9 Mei '15. No. 1976 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Wat de week bracht Internationaal Congres van Vrouwen INDRUKKEN Het Internationaal Congres van Vrouwen behoort tot het verleden, het was een daad van moreele beteekenis, die in het boek der historie kan worden opgeteekend. Duizenden en nogmaals duizenden vrou wen over de geheele wereld hebben getuigd haar instemming, haar sympathie, haar be langstelling hetzij door aanwezigheid, hetzij door het zenden van telegrammen en brie ven, die tot op den laatsten dag nog in menigte werden«ontvangen. Het vrouwencongres heeft willen doen hooren: een machtige stem tegen den oor log, een eenparigen, indrukmakenden eisch om vrede, een hartgrondige bede uit oorlog voerende en neutrale landen om te staken het moorden van jonge levens, onschuldig, ten doode gevoerd. Die stem, die eisch, die bede, ze zullen vernomen worden nog jaren nadien. i In zooverre kan het congres geslaagd heeten. Of de dragende kracht van het gespro ken woord groot genoeg zal zijn om als resultaat van het gezamenlijk streven, op de in de vergadering besloten wijze naar het gewenschte doel te voeren, zal de toe komst leeren. Somber, ernstig, aandoenlijk, medeslee pend hebben de buitenlandsche vrouwen in de haar eigen landstaal geschetst het diepe leed ten narent. Ze hebben in naam der menschelijkheid een protest doen hooren tegen den waanzin van den krijg, krachtig, hartstochtelijk de woorden slingerend tot in de verste hoeken van de zaal, als wilden zij ze doen weerklinken te midden der legerscharen in den volkerenstrijd. En het publiek juichte, jubelde, als uiting van mede-voelen, mede-lijden. Het begreep dat de vrede niet onmiddellijk bedongen, dat er vooralsnog niets daadwerkelijk bereikt kon worden, doch het handgeklap moest spreken van eensgezindheid, sympathie in denken, streven, werken, om door vrede het geluk in staat en land, in huis en hart te doen wederkeeren. Geen wanklank heeft de discussies ver stoord. Mocht dit al een oogenblik dreigen te geschieden, zoo kwam dit voort uit het polyglottisch karakter der besprekingen en het feit dat de juiste definitie der in de resoluties gebruikte woorden niet in alle talen dezelfde kracht hadden en van dezelf de preciseerende beteekenis bleken te zijn. De onderlinge waardeering kwam zicht baar tot uiting op den laatsten congresavond toen de bestuurstafel n groot bloembed geleek en de aanwezigen in nog grooter getale opgekomen dan de vorige avonden, na de welsprekende rede van Miss JaneAddams over het belang van internationalisme, op stonden en wuivend der energieke Amerikaansche hulde brachten. Honderden vrouwen uit Nederland woon den ochtend- en avondzittingen van het congres bij. De meesten zullen, in haar woning teruggekeerd, weten te verhalen van het met zooveel ernst verrichte werk, waar aan alle uiterlijk vertoon, alle feestelijkheid vreemd was. Zij zullen hebben gevoeld hoe door de gevoerde besprekingen den blik verruimd, den geest verhelderd werd, zij zullen in de plaats harer inwoning het ge hoorde overbrengen en haar die thuis bleven toevoegen: Neem toch deel aan de behan deling der vrouwenvraagstukken van den dag, in het belang uwer kinderen en voor uw eigen ontwikkeling. Weet dat de dag bladen u slechts een kort resumégeven; dat ge er in mist: de bekoring, de betee kenis, de macht van het gesproken woord, en juist dit is het wat de rede doeltreffend maakt en doet inslaan. 'Hoort de getuigenis der hedendaagsche vrouwen, ziet haar werk, vór ge een mogelijk ietwat voorbarig oor deel over haar en haar streven velt. Slechts enkele heeren waren in het publiek aanwezig. Waarom zoo weinigen? Verkeerde men in de meening, dat dit congres door vrou wen gehouden ook alleen voor vrouwen toegankelijk was? Van waar anders de zoo geringe belang stelling in hetgeen de vrouw zou spreken ten zegen der menschheid ? Man en vrouw zullen zij niet zijn: goede kameraden. Kameraden in het gezinsleven, kameraden in het maatschappelijk leven, te zamen strevend naar veredeling, naar ont wikkeling, naar bestrijding en verbetering van wantoestanden op elk gebied ? Als de man zijn streven richt op een nobel doel en hij heeft van noode de hulp van de vrouw, dan vindt hij de vrouw bereid hem ter zijde te staan. Nu de vrouw haar hand legt op een z smartelijk-wonde plek, waaronder de gansene samenleving lijdt, nu zij met de kracht van het internationalisme wil mede strijden voor den vrede, dien toch den man niet onver schillig kan zijn, nu vraagt zij van hém belangstelling en de man trekt zich terug. Had de zaal des avonds niet minstens voor n derde gevuld kunnen zijn meteen waarlijk belangstellend heerenpubliek? De komst van de thans aanwezige heeren was aan vele vrouwen sympathiek. Als de laatste dag ten einde is, en wij bij 't schijnsel der hooge gloeilichten den dierentuin doorsteken, loopen in onze na bijheid twee dames, de echtgenooten volgen in gesprek: Kranig treden die vrouwen toch op niet waar?" zoo klinkt het. Toegegeven, is het antwoord, doch ze gaan téver met haar betoogen, ze houden geen rekening met vél, dat blijkbaar buiten haar sfeer ligt" (er worden bewijzen geleverd slaande op een der. resoluties). Volkomen waar, zegt de eerste, maar ze zeggen toch waarheden. Van de kracht harer overtuiging en het vuur waarmede zij spreken, gaat toch ontegenzeggelijk iets goeds uit". fc. Dat was kamera'adschappelijk gesproken! Ik dacht aan de woorden, die Frl. Heymann ons vrouwen aan het slot van haar bezielende Opname, gemaakt voor de Amsterdammer" Het Congresbestuur en eenige spreeksters rede met kracht toevoegde: Wir Frauen, wir f ragen: Gleichheit, Freiheit, Friede. Wir Frauen wie wir dies thun, so mussen wir: aufrichtig, muthig, stark sein". En toch in alles vrouw blijven ! ELIS. M. ROGGE DE CONGRESBESLUITEN Zaterdagmiddag ongeveer om half n verklaarde de Voorzitster, Miss Jane Addams, het Congres voor gesloten. Dat was juist een etmaal later dan in de bedoeling had gelegen. Maar te verwonderen is dit niet, waar in tegenstelling met den eersten dag, toen slechts resoluties van algemeene strekking aan de orde waren, waarover onder de aan wezige vrouwen niet veel verschil van mee ning mogelijk was, thans besluiten moesten worden genomen over voorstellen, die veel meer bespreking zouden uitlokken. Ik weet niet, of het door velen is opge merkt, maar voor mij was het een merk waardig moment, toen Mrs. Pethick Lawrence het woord vroeg om een door haar inge diend amendement te verdedigen, dat be trekking had op de resolutie: Het Interna tionaal Congres van Vrouwen dringt er bij de regeeringen van alle landen op aan, een overeenkomst te treffen, waarbij zij zich verbinden internationale maatregelen te nemen tegen elk land, hetwelk zijn toevlucht neemt tot het gebruik van wapenen, in plaats van zijn geschillen te brengen voor een Scheidsgerecht of Verzoeningsraad". Dit amendement wilde er den nadruk op leggen, dat hier nooit kan worden bedoeld geweldadige pressie, doch enkel eene moreele, economische, sociale. En dit amendement kwam van de militante kiesrechtstrijdster! Trouwens deze vrouw, een schitterend, vurig spreekster, heeft in haar gezicht en in haar optreden iets zóvriendelijks en innemends en is zoozeer een tip-top-lady, dat men gaat begrijpen dat zij in haar vaderland slechts door prikkeling en uittarting tot haar mili tante houding kan zijn gekomen. Haar amendement werd met algemeene stemmen aangenomen. De conclusie omtrent de controle op de buitenlandsche politiek lokte veel debat uit, voornamelijk omdat daarbij ter sprake kwam de kwestie van de geheime verdragen. Zal men openbaarmaking daarvan vorderen? Wij hebben al te veel geleden onder al die geheimen van de buitenlandsche politiek, zei Rosika Schwimmer, en Frau Kulka uit Weenen stemde het haar grif toe. Doch openbaarmaking zou wellicht aanleiding geven tot nieuwe conflicten; ten slotte was men meer voor de vernietiging van de ge heime verdragen.}| :r *«(*(V5'.-***ajj Een ander puntfcvan bespreking betiof de vraag, hoever de volkscontróle over de bui tenlandsche politiek zich zou uitstrekken. Verlangde men medezegging van het parle ment in den eenen of anderen vorm of een referendum ? Mrs. Post uit de Vereenigde Staten vond zelfs, dat als het volk den oorlog wilde, er oorlog moest gevoerd worden, doch tegen deze meening gingen van alle kanten stemmen op; oorlog is oorlog, ver klaarde Rosika, en wij willen geen oorlog meer. Ten slotte bleek, dat de" Amerikaansche zoozeer er van overtuigd was, dat de groote menigte gekant is tegen eiken oorlog, dat zij met gerustheid de beslissing aan het volk zou willen overlaten, dat men dan niet naar de wapens zou grijpen. Al deze amendementen maakten die och tendvergadering van Donderdag nog al ver warrend ; vooral de taal-moeilijkheid speelde daarbij een rol. Doch dank zij het verstandige woord van dr. Anita Augspurg. besloot men enkel over de Resolutie zelve te stemmen. Deze, luidde: Overwegende, dat oorlog in de verschillende landen niet gewild wordt door het volk, maar teweeg gebracht wordt door het persoonlijk belang van enkele groe pen, eischt het Intern. Congres van Vrouwen, dat de buitenlandsche politiek gecontro leerd zal worden door de volksvertegen woordiging; terzelfder tijd verklarende dat een volksvertegenwoordiging alleen als zoo danig erkend zal worden, als zij gekozen is door mannen en vrouwen. Ook deze resolutie wordt met algemeene stemmen aangenomen. De volgende, omtrent den overgang van grondgebied joeg heel wat stof op. Daar kwamen allerlei kwesties bij te pas. Een Poolsche, dr. Sophie Jolinska, kwam met de Poolsche klachten; een andere Poolsche, Emily Napieralski, die als zoovele Polen gastvrijheid geniet in de Ver. Staten, nam de gelegenheid te baat om de groeten harer uitgeweken landgenooten aan het congres over te brengen; Signora Genoli uit Milaan komt met Triest en Trente aan; Anna LindToen deze resoluties, onder welke groep ook behoorde die omtrent de instelling van een scheidsgerecht of een verzoeningsraad, (reeds in de vorige zitting aange nomen) en die alle betrekking hebben op het tot stand komen van een duurzamen vrede, waren aangenomen, kwam onze landgenoote, mevr. mr. Bakker?van Bosse voorstellen, dat men in plaats daarvan zou aanvaarden het minimum-program van de Centrale Organisatie voor een duurzamen vrede. Zoo oppervlakkig beschouwd, zou men iets gevoelen voor haar argument, om alle beschikbare krachten te doen samengaan. Doch al willen de vrouwen samenwerken met ieder die op goede grondslagen den vrede wil, zoo belegt men toch geen con gres en stelt geen resoluties voor, om nadat deze zijn aangenomen, ze even overboord te werpen om er een minimum-program van eene andere organisatie voor in de plaats te stellen. Is het te verwonderen dat het voorstel van mevr. Bakker?van Bosse krach tig werd bestreden van de bestuurstafel? Zooals mej. Heymann uit München op merkte, kon reeds om formeele, in de sta tuten van het Congres neergelegde redenen, het voorstel niet besproken worden; doch dr. Anita Augspurg betoogde zeer terecht dat het een dwaasheid zou zijn om dit zelf standige congres zijn eigen werk te doen vernietigen om het te vervangen door een vreemd program. Het was ten slotte ook voor mr. Bakker Daarin staat: Het Intern. Congres van Vrouwen dringt er in het belang der bescha ving en van een duurzamen vrede op aan, dat in de conferentie der*Mogendheden, die het vredesverdrag zal opmaken, een verkla ring zal worden afgelegd, waarin de nood zakelijkheid van de invoering van vrouwen kiesrecht in alle landen wordt uitgesproken. Dit is ongetwijfeld een gedurfde eisch van het vrouwencongres en een groote nieuwig heid. Doch niet grooter, en niet ingrijpender, dan wat een eeuw geleden gebeurde op het Weener Congres, toen de bepaling werd opgenomen omtrent de afschaffing van de slavernij in de Europeesche landen. Dat was voor die tijden wellicht een grooter stap. Het was onze landgenoote, Mevr. Van Itallie?Van Embden, die een en ander duidelijk in het licht stelde. Na den Napoleontischen tijd, zoo zeide zij, aanvaardden de mogendheden op het Congres te Weenen het beginsel van de afschaffing der slavernij. En bij het beëin digen van den Krimoorlog, werd voor het eerst over arbitrage gesproken en dit be ginsel bij de vredesvoorwaarden aanvaard. Waarom zou men in dezen tijd nu niet den veel minder grooten en minder onzekeren sprong kunnen doen en het beginsel van de invoering van vrouwenkiesrecht in de vre desonderhandelingen vastleggen ? Wél trachtte dr. Stöcker uit Berlijn de meening ingang te doen vinden, dat in de overige resoluties reeds een zoo ruime plaats was toegekend aan de medewerking der vrouwen op politiek terrein; zij was ook van meening dat vrouwenkiesrecht slechts een interne aangelegenheid is, doch geen internationale belangen raakt. Doch enkel een kleine minderheid was het met dr. Stöcker eens, en de kiesrecht-verklaring werd, terwijl de congresleden van hun zetels op stonden, met enthousiast applaus aange nomen. Doch het mooiste moment van dezen merkwaardigen congresdag moest nog komen. Dat was toen Rosika Schwimmer naar voren trad om de eind-resolutie te verdedigen. In een gloeiende rede geeft zij weer, hoe door alle eeuwen heen de physieke moed overschat is geworden; ook wij vrouwen hebben daaraan meegedaan. Maar wat is physieke moed tegenover moreele? Het wordt tijd dat er eene andere waardeering komt. Voor het heden hebben de vrouwen van de geheele wereld getoond te bezitten een groote onveranderlijke solidariteit en tevens dat zij beschikken over de noodige kracht, kalmte en zelfbeheersching. Zij zijn n in medelijden en in droefheid over het sterven van zooveel jonge mannen, De Amerikaansche deputatie van Bosse eene bevredigende oplossing, dat men naderhand zijn instemming nog zou kunnen uitspreken met het minimum-pro gram van de Centrale Commissie. De derde Congreszitting was rijk aan mooie momenten en zal ongetwijfeld onvergetelijkblij ven voor allen die haar bijwoonden. Vór de eigenlijke werkzaamheden begon nen kreeg mej. H. Ankersmit het woord om namens de internationale socialistische vrou wen sympathie te betuigen met het Congres, welke mededeeling met applaus werd be groet. Doch daarna gebeurde iets, dat volmaakt den geest weergaf die deze groote vrouwen bijeenkomst bezielde. Er was dien morgen n.l. aangekomen een delegatie van Belgische vrouwen. Dr. Anita Augspurg, de Duitsche vrouw uit München, stond op om deze Bel gische dames een hartelijk welkom toe te roepen, en sprak namens het comitévoor de resoluties den wensch uit, dat zij alsnog plaats zouden nemen op het podium. Terwijl alle aanwezigen opstonden en den Belgischen vrouwen een warme ovatie brachten, voldeden dezen aan het verzoek, en zoo zaten daar aan de bestuurstafel vrouwen bijeen uit alle oorlogvoerende landen. Terwijl ik dit schrijf komt nog de ontroering over mij, die dit moment in de groote, volle zaal verwekte. De resolutie omtrent de staats-exploitatie van wapenfabrieken: Dit Int. Congres van vrouwen ziet in de uitschakeling van per soonlijke belangen bij de fabrikatie van wapens een krachtig middel ter voorkoming of ter beperking van den oorlog. Het dringt dientengevolge aan op staatsexploitatie van wapenfabrieken en op een staatsmonopolie voor den wapenhandel" wordt, uitgebreid met de toevoeging: als eerste stap om te «.umi mei nicai ca neme aan, .nmm i^mu- , komen tot volledige ontwapening", aangehagen uit Stockholm dringt aan op de hand- nomen. Evenzoo de resolutie betreffende having der rechten van kleine volken; mevr. h°+ ,öH»r, «rot, trrr.mirai.-L-o ?>(?w,-,,*in-Hor, Bergsma uit Zoutelande stelt de vraag of de resolutie ook betrekking heeft op de koloniën. Het was werkelijk voor de presidente een zeer moeielijke taak om hier de vrijheid van het woord te handhaven en toch te zorgen dat men met al die nationale kwesties niet buiten de orde ging. Doch over den hoofdinhoud van de reso lutie was men het volkomen eens. Deze, luidende: Het Int. Congres van Vrouwen is van oordeel, dat geen overgang van grondgebied mag plaats vinden, zonder de toestemming van de mannen en de vrouwen die dat grondgebied bewonen", werd aan genomen. het zenden van vrouwelijke afgevaardigden naar de conferentie der mogendheden die over den toekomstigen vrede zal onderhan delen. De meest belangrijke resolutie van Vrijdag was echter die, welke getiteld was: Vrouwenkiesrecht-verklaring". Weliswaar was een der beide grondslagen van het Congres. waarmede men moest instemmen om als lid te kunnen toetreden deze, dat aan de vrou wen het kiesrecht moet worden gegeven, en blijkt uit alle resoluties dat men aan de beraadslagingen over oorlog en vrede, steeds zoowel vrouwen als mannen wil laten deelnemen, doch de vrouwenkiesrechtverklaring in het congresprogramma gaat verder. die nooit meer zullen genieten van de'zon en van de schoonheid der wereld; wij vrouwen gevoelen mee de droefheid der moeders, der echtgenooten, die hun jongens, hun mannen moeten zien vermoorden, of levenslang verminken in dezen ontzettenden oorlog. Op haar verzoek staan alle aanwezigen op, om gedurende een enkel oogenblik aan die allen te denken. Plechtiger moment, dan die eene minuut van volmaakte stilte en aandacht, kan men zich moeielijk denken. Het was een oogenblik van groote ontroering. Maar wij vrouwen hebben ook aan de toekomst te denken, zoo vervolgt Frl. Schwimmen haar rede. Wij moeten den moreelen moed toonen om te zeggen dat wij in de toekomst al die ellende niet meer willen. Wij willen niet dat onze zonen zonder eenigen noodzaak zullen worden geslacht, dat de aarde zal zijn gevuld met de lijken van rnillioenen krachtige mannen. Zij vraagt daarom de eind-resolutie aan te nemen, zooals die in overleg met het internationaal comitéis samengesteld. Zij luidt: Wij vrouwen van de verschillende naties, klassen, partijen en geloofsovertuigingen zijn hier in Internationaal Congres bijeen, in warm medevoelen met het lijden van allen, die onder den last des oorlogs voor hun vader land werken en strijden, onverschillig tot welke natie zij behooren. Daar de volkeren van alle thans in oor log zijnde landen, gelooven dat zij geen aanvallenden oorlog voeren, maar slechts tot zelfverdediging en voor hun nationaal bestaan strijden, roept het Internationaal Congres van Vrouwen de regeeringen der aarde op, een eind te maken aan het bloed vergieten en vredesonderhandelingen te openen. Het Congres eischt dan uitdrukkelijk, dat de aanstaande vrede duurzaam zij, derhalve zij opgebouwd op de grondslagen, die ver vat zijn in de door het Congres aange nomen resoluties. Wat er op den Vrijdagmiddag nog werd verhandeld, liep voornamelijk over allerlei onderdeden van reeds besproken resoluties; zoo o. a. over vrijhandel, over de vrijheid van de zee en van de voornaamste zee engten, de versterking van grenzen, enz. Vervolgens werd na uitvoerige bespreking aangenomen de door de Amerikaansche dele gatie voorgestelde resolutie, waarvan de hoofdinhoud is: het instellen van een per manente internationale conferentie, waarin ook vrouwen zullen zitting hebben, die zich moet bezighouden met alles wat kan dienen om onder de volkeren een goede verstand houding te bewaren; een permanent inter nationaal Hof van Arbitrage, om de geschil len en vraagstukken van juridischen aard te regelen, die voortvloeien uit de interpretatie van de tractaten en wetten der naties; een permanente raad van onderzoek en verzoe ning voor de oplossing van tegenstrijdige belangen op sociaal, economisch en politiek gebied, en eindelijk een internationaal ge rechtshof. De Zaterdagmorgen werd nog voor een groot deel in beslag genomen door een voorstel van Rosika Schwimmer, inhoudende dat men er bij de neutrale staten op zou aandringen, dat deze zoo spoedig mogelijk de oorlogvoerenden uitnoodigen, afgevaar digden te zenden, welke de voorwaarden waaronder hun land vrede zou willen sluitem kunnen mededeelen. Reeds terstond zouden de neutralen dan in conferentie kunnen bijeenkomen, en in permanente zitting het opstellen van de vredesvoorwaarden voor bereiden. Verder werd besloten tot het instellen van een comitévan vrouwen, dat aan de vredesconferentie wenschen zal kenbaar maken; dat een manifest zal worden uit gegeven, waarin de resoluties van het Congres worden opgenomen; dat een bijeenkomst van vrouwen zal worden gehouden op de zelfde plaats en terzelfder tijd als de confe rentie die over den vrede zal beraadslagen, terwijl de uitvoering van een en ander, als mede van andere uit het congres voort vloeiende besluiten, wordt overgelaten aan het Internationaal Comité. Niet zonder veel gedebatteer verkreeg Rosika Schwimmer haar voorstel aange nomen, bevattende dat een comitézal wor den benoemd, dat personen zal aanwijzen die de eind-resolutie van het Congres zullen gaan overhandigen bij de verschillende regeeringen. Miss. Macmillan, en met haar vele ande ren, hadden er de voorkeur aan gegeven dat Miss Jane Addams en dr. Aletta Jacobs de congresbesluiten zouden hebben over handigd aan de zaakgelastigden van de ver schillende landen bij onze regeering. Het voorstel van Frl. Schwimmer verwierf echter de meerderheid. Met de gebruikelijke plichtplegingen werd vervolgens het Congres op den hierboven genoemden tijd gesloten. Voor allen die aan het Congres deelnamen, zijn het onvergetelijke dagen geweest, dagen, gekenmerkt door een geest van groote eens gezindheid en verdraagzaamheid. Wat we van dit Congres mogen verwachten? Geen onmiddellijke resultaten met betrek king tot het sluiten van den vrede; geen der congressisten zou zich dit trouwens hebben voorgesteld. Maar dit congres is in ieder geval geweest een daad van de vrouwen. Zij hebben zich verheven boven vijandschap en nationale geschillen, en elkander in ons vrije, neutrale Nederland als zusters de hand gereikt. Daarbij hebben zij zonder omwegen uit gesproken, wat zij als vrouwen van de toe komst verlangen en wenschen, zoodat volkeren en regeeringen duidelijk weten zullen wat zij van de medewerking der vrouwen hebben te verwachten. Zoo er dan al geen onmiddellijke resultaten van dit Congres zullen te boeken vallen, het kan niet anders, of er moet een krachtige invloed van uitgaan op de publieke opinie. En reeds wanneer de vrouwen dit bereikt hebben, mogen zij met voldoening op haar arbeid terug zien. F. S. VAN BALEN?KLAAR * * * Wat de tijdschriften verhalen In de Amsterdammer" van 11 April heeft Una opgewekt tot het gronden van een nieuwe Nederlandsche industrie n.l. het maken van bloemen voor zomerhoeden. In 't Aprilnummer van Nieuw Vrouwenleven lezen wij dat Henr. Schilthuis, Zonnehoek te Lunteren zich toelegt op het kweeken van gewassen die geschikt materiaal ople veren voor hoedenversiering. Er worden reeds verschillende gedroogde bloemen en grassen op hoeden gedragen, doch deze zijn meestal geverfd waardoor veel van hun natuur lijk schoon, zoowel wat kleuren als vorm betreft, verloren gaat. Mej. Schilthuis meent dat vele stroobloemen, siergrassen en distels zich zeer goed ongeprepareerd tot hoedentooi leenen en hoopt dat hierdoor het gebruik van veeren in het algemeen, en van de beruchte aigrette in het bijzonder, tot het verkrijgen waarvan vogels in dikwijls grooten getale worden omgebracht, zal worden beperkt. Een plantaardige paradijsvogelpluim en een dito aigrette moeten reeds bijzonder hebben voldaan. In 't zelfde nummer wordt er op gewezen hoe de groote schoonmaak veel min of meer overtolligs aan het licht brengt waaraan zoovele van huis en haard verdrevenen groote behoefte hebben: kleeren, dekens, speelgoed, boeken. Ook is er steeds gebrek aan naaigerei. Men gedenke dus de vluchte lingen in de kampen.