20 Mei '16. No. 2330 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND C. C. van Schoonhoven f (Teekenlng van Joh. Braakenslekj De j.l. Zaterdag overleden tooneelspeler Van Schoonhoven in de rol van Gysbreght van Aemstel iniiiiiniiiiiiitiiiiiiiiinninHiiiutiiiiiiimtiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiniuiiiitiiii JUDITH Drama van Herman van den Eerebeemt (Met teekeningen voor de Amster dammer" van G. W. Knap) Een nieuw Nederlandsen Judith-drama, een heldenspel van Herman van den Eerenbeemt, geschreven ter gelegenheid van het lustrum der Roomsen-Katholieke Stu denten-Vereeniging : Sanctus Thomas Aqainas, en gespeeld 15 Mei in den Stads schouwburg door katholieke vrienden der kunst, met medewerking van enkele tooneelisten. Herman van den Eerebeemt's Judith is in treffelijk dicht, vaak op Vondeliaanscheri trant, vervat. Hfl beheerscht het instrument der taal, zuiver en rein. Een hoogst enkele maal valt hij uit het strakke en verhevene, eensklaps in het slappe en het al te gewone. Veel van wat over Judith geschreven werd, is in zijn hoofd gevaren. Over het wezen van hei dramatische heeft hij ernstig nage dacht en daarin gevolgd wat hij voor het beste oordeelde. Hij laat Judith zich niet aan Holofernes geven; zij slaat hem, dronken, den kop af vór hij zijn wil kan volbrengen. Eerebeemt heeft daarvoor zijn goede rede nen. In de voorstelling heeft hij echter ge faald door onzekerheid en laten we het maar zeggen ook door onbenulligheid. Het hoogtepunt van het drama, een sterk dramatisch effect heeft hij verspeeld. Aan sterken indruk schaadt ook het lange redeneeren der hoofdpersonen, het soms vertellen wat allen weten. Aan de samenlllflIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMMItllllllllltllllllllllllllllllltHllllllllltllllll Max. Reger f stelling van het geheel zou meerdere even redigheid goed hebben gedaan. Aan de koren heeft de auteur te groote plaats ingeruimd. Wanneer deze gezongen waren, zou dit misschien minder zijn opgemerkt. Judith komt te weinig op den voorgrond, Judith is te weinig het middelpunt van alle hande ling, en zij zelve heeft te weinig strijd. Voor als nog blijft Giacometti's .Judith" het best speelbare Judith-drama. Dit neemt niet weg dat, hoe rhetorisch ook, groote waarde, in 't bizonder literaire waarde aan Herman van Eerebeemt's werk moet toege kend worden. Minder hoog dan v. Eenebeemt's werk stond 4e vertooning. Prijzenswaardig echter aller toewijding. Deze was voorbeeldig. Aller spel bleef ingehouden. Het had meer naar buiten moeten komen en vlam schieten. Het zeggen bleef te strak, te stijf, te rhe torisch. Inzonderheid van de koren. Joden en Jodinnen moeten met hun klagen de lucht met een sterker wordend wee en ach ver vullen. -Deze Joden en Jodinnen misten de klacht, misten het klagelijke. Ze wekten geen deernis, zij rederijkten. De ziel, het leven ontbraken. Hetzelfde deode had de regie niet voor komen in de opstelling der groepen. Allen stonden netjes als lange lijntjes, en kwamen langzaam, langzaam aangewandeld, deftig en statig, de armen gekruist op de borst. Was dat een volksmenigte voortgedreven door angst en benauwdheid, klagende en jammerende om verlossing? Te star, te mechanisch deed ook het hand-opheffen aan; het scheen eenigszins als vooroefening op een'gymnastiebschool. In de tent van Holofernes, wanneer hij nachtbraakt en drinkgelagen houdt, had de Eene persoonlijke herinnering Het plotseling'verscheiden van Max Reger heeft mij zeer getroffen en ta-dtepen wee moed wijd ik eenige regelen aan de nage dachtenis van den genialen man, dien ik het. voorrecht had in ons land te introduceeren. regie juister oog voor het karakter. Daar had ze gebroken met het strakke en schoolsche. Daar was het leven. Daar danste Angele Sydow, eerbaar gekleed, luchtig als een hinde den dans van weigeren en lokken, van lokken en weigeren, wetend: niet lan ger dan het weigeren duurt, niet langer duurt het nimmer. Ze danste zoo schoon als ze zelden ge danst heeft en twee leerlingen met haar, dochters uit Rotterdamsche artisten familie. Aan karakteriseering ontbrak het enkelen we! eens. Daar kwam o. a. een oude man op, geheel grijs en gebogen van ouderdom, mishandeld door den vijand. Die oude zette een stem op als de klokke Roelants en liet in niets merken, dat hij was gesleurd, ge jaagd en veel smaads had geleden. Willem van der Veer had tot opdracht achter de schermen de stem van God" te laten hooren. Majesteit, mystiek en verhe venheid verwacht men in die stem, een geluid zich aansluitend aan den plechtig wegrollenden donder. Willem van der Veer heeft niet n dier eischen in acht genomen. Hij sloeg slechts groot en sterk geluid. Zonder meer. De rol van Judith eischt eene tooneelkunstenares in de volle kracht van haar talent. Op het breede, het groote, het ver hevene en het majestueuse komt het in die rol aan, en op het beheerschen van w liiiiiiiifiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiintii Hij was wel een der meest interessante verschijningen in de kunstwereld. Juist tijdens mijn verblijf in Duitschland begon hij de muzikale wereld in beroering te brengen en wij, muziek-dwèrgjes vergeleken bij den reus, leefden alles mede in vol enthusiasme! Himmel-hoch jauchzend1' wan neer de strooming vór was Zum Tode betrübt" als de tegenstanders aan het woord waren! Walter Fischer (Berlijn) schreef toen: Max Reger ist eine Kunsterscheinung, die das Für und Wider der Meinungen in nicht geringerem Masze entfacht hat, als einst Kichard Wagner, Max Klinger u. a. Von den einen als der Bringer einer Reaktion auf das Wagnerepigonentum.als der Schöpfer des musikallschen Fortschrittes auf Bachischer Basis gefeiert und verehrt von den andern als eine Verirrung auf dem Wege gesunder" musikalischer Entwickelung und als ein blosses technisches Phanomen verdammt: so steht er, von der Parteien Hass und Gunst getragen, im Vollbesitze seiner künstlerischen Kraft; schafft und schafft mit fast beispielloser Furchtbarkeit, völlig unbekümmert urn das, was für und wider urn ihn herum vorgeht." Max Reger is den 19den Maart 1873 in Brand, bij Weiden in Beieren, geboren. Zijn vader, Josef Reger, verhuisde later naar Weiden waar hij muziekonderwijs gaf in de Kafhollschen Praparanden-Anstalt." Zijn moeder gaf haar kleinen Max de eerste pianolessen en zijn vader leerde hem, in gemeenschap met D. Lindner orgelspel. Het plan was hem op te leiden voor onderzeggenskunst. Aan al deze eischen kon eene jonge actrice als jufvr. Nettie Hufstadt niet voldoen. Zij heeft echter gedaan wat K vermocht. Meer dan dat! Zoodra zij sprak en ageerde, kwam er leven in het strakke om haar; ze toonde in zeggen en spel (begrip van het verhevene, en trok'vaak de aandacht door standen, mooi van lijn. Haar zeggen had zin. Voor het albeheerschende miste zij, vermits haar jonge jaren, de kracht. Het weifelende, het onzekere en het onbeholpene in het tooneel, waarin zij Holofernes veinst ter wille te zijn, dat waarin zij hem den kop zal afslaan; en het latere, waarin zij terug komt met Holofernes' hoofd, zijn haar niet tot verwijt te maken. Het licht aan de halfslachtige en vage tooneelen zelve. De heer Coen Hissink karakteriseerde Holofernes volkomen naar het begrip van het tooneelwerk. Zijn braveeren in den aan vang is vatbaar voor schakeering. Het best, ja uitmuntend speelde hij den omkeer van woestheid tot veiteedering, en het begeeven van Judith. In die tooneelen ontbrak het hem aller minst aan.schakeering. Ook niet in die, in welke jufvr. Maria Jansen hun in een zinne beeldig verhaal waarschuwt voor Judith. Jufvr. Marie Jansen vleide en vliemde zon der opzettelijkheid of .het, opwekken van weeheid, zij deed het als eene volleerde Eva met lieflijke stem. Wanneer ze in haar eerste opkomst Holofernes woestheid door zang weet te verzachten, moet ze staan met haar gezicht naar hem gekeerd, en niet naar het publiek. Zij is daar geen kamerzangeres. De veldheer der Joden, Ozias, had het ongeluk zwaar verkouden te zijn, zoodat hij meer den indruk van een schor basje" dan van een krijgsoverste maakte. De acteur Willem van der Veer, nu gelegenheidsregisseur, heeft het decor met overleg saamgesteld, en, al waren zijne groepeeringen te lijnerig en te doodsch, hij had het goede begrip de personen wijd uit elkaar op te stellen. Wat de costuums be treft, is net gelukkig dat de Assyrièrs dood zijn en niet n hunner kan komen zeggen, hoe veel daarin anders moest zijn. Had Holofernes uit den doode kunnen opstaan en zijn alter-ego zien in de kleeding die de zijne moest verbeelden, zijn harnas op z'n Romeinsch, en met een pruik op als een boschduvel, hij zou subiet van schrik naar het schimmenrijk weder gekeerd zijn. Eene algemeene aanmerking nog over gebaar en zeggen. De gebaren van allen waren niet goed, ondoordacht, en niet pas send bij het woord. Doorgaans te druk, te molewiekerlg. Het steken der handen boven het hoofd staat onschoon, het gelijkt te veel op wegwijzers; de uitgespreide vingers doen denken aan hooivonkjes. Gebaren dienen bescheiden en rond te zijn en bijna nooit boven het hoofd te gaan; de vingers der hand niet uitgespreid, en de hand lichtelijk gebogen. Men make weinig gebaar, anders wordt het misbaar. En nu het zeggen. De meesten zegden op zich zelf goed, enkelen, zoowel dames als heeren, zelfs mooi. Ieder sprak .echter op zijn eigen houtje en op een andere manier; de een prijslijk eenvoudig en menschelijk, de ander rhetorisch, een derde rhythmisch, een vierde namaak-Keizersgrachtsch, een vijfde hemelsch enz. De regie had in het zeggen wijzer; hij heeft de polytechnische school doorloopen, bereidde zich voor in de Praparanden-Anstalt en heeft ook het toelatings examen gedaan voor het onderwijzers seminarium. Doch zijn plannen veranderden. Eenereis naar Bayreuth had een zeer vruchtbare uit werking op het ontluikende compositie talent van Reger. Het gunstige oordeel van Hugo Riemann over eenige orchest-werken, die in dezen tijd verschenen, deed hem be sluiten zich geheel aan de kunst te wijden. Hij ging les nemen bij Riemann, eerst in Sondershausen en later in Wiesbaden, en werkte tegelijkertijd als leeraar in theorie, compositie en orgel aan het Fuchsschen Konservatorium. In 1898 werd hij zwaar ziek en was langen tijd aan het ouderlijk huis gebonden. Na zijne genezing vestigde hij zich te München, in 1900. Evenals Bach een groot deel zijner orgel muziek heeft gebouwd op den evangelischen koorzang, heeft Reger ook een groot aantal Choralfantasien für Orgel" geschreven. De leidende gedachte bij de compositie dezer stukken is, niet den cantus firmus, maar den tekst van het geheele kerkgezang voor de muzikale Gestaltung" tot maatstaf te laten dienen. Alzoo ontstonden choralfantasien op Eine feste Burg ist unser Gott", Freu dich sehr, o meine Seele", Straf mich nicht in deinem Zorn", enz. De rijkdom van fantasie en de prachtige bewerking stempelden Reger tot orgel-com ponist bij uitnemendheid. Velen, zelfs Anti-Regianer" erkennen de hooge waarde dezer Choralfantasien, maar De Huidige Toestand (Teekenine voor de Amsterdammer" van George van Raemdonck) Moeder Vrede: Kom maar gauw hier kinderen." De Kinderen: Ja moeder, wij willen wel, maar..." iimiiiiiimmiiiimimimiiiiliiimimiiimi iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiililiiilllllilliniliiliiiiii het tooneel heersche de eere-dienst van het woord! De katholieken, die de gedichten vanden heer dr. A. Schaepman kennen en zijne hulde aan het woord", zullen dit beötnen. J. H. RössiNQ IIIIIIIIHIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIII Vaarwel Wij wisten 't van den eersten dag, dat nimmer dit geluk zou duren: het heeft door onzen schuwen lach gehuiverd in de zaligste uren, en mochten onze wenschen al der toekomst zonnigen top betreden: diep vór ons duisterde het dal der onverhoorde, stille beden. Nu scheiden w' in zijn eeuwigen nacht als vredeloozen. Geen der sterren, der blijde droomen hemelwacht, zal met ons zijn op onzen verren, verloren weg door de eenzaamheid. Mijn ziel was sterk in stage zorgen: dit leed heeft me aan u neergevlijd, het hoofd droef in uw schoot geborgen. eenheid behooren te brengen. Het zeggen is het gewichtigste eener geheele voorstel ling. De regisseur zou met goed en overlegd zeggen van allen, eer hebben behaald. Vooral daar hij uitnemend materiaal ter zijner be schikking had. Laat decor, costuum, ver lichting iets, desnoods veel te wenschen overlaten, het is jammer, doch schaadt niet; als het zeggen goed en hoofdzaak is, behoudt het dichtwerk zijn kracht. Op iuiiiiiiiiiiiiii:HiiiiiiiiiiiiiiiiiitmiiiHiiimiiiiiM!imihiimiiiiiimjiiiMii omtrent zijne werken voor orgel-solo zijn de gemoederen zeer verdeeld. Daarin ver weet men hem eene ziekelijke, onlogische getüftelte" fantasie l En dat is nu juist het karakteristieke, dat Regers kunst gemeen heeft met die van Bruckner, Brahms, KHn§er, Hugo Wolf e. a. en dat niet direct egrepen wordt. Men mag, men kan de groote, waarachtige kunstenaars toch niet vergelijken bij de alle-dag-menschen. Zij voelen, denken, on dervinden alles anders! Zij praten het pu bliek niet naar den mond en geven eigen, zij het dan ook vreemde, ongewone kunst. En allen weten we het, dat alles wat zich verheft boven het gewone niveau, uitgekreten wordt voor ziekelijk, onlogisch, ontoereken baar, enz. Der Geist der Zeiten ist eben wirklich", zooals Goethe zegt, der Herren eigner Geist, in dem die Zeiten sich bespiegeln". Een componist als Reger laat zich niet dwingen door de zoogenaamde muzikale logica welke deze of gene voor recht of wettig houdt. De eeuwige wetten der schoon heid, vrij van alle Zünftelei" of schoolwijsheid, diézijn het, die hem regel en richt snoer geven! En Reger deed naar den raad van Hans Sachs: Er slellt sie (die Regel) selbst, und folgt ihr dann!" Het zou mij te ver voeren een volledig overzicht te geven van zijn werken; ik wil in 't kort nog even releveeren het Regerconcert" op 19 Januari 1907, wat een evene ment was in het Amsterdamsche muziek leven. Avonds te voren was hij aangekomen en wij hadden maar ne repetitie van het O, neig dan voor de laatste maal u over mij en schenk me uw zegen, laat ons de bittere vreugd bokaal ook moedig tot den bodem leegen, want deze hooge smarten mag geen klacht ontwijden en geen weenen Wij wisten 't van den eersten dag. Vaarwel. God moge u troost verleenen. J. W. VAN ClTTERT Illlllllllll HUI Illlllllll IIIIIIIIU reusachtig moeilijke duo voor 2 pianos, nog wel op den concert-dag zelf! Ik trilde en beefde als 'n juffers hondje toen ik het thema inzette! Na de zesde of zevende variatie stond hij op van den vleugel. M'n hart stond bijna stil van angst dat hij m'n spel niet goed vond. Bijna klappertandend vroeg ik:?w nschen Sie et was?" waarop hij zei: Ach, was! blos eine Cigarette!" Na deze opluchtende mededeeling speelden wij verder en aan 't slot drukte hij mij beide handen en gaf mij eene enorme louange. Hoe dankbaar was ik! Niet enkel hém, maar ook m'n zuster, die mij een heerlijke steun geweest was in de voorbereiding van het concert! Wij wandel den naar huis en uit pure blijdschap kocht ik in elke sigarenwinkel, die wij voorbij kwamen clgaretten voor hem. Hij rookte steeds door en toen ik eindelijk zei geen voorwerp meer in huis te hebben dat voor aschbakje dienen kon, antwoordde hij in z'n grappig, Beiersch dialect: Schad't ja niks, nachstes Mal bring ich meine Bade-Wanne mit!" De concerten met Max Reger be hooren tot de mooiste herinneringen van mijne muzikale loopbaan! En nu is deze geniale man weggerukt in de volle kracht van zijn werkzaam leven. Zijn opus 52, no. l componeerde hij op: Alle menschen mussen sterben", en op. 52, no. 2, op: Wachet auf, ruft uns die Stimme". De goddelijke stem heeft hem opgeroepen en wij buigen 't hoofd voor het groote mysterie, bewarend de herinnering aan een groot, gaaf kunstenaar, aan een goedmoedig, eenvoudig mensch! HENRIET TE ROLL