DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 26 Sept. '15. No. 1996 't Is Holland maar... * . (feekening voor de Amsterdammer" van Joan Collette) ?r i Gelukkig dat er te Berlijn nog eenige exemplaren gereed liggen! lllliiiliiiiililililllliiiiiifiiiiliiiilimiiiiiimiiilimmiiiimmuiiiiiimimimmiiiiiiimmiiiitiiiil Verontschuldigingen" MllllllllllltlMitlllllMinilllMHIIIIIIIIIIimiMIIMI mijden. Reeds in de eerstvolgende dagen kan de beslissing vallen; misschien staat, op het oogenblik dat deze regels in druk verschijnen, het geheele Balkan-schiereiland al in lichter laaie t 22 Sept'. 1915 G. W. KERNKAMP iiiiiiiiiimiiiiiHiiiitiiHMiiiimiimmiiiimmmiihtti MIIIIIIII HetO verbrengen van Berichten uit de Lucht Van hoe groote waarde, speciaal voor het uitvoeren van verkenningen, het vliegtuig in dezen oorlog ook is gebleken, aan het snel overbrengen der waarnemingen ter plaatse, waar deze moeten inkomen, schijnt nog al eens het een en ander gehaperd te hebben. iiliiHiiiillililiiiiiiliiliiiiiiiiiimiiimimiiiimniiimiiiiiiHiiiiiiimmiHi BIJ 'T LICHT VAN DE OORLOGSVLAM XI. Socialisme. Dat het noodig is de groepen beeter te doen verteegenwoordigen, dat wordt er door het schrikkelijk gevecht deezer tijden wel in gedreeven. Ook de meest autokratische leiders zien het in. Niet alleen neemen de Engelsche regeerders maatreegelen die vór den oorlog onmoogelijk zouden zijn geacht en als klinklaar staatssocialisme bestreeden, ook in Rusland breeken de leiders met hinderlijke tradities, om de eenheid van hun volk te bewaren en er mee in contact te blijven. Het drankverbod, het monopoliseeren van voedingsmiddelen door den Staat.dat zijn min of meer staats-socialistische maatreegelen. Men doet wat men meent dat het volk verlangt, want anders dreigt er oproer en omwenteling. Het machtige Engeland kan geen vinger verroeren, zoo het niet zeeker is dat de froote dochter-naties Canada, Australië, uid-Afrika het zullen goedkeuren. De Duitsche leiders hebben de felle oppo santen van vroeger, de sociaal-democraten, de hand gedrukt. Dat zal na den vreede niet vergeeten worden. Maar ook de volkeren begrijpen dat het niet langer aangaat zich in een bloedigen oorlog te laten stuuren door regeeringen, wier daden in 't geheim geschieden, en eerst oopenbaar worden gemaakt als het te laat is. Het isolement van Duitschland en de aan hang van Engeland berust wel vooral op het feit dat Engeland een meer democratisch land is en haar regeerders in naauwer con tact staan met het volk. De teegenstelling der verbonden groepen is echter niet zuiver, want Rusland is de ach terlijkste autokratie en in Duitschland is een groot deel van het volk democratisch gezind. In beide landen werkt het groeps-gevoel, het gemeenschappelijk gevaar, vereenend, verbroederend op volk en regeering. Dit weetea de regeeringen wel, en het is steeds een drijfkracht geweest tot den oorlog, wan neer autokratische heerschers zich bedreigd voelden door een democratische gezindheid in het volk. Naarmate het zenuwstelsel der mensch heid, de pers, beeter functionneert en het misbruiken er van door belangzucht van enkelen ophoudt zal ook de groepeering der strijdenden zuiverder worden, en meer en meer het karakter aanneemen van auto kratie tegenover demokratie. Daarbij zal inwendige oneenigheid die partij verzwak ken, die bestemd is de nederlaag te lijden. Oopenbaarheid en waarachtigheid in de verteegenwoordiging en in de diplomatieke onderhandelingen dat is wat de volken Dat het hier een belangrijke kwestie geldt, zal ieder onmiddellijk beseffen, want wat heeft een bevelvoerende feitelijk aan be richten, die, wanneer ze ontvangen worden, zoo goed als verouderd zijn. Het doel van dit artikel is daarom de lezers op de hoogte te brengen van welke middelen de oorlogvoerenden zich bedienen om de rapporten uit de lucht over te krijgen. In dezen oorlog is o. m al de draadlooze ?telegrafie voor het overseinen van waar nemingen uit vliegmachines toegepast, maar zoover is na te gaan heeft deze manier nog niet het noodige succes, gehad. Eenmaal zal natuurlijk dit middel hét middel blijken te zijn, maar op dit oogenblik is de techniek blijkbaar nog niet ver genoeg om dit vraag stuk bevredigend op te lossen. Toch is het waarschijnlijk, dat de Duitschers er gebruik van gemaakt hebben om hun schoten in de richting te brengen, toen ze Duinkerken op pl.m. 38 K.M. bombardeerden. Het seinen met vlaggen uit vliegmachines is op een fiasco uitgeloopen, evenals het lang en kort laten ronken van den motor om op deze wijze de teekens van het Morsealphabet na te bootsen. ' Een van de eerste, trouwens meest voor iiiiiiiiiiiiftliiitiiiiiiiiiMiiiiiiiiiimiiiiiiiiimiiiitimiiiiiiiitiiiimiiiiiiiiii willen, en wat hen op den duur niet ont houden kan worden. Want het beteekent de gerechtigheid en de vrijheid, noodig voor het streeven naar 's menschen hoogste doel. Niet alleen in de verteegenwoordiging, maar ook in de afbakening en het onderling verband der groepen moet de oorlog wijzi ging brengen. Dit moet, omdat de teegenwoordige toe stand tot de dwaasste ongerijmdheeden voert. Is het geen dwaasheid dat een firma als Krupp aan vijanden van Duitschland wapens heeft geleeverd? Dat ons Nederlandsche leeger veld-kanonnen heeft waarop staat: het Vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood" met daaronder: A. Krupp, Essen. Dus door een Duitscher geleeverde Hollandsche vaderlandsliefde teegen item zooveel a contant! Die nonsens beteekent dat er is een eco nomisch verband het verband van handel, geldbeweeging en verkeer dat volstrekt niet klopt met het nationale groeps-verband. In vroeger eeuwen liepen economische grenzen samen met politieke grenzen ook met de grenzen van ras, taal en godsdienst. Een staat was vroeger autarkisch", zij kon zichzelven geheel voeden en van al het noodige voorzien op eigen boodem. Al die grenzen loopen thans doorén. In het bekende boek van Norman Angell kan men uiteengezet vinden hoezeer de econo mische samenhang aller volken verwikkeld is zoodat .een nationaal leeger en een nationale oorlog eeven veel schade berokkent aan vriend en vijand, bij neederlaag of ooverwinning. Daarom zal het vechten in nationale groe pen, teegen elkander, als geheel onpraktisch, ondoelmatig en niemand voordeel brengend, worden opgegeeven. Alleen het misleidend drijven der machtige autokraten is er nu nog schuld aan. Voor hen is de nationale oorlog het laatste redmiddel. De thans bestaande nationale grenzen zijn ontstaan in tijden toen het volk niets in te brengen had en alles afhing van den wil van Vorsten en Staatslieden. Die grenzen zijn nu krachtig geconsolideerd door admi nistratieve maatreegelen en vooral door het groepsgevoel dat de oorlog heeft op gewekt. Maar ze beantwoorden volstrekt niet aan weezenlijke verschillen in de menschen, die ze van elkander scheiden. Wij erkennen een recht dat gelden moet in alle groepen. Het denkbeeld dat een bepaalde groep een ander rechtsbegrip, een andere moraal zou hebben dan de ooverigen, wordt door bijna alle menschen verworpen. Als wij zuivere grenzen wilden vaststellen, die beantwoorden aan diepe, innerlijke, weezenlijke verschillen dan zouden we in elk land, in elke natie een lijn moeten trekken die de gelijkgezinden, de geestverde hand liggende, middelen, die practisch bruikbaar bleken en dat nog toegepast wordt is het uitwerpen van berichten. Om hierbij zoek raken zoovee) mogelijk te voorkomen, rolt men de waarneming in een metalen kokertje, dat van een lint voorzien is of van een rookgevende stof, die in werking treedt bij het vallen op den grond. Gebruikt men het vliegtuig speciaal ten dienste der artillerie dan worden ook kaartjes met vierkante ver deeling gebruikt, zooals we in een vorig artikel reeds vermeldden. Ten opzichte van het kruispunt van twee loodrecht op elkaar staande dikke lijnen, dat het gemiddelde trefpunt eener door de batterij af te geven laag voorstelt, word het doel ingeschetst en daarna in de nabijheid der batterij, kenbaar aan eenige lappen, welke achter de batterij uitgespreid zijn, naar be neden geworpen. Het belangrijkste nadeel aan deze methode verbonden is, dat de aviateur telkens heen en terug moet vliegen en derhalve de waar nemer genoodzaakt is voortdurend zijn doel tijdelijk los te laten. Een andere methode is het seinen met behulp van het vliegtuig zelf. Zoo gaf de Duttsche vlieger, Luitenant Von Buttler, voor Luik een schot te ver aan door nmaal, een schot te kort door twee maal the loöping the loop" te maken, ter wijl hij een treffer aanduidde door meer dere malen cirkels te beschrijven. Als we nu echter weten, dat we om juist te kunnen schieten niet slechts gegevens omtrent den afstand, .maar ook van de zijdelingsche rich ting en springhoogte moeten hebben, dan kan deze methode zeer gemakkelijk tot ver gissingen aanleiding geven, Ook de Engelschen hebben dit systeem bij Dixmuiden toegepast. Het best heeft even wel voldaan het seinen door middel van een met roet gevuld toestel, dat onder aan het vliegtuig is aangebracht. Daarom heb ben wij de beschrijving daarvan tot het laatst bewaard. Proefnemingen daarmede in Frank rijk hebben zooveel succes gehad, dat kort voor den oorlog tot algemeene invoering bij de Fransche lucht vloot werd besloten. Vele vliegtuigen zijn dan ook reeds van dit toestel voorzien. Ook werd er van gebruik gemaakt bij den aanval op Namen, toen een Fransen aviateur met behulp van roetteekens zijn waarnemingen aan de bezettingen overbracht. Het toestel, dat slechts 4 K.G. weegt, is als volgt ingericht: Het reservoir van 20 liter, met roet ge vuld, eindigt in een bujs, die kan worden gesloten en geopend met behulp van een schuif. Het reservoir staat door samenge perste lucht onder een overdruk van l atmos feer. Wordt de schuif door middel van een kruk geopend, dan wordt het roet uit het reservoir in de buis geblazen, waaruit het door den uitlaat van den motor met kracht wordt uitgestooten. Dit veroorzaakt lange en korte roetwolken, al naarmate de schuif langer of korter ge opend blijft. Met behulp van deze wolken kan men dus volgens een vooraf vastgestelde methode, b.v. het Morsealphabet, seinen geven.Deze zijn duidelijk tot op grooten afstand met een kijker zichtbaar: van een inén vloeien der teekens is geen sprake, daar de vlieger gedurende de vlucht seint, waardoor van zelf de noodige ruimte tusschen de opeen volgende teekens ontstaat. Ook bij hevigen wind bleven de seinen nog wel twee minuten tegen den hemel zichtbaar, zoodat|ze ge makkelijk te ontcijferen waren, zelfs nadat het vliegtuig reeds uit het oog was verdwenen. Zoo'n toestel is ook beslist noodig om met behulp'van een vliegtuig de afstand tot een vijandelijk doel te kunnen bepalen. Wanneer de machine zich op een zekere hoogte boven dit doel bevindt en de vlieger geeft op dat oogenblik een sein, dan is, in llllMllliiimmiiiii wanten scheidde van hun teegenstanders. Eerst bij zulk een groepeering zou een oorlog reedelijk en doelmatig zijn. Maar de gelijkgezinden zijn verspreid en verdeeld oover alle volken. Wij hebben vrienden en broeders in alle landen, ook i'n die naties die achterlijk heeten in bescha ving. Hoe is daar een georganiseerde samen hang, een verzet moogelijk teegen de vijan delijk gezinden ? .In deze moeijelijkheid kan de huidige oorlog geen oplossing brengen. Daarvoor is de ontwikkeling der menschheid niet genoeg gevorderd. Het beste, het mooiste wat voorshands gebeuren kan, is dat de zelfstandigheid der kleine groepen België, Servië, Polen, Zwit serland, Scandinaviën, Nederland, gehand haafd en bevestigd wordt. En dan kan de staatsvorm der imperia listische landen meer democratisch worden meerin overeenstemming met die vanAmerika. Gebeurt dit laatste niet dan zal de vreede van korten duur zijn. Gebeurt het wel dan ontstaat gaandeweg* een nieuwe groepee ring die beantwoordt aan werkelijke weezensverschillen der menschen. Zulk een nieuwe groepeering is hetgeen beoogd wordt, door de groote strooming die socialisme heet. De oorlog van 1914 15 is een oovergangsoorlog. Brengt ze ons een beslissende uit komst met een afdoende vreede, dan is het de laatste oorlog van deezen aard, de laatste nationale oorlog. / Dit nu acht ik onwaarschijnlijk. Daarvoor zijn de volken nog te verblind, te onder worpen en is het groepsgevoel, binnen nationale grenzen, te sterk. Waarschijnlijk is dat niemand wint, dat er een vreede ont staat door uitputting en dat het vuur nog jaren lang blijft smeulen. Dan, in dien onvolkoomen vreede, moet het eigenlijke werk beginnen, de voorbe reiding tot een nieuwe groepeering. De meest natuurlijke groepeering zou zijn de autokratische gezinde menschen, die unificatie willen door dwang teegenoover hen die unificatie willen door vrijheid. Monarchieën als de Russische, Oostenrijksche en Duitsche koomen dan gesamenlijk ter staan teegenoover de meer vrijheid-lievende groepen. En dan koomen er inwendige beroeringen, die ook tot een bloedigen kamp kunnen leiden zooals wij dat gezien hebben in Amerika, in den burger oorlog om de slavernij en nog voor kort in den dreigenden burger oorlog in Ierland. Veelen zijn teleurgesteld door de scheuring in de internationale socialistische partij. Maar deeze beteekent niet dat het socialisme verslagen is of geen toekomst meer heeft, Integendeel. De beteekenis is deeze: dat het internatiovarband met die bekende hoogte en den hoek, waaronder ze uit de batterij gezien wordt, de afstand tot het doel te berekenen. Nu is evenwel voor den aviateur de groote moeilijkheid vast te stellen, of hij zich pre cies boven het vijandelijk doel bevindt. Want wanneer dit niet het geval is, heeft de methode weinig nut. Daarom wordt ook reeds de methode beproefd het vliegtuig tot een bepaalde hoogte boven de eigen batterij te laten opstijgen, maar dan is het weerde vraag, of de waarnemer het doel kan zien. We zullen hierop niet verder ingaan, maar voor de lezers zal het wel duidelijk gewor den zijn, dat zelfs op zoo'n klein gebied als het overbrengen van berichten uit de lucht, telkens weer nieuwe en zekerder wegen worden gezocht en... gevonden. ARTILLERIST immuun.imiiiiiiimiiiiiriiiiu.miiiiiiii L. P. ZOCHER f, Ontwerper en aanlegger van Het Vondelpark" te Amsterdam Een gouden horloge heeft, op 7 Septem ber j.l., in het ziekvertrek der gebenedijde Maria-stichting te Haarlem het uur aange wezen van den dood van L. P. Zocher, den vermaarden tuinarchitect en mede-aanlegger van het Vondelpark te Amsterdam. Boven de talrijke onderscheidingen, zelfs boven de Orde van Oranje-Nassau, ging L. P. Zocher het bezit van het gouden horloge, dat hem een schoone herinnering bleef aan zijn beste levenswerk: de aanleg van het Vondelpark. Het was hem vereerd door het Bestuur van dit park met het inschrift: Aan L. P. Zocher den smaakvollen ontwerper van het Von delpark. Het Bestuur. Dit horloge heeft hij van den dag der schenking onafgebroken gedragen en het als kostbaar geschenk nagelaten aan zijn schoon zoon, den heer J. Oolgaardt te Haarlem, welke er prat op gaat het thans het zijne te noemen. Tot aan en in het laatste jaar van zijn hoogen ouderdom hij bereikte den leeftijd van 95 jaar bleef de herinnering aan zijne werkzaamheid voor den aanleg van het Vondelpark hem boven alles lief, en sprak hij er vaak met voldoening over, dat het Park geworden is het lievelingsoord der Amster dammers en een zegen voor hun stad. Is L. P. Zocher het Park blijven gedenken, het Bestuur deed het hem. Na zijn dood heeft het de familie een brief van rouwbeklag ge schreven, waaruit opnieuw de waardeering sprak voor wat de overledene voor het Vondelpark geweest is. L. P. Zocher was niet alleen op zijn gebied, iiimiimiiiiiiiiiiiiiiiii nale socialisme nog niet diep genoeg ge worteld is in het weezen en karakter der menschen. De sociaal-démokratie is nog niet de ver tegenwoordiging van het waarachtig socia lisme, dat een nieuw recht en een nieuwe groepeering beoogt. Ze is er alleen een voorboode van, een begin, een yoorloopige uiting. Onder de sociaal-démokraten vond men ook reeds enkele karakters sterk genoeg om weerstand te bieden dan den drang van het nationale groepsgevoel. Ik denk hier aan Carl Liebknecht. De algemeene fout was steeds dat men de socialistische omkeer te snel verwachte. Te hoog kon men de verwachting niet spannen. De toekomst gaat verre uit booven onze fantasie. Maar waereld gebeurtenissen hebben, in betrekking tot ons leeven een traag verloop. Kosmische processen hebben tijd noodig. Een groot rijk, een imperium kan zich niet in korten tijd omzetten tot een zuivere gemeenschap. Hoe grooter het rijk is, hoe bezwaarlijker dat gaan zal, De Staat" zooals we die thans kennen, moet altoos oorlog te weeg brengen. De menschheid wil geen politiek-nationale gren zen als scheiding tusschen menschen en menschen. Het is geen natuurlijke scheiding en ze beantwoordt niet aan het economisch verkeer. Wij werken ten behoeve van alle menschen, en we vinden onze broeders, naar den geest, oover de gansche waereld ook in 't verre oosten. Maar we vinden ook ooveral teegenstan ders, hebzuchtige, heerschzuchtige liefdelooze menschen. Die zijn onze ware vijanden. In eiken staat zijn ooverweldigers en ooverweldigden. Een zuivere scheiding zou het zijn, als ooveral de rechtvaardigen, de vrijheidlievenden, de van dwang afkeerigen zich verbonden teegen de heerschzuchtigen en macht zoekenden. Het internationale socialisme beoogt wer kelijk zulk een groepeering. Maar welke ontzettende moeijelijkheeden zijn daaraan verbonden! Hoe krijgt men eenheid onder al die verspreiden? En zonder eenheid is geen weerstand moegelijk. Toch zal deeze vraag worden opgelost. De nieuwe gemeenschap zal verrijzen. De weg daarheen is lang, maar ze is begaan baar. Ik meen reeds in de Blijde Waereld" en in Happy Humanity" vrij duidelijk dien weg te hebben geweezen. Men spreekt nu van een Europeeschen Statenbond. Zooiets is zeeker moogelijk en moet met alle kracht bevorderd worden. Maar men weete wel dat dit niets meer zijn kan dan een eerste schreede op den langen weg. Er is geen denken aan, dat door zulk een federatie den oorlog kan voorkoomen worden. Nog lange niet. Er moet nog veel, veel meer gebeuren. ?????????^?"^"H jormamint-Tabletten vernietigen de bacteriën in mond en keel en beschermen j 'tegen Besmetting. «???????????????i JIIIIIMimiimilimilllllllllllllllimillllllimilllMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII de tuinarchitectuur, een groot man. Op andere wijze heeft hij zich ook onderscheiden. Hij is de man geweest, die voorging in de kunst matige oesterteelt. Te Wemeldinge bijlerseke heeft hij het voorttelen van den oester be studeerd en met volledige kennis daarvan de eerste oesterputten aangelegd. Te Haarlem richtte hij, in 1870, aan het Spaarne een Meekrapfabriek op, terwijl hij reeds vroeger, in 1864, aan den Schoterweg een fabriek had geopend voor het verduur zamen van levensmiddelen. In dit bedrijf, een der eersten, zoo niet de eerste, vond hij'steun door grooten afzet aan de Maatschappij Nederland". Beide fabrieken staande op ouden kloostergrond, behoorende tot zijne uitgestrekte kweekerij, groot tien bunders: Rozenhagen", had hij opgericht om door meerdere werkzaamheid afleiding te geven aan groote droefheid, over hem gekomen, door den dood zijner oudste dochter, met wie hij veel in tuinbouw en bollenkweekerij samen werkte, en met wie hij, voor beider pleizier, nog eene kleine bijzondere kweekerij had, tot het doeH van allerlei proefnemingen. De fabrieken gaven hem veel werk, want over alles liet hij scherp zijn oog gaan. 's Morgens reeds om vier uur was hij achtereenvolgens in den moestuin, voor de te conserveerên groenten; op de kweekerij; daarna in de Meekrapfabriek en de fabriek voor te ver duurzamen levensmiddelen, zoodat als het werkvolk, ten getale van twee honderd, kwam,. hij alles geregeld had en in staat was, wat vaak voor kwam, te zes uur op reis te gaan om over het aanleggen van een buiten plaats te spreken of het werk na te gaan van een nieuwen, door hem ontworpen aanleg. In de meeste streken van ons land toch heeft hij buitenplaatsen aangelegd, zoowel in het centrum, als in het Zuiden en Noorden. Die' buitenplaatsen dragen allen een bijzonder,, een eigen karakter, en zijn het eerst te her kennen aan het groote gazon voor het land huis en aan den vijver. Die reizen, bij het vroegere langzame ver voer, namen veel tijd in beslag. Steeds ver gezelde hem zijn eenig overgebleven dochter Marie, thans sinds jaren de echtgenoote vam den heer J. Oolgaardt, hetzij hij zaken-reizen in binnen- of buitenland ondernam, of voor zijn pleizier Zweden, Noorwegen of Dene marken bezocht, of wel )talië, het land zijner droomen. Zoowel op de zaken- als pleizierreizen onderzocht en bezocht hij alles wat op aanleg en tuinbouwarchitectuur betrekking had. Al de talen dezer verschillende landen sprak hij vlot en zuiver; hij had zich die door eigen studie en in den omgang eigen> gemaakt. Naar Engeland en Duitschland ging, vaak de reis om bollen en bloemen te ver handelen. Te Manchester richtte hij, alleen, een' bol- en bloemtentoonstelling in, en opende: later er een, en ook weder zonder mede werking van wien ook , te Charlottenburg. bij Berlijn. Daar genoot hij de onderscheiding, dat Koning Wilhelm de latere Keizer Wilhelm I met zijne gemalin en Graaf v. Bismarck een langdurig bezoek aan het tentoongestelde brachten. Zocher begeleidde het koninklijke echtpaar, gaf van alles uitleg en wees ook op de bloeiende bloembollen, naar beiden genoemd, terwijl de meester knecht A. v. Damme, Graaf v. Bismarck begeleidde en natuurlijk de aandacht vestigde op de mooie v. Bismarck-bollen. Zocher's dochtertje Marie, die aan den koning en de iiiiiiiiiiiiiiiiiliiiiiiniiiiiiiiiiniiiiiiiip Er moet gesticht worden een gemeenschap van voortbrengers en verbruikers die waarlijk. socialistisch voelen, en ook aldus arbeiden. Zulk een gemeenschap moet kunnen leeven van eigen grond, de bronnen van rijkdom in gemeenschappelijk bezit houden, en bpovendien goed genoeg georganiseerd zijn om een eenheid te vormen, een vast aan ngeslooten groep die zich ook desnoods gewapender hand kan verdeedigen. Noch de politieke macht, noch het vakvereenigingsweezen is voldoende tot be reiking van zulk een eenheid. Ze moet wel bewust als doel worden gesteld en gesticht. Eer er zulk een gemeenschap bestaat is er geen zuivere teegenstelling. En zoolang; die er niet is, zullen er ook conflikten ont staan, eeven ongerijmd en ondoelmatig als. het tegenwoordige. Maar voor het ontstaan van zulk een ge meenschap is het nuttig en noodig dat de nationaliteiten elk hun individueel bestaan handhaven, en zich als betrekkelijk kleine eenheeden federatief verbinden zooals de Staten van Amerika, of de kantons van Zwitserland. Dan bereikt men het voordeel van kleine groepen, die beeter te organiseeren zijn en toch de weerstand hebben door hun federatie van een grooten staat. Kleine groepen hebben steeds getoond de beste organisatie te bezitten. Het is een merkwaardig feit dat in zeer kleine groep jes Monaco, San Marino, Andorra bijna ideale toestanden voorkoomen, zonder ar moede, zonder kriminaliteit. Maar de kleine groepen zijn te zwak, door hun isolement. Eerst als ze zich federatief verbinden, kunnen ze de voordeelen hebben van een groot rijk de veiligheid teegen aanval en de geldmacht die ruimte schaft voor groote, gemeenschappelijke belangen. Dan eerst zal een afdoende, rechtvaardige oorlog moogelijk zijn. Een oorlog als de burgeroorlog in Amerika waarbij eem verbond van groepen, die de slavernij wil den afschaffen, streed teegen een federatie die haar wilde bestendigen. Zulk een oorlog zal beeter en schooner zijn dan de teegenwoordige omdat hij moet leiden tot een schooner en duurzamer vreede. Men begrijpe mij wél. Van hooger ge zichtspunt is ook deeze waereld-worsteling, deeze maha-barata doelmatig. Zij moet er zijn en zij zal de gevolgen hebben die door een hoogere macht worden beoogd. Zij geschiedt volgens een goddelijk plan en voert tot de bevrijding der menschheid. Van menschelijk standpunt is ze ondoel matig en onzinnig omdat het doel, dat de menschen er bij beoogen, er niet door kan bereikt worden. FREDERIK VAN EEDEN