier toch eigenlijk om niets persoonlijks. Maar natuurlijk moeten die gewone bur gers dan ook ons ontzien en zich buiten de kwestie houden. Zoo hebben wij het uitgemaakt en het is een schoone maar ijdele theorie gebleken, ten slotte erger dan de ergste practijk. Want wat vroeger er natuurlijk uit zag als een uiting van een haast van zelf sprekend patriottisme: de verdediging van eigen huis en hof tegen den vijand, de ver dediging van het vaderland in het eigen bezit, dat wordt bij dit ruime zedenrégime tot een zeer bijzondere en afstootelijke mis daad, onder den naam franctireurwezen, waartegen de straf niet streng genoeg kan zijnZoo verwoest men nu, uit zuivere oorlogs moraliteit, vele dorpen en geheele steden, als maar blijkt, dat eenige hunner bewoners minder bekend met of wellicht minder vat baar voor de regelen van het beschaafde oorlogspel, in woede of wanhoop zich kant ten tegen de vernieling van hun eigendom, wijl hun het inzicht ontbrak dat een ver nieling in oorlog een geheel andere dan een gewone vernieling is... Het is echter de vraag of deze beschaafde oorlogsmethode de menschheid ten slotte niet te duur komt, nu het blijkt dat oude en kunstrijke steden ter demonstratie ver nield moeten worden.' Het bezwaar is dat men van tevoren niet weten kan hoeveel straf en aanschouwelijk onderwijs achteraf zullen noodig zijn en aldus eigenlijk het leven voor deze burgers en de veiligheid onzer kunstschatten ongewisser worden dan vroeger, toen men er niet aan dacht hen in 's vijands hand te laten. Daarom: laat ons teruggaan naar de barbaarschheid tot tempering van brand, plun dering en moord. F. C. * * * Het Fransche Oorlogstooneel Het verplaatsen der Fransche regeering naar Bodeaux zegt omtrent den militairen toestand meer dan alle voorgaande Fransche bulletins samen. Willen de landgenooten nog een laatste kans wagen om het onheil van een insluiting van Parijs af te wenden, dan zal, wat het kosten moge, een stoot tegen de lange ver bindingslijnen der Duitschers door België het eenige middel zijn. Die verbindingslijnen hlijven de zwakke zijde van den meesterlijken Duitschen opmarsch. Door het voortdringen der Duitsche legers in Frankrijk, zelfs Zuidelijk der rivier de Somme, hebben zij de havens van Antwer pen, Zeebrugge en Ostende geheel in den rug van hun rechterflank gekregen. Het is dus duidelijk, dat zij maatregelen zullen moeten nemen om, nu de EngelschFransche vloot de heerschappij in het Kanaal en de Zuidelijke Noordzee handhaaft, tegen het landen van belangrijke troepenafdeelingen met behulp van die havens beveiligd te zijn. Antwerpen zou daartoe in de eerste plaats in aanmerking komen, de havenwer ken daar toch worden beschermd door de stelling van Antwerpen maar bovendien bevindt zich onder bescherming dier forten het wel geslagen, maar allerminst verslagen Belgisch leger, geschikt om met een lan dingskorps samen te werken.