4 Juli '15. No. 198i DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND GEKOZEN VOORZIJDE De Herinnerings-medaille van het Algemeen Steuncomit ... En telkens weer kwam onze onver moeide energieke heer Scheltema aan met ?een nieuw plan, een nieuwe idee. En z kwam dan ook op een goed moment onze werkverschaffing" tot stand. Want een goed denkbeeld was het, om allen, die voor ondersteuning in aanmerking kwamen, zoo veel mogelijk te laten werken voor het hun geschonkene en de goeden en braven onder hen waren daar dankbaar voor. De geheele ondersteuning had zómoeten geschieden, maar ,het zijn tijden en toestanden, zooals er GEKOZEN KEERZIJDE nopltdoorons meegemaakt werden en.moesten wij weder beginnen, ik geloof dat we het alten anders zouden doen, wat niet wegneemt, dat wij met tevredenheid mogen terugzien op het fedane, allen ontevredenen en fitters ten spijt. oo kwam dan van de werkverschaffing" het allereerst tot stand onze Commissie voor Kunst en Kunstnijverheid. En, was 't wonder, dat als commissielid mijn eerste voorstel was, mijn vakgenooten te helpen? En zoo geschiedde. Een prijskamp werd uitgeschreven voor te Amsterdam gevestigde jeugdige beeldhouwers, die de drukkende lasten der tijdsomstandigheden ook in hun kring gevoelden. Aan dezen werd gelegen heid geboden, hun maatschappelijk belang naar eigen verkiezing te bevorderen, daar vooraf was bepaald, dat, bij ernstig mede dingen, voor iedere inzending een gelijke geldelijke vergoeding zou worden toegekend. Als prijs werd den bekroonden een deel der netto opbrengst toegezegd. Groote verkoop kwam dus, behalve aan het Algemeen Steun comité, ook den prijswinners ten goede. De prijsvraag hield de bedoeling in, een medaille te doen vervaardigen, waarvan de eene zijde zinnebeeldig moest voorstellen: Ellende door oorlog veroorzaakt." De com positie der keerzijde werd aan den inzender overgelaten: verplicht was echter het op schrift: Algemeen Steuncomité, Amsterdam 1914." Verwacht kon worden, dat de inzen dingen niet zouden brengen het werk van reeds gerijpte, op het gebied der medaille geheel ervaren kunstenaars. De jury heeft het bekend, dat aan geen der inzendingen voor vór- en keerzijde beide een bekroning kon worden toegekend. Zij zag zich daar door wel genoodzaakt de twee zijden afzon derlijk te beoordeelen. Als meest geschikt voor uitvoering werd daarop gekozen, voor de voorzijde : het ontwerp, ingezonden door den heer Marinus Vreugde en voor de keer zijde dat van den heer John Radecker. De medaille werd geslagen in de Kon. Utrechtsche fabriek van C. J. C. Begeer, ter grootte van 4 cM. middellijn, in brons, zilver en goud. JO SCHREVE IJZERMAN 4IIIIIIIIIIIMIIIIHIII1IIIIIIIII lllltllMMMHIIMIMIIIIIIIIIIIII MIMHMIMIIIIMIIIHlmlMMIIIII De lammeren worden aan boord gedragen 'De Texelsche Lammeren markten Als over Texel gesproken wordt, denkt men onwillekeurig aan schapen en niet ten onrechte, want schapenfokkerij was sedert eeuwen de hoofdbron van bestaan op het eiland en ze is het nog. Het mag dan ook niemand verwonderen, dat dit bedrijf, het welk om allerlei redenen juist op Texel gemiddeld beter loonend bleek dan elders, hier uitgeoefend wordUop een wijze, zooals dat misschien nergers ter wereld meer wordt aangetroffen. Geen nevenbedrijf dus, zooals meestal in andere streken het geval is, waar rundvee of landbouw hoofdzaak is, of een bedrijf om armzalige heidevelden een weinig te exploiteeren, maar een echt vakbedrijf, hetwelk zoo intensief mogelijk wordt uit geoefend en waarin dan ook hier détails en finesses worden aangetroffen, waarvan men zich elders moeielijk een denkbeeld kan vormen. Het zou wel der moeite waard zijn van de schapenfokkerij op het eiland eens een uitvoerige beschrijving te geven, maar het zou meer ruimte eisenen dan beschikbaar is en het ligt ook niet in de bedoeling, nu we ons voornamen meer in het bijzonder iets van de lammerenmarkten te zeggen. Toch -moet, omdat het teekent, gewezen worden op een eigenaardige omstandigheid. Op Texel wordt reeds sedert jaren land bouwonderwijs gegeven in den vorm van landbouwwintercursussen en voordrachten. Op die cursussen en voordrachten wordt het schaap echter evenals elders zoo goed als niet genoemd, terwijl toch mag aange nomen worden dat onderwijs in schapenfokken nergens meer gewenscht zou zijn dan juist hier. De regeering heeft wel eens onderzocht, hoe tegemoet zou zijn te komen in de behoefte aan onderwijs in schapen fokkerij op Texel, doch voorzien in die behoefte bleek moeilijk of ondoenlijk. Wat de reden is, ligt voor de hand; er is geen leerkracht te vinden die het aandurft, de Texelsche boeren in schapenfokken te onderwijzen. Dit is wel jammer, want er zijn hier boeren genoeg, die beseffen, dat er voor hen in hun vak nog veel en zeer veel valt te leeren. Dat de ontwikkeling van het bedrijf, in zoo'n klein kringetje dat aan zich zelf over gelaten is, niet zoo snel kan gaan als in de zustervakken, waarvan de beoefenaars zoo veel talrijker zijn en waarin meer] wordt geprofiteerd van landbouwonderwijs, lijkt duidelijk. De vraag ligt dan ook voor de hand of de schapenfokkerij op Texel zich op den duur, zonder regeeringszorg, zal kunnen handhaven, ertdanks de natuurlijke voordeelen, welke hier blijkbaar voor dit bedrijf aanwezig zijn. De voornaamste inkomsten van den fokker zijn de opbrengst van de lammeren, de wol, de melk en de oude schapen en van deze is weer het lammetje de belangrijkste factor. Deze diertjes zien het eerste levenslicht tusschen half Maart en half Mei, doch de groote massa wordt geboren van af 25 Maart tot 15 April, hetgeen veel later in 't voor jaar is dan in vrijwel alle andere streken van ons land en het buitenland. De reden van dit latere ligt ook al weer in het inten sieve van het bedrijf; er is vroeger in 't voor jaar n.l. geen gras genoeg om de snelle ontwikkeling te krijgen, welke men het lam metje wil bijbrengen. De schapen blijven het geheele jaar buiten met uitzondering van de rammen en de ooien welke in 't voorgaande voorjaar ge boren zijn. Deze worden in schuren of loodsjes gestald van ongeveer 25 October tot 20 Maart. De schapen die pas gelamd hebben blijven ook buiten als dit overdag geschiedt en de zaak gezond is. Hapert er echter iets, doordat de moeder wat weinig melk heeft, of een abnormale verlossing heeft ondergaan, of wanneer het slecht weer is, dan worden moeder en kinderen onder dak gebracht tot dat geoordeeld wordt dat het buiten beter is, hetgeen meestal heel spoedig is. Ook bij nachtelijke kraampartijen wordt de familie in huis gebracht, althans wanneer het schaap twee lammeren brengt, omdat in het donker het toezicht moeilijk is op 'het land en er anders wel eens een groote wanorde kon ontstaan als er een lammetje van de moeder wegdwaalt of 't geen ook veel gebeurt, door een ander schaap wordt gestolen. Een schaap dat n lam heeft gebracht blijft ook 's nachts meestal buiten, men laat het beestje als het enkele minuten oud is, of nog liever onmiddelijk na de geboorte zich de maag vol melk zui gen en klaar is Kees. Van stelen is hierbij geen sprake, want op n lam kan de moeder natuurlijk heel goed passen. Den volgenden dag wordt nagezien of het lam of de lam meren als het er twee zijn, zich zelf kunnen helpen en als dit het geval is, krijgen ze het wapen n.l. het eigendomsteermerk op den kop; de moeder krijgt ook een teeken met rood krijt of iets dergelijks, hetgeen beteekent dat alles in orde is, en de familie wordt dan zoo spoedig mogelijk verweid (d.w.z. gebracht naar het land waar ze tot den tijd van de markt zullen blijven). Dit verweiden is een heel Werkje; er wordt in April door den boer wat afgestapt, zoodat hij 's avonds de beenen wel kan voelen. De moeder schapen krijgen volop krachtvoeder hetgeen bestaat uit gebroken lijnkoek, grondnotenkoek, mais of haver, gedroogde spoeling of ander krachtvoeder, doch altijd een mengsel, hetgeen lekkerder eet, beter verteert en daardoor gezonder is. Als regel is het voer zeer eiwitrijk. Als de lammeren zes weken zijn, zooals het heet (want ze zijn altijd ouder) worden ze verkocht op de markt. De eerste markt valt op 15 Mei of de eerste Maandag daarna. Zoo zijn er zes officiëele groote lammeren markten, waarvan de drie eerste nog weer de belangrijkste zijn. De aanvoeren bedragen respectievelijk ongeveer 5, 7, 6, 3, 2 en l Het verschepen der lammeren duizend over die zes weken. Evenwel gaat het verkoopen op de markt den geheelen zomer door doch de kwantums blijven dan wekelijks beneden het duizendtal. ledere boer die lammeren ter markt wil brengen, doet hiervan aangifte op de gemeente secretarie of bij den veldwachter Van der Pol onder vermelding van het aantal aan te voeren beestjes ; hij krijgt zijn nummer en vindt op Maandagmorgen zijn hok gereed. De hokken worden reeds des Zondagsmiddags te voren in gereedheid gebracht. De aanvoer op de markt is zoodanig geregeld, dat die slechts langs n toegangsstraat mag geschieden. Het vervoermiddel van de lam meren is zeer verschillend, doch steeds een vehikel op wielen. Al naar de grootte van de boerderij ziet men van af kleine driewielige karren tot ontzaggelijk lange wagens, alle opgetuigd met hekken als zijwanden en ook een hek als deksel daarboven, waar binnen soms veertig of meer lammeren zijn geborgen. Dit aanrijden van de voertuigen begint reeds om zes uur, doch wordt eerst druk van acht tot tien uur, op welken laatsten tijd de aanvoer wordt gesloten. Het pleintje van het hoofddorp den Burg, dat Groene Plaats heet, is de markt, doch biedt voor de drie eerste markten geen ruimte genoeg. zoodat voor die gelegenheden plaats gezocht moet worden in den Binnenburg of op den Hollebol, welke de twee breedste straten van het dorp zijn. De aanvoer per as van zulke groote hoe veelheden lammeren is een eigenaardig schouwspel. Van uit alle hoeken van het eiland komen de wagens en karren aangereden naar den Burg, welke vele uitgangen heeft, om langs Weverstraat en Parkstraat op de markt te komen. Dat hierbij toezicht noodig is, en er zonder dat toezicht storingen in het ver keer zouden komen, valt licht aan te nemen. Op de Steenen Plaats en bij het begin van de Parkstraat staat dan ook een politiepost, welke met een enkele handbeweging het sein aangeeft, welke rij wagens voortrijden moet en welke moet stoppen. Het komt meermalen voor dat de gesloten rij wach tende wagens tot het einde van het dorp reikt, d.w.z. onge veer een halve kilo meter lang is. De jeugd van het eiland is natuurlijk present en maakt op zoo'n morgen herhaaldelijk gebruik van de ge legenheid om een rijtoertje te maken. De kinderen loopen naar het eind van het dorp, beklimmen bij troepjes de wagens en komen, al gaat het niet snel (want het is afwisselend stap voets rijden en stop pen) op de markt. Zoo gaat de jeugd door tot de schoolbel hen het genot komt verstoren, maar i dat er wel van die bengels op zoo'n dag zijn, die wat laat om hun schoolplichten denken, wie zal dit verwonderen ? Een maal op de markt bij zijn hok aange land, klimt de boer of zijn knecht op den wagen, maakt een luikje in het hek open en trekt een voor een de handelsartikelen omhoog om ze te overhandigen aan markthelpers of eigen personeel die ze in het hok dragen. De wagen gaat weer verder na gelost te zijn en de eigenaar is gereed om den handel te beginnen met den eersten koop man den besten die er naar vraagt. Deze handel geschiedt met het in ons land typisch gebruik van handslag tot de koop is gesloten, waarna door helpers van den koopman de verkochte lammeren worden voorzien van teerstrepen van allerlei vorm als kenmerk van den nieuwen eigenaar. Een blik over de hokken op het marktterrein is voldoende om op een gegeven oogenblik den geest van den handel te schatten, omdat uit die teermerken blijkt wat nog niet en wat wel verhandeld is. Zoo blijft de markt tot 10 uur. Tusschen 10 en 11 uur is er geen aan- of afvoer om den handel te bevorderen daar de wagens anders tamelijk lastig zouden wezen voor een rustig bezien der lammeren enz. Op dat uur komt ook het bezoek van de vrou welijke bevolking, zoodat het er wel eens op lijkt of het behalve lammerenmarkt, ook nog een jonge meisjes-tentoonstelling is. Het gebeurt dan ook vaak dat zoo'n meisje het wapen in den vorm van een teerstreep over den wang krijgt hetgeen dan algemeene hilariteit veroorzaakt. Meestal heeft de aldus gekenmerkte wel tot zoo iets getart, maar het gebeurt ook wel eens dat dit ongewenscht wordt aangebracht wat dan minder aan genaam is. Er heerscht een opgewekte stem ming, want de prijzen zijn goed, zeer goed zelfs hetgeen vrijwel beteekent dat het jaar voor de fokkers voordeelig is en zooiets spiegelt zich af op de gezichten van de boeren. Sterk Texelsch is de handel op crediet; de meeste lammeren toch worden afgeleverd, terwijl de betaling eerst op de volgende markt gebeurt. Een goede regel is dit zeker niet, doch nadeelen er door veroorzaakt, behooren tot de groote zeldzaamheden. Dit crediet kan dan ook alleen gegeven worden op een eiland als Texel, waar trouwens meer gebruiken voorkomen, die elders on mogelijk zouden wezen, gebruiken welke wijzen op vertrouwen en een ordelievende geest van de bevolking. Om 11 uur begint de afvoer van de ver kochte lammetjes op dezelfde wijze als ze zijn aangevoerd, dus met dezefde voertuigen. Een gedeelte wordt onmiddellijk naar de haven te Oudeschild gebracht, waar veeboo ten en tjalken gereed liggen voor versche ping naar Purmerend en Uithoorn.Het grootste gedeelte gaat echter weer naar de boerderijen terug om den volgenden Donderdagmorgen eveneens per veeboot naar Leiden vervoerd te worden. Op die markten wordt het artikel door de kooplui weer van de hand gedaan aan de weiders, die ze korter of langer houden. Op de Texelsche markt zijn enkele plekken, die naar de boeren meenen een goede stand plaats zijn voor den verkoop en weer anderen die niet zoo gunstig zijn. leder heeft natuurlijk graag een goeden stand en voor korte jaren waren er slimmerds, die steeds een goede plaats wisten te krijgen. Ze berekenden welk nummer op een goede plaats kwam en deden aangifte bij Van der Pol (die op de markt in zijn schilderhuisje, dat wel eens met een hier niet te noemen titel wordt aangeduid) de aangiften noteert en nummers uitreikt. Ze keken tersluiks in het boek en wachtten zoolang tot het nummer dat ze verlangden aan de beurt kwam. Nu is dit onmogelijk gemaakt door loting. Als er b.v. 300 aangiften voor hokken zijn, worden er 30 lootjes ge maakt genummerd l, 11, 21 enz.; de burge meester trekt er een lot uit en met het getrokken nummer begint de plaatsing van de hokken, welke steeds op hetzelfde punt en in dezelfde volgorde geschiedt. Deze regeling is naar ieders zin. Dat deze voor het eiland belangrijke markten bezienswaardig zijn, hopen we aangetoond te hebben en besluiten met de mededeeling dat op Texel ongeveer 50,000 lammeren geboren worden waarvan er pl.m. 35,000 uitgevoerd worden. Mede worden uitgevoerd ongeveer 7000 oude schapen en 160,000 Kg. wol. Het ras is ont staan uit het oorspronkelijke Texelsche kortstaartras en tusschen 1845 en 1890, verbeterd door kruising met Engelsche vleeschrassen als Lincoln, Leicester, Border Leicester, Southdown, etc. J. S. DRIJVER Dordrecht IN PICTURA Twee portretten, door Jan Veth gemaakt, waren hier te zien. Zij kunnen de aanleiding zijn tot een wijder beschouwing van dezen schilder van portretten en van het Portret. Want wat is het Portret, dat voorwerp mijner grage beschouwing, die daarvan niet laten kan? Voor den schilder zij het ten eerste schilderkunst. Hetzij een rhythmenserie van kleuren, of van lijnen die eigenlijk ook kleur zijn. Hetzij binnen het vlak zijner omlijsting een eenheid, vlammend, of over tuigend ; een schoon geslingerde arabesk, een zielvol festoen of een ijs-schoone kris tallen verstarring. Het zij het leven, of het ontkenne het leven zózeer, dat dit als warme tegen-golf oprijze tegen die kou. Het zij zacht als een liefdevolle overtuiging, of het zij gratierijk als een uur ter Lente. Het zij algemeens met een bizondere verlich ting. Het bevatte vele primaire gevoelens, Lammerenmarkt te Texel