15 April M6. No. 2025 DE AMSTERDAMMER, WEEK/BLAD VOOR NEDERLAND Abonnementsvrys f 'T'.SO per >r. De Vlucht door Prof. Dr. LEO VAN PUYVELL (Slot) Als een blijvend gedenkteeken va deze vlucht is Het Heilige schreed" van d»kun stenaar Jan Toorpp. Zij is de meeigave visie en schoonheidsverwerkelijking .n de geweldige aandoening, die de Belgiscmatie in deze tragische gebeurtenissen doorsokte. Dit kunstwerk is mér dan een vcstelling van de hooge meewaardigheid, e de wereld en vooral het gastvrije Nerland voor de arme vluchtelingen voelde. V>r de massavlucht van de Belgen heeft deskun stenaar zich niet gezet aan het scheta van opgejaagde paarden en honden, van vgens en karretjes met schamel huisraad biden, van loopende en uitrustende menschenileek van honger en kou, verdwaasd door pa niek, zoekende naar hun bekenden^veeklagend over verweesden, zuchtencover hun lot, gehavend en ontdaan. Hijheeft dit geweldig voorval niet geprostituëd tot een graag gevatte gelegenheid voor hëeveren van anecdotische gevalletjes. Hijs de eenige kunstenaar, die op de indrukki van deze tragische vlucht van een volk reajerde met het scheppen van een volstrekt pf en eigen kunstwerk. Dit vermocht hij oimt hij een kunstenaar is bij Gods genade, die vens een volbloed mensch van zijn tijd is Zijn aard is van zulk een cosmopolitische snenstelling, zijn aanleg is zóveelzijdig«zijn gemoed schiet naar zooveel kanten u, dat .geen geestelijke of maatschappelijke :roomingen door de wereld gaan zond< ook zijn ziel in zindering te zetten;, en zijver nuft is bij machte geweest om de ontvngen indrukken en aandoeningen om te schapen tot een stuk plastische schoonheid. G het oogenblik wekt dit bizonder vermoge: van Toorop om de uitbeelder van zijn ld te Indië s Defensie Onlangs circuleerde in de pers een o bericht, dat Harrison, de gouverneur der Philippijnen, in April een officieel beoek aan Java zal brengen om ons stelsel van kolonisatie, onderwijs en landbouw ti bestudeeren. Waarschijnlijk luidde het vrder zal hij dan met onzen nieuwen gqverneur-generaal ook den toestand in hetrerre Oosten bespreken met het oog op de poli tiek van Japan. Waarschijnlijk" naar met gerustheid kan aangenomen worde dat zëker^' hier evenzeer ter plaatse is. Vant ?de kwestie, die hier geëntameerd wortt, is n voor de Vereenigde Staten, n voor Nederland van het hoogste gewicht, voor ons eigen land staan hier de grooistj be langen op het spel, en Amerika's Maarblijkelijk tegemoetkomende houding maf ons met vreugdige verwachting voor eea ge lukkige en definitieve regeling van de ver dediging onzer rijke koloniën vervullen. Want dat Harrison's bezoek besprekiigen zal inleiden of voortzetten de defensie van Amerika's en Nederland's koloniën betrefzijn in de eerste plaats de nieuwsgierige vereering op. waarmee het wispelturige be schaafd publiek elk nieuw werk van hem ontvangt. Maar Iaat de tijd zijn gang gaan; eens wordt dit vermogen geprezen als de grootste verdienste van deze kunstenaar. Toorop was in staat e volksziel van de Belgen in deze verschrikkelijke tijden te doorkijken, en wat hij zag lichtte op, als een visie der diepe beteekenis van de eerste phase van den huidigen wereldoorlog. Daar wordt een weerloos volk schuldeloos aan gegrepen door een staat, die buiten zijn grenzen lósspringt en in de eerste blinde woede alles buigen en barsten doet voor zijn verdelgende overmacht; in radelooze ontzetting gaat dit volk aan het vlieden voor de gruweling, en in de vlucht dier rampzaligen, aanschouwt de kunstenaar de vlucht van de schoonheid, de goedheid, de deugd, den echten gods-dienst vór de ruw heid, de vijandschap, de haat, de loochening metterdaad van alle hoogere macht en wet, die moet onderdoen voor den wil van het zelfzuchtige Ik. Langzamerhand is uit het reëele van het geval, in de geestelijke sfeer van Toorop's kunstenaarswezen, de grootsche visie gerezen van de ellende der menschenziel, die op deze aarde rusteloos ver langt en ronddoolt en, gedurende dezen tijd, wegvliedt van de gruwelijke daden der menschen. Van deze visie is Het Heilige schreed" de plastische schoone weergave. Het Heilige schreed" is een werk van artistieke concentratie. Kunstrijke gevels, stoere belforten, vaste kerken en ranke torens staan in een onberekenbare maat tot een Vlaamsche stad bij elkaar geschaard. Dit is het land waar zelfs de gebouwen als biddende dingen zijn, waar het oude ver trouwen in de tusschenspraak van Maria als een steun van het geloof is en de men schen hun lijden in deemoed torsen als Christus het hun voorgedaan heeft. Nu dit land ontwijd wordt door oorlogsgruwelen, slaat de ongerepte, vrome ziel van het volk op de vlucht over de onrustige booglijn van de hoopvol groene wereld. Geen verbijsterend verdriet verwart haar 't verstand, geen neerdrukkend lijden houdt haar bevangen en verlamt haar. In wendig in zich weet zij het klare heugenisbeeld van de verwoesting van haar land, het beeld van de menschelijke verlagingen wreedheid, en zij vlucht naar gastvrijer oor den, naar rustiger streken, naar een zonniger toekomst, en vertrouwt alleen nog in den oppersten volkenleider, wiens verlossingsteeken zij vast aan het hart drukt. Niet de uiterlijke zijde van het geval is hier belangrijk. Elke groep vluchtelingen, die den kunstenaar onder de oogen kwam, was maar een gering onderdeel van den grooten uittocht van een volk-in-nood. Door steeds inniger geestelijke aanschouwing en aldoor aanhoudende bewogenheid van 't ge moed vermocht het de kunstenaar een om vangrijk begrip der beteekenis van dien volksuittocht te krijgen, en nu het onder werp" een hoogere wijding had verworven in 's kunstenaars gemoed, moest ook de behandeling, wanneer zij ermee wou even redig blijven, geheven worden boven het peil van die der gewone belangrijke onder werpen. Toorop's vernuft en zijn vertrouwdheid met de techniek heeft zijn visie eerbiedvol kunnen verwerkelijken. Er is een niet te stuiten vaart in de ranke vluchtfiguur, die geruischlops in het blanke gewaad over de wereld glijdt; dien gang voelt'men stuwen langs de strakke schuine lijnen van het kleed, den spannenden hals en het scherpe profiel, en men weet hem naar het oneindige fende, lijdt wel weinig twijfel. Inderdaad, het wordt waarlijk tijd dat naar een oplos sing gestreefd wordt, in een richting, die al meer en meer blijkt te zijn de eenige, waarin voor ons kleine land heil gelegen is. Want, het is nu eenmaal zoo, en we moeten de waarheid, die zich niet ontkennen noch veranderen laat, goed in ons opnemen: zélf het eilandenrijk om den evenaar be schermen kunnen wij niet. We kunnen het niet, omdat we noch met een slagvloot, noch met lichtmaterieel zógoed beslagen ten ijs zouden vermogen te komen, dat we een aanval van Japan's zeemacht met goed gevolg het hoofd zouden kunnen bieden. Onze middelen, de middelen van een wel is waar zeer rijke, maar toch altijd kleine mogendheid, laten het niet toe. Het moderne materieel is ontzaglijk duur, en het ver andert spoedig; een vlootbouwprogramma moet binnen weinige jaren uitgevoerd worden, en het is vór alles noodig au courant van de nieuwste technische hulpmiddelen te blijven. Want met verouderd zeekrijgstuig richt men tegen nieuwbouw weinig uit. Zoo is al ons pogen, indien we alleen blijven, gehouden op niets uit te loopen in 't gematigst geval op een verzameling oorlogs schepen die iets meer zijn dan oudroest. Dat wil niet zeggen, dat we onze koloniën zonder meer veilig moeten achten, wijl de wederzijdsche afgunst der groote mogendheden ze wel in ons bezit laat. Verre van dien! Een volk, dat geen po gingen aanwendt, om tot een zoo goed strekken in het gebaar der zoekende hand. Met die groote beweging rukt ook een vlucht nonnen mede, en in de richting der schuine lijnen van hun figuren rekken zij hoe lan ger hoe meer naar hun verlossing, naar mate zij dichter bij het gevaar zijn. Links tusschen de daken en gevels gaat de kruisdragende Christus de vluchtende vór op den lijdensweg en aan de andere zijde staat Maria als een stevige steunmuur vergroeid met den gevel der brandende kerk. Op den achtergrond drummen gelaten, de ge bouwen en huizen der stad bijeen, wachtend op de aanvangende vernietiging. Er is bezinning ook in de aangewende kunstmiddelen. Houtskool en zwart krijt, die bij de voorstudies niet uit de hand waren, bleven nu liggen en de kunstzinnige vingers grijpen alleen naar het scherpe potlood. De lijn is fijn, maar scherp, vast en gebonden. Er is sobere bezadigdheid tot in de weeke kleuren: het blanke gewaad der vluchtende wordt karig geombreerd met den bruinen ondergrond, een tikje rood gloeit in de golflijnen van het haar en wat schrapjes door de kleur heen werpen de lichtspeling in het losse haar, enkele vlekjes blauw brengen een stalen glans in de lucht en twee streepjes rood vlammen uit de huizen. Er zijn al de vermogens noodig van een hoogstaand kunstenaar, die tevens een groot mensch en een knap technicus is, om aldus het gezien aan de directe werkelijkheid te onttrekken en op te voeren tot een hooger plan van waarop de geest de verschijnselen doorkijken kan tot hun diepsten kern en om, dan toch weer die visie te verzinnelijken. Zoo is dit werk geworden allereerst een daad van innig medevoelen, met een lijdend en strijdend volk, maar niet minder een allegorie van de huidige ontreddering der menschelijke beschaving. Toorop's mede lijden met de Belgen was niet, als bij velen, een louter reflexieve reactie van een menschelijk gemoed op de verschrikking, verwekt door de ginds plotseling invallende rampzaligheid. Zijn medelijden was werkelijk sympathie, en kon niet verzwakken. Trou wens in het levenswerk van dezen mensch van adellijk gehalte, welt een onuitputtelijke bron van deernis voor de verzwakten, de misdeelden, de verongelijkten, de onvermo genden en het kan niemand, die hem en zijn werk kent, verbazen dat hij de eerste was, die 't vermocht bij het aanschouwen van een volk in nood en op de vlucht bui ten zijn land, een bezield werk te scheppen dat van blijvende kunstwaarde is en zijn innige meewarigheid met het lot der Belgen nog verkondigen zal lang nadat er geen nood in België meer zal gevoeld worden. Levens kracht van de kunst! Het Heilige schreed" is mede een synthe tisch beeld van het wereldgebeuren in dit tijdsgewricht. Het is elk denkenden mensch hoe langer hoe duidelijker geworden dat de stroom van deugdelijkheid van 't be schaafde menschdom, bij dezen oorlog, plot seling neergestort is in een kolk en wegschiet onder diepe rotsen. Angstig blijft men zich afvragen: zal die stroom weder te voorschijn schieten tusschen de rotsen van de valsche en trotsche overbeschaving en, weer pijnlijk en onstuimigfzufh m»ei»> heenwrlngen over een ongelijk bed, wijl ifet schuim aan zijn oppervlakte vervliegt met de grillige winden, die er over heen scheren? Of zal hij uit komen in een vallei van ingetogenheid en degelijk vredeleven, en er zich gedwee laten opvangen in haar rustigen schoot, waar hij worden kan tot een meer, dat de blauwe lucht en de spelende wolken weerspiegelt? Zal het menschdom voorthollen of tot inkeer komen? Toorop, die zelf, na angstig en mogelijk defensie-systeem voor zijn kolo niaal bezit te komen, is dat bezit niet waard. Zeker, we moeten bouwen, maar we moeten dat rationeel doen, en in geen geval op eigen gelegenheid ? Hier is saamwerking geboden met een andere mogendheid, die hoewel sterker dan wij, toch prijsstellen moet op onze hulp, omdat die in bepaalde omstandigheden van onschatbare waarde zijn kan. Een enkele blik op de kaart maakt duidelijk dat de mogendheid bij welke wij hulp te zoeken hebben, de Vereenigde Staten zijn, en dat de bepaalde omstandigheden" ontstaan in geval van een aggressief optreden van het volk van den Mikado. Het gevaar voor een aanval uit die richting is allerminst denk beeldig. Wie Japan's politiek van de laatste jaren gevolgd heeft, wie de geestesgesteld heid in de regeerende Japansche kringen kent, weet dat n stelregel, het evangelie van de leiders in het land der Geisha's is, déze: het Oosten voor de Oosterlingen, en de hegemonie aan ons. Dat ligt, onder de opper vlakkige beminnelijkheid van den Japanschen diplomaat, diep in zijn zie! verborgen, het is de geheime veer, die op 't gunstigst moment springen zal, omhoog springen, onweerstaanbaar, en dan wee den Wester ling, die zich niet tijdig tot den kamp toe gerust heeft, hetzij dan dat schuldige nalatig heid of onmacht in het spel is. Dit Japansche gevaar is het eenige dat momenteel dreigt. De Europeesche legers verscheuren elkaar op de slagvelden der oude wereld: Duitsch(Teekening voor de Amsterdammer" van George van Raemdonck) HIIIIMHIIIItllMIUIIIIHUIIIIII rusteloos worstelen door den modernen maalstroom van ideeën, gekomen is tot gedegene klaarheid, gelooft in de laatste oplossing van den huidigen wereldbaaierd en heeft zijn hoop verzinnelijkt in het beeld van het heilige, dat voor de huidige be roeringen schruwelt en dat een tocht zonder land en de Donau-monarchie zullen dra onmachtig zijn, althans niet in staat na den vrede met kracht eene imperialistische poli tiek te voeren en voort te zetten. Engeland, dat zich met den eerenaam verdediger van de rechten der kleine mogendheden" siert, kan zijn koloniaal bezit te onzen koste niet uitbreiden, zonder de eigen politiek een klap in het gelaat te geven, en met beschaamde kaken voor de rechtbank der historie te staan. Van dien kant dreigt voorloopig niets meer. Maar Japan, welks leger en vloot nagenoeg intact zijn Kiautsjau rekent niet mee Japan, dat nog volko men frisch is, en waarschijnlijk met ge noegen ziet hoe de oude wereld uitgeput, bijkans vernietigd wordt, en de schitterende legers van het Westen vermorzeld worden onder de zware laars van Vader Mars, die de stevige boeien der internationale betrek kingen verbroken heeft Japan blijft het urgent gevaar. Gelukkig voor ons bestaat dat gevaar ook voor de U. S. A. in hooge mate. Met voordacht heeft Japan de eilan den Jap en Jaluit, hoogstbelangrijke punten van de weleer Duitsche Carolinen en Mar shal-groepen, vastgehouden. Beide eilanden kunnen uitnemend dienstdoen als depot- en etappe-plaatsen voor de Japansche hoogzeevloot, en dat dit hunne werkelijke bestem ming is wie die er aan twijfelt? Wordt de lijn even doorgetrokken, dan bereikt men de prooi: de Philippijnen, en, après: Insulinde. Op het eens zeker conflict, moeten Ameeinde onderneemt naar de veiligheid van den inwendigen vrede. Zoo kan de kunstenaar, die een kind van zijn tijd is doch er bovenuit groeide en verder en dieper schouwt dan de massa, richting geven naar hooger en een leider wezen voor de gemeenschap. LEO VAN PUYVELDE iiiimiiiiiiiiitiiMiimiMimiittiiiiiiiiiliiiMiiiiiiiMiiiiiliiimiiiiiiiiiiitiiiit rika zoowel als Nederland zich voorbereiden. Amerika's machtige slagvloot, zoo goed mo gelijk geholpen door een Nederl.-Indisch eskader, moet dien aanval afslaan. En Neder land's zorg is voornamelijk voor dokken, munitie-afslagplaatsen, reparatie-inrichtin gen, hospitalen, voorraden en hulpmiddelen van iederen aard, die gemakkelijk en veilig achter de eerste verdedigingslinie, die der Philippijnen, plaats kunnen vinden. Hier kan saamwerking tot prachtige resul taten leiden. Met het oog op de belangrijke uitkomsten is een defensief verband als dit een betrekkelijk goedkoop systeem, goedkooper dan elk ander, en het heeft het on schatbare voordeel dat het ons voor goed haalt uit de eeuwige en pijnigende zoig' over ons koloniaal bezit. Daarvan kunnen we dan in de toekomst rustig de vruchten plukken. Maar men late het goede oogenblik niet voorbij gaan. Er is magnum periculum in mora. Op den Buitenzorgschen troon ver heugen we ons in het bezit van een diplo maat, onze Minister van Koloniën, Jhr. Loudon, is te Washington persona grata gunstiger moment voor een dergelijke overeenkomst, nu de wereld in rep-en-roer is, en iedere staat, ook de onze, vooral de onze, op lijfs behoud bedacht moet zijn, zal zich niet licht voordoen. Dat de regeering deze gelegenheid met beide handen aangrijpe! F. T. * * * MF.K.3SH tj b hitahslnil Itlll \0 HOLLER KLEEDERMAKER bericht de ontvangst dep NIEUWSTE STOFFEN m ai i iso. H.VANDAMAM.nONEN AMSTERDAM, Iloveniersburgwal 70, Sluiten alle mogelijke verzekeringen. AUG-.KAUP/AAnn PC.hOOrT5TR.87 !HUI5HOUDUhf1EI1 GEÏLLUSTREERDE CATALOGU5ëËS DAAN HOEK8EMA Mm ZONDE! PLAKKEN" zijnde No. 1?88 onzer geheel nieuwe serie Je Wereld 'm het Klein" Alom te bekomen voor 7^ cent per plaat of in fraaie mappe met 8 platen 60 cent. Uitgave GEBRs. KOSTER, Leliegracht 31, A'dam. ' Paul Brand, Uitgever, Bussum. l Zoo juist verschenen: Joh. Joerpsen, Klokke Roeland. Prijs ing. /1.50 Heb. in Stempelband ?2.00 Eenstemmig werd het door alle gezaghebbende Deensche Persor ganen in uitvoerige besprekingen ten hoogste geprezen om zijn heel voorname letterkundige waarde vooreerst, maar meer nog, om zijn vaste, overtuigende bewijskracht Dit boek zal uitgevochten worden" zoo besluit Hovelstaden" zijn be sprekingen. Als ooit een boek ver dient gelezen te worden, dan is het J. Joergensen's Klokke Roeland", getuigt het Kopenhaagsche Kristelig Dagblad. B. van Mantgem >SINGEL562 hoek Vijzelstr." Atlas van Nederland voor Wielrijders bevattende elf Kaarten, dus van elke provincie, met aanwijzing der afstanden van plaats tot plaats in Kilometers en vermelding der soort van wegen. Deze Atlas zenden wij franco per post (na ontvangst van het bedrag in postzegels of per postwissel aan ons adres) voor slechts Tijf en dertig cents. AMSTERDAM - VAN HOLKEM^ & WARENDORF. Levensverzekering- fj f Maatschanii J! 111 IJ B UI Maatschappelijk Kapitaal EEN HILLIOEN GULDEN volleekend. Sluit LEVENSVERZEKERINGEN en LIJF RENTEN op bijzonder gunstige verzekeringsvoorwaarden tegen zeer BILLIJKE PREMIEN DRAADLOOZE TELEGRAFIE School te ROTTERDAM, Gebouw Plan C, ingang Gelderschestraat 10. Bij het einde Maart gehouden vergelijkend examen voor leerling-telegrafist zijn van onze Zeven Candidaten Zeven geslaagd, zoodat hiermede tot op heden van onze 42 Candidaten 41 geslaagd zijn. Voor den nieuwen Cursus prospectus N gratis verkrijgbaar. Spreekuur 2?3 n.m. Postbus 298. GROOTES, Dir.