Zaterdag 22 April A0, 1916 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Prof. Mr. J. A. VAN HAMEL, Prof. Dr. H. BRUGMANS, Mr. E. S. OROBIO DE GASTRO Jr. en Dr. FREDERIK VAN CE D EN Abonnement per 3 maanden / 1.65 Voor het Bultenita de Koloniën p. J., WJ vooruitbetaling fr. p. mail . 10. Nummers aan de Kiosken en Stations verkrijgbaar , 0.12' UITGEVERS: VAN HOLKEMA ft WARENDORF KEIZERSGRACHT 333, AMSTERDAM Advertentitn van l?5 regels /1.25, elke regel meer .... /OJ25 AdrtrtentiSn op de f nantieele- en kunstpagina, per regel . . . 030 Reclames, per regel O40 IHHOUDi Bladz. 1: Sohoolvrede, door T. H. Bnitenl. Overzicht, door O. W. Kernkamp. Con fetti. Prflavraag. 3: Prof. A. Lorentz, door prof. dr.P. Zeeman.?Prof. dr.H. Stranb herdacht De Voorspelling der Geneeskundigen, door prof. dr. M. Stramb f.?Krekelzangen, door J. H. Speenhofi. 3: Onze OrisU van 31 Haart 1916, en deDnitsohe Pers, door Looker on. Feuilleton: Masiro, door Ohristine Hoekstra (vervolg). : Voor Vrouwen, door Eli8. M. Bogge. - Spreekzaal. 6: Shakespeare's sterfdag herdacht, door J. F. Bense. Een mensen der XXe Eeuw, teekening van George van Baemdonck. Muziek in de Hoofdstad, door F. O. van Geer. 7: Sohjjn en Weezen, Fred. van Eeden. Tentoonstellingen, door H. De Oid", door 8. Bottenheim. Kaart van Amsterdam door Pieter Bast, door A. J. W. Enschedé. 8: MatthansPasfiion, door Abel Croon. 9: Boekbespreking, doorHenri Borel.?Een Protest, door J. C. Bloem. In 't Wild, door Petronins, Goede Vrijdag, tee kening van Jordaan. 11: Financ. en Economische Kroniek, door v. d. S. 12: Eym-Kronyck, door Melis Stoke. Onbewuste Zelfcritiek, door Melis Btoke. Aan Bpeenhoff. Aan P. A. L. 13: De Ontvangst van dr. Kuyper in Dnitschland, teekening van Johan Braakensiek. Sehaakrnbriek, red. dr, A. G. Olland. Damrubriek, red. E.. O. de Jonge. Bijvoegsels: Geen Wittebrood, teekening voor de Amsterdammer" van Joh. Braakensiek. Shakespeare's sterfdag Herdacht, teekening voor de Amsterdammer" van Marins Bauer. IIIIIIIMIIIIII iiniiiiiiitiiiiii SCHOOLVREDE EenNederlandsche-Anti-Schpoloorlogsraad heeft zijn program van eischen voor den sehoolvrede ingediend, en de Regee ring «heef t aanstonds het ontwerp over genomen. Evenals van alle minimum-vredeprograrns, zou men ook van dit kunnen be twijfelen of het eenigen vasten grondslag voor den werkelijken vrede biedt. Vrede, wel te verstaan, als: een echten toestand van rustige, verdraagzame samen leving. Niet als: een doekje voor het bloeden. Een vrede, waarbij iedereen vrede heeft, zal wel - nimmer en nergens tot stand komen. Ontevredenen en tegenspartelenden blijven er altijd; zij 't alleen de ultra's. Maar een degelijke vrede behoort dan ook daarop te zijn gericht, dat van de verschillende kanten de gematigden en de gemiddelden, die toch steeds de groote meerderheid vormen, er genoegen mee nemen. Het ongeluk van onzen schoolstrijd is tot op heden juist altijd geweest, dat hij de ultra's van de verschillende zijden, in 't eerste gelid bracht. De eischen, over en weer als inzet van den strijd gesteld, waren gemeenlijk de eischen der uitersten. De groote, lang niet zoo ver' van elkander staande middengroepen, kregen daarbij zelden het woord; maar vervulden de rol van hulpdivisies, die tegen elkander in het veld werden ge voerd, zonder altijd zelfs recht te weten waarom. Ook de pogingen tot schoolpacificatie liepen gewoonlijk uit, aan den eenen kant in een voortdurend toegeven aan scherp sectarische eischen, aan den anderen kant op een vinnig vasthouden aan hyperneutrale en hyper-openbare traditie's. Daarom heeft nog gén pacificatie de pacificatie gebracht, omdat zij veeleer steeds neerkwam op een heen en weer schuifelen en veranderen van vechtstelling. De tegenwoordige tijd heeft ook ons leeken de wendingen van de oorlogstaktiek eenigszins beter doen verstaan. En wij kunnen er niet zoo bijster meer aan hechten, of de eene partij wordt gedwongen van bepaalde strijdmiddelen of bepaalde stellingen afstand te doen. Wanneer men onmiddellijk daarachter weer andere loopgraven aanwezig vindt, of naar andere wapenen grijpen kan, dan mogen al bij de een of andere over winning de wimpels weer eens gewaaid, en klokken gebeierd hebben, 's ande ren daags komt de ontnuchtering, en weer van 't oude laken een pak. Precies hetzelfde zien wij in deze nieuwe schoolvrede-plannen, die in menig opzicht weer weinig anders zijn dan schooloorlogsrechtbepalingen. En degenen, die, zooals de minister Cort van der Linden, daarvan eene ver andering in de partijgroepeering onzer binnenlandsche politiek verwachten, eene nieuwe aera van toenadering tusschen tot dusverre tegenover elkander staande richtingen, zullen met eene be drogen illusie uitkomen. * * Natuurlijk kan men in het voorgestelde grondwetsartikel ook nog iets anders zien: alleen maar een middel omdegeheele aanhangige grondwetsherziening acceptabel te maken. Om ? rechter- en linkerzijde, Tweede en Eerste Kamer onder n hoedje te vangen. Dan steekt de geheele beteekenis van de zaak niet uit buiten het tournooiveld van een tijdelijk probleem, een puzzle van parlementaire politiek. En zoo laat het zich ook verklaren, dat eene uit Kamerleden gevormde com missie hiermede bij wijze van compro mis komt aandragen. Een tonnetje olie op de golven. Hiermee nu kan een schipper wel eens een stormbui goed doorstaan. Doch 't is geen middel, om zijn schip een ge heele verdere reis voorspoedig te doen volbrengen! En deze taak blijft dan nog voor den boeg. Het ontworpen grondwetsartikel staat, zoo bezien, geheel los van de wetsvoorstellen.waarvan het toch eigenlijk bestemd was om een kort begrip te zijn. De aanneming van het voorgestelde art. 192 wordt eene platonische betuiging, geschikt om aan de vanwege de linker zijde voorgenomen kiesrechtswijziging succes te waarborgen. Ongetwijfeld komt het voorstel tege moet aan de grieven, die van alle bezwa ren in zake 't onderwijs de rechterzijde misschien wel steeds den meesten aan hang bezorgd heeft: dat de kosten voor de openbare school ook moeten worden opgebracht door hen, die van deze school geen gebruik maken. In de nu getroffen formule: ook het bijzonder onderwijs onder wettelijke voor waarden uit de openbare kas betaald, klinkt zeker een vriendelijk en redelijk geluid. En met die formule kan men een tijdje samen uit wandelen gaan, onder het motto: morgen zullen wij verder zien. Doch, men meene niet, dat daarmede in waarheid de grondig vredestichtende daad in den lande zal zijn volbracht. Daarvoor komt alles nog op uitwer king aan. Een volk dirigeert men niet met com promissen. Al aanstonds zullen de ver schillende leden der commissie-Bos moeite genoeg krijgen, hunnen aanhang in discipline te houden en deze paci ficatie" kalmweg te doen aanvaarden. Bij de rechtsche partijen zal de moeilijkheid het geringste zijn. Daar heeft men zich immers voorloopig alleen maar stil te houden, en de twee vingers weer aan te grijpen, welke uitgestoken zijn. Het eischen begint later wel weer opnieuw. En hiermede ook 't geheele lieve leven. Maar juist daarom vleie men zich bij links ook nog niet, met dit al op den weg van den werkelijken vrede te zijn. Weinig kwesties hebben zich zoozeer vastgezet in de gemoederen ook van de kleine politieke gemeente, als de schoolkwestie. Zij is niet alleen een verkiezings leuze, door leiders uitgegeven, en zij laat zich niet door beslissingen of over leg van leiders ontwarren. Zij zal de op staatkundig gebied zoo ongelukkige anti these" van onderen af blijven voeden, zoolang niet door eene geheele reorga nisatie van het schoolwezen, de gedach ten in eene andere richting zijn geleid. Op dien staatkundigen greep komt het aan. In de commissievoorstellen tot wijzi ging van het Lager Onderwijs kunnen wij hem nog niet zien. Veeleer moet bedacht: dat hunne regeling eene ontzaglijke, bijna zou men zeggen: absurde vermeer dering van kosten zal meebrengen, zonder daarvoor als regel betere scho len, integendeel: vaak meer gesplitste en kleinere, te geven, en dat men van 't praktische ideaal: zooveel mogelijk n school, die de een heid onder 't opgroeiend geslacht der natie bevordert, verder afraakt dan ooit! Hiertegenover kan men na alle erva ring gerust zeggen, dat werkelijke op klaring van den dampkring in zake het onderwijs, en in zake de anti-these slechts zal kunnen plaats vinden door eene doelbewuste zelfstandige, liberale onder wijspolitiek. Eene onderwijspolitiek, waarbij de kracht niet wordt gezocht in 't doen van concessies aan de bijzondere school, maar in het zoo aantrekkelijk en bruik baar mogelijk maken van de openbare school, voor de meesten. Nog immer nemen wij niet aan, dat dit een vrome illusie zou behoeven te zijn. De Commissie Bos heeft reeds ver scheidene gewichtige punten daartoe aan de hand gedaan: de radicale ver betering van de opleiding der onder wijzers; en eene verheffing van hunne levensvoorwaarden, welke zich daarbij aansluit. Voorts: de instelling van een Onder wijsraad, aan welk college wij zelfs nog liever iets meer dan adviseerenden arbeid" zouden zien opgedragen: een leidend orgaan voor den inhoud van ons volksonderwijs, die bij den strijd over den vorm, vaak te zeer in den hoek is gedrukt. Maar nu verder; wat hier aan den top van de pyramide geschiedt, geschiede ook aan den voet: maak van de open bare school meer eene zuivere onderwijsen opvoedingszaak. De Commissie spreekt er ook wel van, dat de openbare scholen aan plaatselijke behoeften en inzichten der ouders moeten kunnen worden aangepast." Ze werkt dit evenwel niet uit. En toch steekt hierin1 de voornaamste schoolreorganisatie, die in groote groepen der bevolking den vrede met de openbare school kan herstellen. Leg het bestuur dier schoolzaken voornamelijk in de handen der ouders zelve, zoodat de gemeentelijke onderwijszorg niet enkel blijft een onderdeel van de politieke gemeenteautonomie. Geef aan de ouders de gelegenheid om, volgens de regels der wet, en onder leiding de gemeenteschool te besturen en dus tevens verband te houden met den geest die in hun kring overheerschende is, ook op kerkelijk gebied; waarbij toch tegelijk voor de belangen der minderheden en voor algemeene verdraagzaamheid gezorgd kan worden. Schrik niet terug voor gematigde pnneutraliteit; en durf de fouten herzien, die omstreeks 1878, bij al het goede, door de liberale schoolpolitiek zijn be gaan. Natuurlijk zullen exclusivistische ele menten overblijven, waarvoor bijzondere regeling onmisbaar is. Misschien is 't zelfs wenschelijk verschillende regeling te maken voor geheel verschillende uit gangspunten van het op afzondering aan gelegde katholicisme, en voor de her vormden. Maar laat u niet door de ultra's af leiden in eene richting, die meer en meer de waarachtige onderwijsbelangen havent. Stel uw vertrouwen in de groote middengroepen, talrijker wellicht dan op 't politieke schouwtooneel aan den dag komt. De groepen, alleen die nog steeds zijn te winnen voor n onver deelde school, mits ge haar weet te doen zijn niet uw school, maar de school der natie. Op deze grondgedachten moet een liberale onderwijswetgeving en eene partijreformatie te bouwen zijn, die vruchtbaarder zijn dan alle politieke pacificatieplannen, omdat zij niet be rusten op gekunsteld pacificisme, maar op een werkelijk vredestichten. v. H. Volgens de jongste berichten is nu de laatste nota van de Vereenigde Staten aan Duitschland te wachten tenzij deze laatste" slechts de voorloopster van een allerlaatste" en een onherroepelijk aller laatste" blijkt te zijn. Indien President Wilson werkelijk spijkers met koppen gaat slaan, zalTheodore Roosevelt in zijn eerstvolgend boek althans een droppel honig in den alsem kunnen mengen, wanneer hij wederom een oordeel zal uitspreken over Wilson's staatkunde tijdens dezen oorlog. Zijn jongste geschrift laat er geen haar goed aan. Het is een merkwaardig boek, dat Fear God and fake your own part"; ook aan andere onzijdige volken dan het Amerikaansche houdt het een spiegel voor, waarin zij hunne facie niet zullen bewonderen. Een echt Amerikaansch" boek, in den zin, dien dit woord voor vele Nederlanders heeft; met een vervaarlijk groot geluid, bijna even vervaarlijk als Teddy's gebit; met veel re clame ook van eigen voortreffelijkheid, die alvast stemmen werft voor de aanstaande presidentsverkiezing. Maar Roosevelt is ook iets anders en iets beters dan de marktschreeuwer, waarvoor hij bij velen bekend staat. Hij .moge dan voor ons gehoor zijne stem te luid verheffen, wat hij tijdens dezen oorlog heeft gezegd, met name over de passieve neutraliteit, ver dient dat er naar geluisterd wordt. Van den beginne af heeft hij zijn landgenooten den plicht voorgehouden om de macht der Unie in dienst te stellen van het recht. In November 1914 schreef hij in de New York Times: Waarover ik mij van alle ellende het meest bedroef is de gebleken onmacht der zich beschaafde noemende natiën tot werke lijke bescherming van het recht. Onze eigen regeering, ons eigen volk gaat nog niet vrij uit. Onze houding is die der neutraliteit, en de neutraliteit is een negatief begrip. De neutraliteit van Amerika in dezen oorlog brengt de wereld geen stap vooruit. Zij be rust op de meening, dat ons particulier be lang, een belang van het zuiverste egoisme, ons verbiedt de moreele verplichtingen te vervullen, die wij ten opzichte van een klei nen, zwakken staat in werkelijkheid reeds hebben aangegaan." Ditzelfde thema is het telkens terugkeerende motief van zijn jongste boek. De yreeze Gods". die hij aan zijn volk pre dikt, brengt ook den plicht mede het op te nemen voor kleine natiën, wien onrecht ge schiedt. Indien wij rustig toezien terwijl België overweldigd wordt, en met ten hemel geslagen oogen zalvende redevoeringen hou den over den plicht der onzijdigheid, toonen wij in werkelijkheid God niet te vreezen; integendeel, wij toonen een verachtelijke vrees voor den duivel en een lage neiging om hem te dienen." Zou zou ook Thomas Carlyle gesproken hebben, wanneer hij dezen oorlog had beleefd hoewel hij, evenzeer als Roosevelt, bewondering gevoelde voor het Duitsche volk. Maar Wilson heeft zijn volk aangemaand tot onzijdigheid, niet alleen in woord, maar ook in gedachte". Zijn water-en-melkstaatkunde" vond eerst reden tot protest, toen de stoffelijke belangen der Amerikanen werden geschaad door Engeland's contrabande-bepalingen. En toen het later niet al leen om dollars, maar om menschenlevens ging, toen honderden Amerikaansche man nen en vrouwen en kinderen met de Lusitania in de diepte zonken, maakte Wilson zich belachelijk met zijne verklaring, dat Amerika te trotsch was om te vechten". Een volk, dat te trotsch is om te vechten", kan er zeker van zijn, dat het getrapt wordt; want ieder man en ieder volk, die wel willen vechten, weten dat die eigenaardige trots" alleen een andere naam voor abjecte laf heid is." Vreest God en zorgt dat gij uw eigen zaak kunt verdedigen hoe zult gij dit laatste doen, wanneer gij u daartoe niet bereid hebt? Wat baat u een diplomatie, die geen macht achter zich heeft? Voor de weerbaarmaking van het Amerikaansche volk is nooit iets gedaan; zijne prachtige vloot is in de laatste jaren verwaarloosd. Spiegelt u toch aan het rampzalige voor beeld van België. Indien België een leger van 500,000 man aan zijne oostgrens had kunnen opstellen, zou het den indringer buiten zijn land hebben kunnen houden, zou vermoedelijk zelfs geen poging zijn gedaan om zijne onzijdigheid te schenden. Waarom is Zwitserland bewaard gebleven voor het lot van België? Dat ligt hem niet alleen, ook niet hoofdzakelijk aan het verschil van geographische gesteldheid, maar hieraan: Zwitserland was gereed om zich te verde digen, België niet. Laat Amerika ook gewaarschuwd worden door wat in Azië gebeurt. China overtreft Japan verre in rijkdom van natuurlijke hulp bronnen, in uitgestrektheid, in bevolking; maar het heeft de cardinale zonde begaan om te verzuimen, zich uit te rusten ten oorlog; nu is het aan de genade van Japan overgeleverd; het is zelfs twijfelachtig of het wel zal blijven bestaan. Dat Amerika op verre na niet de militaire macht kan ontwikkelen, waartoe zijn be volkingscijfer en zijn rijkdom het in staat stellen, is het werk van de vervloekte beroepspacificisten", van Wilson, Bryan, Ford en consorten, die de ongelooflijke dwaasheid hebben begaan van te ijveren voor een door tractaten verzekerden vrede, zonder te zorgen dat de handhaving van die tractaten door militaire macht kon worden afgedwongen. Zij ook hebben de stemming aangekweekt, die zich uit in het bekende gedicht I didn't raise my boy to be a sol dier" alsof het in deze eeuw nog niet de eerste plicht van elk man was om zijn leven te stellen in dienst van het vaderland, d. w. z. in dienst van de gemeenschap, en dus ook de plicht van een moeder om haar zoon daartoe op te voeden. ledere vrouw, die dat niet gedaan heeft, helpt er toe mee om een dubbelen last te leggen op een jongen, die een patriotische moeder heeft. Het veelgeprezen vrijwilligersstelsel komt eigenlijk hierop neer, dat dappere mannen worden aangemoedigd om zich dubbel te kwijten van hun plicht en dubbel gevaar te loopen, alleen opdat lafaards en pietlutten en geldmakers veilig thuis kunnen blijven". Niemand heeft het recht om te leven, die niet kan sterven voor een heilige zaak". Verfoeiing treffe allen, die om een nietige reden of met een duivelsch doel oorlog voeren, die de rechtvaardigen en de zwak ken onbarmhartig verdrukken. Alle eer worde bewezen aan de vredepredikers, die recht vaardigheid boven vrede stellen. Maar schande over het hoofd van hen, die aan ons volk zouden willen leeren, dat het niet in staat en bereid moet zijn om zijn recht te ver inzendingen voor deze rubriek gelieve men te adresseeren aan het Redactiebureau, met op den omslag het motto: ,Confettf'. Wie een kuil graaft voor een ander...^ De Toekomst afl. 3 bevat op pag. 49 een artikeltje Het Toppunt" waarin een in de Engelsche taal gestelde zinssnede voorkomt, waarachter tusschen haakjes de vertaling in het Nederlandsch volgt. Op pag. 60, van diezelfde afl., treffen wij den volgenden passus: De heer Cohen schijnt geen hoog denk beeld te hebben van de ontwikkeling van de lezers der Revue hebdomadaire, 1) want de woorden Schzweig, Hundt" moet hij vaar hen nog in het Fransch vertalen." Dit met elkander in verband brengende, wordt hier, namens de lezers van De Toe komst" den heeren redacteuren van dat blad vriendlijk dank gebracht voor het zoozeer op prijs gestelde compliment door den Toekomst-lezer: Analphabeet. l) Een te Parijs verschijnend blad. Red. A. De dijk aan het Mallegat behoort aan het Rijk, en wordt onderhouden door de Staatsspoor". Weth. de Jong, (R'dam). Mocht onverhoopt de Staatsspoor komen te overlijden, dan zal de Electrische de zorg overnemen. * Ziekenfonds Door en Voor Werk lieden." Na 5 jaar lidmaatschap een directe uitkeering van f 20.?bij overlijden van den bode. (Adv.) Leuk voor zoo'n bode. Hij kan er natuurlijk van op aan, dat menig lid van dit fonds met nauwlettende zorg z'n gezondheid gadeslaat. iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiliililii PRIJSVRAAG DE ZOMERTIJD Binnenkort zal, waarschijnlijk, de klok een uur vooruit worden gezet, om ons Nederland van meer zonlicht te doen genieten. Wij noodigen onze lezers uit: lo. een puntdicht van ten hoogste acht regels of 2o. een humoristische teekening op deze gebeurtenis betrekking hebbend, te maken. Voor elke afdeeling zal een eerste en een tweede prijs, een prachtwerk , beschik baar worden gesteld. De redactie behoudt zich het recht voor, ook niet bekroonde inzendingen, te publiceer m. De inzendingen moeten uiterlijk Woensdag 26 April aanstaande des voormiddags ten 10 ure aan het Redactie-bureau Keizers gracht 333, Amsterdam, bezorgd zijn. Op den omslag te vermelden: Zomerti/d-Prijsvraag. Teekening (of) Gedicht. '"'" mi 'iiiiiiiiiiiiiimitiiiiiiiimimiiiimiiiiimiiiiiiminiiimii dedigen, zoo noodig door het uiterste mid del van een oorlog." Er is n soort van menschen, die Roose velt, zoo mogelijk, nog dieper verfoeit dan de beroeps-pacificisten dat zijn wat hij noemt de hyphenated Americans", de Ame rikanen, die vór dien naam een anderen naam zetten, die er door een koppelteeken (?hyphen") aan verbonden wordt: de DuitschAmerikanen, de lersch-Amerikanen, de Engelsch-Amerikanen. Hij kent maar n soort van medeburgers: Amerikanen, onverschil lig uit welk Europeesch land zij zelven of hunne voorvaderen kwamen; hij heeft ge weigerd zijn naam te plaatsen onder een oproeping, waarin de Engelsch-Amerikanen werden uitgenoodigd sympathie te betuigen met Engeland. Wanneer er twee vlaggen aan n mast geheschen worden, komt de eene boven de andere te staan. De hyphenated American" hijscht altijd de Amerikaansche vlag onder." Een Amerikaansch burger, die van ge boorte of van afkomst een Duitscher is, heeft, zoo hij een goed Amerikaan is, aan spraak op dezelfde achting als iemand, wiens voorvaderen drie honderd jaar geleden met de Mayflower over den Oceaan staken. Maar zij, die zich Duitsch-Amerikanen noe men, hebben in het laatste jaar getoond, dat zij heelemaal geen Amerikanen zijn, alleen: Duitschers in Amerika. Zij zingen Deutschland ber Alles" en bedoelen precies, wat zij zingen. Zij bedoelen, dat zij de eer en het belang van Duitschland stellen boven de eer en het belang van Amerika, dat zij de Duitsche vlag hiischen boven de Ame rikaansche. Er zijn nog andere onderwerpen, die Roosevelt in zijn jongste boek ter sprake brengt. In hoofdzaak is het een oorlogsboek: over België, over de Lusitania en de Ancona, over Wilson's nota's, over het stoken der Duitsch-Amerikanen raakt Roosevelt niet gauw uitgepraat. Maar men vindt er ook hoofdstukken over Mexico, het Panama kanaal en Japan. Die over Mexico en het Panama-kanaal