7 Nov. '15. No. 2002 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Sanatogen Enkele lepels daags sterken zenuwen en lichaam. 2O.OOO Artsen erkennen dit schriftelijk. iiliiiiiiJiiiiiiiillimiililiiiiiiiiiiiniiiiMiiiMMiiinii iminmiiMiiiirmi Het Joodsch in Nederland *) Mr. C. Asser (1780?1836), rechtsge leerde, President van de Hoofdcommissie tot de zaken der Israëliten, reformator der Joden in Nederland, schrijver o.a. van het Rapport sur la situation des Israélites d'Amsierdam, présentéa S. M. Ie roi Louis Napoléon en van een Récit historique sur l'état des Israélites du Royaume des Pays-Bas. Polak heeft in de inleiding tot zijn werk de gelegenheid voorbij laten gaan, ons den strijd te teekenen, dien dit Joodsch-Duitsch (waarlijk niet door zijn vrienden het eerst Jargon geheetenl) op leven en dood te strijden heeft met de haar eenerzijds aan trekkende, anderzijds vernietigende, ver wante of mee in aanraking komende talen, nl. met het Hebreeuwsch en de taal, inheemsch, waar de Joodsche zwerver geëman cipeerd werd. Wat het Hebreeuwsch betreft, hebben de z.g. Measfim 1) ook in Nederland wel eenigen invloed, doch hoofdzakelijk slechts een litterair-artistieken gehad. Hier worden slechts David Franco Mendes en ook Hartwig Wessely, vulgo Rebbe Hertz Weizel genoemd. iln Nederland heeft echter het Hollandsch het pleit tegenover het Jiddisch volkomen ge wonnen. Deze strijd, een onderdeel van het dejudaïseeringsproces, dat sinds onze emanci patie van 2 September 1796, met kracht begon te werken, is zelf een historische uitbeelding *) J. L. VOORZANGER en J. E. POLAK Jz., Het Joodsch in Nederland. Amsterdam, 1915, N. V. de Erven H. van Munster en Zoon. Berkel heeft aangenomen dit met zijn werktuig uit de verte te ontsteken en ir. vlam te doen opgaan. Aanwezig zul len zijn o.a.: de Gezanten der vreemde Mogendheden, militaire autoriteiten, eenige professoren der Technische Hoogeschool en vertegenwoordigers der Pers. Dag en plaats der uitvoering, waarbij geen publiek wordt toegelaten, zal strikt geheim worden gehouden. Maar de speurders van het nieuwsbureau waren misleid. Toen het bericht werd geseind aan de bladen was alles reeds afgeloopen. G^en enkel persman was er bij geweest be halve ik, op uitdrukkelijk verlangen van den ingenieur. Jij schrijft er allicht iets over, dat ten minste niet heelemaal belachelijk is", had hij goedmoedig gezegd. 's Morgens om 10 uur waren wij aange komen op de groote heide voor de kazerne van Ede. Berkel maakte een buiging voor de hooge gasten, die vriendschappelijk in een groep hadden staan praten met elkaar, doch bij zijn aankomst er plotseling aan herinnerd werden, dat zij officieel vijanden waren, en als de stukken van een shrapnell uiteen vlogen. Onder de nieuwsgierige blikken der aan wezigen begon hij onmiddellijk, zondereen woord te spreken, zijn voorb-reidende maat regelen. Thans had hij twee toestellen van vél grooter afmetingen dan het ding, waar mede hij het onheil op mijn kamer had gesticht; deze liet hij plaatsen naast elkaar, op een nauwkeurig gemeten afstand van 10 Meter, en verbond de twee stroomsluiters met een draad, dien hij in de hand hield, zoodat hij beiden juist op hetzelfde oogenblik in werking kon brengen. Toen vroeg hij kort, zooals zijn gewoonte was: Hoever is gindsche strooberg hier vandaan ?" ? Juist 3000 Meter antwoordde een officier." Welnu, mijne Heeren, ik heb een gelijkbeenigen driehoek te construeeren, waarvan twee gegevens mij bekend ziin: de basis van 10 en de hoogte van 3000 Meter. Ik vind dus gemakkelijk den hoek van basis en zijlijnen, met andere woorden de richting, waard. De krachtige persoonlijkheid van een Mozes Salomon Asser, (1754-1826) den stichter van het voormaals illuster Joodsche geslacht Asser, heeft hierin de beslissende stappen gedaan, doch zijn zoon mr. Carel Asser (1780-1836), de vertrouwde raadsman van koning Lodewijk Napoleon wist de Reform- en assimilatie-denkbeelden van zijn verlichten" tijd in wetgeving en praktijk te doen overgaan. Hem in de eerste plaats danken wij de instellingen en de reglemen teering van ons kerkgenootschap. In het Koninklijk Decreet van 12 September 1808, waarbij een Opper-Consistorie der Hollandsche Hoogduitsche Israëlitische ge meente werd ingesteld, stond het bevel, voortaan in alle officieele schrifturen de Hollandsche taal te gebruiken. Op de ]oodsche scholen moest de Bij bel uit de Hebreeuw sche in de Hollandsche taal onderwezen worden. Van de Joodsche onderwijzers werd verlangd, dat zij de Hollandsche taal konden lezen en schrijven. Als overgangsmaatregel bepaalde echter art. 32, lid e van het dien dag gearresteerde Reglement A in minder fraai Hollandsch: De tegenwoordig aangestelden zijn, voor zoo verre zij niet op eene andere wijze worden gededommageerd, hier van geëximeerd. Doch wordt hun de Hol landsche taal bij deze gerecommandeerd." Van deze recommandatie trokken de Joodsche onderwijzers zich niet veel aan. Halsstarrig bleef de kleine man zich vasthouden aan het oude, gezegende Jiddisch. En niettegen staande men ernstig verzet kon verwachten, vaardigde Koning Lodewijk Napoleon den lOden Juli 1809 een Besluit uit, opzigtelijk het gebruik der te vertalene Bijbel, uit de Hebreeuwsche in de Neder-Duitsche taal, door de Hollandsche Hoog-Duitsche Israëli tische gemeente binnen het Rijk." De considerans van dit besluit geeft de bedoeling ervan zuiver weer. Willende," zegt de Koning, krachtdadig medewerken, om uit den weg te ruimen al hetgene de civilisatie onder het gros onzer Israëlitische onderdanen kan hinderlijk zijn; en in aan merking nemende dat het maar al te zeer ver waarloosd gebru'k der Hollandsche Taal onder hen dient bevorderd, en dat der zoo genaamde Joodsche Taal [dient] afgeschaft te worden," werd dit Koninklijk Besluit vastgesteld. Zware strafsancties werden op ongehoorzaamheid en overtreding gesteld. Het Opper-Consistorie moest bovendien den Oppenabbijnen, rabbijnen en leeraren gelasten in den vervolge bij openbare predikatiën als anderszins, hunne geloofsgenooten aan te moedigen, om zich meer en meer in de beoefening der Hollandsche taal te volmaken en van deze in uitzicht gestelde Bijbel ver taling gebruik te maken. Het moest bovendien de goedgezinde geestelijken met eere ver melden, de stijfhoofdigen bij justitie en politie aangeven. Zoo bepaalde de Koning den lOden Juli 1809. Den 19den, daaropvolgend, toen Koning Lodewijk, om de conscriptie van deze landen af te wenden en om toch den toorn van zijn keizerlijken broeder Napoléon niet op te wekken, middelen beraamde, de ingeze tenen tot de militaire loopbaan te pressen, en daarom o. a. ook op papier een corps troepen geheel en al bestaande uit Israëlieten ontwierp, besefte hij zeker, dat, wat het zwaarst was, ook het zwaarste wegen moest. Dit Besluit met bijbehoorende missiven en een instructie voor de Joodsche autoriteiten, kwam behalve in het Nederlandsch dan ook in het Jiddisch uit. Het decreet moest ook ge durende veertien dagen el ken Zaterdag, Maan dag en Donderdag ter kennisse van de ge meenteleden gebracht worden door aflezing in de Joodsche Taal, mitsgaders, bij affixie in de Portalen der Kerken, zoo inde Holland sche als Joodsche Talen." Het is wel eigenaardig, dat een geboren Franschman denzelfden ijver in dit opzicht voor het Nederlandsch aan den dag legde, als twintig en dertig jaar later de door de Amsterdamsche Joodsche bankiersfamilies uit Duitschland geïmporteerde godsdienst onderwijzers, die op hoogen toon in de publieke organen, zooals in het Algemeen Handelsblad, de Joden, de welluidende moe dertaal, de overheerlijke landstaal", kwamen aanprijzen. Onder dezen behoort ook de later in Parijs zoo beroemd geworden Fransche Oriëntalist Joseph Derenbourg (1811 - 1895), die hier bij de familie Bischoffsheim gou verneur was; en die zich in den strijd tegen het Jargon en voor het Hollandsch in de waarin de electrische golfbanen moeten geleid worden, om elkaar juist in het doel te snijden. Wilt u opletten!" Even verplaatste hij op beide toestellen een wijzer die over een gradenboog liep. Met een enkele beweging sloot hij dan den stroom, de vonken knetterden, en terwijl hij zijn hand met den witien zakdoek boven de oogen hield om scherper te kunnen zien, zeide hij eenvoudig als had hij niets buitengewoons verricht: 't Is in orde!" Een lichte rook kringelde omhoog in den helderen zonneschijn en eenige oogenblikken later laaiden de vlammen opwaarts in uitgelaten felheid. Een onderdrukte kreet van verbazing ging op uit den kring der toeschouwers en zij staarden, als konden zij hun oogen niet gelooven, naar den man met zijn ontzettend geheim. Berkel trad eenige schreden nader. Zij zagen dat hij bleek was en harde, vastbe raden trekken om zijn mond lagen gegroefd. Hij sprak in vloeiend Frarsch: Mijneheeren, gij kunt nu oordeelen. En als ik u zeg, dat ik op een afstand van 500K.M. verwoesten kan wat verwoestbaar is, dan begrijpt gij dat de besl ssing van dezen oorlog in mijne handen ligt. Mijn geheim is niet te koop evenmin als ik zelf. Maar ik ben verplicht aan de menschheid, een einde te maken aan de razernij, die allen schijnt bevangen te hebben. Mijn eer en geweten eischen dat ik strijd aan de zijde, waar het recht is. En daarom vraag ik u, wie is de schuldige, wie heeft deze onverantwoor delijke slachting gewild ?" Hij wachtte een oogenblik; en toen klonk het hem tegen hartstochtelijk uit den mond der gezanten: Wij niet, wi'j hebben niet gewild; wij zijn gedwongen !" Laten wij niet met woorden spelen; niet vragen naar het verleden. Wie is thans de schuldige, wie wil den oorlog op het oogenblik ?" En weer klonk het als straks: wij willen niet, wij worden gedwongen !" Toen barstte Berkel los in feilen toorn, en hoonend vielen zijn woorden hen aan: veertiger jaren verdienstelijk gemaakt heeft. Van eene Bijbelvertaling kwam natuur lijk niets terecht. In den Franschen tijd rapporteerde men Lebrun, den Napoleontischen Prins-Stedehouder, dat het lettergieten zoo duur uitgevallen was l Maar ook de Oranjevorsr, Willem I, was met dezelfde verlichte, vaderlijke gevoelens bezield als zijn koninklijke voorganger. Een van zijn eerste regeeringsdaden was de bestaande kerkelijke organisatie te vernietigen en er een andere, doch in wezen gelijksoortige, voor in de plaats te stellen. Bij artikel vijf van het Souvereine Besluit van 26 Febr. 1814 werd nu bepaald: Alle afkondigingen en bekend makingen, welke op last van het Gouverne ment, en hoogere of lagere regeeringen, in de Synagogen gedaan worden, zullen in de Nederlandsche taal behooren te geschie den, en alle verbalen der handelingen, en de correspondenties der kerkbesturen, in het Nederduitsch gehouden worden, zullende in het algemeen de meest geschikte en met de Godsdienstige beginselen der Israëlieten meest overeenkomende maatregelen worden in het werk gesteld, om het gebruik onzer moedertaal onder hen te bevorderen, het onderwijs der Joodsche jeugd in de scholen te verbeteren, en het aantal van de nuttig werkzame leden der maatschappij te ver meerderen." Spoedig gaan nu de uit haar asch herrezene Hoofdcommissie tot de zaken der Isra ëliten en de Koning hand in hand, om Israël in dezen geest te beschaven. In deze bij de Dispositie van 12 Juni 1814 heimelijk herstelde Hoofdcommissie 2) had den dr. I. Capadose, oom en pleegvader van den bekenden neophyt Abraham Capadose (1795 1870),dr.S.E.Stein(l778?1852),wiens zoon gemengd huwde, en de reeds genoemde rechtsgeleerde mr. Carel Asser, een zwager van den Pruisischen gezant en publicist Karl August Varnhagen von Ense (1785 1858), een beslissenden invloed. In de Alge meene Instructie van 27 December 1817 voor de commissiën belast met het toezicht over de Nederlandsche Israëlitische godsdienstige scholen, komen hunne assimilatorische be ginselen sterk aan den dag. Opmerkelijk is het, dat men bij het eigen lijke godsdienstonderwijs nog niet onmid dellijk het Hollandsch durfde invoeren. Om geleidelijk het Jiddisch af te schaffen, meende men als overgangsmaatregel het zuivere Duitsch te moeten invoeren. 3) Het Hol landsch voerde zijn vernietigingsoorlog met het Joodsch-Duitsch dus met de Duitsche taal als hulptroep. Koning Willem's goede zorgen strekten zich ook verder uit. In den tijd, dat hij met zijn Koninklijke Besluiten overal ingreep en alles wenschte te regelen, liet hij gouden en zilveren eerepenningen slaan en stelde die de Hoofd commissie ter beschikking, om de beste leerredenen in de Nederlandsche taal opge steld, of schrijvers van oorspronkelijke Nederduitsche werken, welke van hooge waarde mochten worden geoordeeld voor de godsdienstig Isr. armen-scholen, te bekroonen. 4) Maar niettegenstaande zachten drang en harden dwang wilde men niet afhouden van het vee/ gesmade Jargon. Een Joodsch schrij ver klaagt, dat het in Spanje nog heilig ge weest was tegenover Nederland, en roept, als hij mededeelt, dat de aflezing van een aanschrijving tot een lands bededag in het Hollandsch in alle Amsterdamsche synagogen geschied was, met den Profeet Jeremia uit: O, Eeuwige God, erbarm u over ons; waar toe zijn wij gekomen." De Portugeesche geestelijkheid was nog het meest gewillig. De Zwolsche Hoogduitsche" Opperrabbijn Hartog Jozua Hertzveld uit Groot-Glogau in Silezië (1781-1846), de grootvader van de dichteres Estella HijmansHettzveld (1837-1881), was zelfs een vurig apostel van deze verlichte ideeën. Hij was de eerste opperrabbijn, die door koning Willem I met het ridderkruis der orde van den Nederlandschen Leeuw bes?ift'pH wprd. IZAK PRINS 1) De Verzamelaars, medewerkers van het Hebreeuwsche tijdschrift door Moses Mendelssohn (1729-1786) en zijn kring van 1783?1813 uitgegeven in dienst van de nieuwlichters. Over de Hebreeuwsche poëzie in Neder land schreef M. Roest Mz. (1821 - 1889) in het Mengelwerk van het Ned. Isr. Jaarboekje voor 1855, uitgegeven van wege het HoofdGedwongen ! Gedwongen ! Ja, door uw eigen verfoeielijke beginselen door de valsche begrippen, die men al eeuwen lang in de koppen heeft laten hameren. Om het recht van den oorlog bekommert gij u niet; uw zoogenaamde knappe kerels spreken er niet over of lachen er om. Als een burger rooft en moordt en brandsticht, tenzij uit wettigen noodweer, wijst gij hem op het geschonden recht en gij straft hem. En als diezelfde burgers, zonder uiterste noodzaak, in heele legers optrekken om dezelfde euvelen te bedrijven, roemt gij hen als helden. Gij dwingt hen! En om een glimp van bescha ving te geven aan eene barbaarsche misdaad, hebt gij een volkerenrecht uitgevonden. Een boek van goede manieren, hoe men elkaar vernietigen moet. Het mag niet met een stompen kogel, maar wel met een scher pen. Het mag wel met een wolk van bommen en niet met een wolk van gas. Het mag niet in burgerkleeding, maar wel in uniformen! Neen, het is geen recht der volkeren op deze of gene voorg-schreven manier te mogen vernietigen of vernietigd te worden. Het recht van een volk is, dat het vrij kan leven en zich ontwikkelen en gelukkig zijn. Het recht van een volk is, dat het zich mag verspreiden over geheel de wereld, dat de goede eigenschappen van het eene ras wor den veredeld door die van het andere. Het recht der volkeren is, dat zij niet door halfgekke fanatici, of gewetenlooze specu lanten of eerzuchtige Don Quichots; tegen elkaar worden opgehitst en in den dood gedreven. Het recht van een volk is, te eischen dat de eerste de beste, die het drijven durft naar een oorlog uit eigenbe lang, tegen den muur wordt gezet en een kogel door zijn hersens krijgt. Nu roept gij allen, wij hebben niet gewild en willen nóg niet. Uit de kleurboeken uwer Regeeringen kan ik niet wijs worden; wie den oorlog niet wil geve hem op en toone zijn wil. Wie binnengeloopen is in het land van zijn buurman, trekke zich terug, want hij is als een indringer in het vreemde huis. Wie andermans erf verwoest en vertrapt heeft, zal de schade vergoeden. EDWARD TROE, Koningsplein 8, Amsterdam. DE BESTE SPECIALIST VOOR OVERHEMDEN naar maat. J. A HOETING, Hofjuwelier. KONINGSPLEIN. DIAMANT, PAARLEN, GOUD EN ZILVERWERK. NOUVEAUTÉS. bestuur der Maatschappij tot Nut der Israë lieten in Nederland, V, blz. 67-75. 2) Op blz. 264 staan bij de vermelding van de Hebreeuwsche benaming der leden van de Hoofdcommissie, de jaartallen 1840 1870, lees echter 1814-1870. 3) Zie bijv. het naar de Algemeene In structie van 27 December 1817 ontworpen Reglement van het instituut, onder de zin spreuk : Chesed Negnurim, ter onderwijzing van de Israëlitische jeugd, te Middelburg (Middelburg, 1819). Als voertaal zou in de beide afdeeiingen, (de godsdienstige en de maatschappelijke, waarin de school verdeeld was,) het Nederlandsch gebruikt worden, doch de oorspronkelijke Hoogduitsche taal zal in de godsdienstige afdeeling mogen worden toegepast voor de Hebreeuwsche schrijfkunst (sic!), zoowel als voor de leer der Commentarius Raschii en hooger on derwijs" (art. 3a). De directie van het in stituut moest echter waken voor rde zuivere leer van het godsdienstig onderwijs, en voor de bevordering van de beoefening der Nederduitsche taal" (art. 10*). De toenmaals zeventienjarige (mr.) Assuerus Salomon van Nierop (1821?1889), het latere Tweede Kamer-, Provinciale-Statenen Amsterdamsen Gemeenteraadslid en te vens president van de Permanente Com missie tot de Algemeene Zaken van het Nederl. Isr. Kerkgenootschap, (welke laatste functie nu zijn zoon mr. F. S. van Nierop bekleedt) verraadde in de Jaarboeken voor Israëliten, IV ('s Gravenhage, 1838) blz. 136, dat de geestelijken hunne leerredenen wel veelal in het Hollandsch uitgaven, maar dat vele daarvan in het Duitsch gehouden zijn. Ook het Zestal leerredenen, dat de adjunct predikers Ferrares, Chumaceiro en Cardozo in 1838 te Amsterdam het licht hebben doen zien, zijn in het Nederduitsch overgebracht en in het Portugeesch gehouden. (Zie aldaar, blz. 243 en blz. 378?381). Een anonym schrijver, de journalist-vrijmetselaar Abraham van Lee (1805?1869) verzekert ons in zijn Hartelijk woord aan alle mijne mede-Israëlieten, zonder onderscheid ter overdenking toegevoegd (Haarlem, 1841), dat geen vijfzevende van het aantal destijds in Nederland fungeerende Opperrabbijnen in staat was, een lijdelijken brief in onze schoone moedertaal' (het Nederlandsch) te schrijven. 4) Koninklijk Besluit van 17 October 1827 No. 184, zie Verordeningen voor het IsraëliIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIMI D;ït is het eenige recht, dat zonder parodie recht genoemd kan worden. Mijn geheim is niet te koop, heb ik ge zegd, evenmin als ik zelf. Maar ik en mijn geheim zullen staan tegen het volk, dat, r Zondag de zon opgaat, niet luide voor heel de wereld heeft verklaard den vrede te willen en zijn wapens laat rusten. Zegt dat aan uw Meesters." Meteen wendde hij zich om. Kom," riep hij tot mij, ik heb mijn taak volbracht." Ik hielp hem zijn toestellen in den auto brengen, en weg reden wij in vollen ren. Hij sprak tot mij geen woord onderweg. * * * Nog geen vijf dagen zijn voorbij en wij weten dat er vrede zal zijn. Zij moorden niet meer, zij branden niet meer, zij haten niet meer, de menschen mogen weer menschen zijn. In den Haag, in het groote, kostbare Vredespaleis, zitten geleerde heeren nu de rechten te bepleiten van hun landen. En over heel de wereld lacht de blijdschap. De menschen kijken uit glinsterende oogen en loopen met luchtige schreden. Zelfs de vrou wen in het zwart, de moeders die haar kind verloren, de meisjes die geen verloofde meer hebben, de echtgenooten die hun man begra ven weten in het verre land, zij mogen den vollen rouw dragen over hare geliefden, zij behoeven haar tranen niet meer te verber gen; daar is geen gevaar nu, dat haar leed den moed" der anderen zal verzwakken. En als ik dat bedenk, voel ik mijn hart in de keel kloppen en heb moeite mij goed te houden. Ik loop binnen bij mijn vriend, den grooten uitvinder en weldoener der menschheid. Ik wensch hem geluk, een beetje luid ruchtig misschien. Hij haalt de schouders op. Wat ik heb gedaan hadden de neutrale Staten reeds een jaar geleden moeten doen, hél in 't begin voor er millioenen weduwen en weezen waren gemaakt. Zij hadden een wapenstil stand moeten eischen en een bespreking der gewaande geschillen, die immers in werkelijkheid niet bestaan. Met vereenigde wapenmacht hadden zij moeten optreden tegen de partij die weigerde." BOUWT n NIMSPEET. Mooie boschrflke terreinen. Spoor.Tram, Electrlsch licht, Telephoon. Inlichtingen Mfl. .DE VELUWE", Nunspeet. TAMINIAÜ'S - JAM -- American ?Eau de Cologne wordt het MEEST gevraagde Merk. Imp.: JEAN MULDER, - Sloterdijk. VRAA9T TANDMIDDCL.EN TRAD B MARK Ie Cognac Martell est garanti comme tant Ie produit naturel des vin s récoltés et distillés dans la région de COGNAC. Agents : IOOPMAUS ra BBÜIHIEB, AMSTERDAM. tische Kerkgenootschap, binnen het Koningrijk der Nederlanden, dl. 2 ('s- Gravenhage, ter Algemeene Landsdrukkerij, 1830), No. 92. Een uitvoerige beschrijving van deze in 1828 geslagen eerepenning staat op blz. 202/3 van de Jaarboeken voor de Israëliten, III ('s-Gravenhage, 1837). Kenmerkend voor zijn tijd is ook de ver handeling, voorgedragen in de openlijke vergadering van de 's-Gravenhaagsche Afd. der Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland, van 29 Januari 1850 door den lateren Parnas-President van den Haagschen Ned. Isr. Kerkeraad, het lid van den Gemeen teraad en der Provinciale Staten en voor zitter van de Centrale Commissie tot de Algemeene Zaken van het Ned. Isr. Kerkge nootschap, mr. Daniël Polak Daniels (1825 1899). Hij eindigde deze rede, getiteld : Gedachten over zuiverheid van taal in betrekking tot beschaving: Mogt ik door het mededeelen dezer Gedachten iets bijdragen tot wering van het zoogenaamd Joodsch spreken, onder sommigen mijner geloofsgenooten! Alle pogingen tot de vereenzelviging onzer ge woonten met den echt-Hollandschen landaard zullen afstuiten, indien, zelfs door enkelen, eene taal wordt gesproken, verschillend aan die, welke de geheele Natie spreekt. (Jaar boekje Mij. tot Nut der Isr. in Ned. voor 1851, blz. 68)." Dergelijke beschouwingen werden in die dagen door klein en groot, meestal in heel hoogdravende taal, den hardnekkigen Israëliet" ten beste gegeven. IZAK PRINS Ik had dikwijls genoeg hetzelfde gedacht en prijs dus eigenlijk ook mij zelf als ik hem antwoord: Je hebt misschien gelijk... maar zoo ging het eenvoudiger." Lachend kijkt hij mij aan. Endaneenigszins fluisterend als wil hij laten uitkomen, dat zijn bekentenis alleen voor mij bestemd is, zegt hij: maar zoo was 't ook gewaag der. Ze moeten eens weten, Frits, dat die uit vinding maar een uitvindsel is. Ik heb wel gewerkt in die richting, maar kon er tot nu toe niets van maken, 't Ging niet aan nog langer te wachten op de hulp der neutralen, dat begreep ik wel. Toen heb ik dit ver zonnen. Wel wat köpenick-achtig, maar 't is gelukt. Met open mond staar ik hem aan. Ja," lacht hij, op je kamer had ik eerst mijn gloeiende sigaar in je sofa gestopt en daar, op de hei bij Ede, gaf ik mijn helper een sein door de hand met den zakdoek boven de oogen te brengen. Dus met niets heb je dezen oorlog ge ëindigd!" Och, door niets was hij ook begonnen." En als het bekend wordt... Dan zal men lachen, als men ten minste de eerste vijftig jaren nog lachen kan op deze vervloekte wereld. Maar... dit is wel te somber gedacht, 't zal meevallen," gaat hij voort, hard en bitter, want toen de vijand hun jongens kapot maakte, speel den ze in Berlijn en Parijs, in Weenen en Londen komedie alsof er geen rouw was rondom van honderdduizenden, 't Is niet erg eervol, mensch te zijn; vind je ook niet, Frits!" ik ontwijk het antwoord op deze netelige vraag en plaag hem: Als ze in den Haag te weten komen, dat je een gewoon brandstichter bent, mag je waarschijnlijk den stapel stroo van het Rijk der Nederlanden, nog netjes betalen." Nu ja," en een guitige glinstering komt in zijn oogen, dan zal ik onderdanig vragen of ze mij surséance van betaling willen verleenen tot ik het volgend jaar den Nobel prijs voor den vrede ontvang,"