DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 20 Dcc. '14. iïo. 1955 Hoe een uit België gekomen kunstenaar zich de gewapende neutraliteit van Nederland voorstelt Oorspronkelijke teekening van George van Raemdonck Nederland weet leukweg de onzijdigheid van zijn grondgebied te bewaren maar het terstond de sluizen van de inundaties open te zetten, als het er op aankomt, het land zit met de hand aan de waterkraan, om te verdedigen door het onder te spoelen. iimiHiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiii dichters en kunstenaars zijn, die,door spel van exceptioneel gehalte, het stoffelijke met het mystieke vermogen te doordringen. De ver beelding mér dan de logica der acteurs moet dit wonder volbrengen. To rouse their imagination", hier ligt het zwaartepunt van de taak. juist dat bovennatuurlijke brengt het drama op den zoo gevaarlijken rand van verheven en belachelijk, en het lijkt mij ik sta hier in t goede gezelschap van een Goethe, die dit k verklaard heeft ondoenlijk, een mystiek Shakespeare-diama behoorlijk op te voeren. Tenzij wellicht met een elite-ensemble, zooals wij er in Neder land nog geen bezitten. Als - zooals bij de Hagespelers" ge beurt de geest in gematerialiseerden vorm verschijnt, en zijn voor 't tooneel zoo aller gevaarlijkst lange toespraak langzaam gerekt tot Hamlet afgalmt met een grafstem, met lang uitgehaalde klinkers, zooals een boeman of een St. Nicolaas tot verschrikte stoute kinderen spreekt, dan is er niets meer aan te doen, de indruk is weg, en niemand ge looft meer aan dien geest, ook niet meer en, dit is het ergste als hij stoffelijk verdwenen is en ongezien door het drama en over de personen heen huivert. Laat dan daarbij (derde bedrijf, vierde tooneel) Hamlet's vader, met zijn nog leven den broeder, in conterfeitsel vertoond wor den in het om onbedaarlijk te lachen banaal geschilderde beeld, meer dan levensgroot, van een Speculaas-St. Nicolaaspop, en laat Hamlet, zijn moeder dezen Sinterklaasman toonend, haar heftig verwijtend zeggen dat hij 't voorhoofd van Jupiter" had en Apollos lokken" en het oog van Mars", en het contrast wordt nóg potsierlijker. Er is nu eenmaal niets aan te doen, maar er is geen uitweg. Het is of subliem, of ridicuul. Als de geest die ook de geest is van de gansche opvoering als boeman met een grafstem zijn lange toespraak uitgegalmd heeft, is hij voor goed gebla meerd, en niemand gelooft meer aan zijn verschrikking. Een machtig tooneelspeler, tevens een groot dichter-kunstenaar van den eersten rang maar zoo een zag ik nog nooit als Hamlet zou nog vél kunnen redden na zulk een teleurstelling. Als over en dór zijn spel, zijn stille spel vooral ook, en de trekken van zijn gezicht, de houding van zijn lichaam, en zijn gansche psychische uitstraling de verschrikking van die aanra king met het Ongeziene, van dien Geest, maar huiverde; als op sommige momenten de door die aanraking ontstane melancholische krankzinnigheid, en krankzinnige passie ook maar tragisch smeulend of vlammend uit brak. Alles wat Hamlet doet, wat hij zegt, wat hij denkt, wat hij twijfelt, is door de aanraking met het Ongeziene beïnvloed of ontstaan. Eduard Verkade, die voorzeker de rol logisch en ook psychisch wel doorgrond heeft, als maar weinig anderen, mist het uitbeeldingsvermogen van den ras-tooneelspeler samen met den dichter, om de ont zettende tragiek van de Hamlet-figuur als een sombere melancholie te doen smeulen en nu en dan als ontzettend vuur te doen opvlammen, al heeft hij in zijn voorkomen iets, dat zér gunstig voor een Hamlet ligt. Zijn Hamlet is een lieve, groote jongen, met een nobel gezicht, maar hij is niet tragisch, niet doorhuiverd van ongeziene machten. De verbeelding heeft de logica en de psychiek niet in de sfeer van het bovennatuurlijke, mystieke er van opgeheven. Die logica, die analyse van de psychiek zijn de groote ver diensten van dezen Verkade?Hamlet, en ik zou die niet gaarne onderschatten, maar het logische, mathematische doet het hier niet, de verbeelding is het, die de Hamlet-rol eene poëtische creatie, men versta dit wél! in de sfeer moet opheffen, waar de onge ziene, mystieke machten huiveren. Zelfs grooteren dan Verkade hebben dit nooit bereikt, ook niet daar waar de verschrikking van die machten Hamlet in wilde passie doet uithuiveren. Passie, en de krankzinnigheid van passie zijn nooit het fort" geweest van Verkades kunst, die wel fijne, maar andere kwaliteiten heeft. Dezelfde Verkade, dien ik met steeds stijgende bewondering stille, sublieme din gen heb zien doen in een blijde beloften brengend stuk als De Dienstknecht in Huis", heeft mij in Hamlet doorgaand teleurgesteld. Zijn Hamlet is in sommige gedeelten lief, sympathiek, en is overal knap en bestudeerd, maar nergens is het de geslagene van den aanblik van het groote mysterie achter den dood. Ook de Ophelia, deze arme, maagdelijke vreemdelinge, zooals Heine haar noemt, in der schwülen Welt vom Schicksal unterwühlter Verhaïtnisse", in der noch schw leren ihrer eigenen Empfindungen", deze bloode, hulpelooze in al het drijven der anderen ber welchem die Wetterwolken des Verhangnisses sich aufthürmen", deze stille, bleeke onschuld-bloem heeft mij altijd geheel anders voor den geest gestaan dan ook maar iets van wat Enny Vrede hiervan zien liet. Welk een groote actrice wordt er pok niet vereischt voor een Ophelia! Een klein voorbeeld. Als (Ie bedrijf 3e tooneel) Polonius haar verbiedt nog langer een oogenblik te ge bruiken tot onderhoud of praatjes met prins Hamlet en zij antwoordt: Ik gehoorzaam Heer," dan spreekt, zooals Heine het zoo terecht opmerkte, dit Ik gehoorzaam" haar geheele toekomstige Noodlot uit. Zij kan gehoorzamen. Maar dan ook te gronde gaan. Alleen een zér groote actrice kan dit er in leggen. Het lieve, maagdelijke, bloode, frêle en zoo was Enny Vrede allén is hier niet genoeg, Over dit alles hangt het Noodlot, dat er de tragiek van is. Dat de Hamlet" opvoeringen van Ver kade het honderdtal thans bereikt hebben schijnt wel tegen te spreken wat ik zooeven zeide te vreezen, namelijk dat zulk een mystiek drama onopvoerbaar zou zijn. Hoe weinig echter het besef van de ge voelige, mystieke sfeer waarin het speelt is doorgedrongen tot het publiek, kan blijken uit het feit, dat nergens vreemd gevonden is wat, niet na, maar midden in het drama gebeurde bij deze honderdste opvoering. Pas had de zaal gehuiverd of althans moeten huiveren van den degenstoot van Hamlet achter 't gordijn, waar Polonius stond, pas had Hamlet het lijk van Polonius medegesleept, en was 't gordijn na dit schriklijk gebeuren dichtgeplooid of... vlak daarop traden alle spelers in costuum, dus alle personnages van Hamlet", naar voren, waar onder, thans weer springlevend, de doode Polonius, en waarbij zelfs tooneelknechts in moderne jasjes, om Verkade, in 't costuum van Hamlet, te huldigen en, onder een speech met kransen, te bejubileeren. De koning, de koningin, Ophelia, en al de andere Shakespeare figuren stonden het goedig aan te hooren. Daarna ging het mystieke drama weer gewoon zijn tragischen gang! Maar dat de sfeer onherstelbaar door zulk een intermezzo gebroken was scheen niemand op te mer ken, ook niet, hoe verschrikkelijk hiertegen Shakespeare gezondigd was om Verkade te huldigen. Ook bij huldebetoogingen behooren kieschheid en piëteit voor de kunst. Het honderd keer opvoeren van Hamlet" is zeker wel een huldiging waard en Verkade's Hamlet heeft door de analyseerende, psychische en andere nobele kwaliteiten, ondanks de door mij opgenoemde bezwaren, zeker wel lau weren verdiend. Maar deze feestvertooning midden in het ontzettende, van sombere machten doorhuiverde drama, dat daarna weer in zijn eigen onheils-sfeer moest doorgaan, was op dat moment, dunkt mij, pijnlijk voor een fijnvoelend kunstkenner als Verkade zelf. HENRI BOREL Nuchterheden Het is tegenwoordig een vreemde tijd en in ons vaderland gebeuren geheimzinnige dingen. Men zit rustig bij het ontbijt en is in twijfel wat lekkerder zou smaken: jam of honing op het nood-brood-sneedje boem! ploft er een bom in de binnenplaats, al de ramen slaan tot gruizel, gloeikousjes poeieren in de thee, de rozet valt uit de zoldering op het fonkelnieuwe ontbijtservies. Betuigt men over zooveel schandalig mis baar zijn alleszins begrijpelijke verwondering, te meer waar men zich nooit ophield met politiek of anderszins opvallend gedoe, waardoor men een aanslag kon uitlokken, dan wordt men frerustgesteld met de verzekering langs diplomatieken weg verkregen dat dit alles op een afschuwe lijk misverstand berust, waarvoor men zijn diepst gemeende verontschuldigingen aan biedt. En daarmede tracht men dan een nerveusen tic te genezen, die u bijblijft tot het einde uwer dagen, hardnekkig weer op komend, telkens als er een deur hard dicht slaat, een lampenglas knapt of buurvrouws poes op de toetsen van den piano springt. Aan ons zeestrand is het nog erger. Daar leest ge juist n der brochures waarmede de anti-oorlog-raad uw brievenbus volstopt, als er een donderslag uit de bij toeval hel dere lucht valt, en pardoes springt de schrijftafel op uw rug, de vleugel tolt op n poot rond, terwijl vrouw en kroost in den kelder verdwijnen en ge door het pla fond de wasch op den droogzolder ontwaart. Vluchten blijkt onmogelijk, want de ge heele straat is versperd door aangespoelde koplooze walvisschen en andere verminkte zeegedrochten. Het is verschrikkelijk; een hoofdartikel uit de Nieuwe Rotterdamsche Courant, hande lend over het offer" van vorstelijke millioenen" is er een kleinigheid bij. Binnen de vier en twintig uur bereikt u, temidden van vredesbrochures, ook het vol gende gedrukte formulier, afkomstig van een buitenlandsch gezantschap: Den Heer Mevrouw Mejuffrouw In opdracht van Zijne Majesteit heb ik de eer U mijn oprecht leedwezen te betui gen voor de ramp, die uw huis bezitting f) vaartuig familie trof. De gevolmachtigde Minister Handteekening. f) door te schrappen wat niet geteisterd is. Zulke formulieren vergemakkelijken de be zigheden der gezantschaps-kanselarijen zeer. Bovendien is de bedoeling in elk geval goed. Daarna komt een commissie van onder zoek uw puinhoopen bekijken en ontdekt een béton-vloer, waarop stellig eens een 42 centimeter moest staan. Dat geeft dan weer nieuwe onaangenaamheden. Zonderlinge verrassingen kunnen we nog beleven. Op een goeden zomerdag, na jaren, slaat de geheele Scheveningsche pier uit elkaar. Sensatie-beluste Amerikanen zullen slechts noordzee-baden willen gebruiken in den hoop hun badkoetsje of hun reismakker uit de deining te zien verstuiven. Uw badbewijs is voortaan terens een levensverze keringspolis. , Het zal nog zóworden, dat niemand meer omkijkt als achter hem een heel duin of een half badhotel in de lucht vliegt. Het is maar een mijn; en hij steekt een versche sigaar. En zoo doet men al zijn best om onzijdig te blijven, telkens weer toonen naburige mogendheden ons onverdiend een mauvaise mine', vaak van zér nabij. Daartegen staan we machteloos. HANS MARTIN Vraag en antwoord Is de oorlog vrienden, vrienden, noodig, Of is hij gansch overbodig? ? Dat 's de vraag, Van vandaag. N o o d i g", zeggen al de heeren, Die van d' oorlog profiteeren, Heel de dure rommelzoo, Schneider, Armstrong, Krupp, Creusot. N o o d i g", zeggen al de schouwen, Die de dure dreadnoughts bouwen, N o o d i g", al de diplomaten, Tuk op speculatie-baten. Noodig" zeggen de strategen, Is die frissche kogelregen, Noodiger dan werk of brood Is 't verbruik van kruit en lood. N o o'd i g" voor de carrière, Hoort men bij de militairen, Noodig" zeggen speculanten, Voor 't rouleeren der contanten. Al wie heeft zijn brood door bloed, Noemt dien vuilen oorlog goed, Telt geen dooden, geen verwonden, Maar verdiende marken, ponden. Slechts de kunsten, wetenschappen, Die men ziet door Mars vertrappen, En de weeuwen, weezen, vrouwen, Om den oorlogsgruwel rouwen. Kenners, kunners, vrouwen, weezen, Die mijn vraag hierboven lezen, En verminkten voor het leven, Zullen ander antwoord geven. Is de oorlog, vrienden, noodig? Dat 's geen vraag Meer vandaag, Hij is ganschelijk overbodig! RATTENVANGER. * * * lllllllllinillllllllllllllllllllllllllllllllllllll"UlllllllllllllllllllM1IIIIIIMIIIIIIIIIIIIMItllllllllllllllllll IIIIIIIIHMIIIIimilMI imimniimiiimimmif Directeuren: Q. PELT J.Jzn., H. F. MERTENS B I. LJ.KRUGER :n 47?49 Noordeinde :- 'sGRAVENHAGE -: TOT EINDE DECEMBER WORDEN OP ALLE VOORWERPEN VOORRADIG IN 't BINNENHUIS 15 % KORTIWQ TOEGESTAAN DAARNA OP ENKELE VOORWERPEN 15 tot 25 % N. V. TECHNISCH BUREAU v/h MOENS & BECK, AMSTERDAM, ROKIN 122. Importeurs van aringgraatstaal. Brandvrij materiaal voor plafonds, vrijstaande wan den, trapbeschietingen, enz. in Kerken, Scholen, Kantoorgebouwen, Fabrieken, Schouwburgen, Woon huizen, Boerderijen, Stallen, enz. Monsters en nieuwe prospectus-prijscourant wor den op aanvraag gratis toegezonden.