nr 4 30 Jan. '16. No. 2014 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND MODE-KRONIEK : Met welken hoed zal ik succes hebben ? Teekening voor de Amsterdammer" van Hanna Lamberts HllltltlMIIIIHIinilinHltllinillllllllllllllllllllMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIlllllitltlllllllltlllllllllllllllMIIMlIIMIIIIIIMIIIIIIIIIttlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll IMIHII'IIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIHIIIIIIIlmlIIIIIHIlmlIlmlIIIMIHIIMIIII Illllllllllllllllllllllllllllllllllllf lllllllllllllllllllllltlllllltMMIIIItllMllltllllllllll De Vrouwenraad en het Ontwerp Grondwetsherziening Wanneer dit nummer van de Amster dammer" verschijnt, zal de Buitengewone Algemeene Vergadering van den Nationalen Vrouwenraad van Nederland, waarin de houding zal worden vastgesteld, die de Raad tegenover het Ontwerp Grondwetsherziening, zal aannemen, reeds hebben plaats gehad. Aan deze Vergadering wordt op 27 januari een ontwerp-adres ter behandeling voorge legd, dat door het Algemeen Bestuur in zijn Vergadering vaa 7 Januari is aangenomen en dat gericht zal worden aan de Tweede Kamer der Staten Generaal, terwijl afschrift zal worden gezonden aan de leden der Eerste Kamer, de Ministers en den Raad van State. De reden waarom het Algemeen Bestuur van den Vrouwenraad, waarin elk der 35 aangesloten vereenigingen door een lid ver tegenwoordigd is, het noodig heeft geoor deeld, de voorgestelde wijziging van art. 80 op een Buitengewone L ede n-Vergadering te bespreken, is, dat het weliswaar dank baar is, dat de Regeering in haar voorstellen aan het Vrouwenkiesrechtvraagstuk wel haar bizondere aandacht heeft willen wijden, maar dat die voorstellen toch niet als geheel bevredigend beschouwd kunnen worden. Doordat toch de invoering van het actieve kiesrecht voor de vrouwen niet in Grondwet of Additioneele artikelen wordt verzekerd, maar geheel aan den gewonen wetgever * wordt, overgelaten, bestaat bij Het Bestuur de gegronde vrees, dat die invoering nog jaren lang kan worden uitgesteld, wat het, imilltllllHIIIllllllimiMIIIIIMHHMII ECHNISCHE RUBRI Kleurstoffennood Een- der eerste gevolgen van den oorlog en het meesterschap ter zee van de Engelschen is geweest een nijpend gebrek aan kleurstoffen bij de geallieerden en in NoordAmerika. Het is interessant de gevolgen na te gaan van het gebruik, dat de Duitschers gemaakt hebben van het monopolie der kleurstofproductie. (Wel is de Zwitsersche productie ruim 11 pCt. van de Duitsche, maar op een zoo grooten afzet heeft 11 pCt. weinig invloed). De gegevens voor het volgende zijn ont leend aan een artikel, dat prof. H. Norton, de Amerikaansche deskundige van het Minis terie van Handel in Washington in de Scientific American" heeft gepubliceerd en aan vele consulaire rapporten. De totale waarde vau kunstmatige kleur stoffen, die geproduceerd werd in 1913, wordt geschat op / 240,000,000. Hiervan leverde Duitschland drie vitrde gedeelte, terwijl van de grondstoffen, noodig om het andere vierde deel te maken meer dan de helft uit Duitschland stamde, De voornaamste grondstof voor de kleur stoffen is teer. Deze wordt geleverd door de gasfabrieken, die als hoofdproduct gas en als minderwaardig bijproduct cokes op leveren en door de cokesfabrieken, waarbij een soort cokes, onmisbaar voor de ijzer industrie het hoofdproduct is, terwijl het gas pas in de laatste jaren waarde gekregen heeft. Nu heeft Engeland wel een sterk ont wikkelde gasindustrie, zoodat daarbij de gasprijs' in de tien voornaamste steden ruim 4 cent per cub. meter is tegen ruim 6 cent in de tien voornaamste van Duitschland, maar daartegenover staat in Duitschland een cokesindustrie, waarvan de fabrieken meestal van de meest moderne inrichtingen voor het winnen van de bijproducten voorzien zijn. Hierdoor is de hoeveelheid teer, die in Duitschland gewonnen wordt enorm en veel grooter dan die der Engelsche gasfabrieken. Ook Noord-Amerika produceert een reus achtige hoeveelheid cokes, maar deze werd tot voor korten tijd gewonnen in ouderwetsche ovens, die de bijproducten verloren lieten gaan. Pas in de laatste jaren is men daar ertoe overgegaan groote moderne cokesfabrieken te bouwen en vooral tijdens den oorlog is dit aantal sterk vermeerderd. In Duitschland hebben de cokes- en de kleurstoffenindustrie een zegenrijke wissel werking op elkaar uitgeoefend. Tijdens den oorlog is dit van .dubbel belang geworden, omdat een der grondstoffen voor de kleur stoffen, benzol, ook als brandstof in auto's dienst doet en de afsluiting van Duitsch land van de voornaamste benzineleverende landen hierdoor niet noodlottig voor het autovervoer geweest is. De teer wordt door distillatie in eenige producten gescheiden; elk dier producten ondergaat, meestal in speciale fabrieken, een zorgvuldige distillatie waardoor een groot wegens het groote gewicht van de zaak, allernoódlottipst zou achten. Het adres bedoelt dus op meerdere rechts zekerheid aan te dringen. Waar toch in de Memorie van Toelichting geschreven staat, dat de verwezenlijking van het actieve Vrouwenkiesrecht aan een nadere wet moet worden voorbehouden, omdat de ge voelens omtrent de toeken n ing van dit kiesrecht te zeerverdeeld zijn, dan dat het geraden zou zijn, deze netelige kwestie ter gelegenheid van de Grond wetsherziening aan de ordete brengen, wordt door den Vrouwenraad het standpunt ingenomen, dat de gevoelens over deze kwestie niet verdeeld zijn, en dat een lichaam, waarbij tal van gemengde ver eenigingen zijn aangesloten, wel het meest bevoegd is om deze overtuiging ingang te doen vinden. De Vrouwenraad kan zich geheel vereenigen met het standpunt, dat de Regeering zelf, blijkens de Memorie van Toelichting, inneemt, n.l. dit, dat zijvoorhet Staatsbestel op zichzelf de deelneming der vrouwen eer voordeelig dan na deel i g acht. Hij (de N. V. R.) ziet in deze overtuiging den eenig juisten en op zichzelf aannemelijken grondslag, die voor de al of niet invoering van Vrouwenkies recht beslissend mag zijn. Tegen de bewering, als zou de deelneming der vrouw aan het staatsleven, gevaar op leveren voor het verzwakken van haar natuurlijke functie in de maatschappelijke organisatie, stelt de Vrouwenraad zijn op vatting, dat over deze vraag: welke de roeping is der vrouw in onze samenleving, nimmer door de toeken ning of onthouding van het kiesrecht kan worden beslist, en dat, wel verre dat de deelneming aan het Staatsbestel de oorzaak zou zijn van wijziging der vrouwelijke functie in het maatschappelijk organisme, het juist de ingrijpende verandering is, die de plaats en taak der vrouw in de MaatiiMiliiiliiiiiimiiiimiiiiiiiiiMiiiliiliiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii aantal bestanddeelen in meer of minder zuiveren toestand gewonnen wordt. Deze moeten nu allerlei chemische processen ondergaan, vór ze in kleurstoffen ver anderd zijn. Een der onmisbare chemikaliën ervoor is salpeterzuur, dat vroeger meestal gemaakt werd uit Chilisalpeter. Eenige jaren geleden is echter een methode ontdekt om deze onmisbare stof te maken uit de stikstof der lucht; vooral de Duitsche chemici, ondersteud door de groote kleurstoffenfirma's hebben methoden hiervoor gevonden en toegepast, zoodat Dnitschland, dat geen Chilisalpeter meer kon aanvoeren, door het inrichten van fabrieken voor het maken van salpeterzuur uit de lucht, zich wist te helpen aan deze stof, die behalve voor kleurstoffen, ook voor ontploffingsmiddelen onmisbaar is. Uit het tiental grondstoffen, uit de teer producten verkregen, worden ongeveer 150 stoffen bereid, die op betrekkelijk gemakke lijke manier om te zetten zijn in kleurstoffen. Ook deze tusschenproducten werden, zooals hierboven gezegd is, voor een groot gedeelte in Duitschland gemaakt en daarna geleverd naar andere landen. Zwitserland verbruikte een groot deel van die tusschenproducten, omdat Zwitserland geen industrie van beteekenis bezit, die teer kan opleveren. Een der eerste daden na het uitbreken van den oorlog was dan ook de Zwitsersche fabrie ken te dreigen den aanvoer dier onmisbare stoffen stop te zetten, als niet de uitvoer van kleurstoffen naar de vijanden van Duitschland ophield. Daar dit niet gebeurde, werd werkelijk de bedreiging uitgevoerd. De Engelschen, die echter die halffabrikaten ook konden maken, hebben toen de noodige hoeveelheden via .Frankrijk verzonden, om tenminste nog iets geholpen te kunnen worden. In Engeland bestonden voor den oorlog eenige filialen van Duitsche kleurstoffabrieken; de nieuwe patentwet heeft de oprich ting ervan noodzakelijk gemaakt. Ze gaf n.l. de gelegenheid elk patent nietig te doen verklaren, dat niet in Engeland zelf toege past werd. De productie was echter nog zeer gering, n 1. nog geen tien procent van de hoeveelheid die jaarlijks in Engeland verbruikt werd. Ook in Amerika was de kleurstoffabricage pas in het beginstadium; ook hier werd tien procent van de behoefte gedekt door de Amerikaansche fabrieken, maar alweer voor de helft was het product bereid uit Duitsche grondstoffen. Uit het vorige blijkt dus, dat de elf pro cent der totale hoeveelheid, die door Zwit serland geleverd kan worden, slechts een druppel op een gloeiende plaat was, en dat in werkelijkheid Duitschland het in zijn macht had om een groot gedeelte der textiel-industrie in het buitenland lam te slaan. Hoe het hiervan gebruik gemaakt heeft zal uit het volgende blijken. Ons land heeft van de kleurstoffenoorlog nog het minste last gehad. De textielfabrie ken kregen uit Duitschland 75 pCt. van de hoeveelheden die in 1913 verbruikt zijn. Natuurlijk heeft dit de vooruitgang van de industrie zeer belemmerd, maar in aanmer king genomen de andere bezwaren aan de textielindustrie in den weg gelegd, kan men nog tevreden zijn. Ook in Ned.-Indië zijn groote bezwaren ondervonden door de weigering van de schappij reeds hebben ondergaan, die haar met steeds grooter aandrang op deelneming aan het Staatsbestel en erkenning harer burgerschapsrechten doet vragen. En ten slotte betoogt hij, dat de maatschappelijke samenleving er alleen bij kan winnen, wan neer de krachten en de energie harer bur geressen, die thans in den strijd om het kiesrecht worden verbruikt, te zamen met die der mannen aangewend kunnen worden, tot oplossing van de talrijke maatschap pelijke problemen, waartoe beider inzicht onmisbaar is. In zijn adres dringt de Nat. Vrouwenraad van Nederland dus aan op zoodanige wijzi ging der i ngediende voorstellen, dat het actieve vrouwenkies recht niet alleen in beginsel worde aanvaard, maar dat de o nmiddellijke invoering in Grond wet of Additioneele Artikelen worde verzekerd. H. VAN BlEMA-HlJMANS EEN PROTEST De Watersnood, en het Nut der tegenspoeden Namens LUCRETIA WILHELMINA VAN MERKEN moet er te dezer plaatse tegen worden geprotesteerd, dat er in het Hoofd artikel van De Amsterdammer" de vorige week, over den Watersnood, gesproken werd van : den gevierden dichter van het Nut der tegenspoeden''. Lucretia, de dichteres, heeft haar driezangig en duizendregelig vers over deze stof inder daad zelve gemaakt, en geschreven.den 20sten van Grasmaand, van 't jaar 1759, op deze toepasselijke wijze: Het Nut der Tegenspoeden Ik zing, door leed geleerd, het Nu£der Tegenspoeden, Die op den zwakken mensen in 't rustloos leven woeden ; Het ligchaam en de ziel bestryden, maar metén Die beiden veiligen voor al déaantreklykheèn Duitsche regeering kleurstoffen voor export naar Indië te laten uitvoeren. Een vaatje alizarine, dat in normale tijden f 62 kostte, werd onlangs verkoch; voor f 2000. Als men nu bedenkt, dat de invoer aan witte goede ren in Indië jaarlijks f 32,000,000 bedraagt en dat deze bijna geheel door batikken ge schikt gemaakt moet worden voor inlandsch gebruik, dan is het te begrijpen, dat onze regeering (of de minister van koloniën) de gelegenheid gretig aangegrepen heeft om Indisch tin te ruilen tegen Duitsche kleur stoffen. Het is vooral de moeite waard de kleurstof situatie in Noord-Amerika te beschouwen. Ge durende het eerste halfjaar is het gelukt de toestanden in de ververij ongeveer normaal te houden, tot in het begin van 1915 de aanvoer geheel afgesneden werd. Na Maart van dit jaar zijn in October nog 50,000 kilo gram kleurstoffen aangekomen. Dit is schijn baar een enorme hoeveelheid; ze wordt echter in n dag in de Amerikaansche ver verijen verbruikt! Wel stond de Engelsche regeering toe, dat twee scheepsladingen met Duitsche kleur stoffen naar Amerika verzonden zouden worden, maar de Duitsche regeering eischte hiertegenover zulke compensaties van Ame rika, waarmee Engeland zich niet wilde inlaten, dat die ladingen niet afgezonden zijn. In hoeverre deze politiek van de Duit sche regeering verstandig is, zal in de toe komst blijken, waarschijnlijk zal ook hier weer het spreekwoord bewaarheid worden: wie het onderste uit de kan wil hebben, valt het lid op den neus. Hoe sterk de kleurstoffennood gestegen is, blijkt uit het feit, dat een der grootste kousenfabrieken van Amerika, die dagelijks 250 Kg. kleurstoffen verbruikt, meer dan 1000 werklui uit de ververij heeft moeten ontslaan. Vór den oorlog produceerde Amerika ongeveer 3000 ton kleurstoffen, voornamei jk uit Duitsche tusschenproducten. De aanvoer hiervan stond na het uitbreken van den oorlog direct stil. Men begreep, dat stil zitten een katastrofe kon veroorzaken en de kwestie werd direct zoowel door particu lieren als door den staat van alle kanten aangepakt. Oogenblikkelijk werd begonnen met den bouw van groote moderne cokes fabrieken, van distilleerderijen voor de teer en voor het maken van tusschenproducten. In anderhalf jaar tijd is de productie van benzol vervijfvoudigd ; n fabriek is er ge bouwd met voldoende capaciteit voor alle aniline, die in de Vereenigde Staten noodig is. De productie aan afgewerkte kleurstoffen is in een jaar verdubbeld en zal weldra verdriedubbeld zijn, zoodat ze nu getaxeerd wordt op 9000 ton, terwijl gerekend wordt, dat in 1917 16000 ton geproduceerd zullen worden uit Amerikaansche grondstoffen; in 1920 kan de eigen behoefte door inlandsch fabrikaat gedekt worden, Een scepticus kan dit beschouwen als Amerikaansche bluf. Leest men echter den brief, die 30 September van dit jaar in de Amerikaansche kranten is gepubliceerd en officieel aan alle belanghebbende gericht was door den minister van handel, dan zal men wel tot andere gedachten komen. Hij onderstelt er in, dat na afloop van den oorlog de machtige Duitsche kleurstoftrust zal trachten de Amerikaansche fabrieken op Der looze waereld, die steeds toelegt op verleiden 6 Drukgenooten, van uw' liefsten wensen gescheiden! Ik wyde u deezen zang tot stilling van uw pyn: Leert, met my, in den ramp niet ongelukkig zyn: Gy zaagt u, van de wieg tot op dit aaklig heden, Door storm op storm geschokt, door ramp op ramp bestreeden, En mogelyk verbergt uw afgefolterd hart Voor elks nieu wsgieiïg oog nog de allerwreedste smart." «Het dreigend leed moojte ons een oogenblik doen beeven, Een ziel, wier hoop niet rust op 't wisselvallig leven, Die 't weezendlyk geluk kan scheiden van den schyn, Die 't beste deel verkiest, kan niet rampzalig zyn." Gfen zee van rampen, die met,met opgeruide golven Roridömhaar heenenbruischt, heeft immer haar bedolven; Zy ziet hoe de aarde door de bulderende vaart Dier stormen schokt en kraakt, en zy, zyblyft bedaard." LUCRETIA WILHELMINA VAN MERKEN * * * Verzoeke alle stukken voor de rubriek Voor Vrouwen" in te zenden Koninginneweg 93, Haarlem. IIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIi alle mogelijke manieren eronder te krijgen. Hij kondigt echter zijn onwrikbaar besluit aan om de meest krachtige maatregelen hiertegen te nemen, zonder tot tariefsverhooging over te gaan. Daar het geheel Amerikaansche volk deze opvatting schijnt te deelen, kan men gerust aannemen, dat over een vijftal jaren de Amerikaansche markt voor de Duitsche kleurstoffen grooten deels verloren is en dat korten tijd daarna de Amerikaan als concurrent op de wereld markt zal optreden. Zeer merkwaardig is het, dat reeds nu de Amerikaansche industrie in deze af deeling eigen wegen bewandelt. Aniline-olie is een belangrijke grondstof voor anilinezwart. Nu bouwt een firma installaties van een capa citeit van ongeveer 50-150 kg. per dag; de kosten voor zoo'n inrichting liggen tusschen $ 1500 en $ 5000; ze kan geheel gecontro leerd worden door n man. die niet over speciale kennis behoeft te beschikken. Vele ververijen hebben zoo'n installatie aange schaft of sloten er een contract voor. Op aanraden van den adviseur van het ministerie van handel beperkt men zich tot het maken van de 25 mee.'-t noodige kleur stoffen, om later tot de andere over te gaan. Ook synthetische indigo wordt er gemaakt en 3 fabrieken maken plannen voor het bouwen van inrichtingen hiervoor. Als men ziet, dat er firma's opgericht zijn voor de kleurstoffenfabricage met een kapitaal van $ 15000000, dan moet men toch de overtuiging krijgen van den erust van het streven. Een bezwaar is natuurlijk het gebrek aan chemici. De Amerikanen zijn echter lieden, die salarissen durven aanbieden, waarover men hier te lande verbaast staat; de Zwitsers, die nn ook bezig zijn de Russische kleurstof industrie te organiseeren, zullen ongetwijleld wel gehoor geven aan verlokkende aanbie dingen, hen van den overkant gedaan. Onder leiding van deze kan een aantal ontwikkelde mannen (waarvan misschien ook in ons land een aantal gevonden kan worden) in eenige jaren opgeleid zijn tot bestuurders van een voudige bedrijven, die de voornaamste kleur stoffen maken. Zwitserland heeft op het beroemde Polytechnicum van Zürich zoo'n groot aantal kleurstofchemici weten te vormen dat het niet onwaarschijnlijk is, dat dit ook in andere landen kan gebeuren. Bovendien zijn plannen in de maak om een band te leggen tusschen de pas opge richte Amerikaansche en de Zwitsersche fabrieken. Daar dit door de regeering be gunstigd wordt is er alle kans van.slagen en kan geschoold personeel veel sneller verkregen worden. Bovendien zijn er stemmen opgegaan om in de Vereenigde Staten rijksfabrieken op te richten voor de tusschenproducten, die dan in oorlogstijd snel te veranderen zijn in fabrieken voor ammunitie en ontploffingsmiddelen, waardoor de veiligheid van het land beter gewaarborgd is. Verder wordt gepleit voor een rijkslaboratorium voor het onderzoek van kleurstoffen, voor het gebruik ervan voor de verschillende vezelstoffen- en weefsels, enz. enz. Ook is voorgesteld een coöperatie van alle ververs voor het inkoopen van de verfstoffen, waardoor het krach tigste middel verkregen wordt tegen underselling" en dumping". Ook de fabricage van natuurlijke verfH. M E IJ ER KONINGSPLEIN AMSTERDAM TRICOTAGES VOOR DAMES EN REEREN KOUSEN SOKKEN OUDSTE EN BEKENDSTE -:- ADRES -:stoffen" is in den oorlogstijd verdriedubbeld. Blauwhout, roodhout, catechu, enz. zijn plantaardige producten, die reeds in groote hoeveelheden vór den oorlog gebruikt werden, maar wier behandeling minder een voudig was dan die van de Duit'sche kleur stoffen, die steeds vergezeld gaan van de meest uitvoerige en nauwkeurige voorschrif ten voor het gebruik. De fabrikanten der extracten hebben echter de zaak goed aan gepakt en overal deskundigen gezonden, om de behandeling van hun producten te onder wijzen. Daar de productie der meest tropi sche verfhouten nog sterk uitgebreid kan worden en de verkregen resultaten in vele gevallen zeer goed zijn, kan ook de natuur lijkekleurstof een vrij grooten invloed hebben op de productie van de kunstmatige. Mis schien dat ook door selectie of anderszins de indigocultuur iets kan opleven, vooral in landen als Engelsch-Indië, waar protectie in allerlei vorm gegeven kan worden. Engeland heeft betrekkelijk weinig geleden door den kleurstoffennood. Het heeft n.l. direct contact gezocht en verkregen met de Zwitsersche kleurstofindustrie en hierdoor, dank zij de bovenbesproken aanvoer van grondstoffen de Zwitsers en zich zelf kunnen helpen. De oprichting der British Dyes Ltd" met een kapitaal van $2.000.000, die over de fabrieken beschikt, die door de Duitschers in Engeland opgericht waren en er nieuwe bouwt, geeft blijk van de plannen voor de toekomst. Zoo heeft de British Dyes in Huddersfield naast hare fabriek, die reeds jaren in werking is, een terrein gekocht van 180 H.A. waarop fabrieken gebouwd worden met een perso neel van 10.000 man. Hoe deze, die met hun huisgezinnen 35000 hoofden tellen, onderdak gebracht zullen worden is nog niet opgelost, maar ook dit zal wel gelukken. In Frankrijk bestonden eenige Duitsche fabrieken, die nu door Franschen geëxpiteerd worden. Rusland heeft fabrieken gebouwd, die door Zwitsers geleid worden '). Zwitserland heeft, wat de kleurstoffen be treft, een voordeeligen tijd. Zoo heeft de grootsteBaseler kleurstoffenfabriek dit balans jaar ? 1.250.000 afgeschreven en ? 2.50.000 gereserveerd voor een nieuw pensioenfonds. Bovendien werd een dividend uitgekeerd van 16 pCt. terwijl vroeger 10 pCt. het hoogste was. Daarbij heeft de firma zich de controle verzekerd overeen nieuw opgerichte Zwitsersche maatschappij voor de fabricage van soda en natronloog, die vroeger uit Duitschland betrokken werden. Hoe die jonge industrieën na den oorlog beschermd zullen worden is natuurlijk niet te zeggen, dat ze beschermd zullen worden staat vast, wanneer tenminste de oorlog de vrijheid der geallieerde landen laat bestaan. Men kan zich dus afvragen of niet de Duitsche regeering een verstandiger politiek had gevolgd, als ze via Nederland getracht had Amerika (en desnoods hare vijanden) van kleurstoffen te voorzien. Ze had dan niet zulke concurrenten wakker gemaakt, waartegen later zelfs de Duitsche degelijk heid en kartelleering onmachtig kunnen blijken. J. F. v. O. *) Voor de Zwitsersche kleurstofindustie zie het nr. van 17 Sept. van dit blad.