F DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 17 Oct. '15. - No. 1999 opkwam. Vertwijffeling en bleekheyd ken merkten zijn gelaat; zijne toon was zagt in den aanvang. Het zien naar den afgrond en de voorwerpen, welke hij daar meende te zien, was ongemeen fraaij in het 2de be drijf?In het algemeen is het zien van spooken door hem altoos voorgedraagen zonder rammelend spreeken; altoos onderschijden van woord tot woord." En nadat hij nog eenige uitmuntende passages heeft besproken, vervolgt hij: De geheele rol door was ongemeen fraij van studie; men kon er waarlijk den ver standige tooneelspeeler in vinden. Zoo gevaarlijk als het dan is een acteur op EENE rol te beoordeelen, zoo zeeker is het aan 24) deeze blaaden beweezen dat Talma een ongemeen acteur is en tot de uytmuntende mannen behoord; en met dat al was O r osman slegt door hem gespeeld 25)." *. ? De vertooning van Mahomet, een der beste werken van Voltaire, werd door Jelgerhuis niet bijgewoond. Hij moest zelf te Zaandam spelen. Toch geeft hij eenige indrukken van Talma's spel en een schets 26) van hem in de titelrol, uit de tweede hand; want zijn vriend, de acteur Marten Westerman was wél naar de voorstelling geweest, en heeft hem eenige opmerkingen en aanwijzingen aan de hand gedaan. Het moet ongemeen goed" zijn geweest, zegt hij. Ook naar een herhaling van Phèdré, de afscheids-voorstelling van Damas, is hij niet geweest. Wel naar die van mlle Duchesnois op Zondag 27 Oct., toen Hamlet voor den tweeden keer werd vertoond. Wat hij daarover zegt is curieus genoeg om het hier af te schrijven: Men scheen Mad. Duchenois zeekere schaadloosstelling toe te voegen in het publiek omdat zij de laatste rijze op haare Fedra bijkans geen menschen gehad had. Tans was de schouwburg weederom stikvol. Een der dienstmijden in den schouwburg, bezield door zeekere Hollandsche geestdrift, berichte mij in het 3de bedrijf van Hamlet dat een fransche knegt van de acteurs met een lauwerkrans naar booven was gepasseerd en die op het toneel werpen zoude, het geen dan ook gebeurde. Die mijd stopte mij ook het hier bij zijnde gedicht 27) in de 24) Hij bedoelt waarschijnlijk: door, of wel: kan men aan deze bladen zien. 25) Ik spatieer. Ongeveer dezelfde woorden komen aanstonds nog eens voor. 26) Deze schets is misschien wel de allerfraaiste van alle. De kleuren zijn bont, zooals .dat bij een Arabier behoort, maar toch zózacht dat zij allerminst schreeuwen. Een reproductie ervan te geven kwam mij niet gewenscht voor; immers de verscheidenheid der kleuren, die de groote charme van het beeldje uitmaakt, zou geheel te loor zijn gegaan. 27) Dit gedrukte gedicht, wel waard om het hier af te schrijven, luidt: Assemblage parfait des plus heureux talents, Détésèduisante! accüeille nótre hommage. Ainsi qu'a Melpomène on t'offre un prtr encens, Toi seule DUCHESNOIS est |lees: es] sa vivante image. Tu sais par de puissantes arrnes, Etmivrer nos esprits même au sein des horreurs. Sans art nous décelant tes charmes, Le plaisir fait couler les larmes De tes nombreux admirateurs." hand en op het eynde van het stuk reegende het nu briefjes uyt de hoeken van de gallerij naar beneeden, welke alle gelijk waaren aan het hier bijgevoegde en dergelijk zat ook aan den laurierkrans. Onder een levendig geroep kwam dan ook eeven te voorschijn eerst Talma, daarnaa Duchenois en Bourgoin. Doen kwam de fransche acteur La Gardeere28) en las het gedicht en daarmede liep den avond af." Nadat Jelgerhuis nu nog heeft meegedeeld dat tón de Hamlet van Talma In niets ver schilde van den vorigen keer, gaat hij al dus voort: Ik heb alleen de vorige rijze vergeten te melden dat hij in het verhaal aan Norcestes29) zeer duydlijk weet af te beelden door ver haal, door toonval, gebaarden en verbleeken hoe hem de schim zijns vaaders voorkwam en hoe hij tot hem sprak, totdat hij eyndelijk juyst doed opmerken in de woorden dus sprak hij en verdween, hoe hij ver dwenen was, dat is hoe hij nogmaals hem aanstaart en zagtelijk, maar treffend zegt verdween, zoodat men gelooft hem te zien verdwijnen. Eygendlijk moet men bekennen dat het geheele spel van Talma doorgaand meer RAAR, ZONDERLING dan wel eygendlijk fraaij kan genoemd worden. En evenwel was Orosman slegt30)." En dan iets verder. De fransche Hamlet verschilt met de Hollandsche 31). Er zijn verkortingen in en bijvoegzelen aangebragt. Een toneel tusschen Hamlet, Qeertruyd en Claudius en Norcestes ten onderhoud over de gestorven koning is fraaij. De ontroering der koningin klimt daarin ten top en Norcestes zegt zagtlijk teegen Hamlet: Claudius ontroert niet, en Hamlet antwoord: neen, maar zie mijne moeder. Dit wierd door Talma zoo voortref felijk gezegt dat het door stille fluystering nog doordrong en schrik baarde. De groote alleenspraak van te zijn of niet te zijn (zeer verandert en verbeeterd) is weeder zoo denkend, en geheel alleen, door hem uytgevoerd, als alle zijne alleenspraaken, die ons waaragtig voorstelle[n] dat hij niet spreekt maar alleen denkt." Na de reprise van Hamlet werd vertoond Philoctète van De Laharpe, door Jelgerhuis Philocthetes op (of: opt eyland) Lemnos genoemd. Hij zegt daaromtrent: Philoctheetes zag ik in den jaare 1797 door Talma in den Haag speelen. Het was mij nog zoo leyendig alsof het wijnig wee ken tusschen bijden had. Deeze rol heb ik zelve als liefhebber 28) Hij bedoelt waarschijnlijk: LaganV're. 29) Bij Ducis: de vriend van Hamlet, dus de Hora Ho van Shakespeare. 30) /te spatieer. Ongeveer dezelfde woorden kwamen iets vroeger ook voor. 31) De juiste titel van de vertaling luidt: Hamlet naar het F r a n s c h van Ducis en het K n g e l s c h van Sliakespeare door M. G. Cambon, geb. Van der Werken. reeds gespeeld. Ik zag die ook van Bengelij 32) in de Hollandsche en Fransche taal, en ook zag ik die van den Heer Snoek onderscheyden reyzen, op een zoomertoer. Talma was de acteur welke mij het meest 33) met deeze moeylijke rol voldeed; en hij was teevens degeene die mij h e t minst 34) naar mijn zin gekleed was." Verder weidt hij drie zeer dicht beschreven pagina's 4°. uit over het meer dan voor treffelijke spel van Talma. Ik zal die niet excerpeeren, maar haal toch even nog woor delijk het slot aan: Het hooftdoel van hem schijnt in deeze speeling te zijn meedelijden te wekken, en al wat daarbuyten in de rol te vinden is, dat ook goed spel opleeveren zoude, wierd minder bewerkt... Een daame, welke achter mij was in den schouwburg, weende en yder was ook waarlijk van medelijden aangedaan. Dat ik van deeze rol zoo bijzonder veel zeg bewijst dat ik met dezelve ongemeen veel bekend was." Daarop ging Manlius Capitolinus. Ik heb zelf deze tragedie nooit gelezen en niet kunnen te weten komen wie de schrijver ervan .is; maar de hoofdpersoon moet natuurlijk geweest zijn Manlius, de verdediger van. het Capitolium, die later, ondanks dat hij patriciër was, zich aan het hoofd van de plebs stelde; ten gevolge waarvan de patriciërs hem eerst tot gevan genis-straf en later ter dood veroordeeld hebben. Jelgerhuis zegt dienaangaande: Dit?treurspel was mij geheel onbekend. Het onderwerp is de ontdekte zamenzweering tegen den Romijnschen consul Valerius; maar welke Valerius weet ik op dit oogenblik niet, of het Valerius Publicola dan een ander is." Hierop wijst zijn vriend Ewijk hem terecht in diens brief van 10 Nov. 1811 met de woorden ^.?Manlius Capitolinus leefde niet ten tijde van Valerius Poblicola, maar ruim 100 jaren daarna. Zijne geschiedenis viel voor onder het bewind van de dictators 35) Camillus en Cornelius Cossus." Jelgerhuis intusschen gaat aldus verder: Talma was Manlius... Hij speelde deeze rol met de hem zoo bijzondere eygene geestdrift en zonderlinge toonen in zijn gesprek, maakte wijnig gesticulaatie en drukte alles door mimiek uyt, en een groot deel der rol wierd fluysterende gespeeld. Het zijn ook overleggingen van samensweering en moord. Hij word door 32) Hij wist dus blijkbaar niet hoc de naam gespeld werd van Ward B ing lei/, zijn beroemden voorganger op den Amsterd.'imschen Schouwburg. 33) Ik spatieer. 34) //, spatieer. 35) Ojk dit is niet geheel juist; im ners tijdens het Ie proces tegen Manlius, eindigend met zijn veroordeeling tot gevangenisstraf, in 385 v. C., was Cornelius Cossus dictator, tijdens het 2e proces, rn jaar later, eindigend met zijn terechtstelling, voerde Camillus den titel van Tribuiiiis militaris consulari potestate. Het is echter best mogelijk dat de mij onbekende schrijver zich niet trouw aan de geschiedenis heeft gehouden. zijn vriend verraaden, welke de samenswee ring uytbrengt. Hij treedt hem daarnaa teegen met een parkementen brief 36); geeft hem die over en zegt: lees. Dit wierd door hem zoo bij zonder gezegt dat het mij verbaasde. En yoortvaarende zegt hij: gij mij verraaden, gij; ik beken dat dit mij een zoo groote gevoeligheyd aanbragt, dat het zoowel yder die het hoorde, als de perzoon zelve, waarteegen het gezegd wierd, deed verstommen. In 't kort: het was waardig te zien, en ik kon er tot mijn spijt minder van beschrijven dan ik wel wenschte, omdat ik er geen boek van had om aan te teekenen. Schoon mijn huysgenooten ziek waaren, ging ik dog deeze tragedie zien, en was ras terug." * -::? Dumas, Bourgoin en Duchenois schijnen vertrokken te zijn. De zaak loopt ten ijnde, en het Hollandsche toneel staat door de franschen ontruymd te zullen worden. Men annonceerde aansta[a]nden Zondag 37) de cloture, ook van Talma!... Deeze cloture heb ik dan ook gezien en heb alzoo het playzier genooten, dat meede een hooftreeden uytmaakt, waarom dikwerf vo5r plaijzier eene rijze naar Parijs gemaakt word: om de Fransche Acteurs te beschouwen. Naa het ynde van het stuk wierpen eenige gedigten op het toneel. Men vond in een daarvan den wensch om Othello nog te speelen. Dit vond bijval aan het Publiek. Alles riep Othello. Dan Talma liet zig excuseeren niet langer te kunnen blijven, dewijl hooge order hem naar Parijs terug riep en hij alzo vertrekken moest." Als laatste representatie van Talma, werd gegeven Oedipe, het treurspel, waarmede Voltaire op 24-jarigen leeftijd zooveel succes behaalde. Jelgerhuis begint daarover aldus : Talma speelde de eerste bedrijven van Edipus zonder groote voorwerpen 38) daarin te brengen die bijzonder troffen. . . Hij hield de rol zeer lang zagt, stil, maar echter onge meen geroerd ; nu en dan bleek wordende ; zonderling door stille toonen. Bijzonder blinkend klom de aandoening in het derde bedrijf. Niets was [er] in het geheel van zijn nu en dan ras spreeken te vinden ; alles sprak hij zeer verstaanbaar." En zoo gaat hij voort met alles op te noemen, waardoor Talma hem steeds meer in extase bragt ; dan eindigt hij aldus : Op eene plaats sprak hij als geheel in zig zelve verlooren, zagt, afgebrooken en stil, de beroemde clauze: ziedaar 't ont zaglijk oraakel dan verklaard. Zelfs de woorden meedoogenlooze goon, u wijt ik 't gruwelstuk waaren zagt en met de oogen 36) Juist van dat moment heeft Jelgerhuis een karakteristieke teekcning gemaakt. Tot mijn spijt niet in de gelegenheid ook die hier te repro. . was ik duceeren llllltlHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIlllllllllllltll iiiliiliHiiliiiiimiliiiiiiiiiiiMiiiiiiimimiiiMiiiimmiililililMMliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii duceeren. 37) Das: den 3en November. 38) Hij bedoelt waarschijnlijk: m omenten. iiiniiiiiiiiiniiiiiiliiniiiiiiiiliiiiiiiiiiMiiMiiiiiiiiitiiiiiiMiiMiii IMIIMMIII ten heemel geslaagen en de vuysten met neederwaards gerekte arrrfen bij hem needer. In deezen stand bleef hij een moment, tot hij langszaam opzag en zegde: Waar ben ik? Doen klimmende wierd hij heeviger tot hij op dien hoogte kwam dat hij de hel ge opend ziet en zijn vaader meent te erkennen, en de wonde die hij hem loebragt. Eyn delijk Jocaste bij hem 39) krijgende, klom hij nog heeviger op haar te zien 40), en in volle razernij zegde hij die ijsselijke woor den ook op eene ijsselijken (maar onbeschrijfbaare) toon: ik ben vorstLaajus zoon en g'j, SU zift mijn moeder." « * * En dadelijk daarna vervolgt Jelgerhuis dan tot besluit met deze woorden: Zoo ijndigde dan een aantal onvergeetbaare schoonheeden,die ik om mijn geheugen te ondersteunen zoowat neederstelde. Denklijk zie ik in mijn leeven iets derge lijks niet weeder. Dit besef is genoeg om mij te vergeeven dat ik de pen nam om er iets over needer te schrijven. Talma was de volmaakste acteur die ik tot nog toe zag. Ziedaar mijn belijdenis en ziedaar de satis factie over de critiec die ik hier heb durven maaken." Daaronder staat als datum: Geschreeven in Amsterdam in 't Eerst van November 1811." Hiermede acht ik mijn taak geëindigd: wie n van tooneelzaken houdt, n oog heeft voor keurige waterverfteekeningen, n niet-onvermogend is, trachte zich dat manu script aan te schaffen. Hij zal er minstens evenveel genoegen van hebben als van een of ander bronzen of antiek luxe-voorwerp. Dr. M. B. MENDES DA COSTA Amsterdam, September 1915 39) Hij bedoelt: bij zich. 40) Hij bedoelt: op haar aanblik. KOSTELOOS worden de goederen afgehaald, bestemd TOOI MY VALET FROM LONDON" (Wettig gedeponeerd) EERSTE AMSTEROAMSCHE REPARATIE-INRICHTING' voor^het Chemisch Reinigen, Oppersen, Repareeren, Veranderen l of keeren van alle DAMES en HEERENKLEEDING. BEURSPASSAGE |4.?'°s>sratis| AVEUBILEERiriG MAATSCHAPPIJ! A/A5TERDAAV?5311 IMTERCROKin I28-I30K Bestel Uw Jacht "bij de j N.V. HAARLEMSCHE JACHTWERF Dir. H. W. DE VOOGT. Voorcler Spaarne, Haarlem.. KÜNDIGSTE EN MODERNSTE UITVOERING. TENTOONSTELLING: HET MODERNE SCHILDERIJ IN HET MODERNE INTERIEUR -:- TENTOONSTELLERS: -:LE FAÜCONNIER - PIET VAN WIJNGAERDT DR. H. P. BERLAGE - JAC. VAN DEN BOSCH - THÉRESE VAN HALL - WILLEM C. BROUWER - CHRIS LANOOY F. ZWOLLO EN C. H. LANTMAN -IN 'T BINNENHUIS RAADHUISSTRAAT 48-50 AMSTERDAM GEOPEND VANAF 10 OCTOBER 10-5 UUR J, H. DE BOIS' KUNSTHANDEL. EXPOSITIES geopend tot l Nov. 1915, tot een bezoek waarvan ik U bij deze de eer heb uit te noodigen: te HAARLEM Kruisweg 68: eene belangrijke collectie nieuw werk van M. W. VAN DER VALK, waarbij een 25-tal aqua rellen en pastels met z. g. Prpnkschelpen tot onderwerp, sujet waarmee de artistzich dit jaar voornamelijk heeft bezig gehouden. te AMS TER DAM m de Kunstkamer van L'Art Decoratief op het Leidscheplein (boven Maison Hirsch). a. een collectie penteekeningen van den hoogst curieusen ALFRED KUBIN, bekend als teekenaar bij het werk van Dostojewski. b. een aantal pastels van H. M. SAVRIJ uit de Duinen bij Haarlem en van het Strand bij Zandvoort. De toegang tot beide exposities is vrij. Geopend van 10-6 uur, lederen werkdag. J. H. DE BOIS' Kunsthandel. - DOOR LB FAÜCONNIER in het Gebouw van de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst MARNIXSTRAAT 402 Van 24 September tot 2O October. Geopend van 10?4 uur. Entree 25 Cent. RUD. ELIOS & Co. DRAADLOOZE TELEGRAFIE (Examen voor Leerling-Telegrafist bij de S. A. I. T.) SINDS l JANUARI 1914 ZIJN VAN ONZE E E M E N D BRT IG (31) CANDIDATEN DERTIG (30) GESLAAGD, TERWIJL l HEREXAMEN NOG MOET PLAATS VINDEN. OMTRENT TOELATING TOT ONZE SCHOOL, LEERJAAR 1915-1916 RAADPLEGE MEN ONS PROSPECTUS R. - _ AANVANG V/D NIEUWE CURSUS BEGIN SEPTEMBER. THE ROTTERDAM WIRELESS TRAINING COLLEGE GEBOUW PLAN C, INGANG GELDERSCHESTRAAT 10. REUEFSTEMPEL - ATELIER Invitatiekaarten MENU'S, BALBOEKJES, enz. Atelier B. van Mantgem >SINGEL 662 hoek Vijzelstr. ~ (BIJ HET LEIDSCHEPLEIN). Clil.MK.N \I-1M 'M DIRK SCHNABEL CLICHÉ'S VOOK /WAK I' l-.N KLl-.MKLNI) KOPERDIBPDRUK THE RED STAR SODA WATER C". HIGH-CLASS MANUFACTURERS OF l H M ROM AERATED AND MINERAL WATERS LUHUUIl. Eenlg Importeur P. J. VERAAR- Amsterdam. ,GOEDE BOEKEN. H. B. KENNEDY VAN DAM. Bekn. handl. tot de kennis der Psychometrie, juist verschenen ?0.75 F. M. LARASCO. Handl. voor het houden van een aquarium 0.35 H. M. KRABBE. Handl. voor het teekenen en schilderen 0.35 A. S. H. BOOMS. Verspreide Novellen en Schetsen uit het mili taire leven in Nederlandsch-Indië, Ingen. ? 1.50. Gebonden 2.00 M. HEDLEMD?SCHOLANDER. Haar Woord Getrouw . 0.60 Ds. A. KLAVER. Harmonische en Onharmonische Levens Schopenhauer, Nietsche, Goethe, Douwes Dekker, F. van Eeden, ingen. 1.25. Gbd 1.60 CORNS. KOOY. Empirisch Weten. De Theorie der kleuren 1.75 Voor Kinderen. De boeken van Xellie behooren iot de beste kinderboeken, die ooit verschenen. NELLIE.t. Blond en Bruin, .... Ingen. / 1.20. Geb. f\.60 , In 't Schemeruur, .... 1.20. 1.60 J. C. AUF DER HE IDE S.H.D. Uitgever Hilversum. PLANTBNVET V. fy De prijs van Klappa is tien stuivers ^ Van boter vijf en tachtig cent Zoodat U dus, door n pond Klappa, Weer zeven stuivers rijker bent. Gebruik nu in de week 2 pondjes Dat's honderd ponden in het jaar Dan spaart U vijf en dertig gulden Dat is toch vast en zeker waar. En dit bedrag is op den kop Intrest van zeven honderd pop. \ \ l Alle gewenschte inlichtingen worden gaarne verstrekt door de eenige fabrikanten van KLAPPA en B. U. K., de Nederlandsche Plantenboterfabriek te Amsterdam. Oude en Moderne Kunsthandel M. WOLFF, Rokiu 130, Amsterdam. Tel 4068.