i^j^jpwi;]^^.vt'.i^v-1 f-! DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 26 Maart '16. Na 2022 Dr. EDWARD STILQEBAUER Volk, aus dessen fruchtbaren Boden die ewigeri Gedanken des Humanismus und der Reformation sprlessten, das in Kant den Idealismus der europaischen Philosophie lm Ausbau der Gedanken der edelsten unter den Grtechen, und im weiteren des Hume und Locke, des Descartes und Leibniz, gebar, dessen klassische Literatur, angefangen mit Wolfram und Walther, gekröntdurch Lessing, Goethe und Schiller, der Freiheit Fackel durch die Welt getragen, dessen Heine urn ihretwillen elend int Exil starb, dessen Freiligrath und Herwegh flohen, dessen Fallersleben und Kinkel in den GefSngnissen schmachteten, desses Schumann, Schubert, Brahms und Wagner ob ihrer Gemiitstiefe die andachtigen Zuhörer des Erdballs entzückten, ist an all' dem Elend, das diese furchtbare Zeit in sich trug, tragt und noch tragen wird, schuld... Der Augenblick ist gekommen, dem zu widersprechen, und ich erhebe ein kategorisches N e i n!... Denn nicht dieses Volk tragt diese ungeheure Schuld. Aber dieses Volk verfügt in reichstem Maasse ber eine Eigenschaft, die es samt Europa an den Rand des Abgrunds brachte, und es steht samt Europa an des Abgrunds Rande, darüber helfen ihn alle Phrasen der allein verantwortlichen Hurraschreier, die der Zeiten Not allmahlich zu Durchhaltern" machte, nun nicht mehr hinweg. Und nur in der Erkenntnis dieser bitteren Wahrheit wird für dieses Volk und nut ihm für Europa und die Welt des Heiles erster Schritt und der Lichtblick einer neuen Zukunft liegen. Schon Tacitus, der erleuchtete Romer, karmte diese Eigenschaft, da er in seiner Germarria" scnrieb: So weit geht die Hartnackigkeit dieser Barbaren, sie selbst aber nennen das Treue. Sie selbst aber nennen dasTreue.. Erwaget es wohl. Sie' führt im Guten zum Ziele, im Irrtum zur Vernichtung! Bedenket das! Es gab eine Zeit, da trieb man noch deutsche Geschichte. Sie reicht bis in die Mannesjahre Schillers und in das hohe Alter Goethes hinein. Dann ward sie abgelöst durch die preussische. Die begann mit dem Aufstieg des Grossen Kurfürsten, verherrlichte die Person und die Taten Friedrich II, stellte Bismarck in den Mittelpunkt der Weltenachse und bat in der berliner Siegesallee ihren sogenannten kiinstlerischen Ausdruck gefunden. Und die dichterlschen Verherrlicher dieser Periode ? Sie waren weder Kleist noch Körner, weder Uhland noch Schenkendorff, die man so gern dafür in Anspruch genommen hatte, Geibel kaum, Fontane erst recht nicht, und auch Wildenbruch nur in beschranktem Sinne, ihre Zunge fand diese Zeit erst spater in Treitschke und Hernt von Bernhardi, ihren SSnger in Joseph von Lauff. Schlimm für das deutsche Volk! Doppelt schlimm, weil dieser geistige Absturz, von einem Abstieg kann schlechterdings nicht mehr die Rede sein,, zusammenfiel mit einer Periode der glahzendisten Errungenschaften auf technischere»materiellem und naturwissenschaftlichem Gebiet. Wohlgemerkt nicht nur in Deutschland, sondern in der Welt l Indische Kunst Er is deze afgeloopen week 15 en 17 Maart 1.1. in den schouwburg in den Haag iets gebeurd, waarvan de hooge beteekenis niet algemeen is begrepen, ook door de kunstcritiek niet, maar dat een datum is van groot gebeuren in de ge schiedenis onzer verhouding tot de kolonie Nederlandsch-Indie. Hjer waren een aantal javaansche studenten uit vorstelijke en adellijke huizen, gén beroeps"-kunstenaars in Holland noemt men dat dillettanten die op het gebied van muziek, dansen plastiek, statige, strenge kunst hebben gegeven, waar alle hollandsche be roepskunstenaars een ernstige les aan kunnen nemen, al is het besef, dat dit (zonder die bedoeling) een les was, niet tot hun door gedrongen. Over 't algemeen is het vreemde, exotische, curieuze, indische er van opge merkt»maar niet de hooge universeele kunstwaarde. Het begin was al een openbaring. Voor het nog dichtgeplooide gordijn trad, een voudig en voornaam, in de gratievolle Djocjasche edelen-dracht, een Javaan voor het publiek, en gaf eene toelichting tot de muziek en den dans, die komen zouden. Met een zachte stem, waarin iets van den weemoed der javaansche ziel trilde, dood eenvoudig, zonder eenige theatrale of rhetorlsche verheffing, zegde deze javaansche edelman de geweldigste, het diepste wezen Der Ausbau der Eisenbahnen, die VoIIendung der Dampfschiffahrt, die Erfindung des elektrischen Telegrafen und Telefones, die Erkenntnlsse, die das Mikroskop und die experimentelle Forschung brachten, rissen nicht nur Deutschland, sondern so gut wie dieses die ganze Kulterwelt) beider Hemispharen in ungestümemDrange voran,und in Deutschland verkümmerten der Geist, das Gern ut, der Individualismus, der Wille zur Freiheit, die Kritik, das Recht der Persönllchkeit, auf die das scheidende achtzehnte Jahrhundert so unbandig stolz gewesen, weil ein verderblicher Mechanismus am Ruder war. Und gegen diesen Mechanismus, den Heine einst charakterisierte in den bissigen Worten: Der Zopf, der ihnen hinten hing, hangt ihnen jetzt unter der Nase"... gegen diesen und nicht gegen Deutschland kampfen heute Europa und die Welt nach ihrem allerheiligsten Bekenntnisse. Habt acht! Denn hier, hier allein liegt des Pudels diesesmal wermutbitterer Kern! Die Hasser, die jedes Freradwort aus dem deutschen Sprachschatz verbannen mochten, die die Loge" in eine Laube" wandelten, urn sich und ihre Kindesklnder dem hellen Gelachter Europas preiszugeben, haben sich ein neues F r e m d-wort ausgeknobelt. Wejdet Ihr darob nicht schon stutzig und begreift Ihr? Das Wörtlein lautet: O r g a n isation. Feierlich wurde in der letzten Reichstagssitzung zu Berlin verkündet, dass die ganze Bevölkerung hinelnmüsse in diese Organisation, das hiesse zu deutsch, wenn auch nicht dieses Wort undeutsch ware, S k l a v e r e i! Es gab einen Studiosus der Medizin auf der Karlsschule bei Stuttgart, ein biederer Schwabe, dessen Name in den Sternen geschrieben steht, weil er als der Freiheit grosser Dichter unsterblich wurde, der fand als Achtzehnjahriger die unvergesslichen Worte: Die Organisation (er nennt sie Gesetz im belem Sinne) hat zum Schneckengang verdorben, was Adlerflug gewor den ware, die Organisation hat noch keinen grossen Mann gemacht, aber die Freiheit brütet Kolosse und Extremitaten aus." Die ser Jüngling hiess Friedrich Schiller! Er war Schuier des Kant, Jünger des Idealismus, einer deutschen Nationalspezialitat, Apostel der Freiheit, und verfasste als solcher, da er zu Jena Geschichte dozierte, deutsche, Universalgeschichte, nich preus sische, die Abhandlung von dem Abfallder Niederlande. Nehmet sie heute wieder zur Hand und leset?! Denn. dort stehet geschrieben: Tausende fliehen in fremde Lander, tausend Opfer tallen auf dem Blutgerüste und neue Tausende drangen sich herzu, denn göttlich muss eine Lehre sein, für die so freudig gestorben werden kann." Das war Schiller, das war deutsch, das war schwabisch und nicht preussisch. Leset es wieder, schauet nach Belgien und erörtert, wenn Ihr es wagt, noch die Frage, ob Ihr Belgien annektieren könnt! Göttlich muss eine Lehre sein, für die so freudig gestorben werden kann l Ich frage Euch heute! Wer starb, wer litt, wer floh von der heimatlichen Scholle, da Antwerpen in den grausigen Oktobertagen 1914 fïcl? Wer, wer, wer? Wem hatte Friedrich Schiller den Lorbeer unsterblichen Ruhmes In einer Dichtung gewunden, wem wand er ihr? Etwa Euch ? War doch die Abhandlung von dem Abfall der Niederlande nur ein Abglanz des Don Carlos! Den führt Ihr auf in deutschen Landen, den und den Egmont, und Ihr wendet euch nicht errötend ab? Wie sagt der Maltheserritter ? Sie wollten pflanzen für die Ewigkeit und saen Tod? Ein so erzwungenes Werk wird seines Schöpfers Geist nicht berdauern. Vergebens haben Sie gelebt, umsonst den harten Kampf mit der Natur gerungen, umsonst ein grosses, könstliches Leben zerstörenden Entwürfen hingeopfert, der Mensch ist mehr als Sie von ihm gehalten, des langen Schlummers Bande wird er brechen und wiederfordern sein geheiligt Recht, zu einem Nero und Busiris wlrft er Ihren Namen, und das schmerzt mich, denn Sie waren gut!" Das sind die Worte des Posa, die ewigen unseres Schillers. Leset sie wieder und wieder, beherziget sie und begreifet sie ganz! Ganz, ganz, ganz! Nehmt kein Titelchen von ihnen hinweg, denn des finsteren Philipp finstere Tage scheinen mir wieder bei Euch eingekehrt. Gewissen, Gewissen erwache! So schreit diese an Blut und Tranen, Brand und Graul von keiner im langen Gange der Weltgeschichte berbotene Zeit. Die zuckenden und blutenden Opfer Eurer Hartnackigkeit, die Ihr Treue nanntet, liegen am Boden. Sie schweissen aus tausend, vielleicht niemals wieder zu heilenden iiMutiMMiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiimiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiimriiiiiiiiiiiiiiimii van alle wereldkunst rakende dingen, in proza, maar zómuzikaal, dat het een ge dicht was. Laat zulk een toelichting in Holland door een acteur of een z.g. voordrachts-kunstenaar" zeggen, en ge krijgt direct den galmenden rhetorischen uithaal en het uitzwaaiende tooneelgebaar. Deze woorden, in de nederlandsche taal door een Javaan gezegd, rakend het diepste wezen van alle kunst is dat niet. zooals ik zeide, een gebeurtenis, waar ieder nederlandsch kunstenaar en dichter de heuchenis van moet bewaren in het diepst van zijn ziel ? Was dit geen echt dichterlijke taal, toen deze Raden vertelde van de Javaansche muziek-instrumenten, van het klagen der rebab" in het orchest, van het zacht ge fluister der gendèr", van de soeling" fluit, die het verlangen; naar iets heel vers" uitdrukt, van het gemurmel der tjlempoeng'', en van de innerlijke vreugde in de jubeltonen van de bonang" ?, En was het geen beschaming voor onze realistische brok werkelijkheid" literatuur en tooneel, toen deze Javaan daar zoo heel eenvoudig, met bescheiden zachte stem zeide: Wij, Java nen, beschouwen het als goeden smaak om onze innerlijke roerselen niet te verraden door uiterlijke handelingen, vooral als die van aard niet schoon zijn. Wij, Javanen, hebben een afkeer van het brute en onbehouwene. De eerste eisch van onze kunst, en van alle kunst, is daarom om zelfs het leelijke in rythme buiten ons om te plaatsen." Had ik gelijk toen ik zeide, dat hier iets van de Javanen te leeren valt? Gén brok" leelijke werkelijkheid kan ooit kunst zijn. Het wordt het eerst als het in rythme van schoonheid is omgezet. Dit gebeurt ook in den Javaanschen dans, waarin de ruenschelijke gevoel ens en harts tochten zelfs op zich zelf leelijke als Wunden und das Verhangnis nimmt unaufhaltsam seinen Lauf.' Glbt es kein Aufschauen, kein Sichbesinnen, keine Hand, die gleich der des Zöllners an den Busen greift, und kein Mund, der die Worte stammelt: Gott, sei mir Sünder gnadig?" Nur Treue, für die Tacitus das bittere Wort Hartnackig keit fand!' Nur, nur, nur?... Grausam und unerbiftlich aber ist der furchtbare Zusammenhang, in dem der geistesklare Romer sein unvergangliches Wort pragte, denn er sagt: Wenn Sie aber im Würfelsplele alles verloren hatten, dan setzten sie als letztes ihre Freiheit, um sich dann willig in die Sklaverei des Gewinners zu begeben,.." Ist es so weit gekommen, dass man die Geschichtsstunden aus Untersekunda, die Literaturlektionen aus Oberprima mit Euch rekapitulieren muss? So weit, wirklich so weit? Nun denn.inGottesnamen! Wirhielten am Carlos. Wir kamen an von Flandern und Brabant, zwei reichen und blühenden Provinzen. Darin ein kraftiges und starkes Volk und auch ein gutes Volk... undVater dieses Volks, dass dacht' ich, das muss göttlich sein... Ihr wolltet es stemplen zu einem Volk von Verratern, zu einer ruchlosen Bande von Franctireurs, Ihr tut es noch heute, es gelang Euch nicht und es wird Euch nicht gelingen. Hier ward dte Treue zu schlimmerem, als Hartnackigkeit... Das eiserne Gebot der Notwendigkeit? Ha, ha, ha... Fragt auch hier den Herren Hofrat Schiller aus Jena, den Ihr doch kenot, den Ihr Denkmal ber Denkmal errichtet, bei dessen Hundertjahrfeier sich allerdings Preussens offizielle Vertreter entschuldigen Hessen, die für Goethe und Schiller wenig Zeit hatten, aber desto mehr, wenn es Panzerschiffe gegen England aus der Taufe zu heben galt! Fragt dem Herrn Hofrat. Er gibt Euch Bescheid. Da stiess ich auf verbrannte menschlicheGebeine (war's in Mecheln oder Löwen, an der Yser oder bei Lüttich, ich weiss es nicht).... Sie haben recht, Sie mussen, dass Sie k nnen, was Sie zu mussen eingesehn, hat mich mit schaudernder Bewunderung durchdrungen. Nur schade, dass Menschen nur, nicht Wesen höhrer Art die Weltgeschichte schreiben,sanftereJahrhunderteverdrangenPhilipps Zeiten..." u. s. w. Leset das in der grossen Scène des dritten Aktes nach?Das schrieb Schiller, das war deutsch, das war schwabisch und nicht preussisch, das war der Freiheit holde Stimme und nicht die der Organisation, durch deren kaudinisches Joch der Herr im Reichstag zu Berlin das ganze Volk und mit ihm die Welt führen möchte. In November des Jahres 1809 endete durch Selbstmord ein deutscher Dichter an den Ufern des Wannsee bei Potsdam. Er war preussischer Offizier gewesen und wollte in dem Heere Napoleons Dienste nehmen, weil er es schon damals mit Euch nicht mehr aushalten konnte. Der Mann, markischer Junker von Scheitel bis zur Sohle, gross geworden in den Vorurteilen seiner Kaste und in des Kasernendrill strammer Schule, deren Ihr Euch heute vor aller Welt rühmt, hat des Gesetzes neue Werte gepragt. Herr", so sagt er, das Gesetz, das höchste, oberste, das wirken soll in deines Feldherren Brust, das ist der Buchstab' deines Willens nicht, das ist das Vaterland, das ist die Krone, das bist du selber, dessen Haupt sie tragt!" Der Mann hiess Heinrich VOB Kleist und die Worte stenen im Prinzen von Homburg. Erwaget sie... Das ist das Vaterland, das deutsche Vaterland und nicht der Buchstab' seines Willens! Das Vaterland, das deutsche, das Land Schillers und Kants, dessen Ehre, dessen Stimme im Rate der Völker der Welt Ihr wie die Spieier auf eine leichtfertig geworfene Karte setzt! DasReich der Geister, mit den Ihr freventlich Fangball treibt! Denn so sagt die Schrift: Was hülfe es dem Menschen, so er die ganze Welt gewönne und nahme doch Schaden an seiner Seele, oder, was kann der Mensch geben, damit er seine Seele wieder löse? Schade an Eurer Seele, den nahmet Ihr, da man einen Fetzen Papier schlankweg vor aller Welt und vor Euren eigenen Augen durchriss. Das stand Alexander zu in Kleinasien, aber nicht Euch in Europa, denn Alexander war Macedonier, Ihr aber seit deutsch!! Wir lernten es einst als Kinder in der Vorschule und darum war es mir ein Leben lang besonders Heb! Vor allen eins, mein Kind, sei treu und wahr, lass' nie die Lüge deinen Mund entweihn, von Alters her im deutschen Volke war der höchste Ruhm getreu und wahr zu sein! Die Mutter berhörte es mich vor langen iiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiliiiiiiiiiMiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii ijdelheid en trots gestyleerd en in rythme worden omgezet. ik wilde wel, dat de geheele Tooneelschool, waar zoo dikwijls galmen en rhetorisch uithalen geleerd wordt als tot de tooneel-spraak te behooren, de zoo schoone, eenvoudige inleiding tot de Javaansche kunst van dezen Raden had gehoord. Toen hij vertelde van de zangwijze mas koemambang", hoe die uitdrukt het treuren om het verlorene, het smachten naar het onbereik bare", trilde al de diepe weemoed van de Javaansche ziel in zijn stem, en toen hij vertelde van de midjil", die de ontroering verklankt door overweldigend natuurschoon en het gevoel van de toekomstige grootheid van zijn land, opgewekt door het aanschouwen van de zee", voelde ieder fijngevoelige wat hierbij de ziel van dezen Javaan beroerde. Hetgeen nu volgde was van een overweldigenden eenvoud en bekoring. De spreker verzocht, zeer bescheiden, stilte en zeide: dan kunt u de avondstemming met al die teêre geluiden hooren." Het gordijn plooide open, en daar was de indische avond met plechtig manelicht. Men hoorde het weemoedig klagen van een nacht vogel, het geluid van een tjitjak," het ge gons van insecten en, het wonder hiervan was, dat er niets belachelijks was van imi tatie, maar de echte stemming van een schoone copie. Een paar javaansche kunst-liefhebbers (bijna alle Javanen zijn dit) zitten 's avonds in de voorgalerij van een regents-woning en krijgen bezoek. Dit alleen, en meer niet. Zówas het gebeuren gedacht. Maar hoe prachtig voornaam en innerlijk beschaafd ging dit alles! Het onhoorbare, langzame aankomen zoo loopen enkel menschen, die hun gevoelens en hartstochten in evenwicht hebben het sobere, deftige groeten, het neêrhuiken in een kring, en het spreken, het zachte, melodieuze spreken, und langen 'Jahren, darum ist es mir so heilig geworden, dass ich es Euch heute wieder ans Herz lege. Im deutschen Volke steht in dem Kinderliede, nicht im preussischen, nicht im berlinischen, darum leget ab, was preussisch an Euch war, und werdet wieder deutsch!!! Damit Ihr reinen Herzens das Lied Eurer Kindheid wieder singen könnt. Denn selig sind die, so reinen Herzens sind, denn sie werden Gott schauen! Was generaal Botha in 1900 een verrader? Een waarschuwing tegen Valter's geschiedschrijving Deze vraag is de titel van een boek 1). waarin prof. H. D. J. Bodenstein de kwestie, die in den laatsten tijd eenig gerucht heeft gemaakt, aan de orde stelt en, naar het ons voorkomt, afdoende uitmaakt. Men weet, waarom het hier gaat. De heer M. P. C. Valter, ten onzent bekend als krachtig Duitschgezind polemist en propagandist, heeft in zijn ervaringen in den Transvaaloorlog, waaraan hij een bescheiden aandeel heeft genomen, de stof gevonden om de rol van Botha in 1900, en volgende jaren te bespreken. Hij deed dat achtereenvolgens in twee brochures: Louis Botha contra generaal Christiaan de Wet, en Generaal Botha tijdens den Engelsen-Afrikaanschen oorlog in IQOO. Het tijdstip van de ver schijning van die brochures was opvallend. De heer Valter toch, wien het alleen om de historische waarheid te doen moet zijn, heeft zijn gewichtig bronnenmateriaal, waarvan de echtheid niet te betwijfelen valt, jaren lang zorgvuldig voor zich gehouden en het eerst gepubliceerd, toen Botha in strijd met de wenschen van een gedeelte van zijn volk, van Zuid-Afrika uit Duitsch Zuid-West ging veroveren. Eerst toen Botha de aparte vijand van Duitschland was gebleken, kwam Valter met zijn documenten voor den dag. Die documenten maakten indruk. Of eigen lijk niet de documenten zelf, maar de frag menten, die Valter er uit publiceerde en van zijn commentaar voorzag. Want hij gaf geen bronnenpublicatie, maar een oogenschijnlijk objectief geschiedverhaal, waarin overvloe dig werd gebruik gemaakt van de bezwarende documenten en ook heel wat fragmenten daaruit werden afgedrukt. Maar het ge schiedverhaal was slechts schijnbaar objectief. Ik wil wel bekennen, dat ik een oogenbilk onder den indruk kwam van Valter's betoog. Maar juist dat bracht mij tot nadenken. Immers het is toch zoo klaar als de dag, dat een geschiedverhaal nimmer een betoog, nog minder een pleidooi mag zijn. Welnu, de brochures van Valter vormden een plei dooi tegen Botha, een akte van beschuldi ging, stellig gesteund door gewichtige documenten, maar toch ook niet meer dan een akte van beschuldiging. Het was dadelijk mijn indruk, dat de zaakBotha daarmede niet kon geëindigd zijn. Natuurlijk niet. Immers, een proces begint, maar eindigt niet met de akte van beschul diging, ook al doet deze zich voor in den vorm van een eindvonnis. En juist om dat eindvonnis is het de geschiedenis te doen. Maar welke rechter zal vonnis vellen alleen op de stukken of de gedeelten van stukken, die de publieke aanklager hem ge lieft voor te houden ? In ieder geval zal hij de documenten zelf willen zien, waarop de akte van beschuldiging rust. Dat nu was in het geval-Valter niet zoo eenvoudig. Wat is de zaak? Deze onder zoeker gebruikte natuurlijk voor een deel de bekende, voor ieder toegankelijke litteratuur over den Boerenoorlog. Maar ook nog iets anders. De heer Valter was vór den oorlog ambtenaar bij het departement van buitenlandsche zaken te Pretoria, richtte daarna te Johannesburg de Rand-Post" op en be vond zich na de inneming van Pretoria in de omgeving der regeering te Machadodorp, Waterval-Onder en Nelspruit. Daar was hij in de gelegenheid kennis te nemen van een groot aantal regeeringstelegrammen; hij maakte daarvan in duplo een register, waarin deze telegrammen of in extenso of in 1) Verschenen bij J. H. de Bussy te Am sterdam. van binnen uit beheerscht. Het klonk als muziek. Ja, dit waren gén acteurs," maar dit was toch heusch in zekeren zin tooneel." zoo echt en zoo fijn-beschaafd als men zich maar denken kan. De conversatie der vrienden begint over muziek en dans te loopen, en men noodigt elkaar uit. wat te doen hooren. Toen begon een der Javanen zijn naam ben ik vergeten, maar zijn stem nooit bij tusschenpoozen eenige Javaansche zangwijzen te zingen. Een beroeps-zanger was hij alweer bijna schreef ik: gelukkig! niet, maar met een volstrekt niet bizonder krachtige, maar zeer schoone stem, van een innigheid en een ontroerende zuiverheid, die veel beroeps"zangers bij ons na jarenlange methode"oefening niet krijgen, zong hij die klagend weemoedige Javaansche zangwijzen, die mij tot in het diepst van mijn ziel hebben aangegrepen. En dan de dansen, die later volgden, de dansen, van welk een plastiek vol stijl, van welk een beweging van zuiver rythme, n met de, niet begeleidende, maar er n onverbreekbaar geheel mede uitmakende gamelan muziek! In de Bondo-Bojo"dans waren de heftige hartstochten van het krijgsgeweld inderdaad in rythme omgezet" (in het tweede ge deelte, dat op den orde-dans volgde). Hier was het oorspronkelijk brute, hevige, opge heven in de sfeer van schoonheid, gestyleerd in strenge plastiek, bewegend op maatvast rythme. Dat, hetgeen moderne dansers en danseressen thans zoo veelvuldig zoeken, maar zelden bereiken, en dan nog maar bij korte gedeelten, gaven deze twee Javanen hier in volkkomenheid, de absolute nheid van stand, gebaar en beweging met de muziek. Iedere beweging van deze dansen, zoowel als iedere er mede gepaard gaande beweging in 't gamelan-orchest, heeft eene STUMPERS LEEFT! Zelfbeheerschers, levensrekkers Slikt je wrok en woede in! Opslagjagers, haatverkroppers Huichelt voor je huisgezin l Onderwezen armoe-lijders Zwijgt en grijnslacht, kruipt en groet; Laat je hoonen, laat je sarren, Buigt je nekken, want je moet! Weest bescheiden en toegevend, Kucht bij een beleediging! Zit tevreden en goedmoedig Voor je centenrekening! Zoekt geen troostende vermaken, Hebt geen vijand en geen vrind! Draagt geen ongewone dasjes; Schaamt je voor een vierde kind! En wanneer je bent verschrompeld, Klaagt dan niet en houdt je mond. Sterft dan zachtjes en gelaten; Stampers, sterft dan als een hond! Op, naar buiten, naar de bloemen; Naar de lieve zonneschijn! Buiten, waar de boomen bloeien Waar de vrije vogels zijn! Kop omhoog en oogen open! Brult een buitensporig lied! Weg met plichten en met schulden; Brast en fuift en gaat failliet! Steelt, wanneer je niet kunt koopen, Gapt maar, wat er ook gebeurt! Joelt en zwabbert door de straten, Drinkt en gilt en wordt bekeurd! Weg met huichelen en schaamte; Weg met goed en weg met kwaad! Dondert los en weest bezeten, Vecht en ranselt, zoent en haat! Hoont, beleedigt en vernedert, jag Tot de wereld van je beeft! Haatverkroppers, leedvergeters, es Arme, arme stampers... leeft! IIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIiiiiiiniiiiiiiilMlllllllirilllllMIIIIIIIIIIIHIIIIIIMI regest werden opgenomen. Het eene exem plaar behield hij; over het andere straks. Het was op de stukken, in dit register op genomen, dat Valter in hoofdzaak zijn akte van beschuldiging tegen Botha opstelde. Hij gaf er excerpten uit, die den verlangden in druk konden geven. Die verlangde indruk, die echter niet steeds duidelijk werd erkend, was deze, dat Botha bij en na de verovering van Pretoria opzettelijk en desbewust den oorlog tegen de Engelschen zoo slap moge lijk zou hebben gevoerd ten einde in de kaart van Engeland te spelen en den door hem onvermijdelijk geachten ondergang der Republieken te verhaasten; zelfs scheen eem relatie met den vijand niet uitgesloten. Inderdaad moest die indruk worden ge.wekt bij wie de brochures van den heer Valter nauwkeurig lazen. Ook bij prof. Bodenstein, wiens persoonlijke indruk var Botha's houding in 1900 een andere was> maar die Valter's documenten niet zonder meer kon refuteeren. Het is een stellig feit, dat Botha na de inneming van Pretoria nog twee jaar te velde is gebleven; het is evenzeer een feit, dat Botha's officieren altijd iimiiiHiimiiitmiiMHiiimiiiiiiniiimmmii lormamint-Tabletten vernietigen de bacteriën in mond en keel en beschermen] tegen Besmetting. bepaalde, aparte gedachte en bedoeling.. Muziek-wending en dans-wending n. Ik heb in Holland, in de drie jaren na1 mijn vertrek uit Indië, nooit zóschoon zien dansen als in deze Bondo-Bojo"dans door den Javaanschen dichter Noto Soeroto em zijn partner. Even er bij zeggen: de kennis van muziek en van dansen behoort tot deopvoeding van eiken Javaan uit beschaafde: kringen, en dit volstrekt niet uit een oog punt van amusement," zooals dansen bij ons, maar louter om de schoonheid, om het rythmische. De dwaze scheiding tusschen beroepskunstenaar" en dilettant," diealleen bij volken mogelijk is, die innerlijk niet musisch en rythmisch zijn, wordt niet ge maakt bij volken, in wien het rythme inge boren is. De hoogste kunst van tooneel en dans heb ik in Java in de perfectie zien geven door dilettanten." Ik heb menschen gesproken, waaronder artiesten (in westerschen zin) die niet naar dezen kunstavond gegaan zijn omdat zij dachten: dat het allén voor indische menschen was." Maar, heusch, het was een heerlijke,, schoone les juist voor hollandsche menschen. Er is onder anderen dit uit te leeren ge weest: de Javanen zijn een volk, dat van ons te leeren heeft westersche wetenschap, sociale organisatie, economie, sociale orde, handelswetenschappen, en al dergelijke din gen meer. Maar zij zijn k een volk, waarin het Rythme is ingeboren, dat ons zoo ont breekt, een volk dat het musische heeft en het dichterlijke, dat een kunst bezit, waarvan in Europa de eerste beginselen verwaarloosd worden. En deze dingen zijn het, die wij in groote dankbaarheid van de Javanen hebben te leeren. HENRI BOREL