3 Juni '16. - No. 2032 DE.AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND U VAM WASCHBARe JAPAMSCHC CRCPG PAUL VAM effen csepe KlATetl VOOR a-4-a-e JAAR 3 JAAR 3.73 DA1SY VAn cesTReepTe ner eFFen CRepe FLORRIS VATI eFFeti cnep HCTHAFIDBORDUURSO. «JACK HETH/WDBOROUURSeL ?3"*'5-e JAAfl Duucie VAM eFFen CRepe Her i KIMDGR VOORieoeRES-yl, JURKcrJ CRDoieae MAAT 55%. 2.F5O 75c/« 4.75 3JAAR 3.75 IH W1TÊCRU. RDSt.ULA.RÊjeDA.BLAUW-CROen.BRUiri.BLAUWeri ROOO CeiLLUSTReeRDC CATALOGUS FRAMOO 55%, 3.50 JOflGCMS- F-Q2SVERHOOCIMG _ VOOR leDGRS PAKJ c5 CKooTene MVCT MeTZ&CO AMSTCRDAM sGRAVeMHACe LeiDSCHCSTRAAT HOO G STRAAT l O iiimiiiiimuiii slandige Verfassungen, absolute Regierungsgewalten und jener mlttelalterliche Wille zur Macht, der sich in der modernen Welt nur noch mit Hilfe feudaler Anschauungen und Einrichtungen zur Tat umsetzen kann, sind der Arbeiterklasse verhangnisvoller als die kapitalistische Ausbeuterei. Denn wenn es wahr ist, dass der Kapitalismus die Arbeitskraft des Proletariats zu seinem Vorteil ausbeutet, so ist es nicht minder wahr, dass einzelne politische Despote, solange r cksfandige Verfassungen ihnen noch eine ab solute Regierungsgewalt zubilligen, nicht nur die Arbeitskraft, sondern auch das Leben und den Besitz, nicht nur die arbeitenden lllllltlllllllllllllllllHlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllftlllllllllMHIIMIIIIIl VON BATOCKI, Duitschland's levensmiddelendictator K IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIirilllirtllllMlIIIIIIHIIIIIIIIIItlllllllllllllllllllMIIIM De Grafsteenen op Goenoeng Besie DOOR RATU LANGIE Langs een smal voetpaadje, steil spiralend om de helling van den heuvel, kwam ik op den top, en stond geheel onverwachts tegen over twee verweerde met mos begroeide grafsteenen. Met veel moeite de vegetatie verwijderende waar ik den naam verwachtte, las ik: Daulat Marinka. Deze moest ik hebben, en de doos ope nende, die een oude moeder met bevende hand me had overhandigd toen ik het ge boorteland verliet, nam ik er een hand vol zand uit en strooide het volgens opdracht over het graf. Een opkomende gedachte verhinderde mij een tweede greep in het doosje te doen, en deed me neerknielen om de inscriptie van den anderen steen te lezen: Marianne Berendonck". Bij eene ingeving die ik niet motiveeren kon, doch waarvoor fk later dankbaar was, strooide ik het overblijvende zand over beide graven heen: Tana ne opo kimeloengkoeboeroe" 1). Neergedrukt door de gedachte aan den landgenoot, die in een vergeten hoek van Java's Zuiderstrand zijn rustplaats heeft ge vonden, doch met het heerlijke gevoel iets goeds te hebben verricht, maakte ik mij ge reed op mijnen weg terug te keeren. Voor het eerst en menschelijkerwijs ge rekend, voor het laatst hier geweest te zijn, stemde me droevig. Als laatste indruk, een beeld van blijvende herinnering: een met kort gras begroeid plekje, waaromheen on doordringbaar struikgewas, in gloeiende stralen der tropische middagzon. Licht heuvelend afgeteekend de twee graven, met als stille wachters, hitte en koude, zon en regen trotseerende, twee mosovergroeide steenen. Waarom twee? Ziet, dat was de vraag die me bezig hield toen ik den weg af daalde, dien ik gekomen was. Kent U ook een zekere Berendonck", vroeg ik dien middag aan den Indo-hotelier, die op het plaatsje in 't binnenland de veel 1) De grond onzer vaderen dekt U. Klassen, sondern ein ganzes Volk berhaupt ausbeuten. Der deutsche, der osterreichische und der russi- sche Kaiser zum Beispiel besitzen das absolute Recht ber Krieg und Frieden. Wenn es ihnen gefallt, den Glanz ihrer Kronen durch, ruhmreiche Kriege und Eroberungeh zu erhöhen, dann muss auf ihren elnfachen Befehl hin die ganze Nation zu den Waffen eilen und niemand hat ein Recht, sie nach dem Warum zu fragen oder sie zur Verantwortung zu ziehen. Wenn nun im Angesicht dieser Tatsache die Sozialisten verkünden, der Hauptfeind des Arbeiters sei das Kapital, das politische Regime, Despotenwillkür, Autokratenalmacht, Gottesgnadentum seien für das Heil der Arbeiter klasse belanglos, so ist das gelinde gesagt, eine Dummheit. Die Sozialisten (und allen voran die deutschen) haben das kleinere Uebel als das Hauptübel hingestellr. Die Erage ist nun, pb sie das in Zukunft auch so machen werden. Die sozialistische Internationale kann nur wieder aufgebaut werden, wenn sich der internationale Sozialismus zunachst auf ein politisch demokratisches Reform program m hin einigt und bis zu dessen Verwirklichung alle wirtschaftlichen Fragen vorlaufig auf den zweiten Plan stellt. Solange es in Europa noch absolute Regierungen gibt, Parlamente ohne Ministerverantwortlichkeit, Wahlrechte ohne Volkssouveranitat, Diplomaten ohne Volkskontrolle, stehende Heere ohne obligatprische Schiedsgerichtsarbeit usw, solange sind alle wirtschaftlichen Forderungen des Sozialismus" verfrüht. Dieerste Forderungdes Sozialismus nach diesem Kriege muss die vernunftgemasse Sicherung des Weltfriedens sein. Erst muss Europa durch zur Demokratie. Erst mussen alle Völker Europas das Recht haben, sich selbst zu regieren, souveran selbst ber omvattende functie uitoefende van hotelierreisbureauagent -post wagenexploitant -geldschieter-prokrol- etc. en positief reageerde op de klankencombinatie meneer Versluis." Berendonck, 'neer!' somber sprak de Indo met lichte verwondering. Massa kent U die geschiedenis niet? Niet? Ach 't was een goede vent, een geschikte baas, die Berendonck." En na eenig aandringen van mijn kant vertelde hij mij die geschiedenis," de tragedie die zooveel geheimzinnigs, on verklaarbaar in zich had zooals er meer gebeurtenissen voorvielen in het Oosten, het land van de mystiek, mystiek in zijne tempelruine's, mystiek in de religie zijner kinderen; waar bruischend bloed wegschuilt achter bruin masker van effen gelaat Hij was een zoon van een inlandsen hoofd, opgegroeid in een omgeving van speelmakkers, die slaafs hem gehoorzaamden en volgden; verwanten en bedienden zagen in den jongen slechts het toekomstig hoofd der familie. De blijde lachende kinderjaren waar zijn wensch geen tegenkanting duldde, zou hem gelijk zoovelen hebben bedorven, indien er geen verandering kwam. Op een avond werd hij geroepen bij zijn vader in 't kantoor. Daar hoorde hij het: hij moest naar Java, naar een kostschool. Blij was hij, uitgelaten, merkte in de eerste oogenblikken niet op het ernstige gelaat van moeder, dacht enkel aan de blijde gebeurte nis: Java zien, Batavia, Soerabaja! Java zien, was in zijn land en zijn tijd het streven der jongens. Brijeven van oudere vrienden, die naar de artsenschool in Batavia waren ge gaan, werden toen met belangstelling gelezen en herlezen; men trachtte zich in te denken de sensaties van den eersten spoorwegrit, stelde zich voor de drukte der groote steden. Java zien" was de belooning die hij zichzelve in de toekomst toekende, waarvoor hij zijn lessen leerde en het huiswerk maakte. Eenige weken later omhelsde hij zijn moeder ten afscheid op 't strand, en sprong in de vlerkprauw, die hem naar de groote stoomboot bracht. Als man zou hij terug komen, nam hij zich voor, als man van ervaring en kennis. Transparant blauwe lucht en effen rimpelvlak der zee, het berg landschap in jubelend zonnelicht, alles profeteerde hem niets dan goeds in het nieuwe leven dat hij tegemoet trad met opgericht hoofd. Tot weerziens, moeder", was zijn troos tend afscheidswoord, hoopvol en zeker. Zoo kwam hij op Java, met goeden moed en goeden wil. De eerste weken op de kostschool waren niet aangenaam; jongens scholden hem: vuile inlander." Dit was Krieg und Frieden, ber Weltpoliük und Wehrwesen zu entscheiden, etie wir die Bundeslade des heiligen Marx wieder ffnen und dem Arbeiter von seiner wirtschaftlichen Emanzipation sprechen können. Wir kennen die Zukunft nicht. Aber für den Sozialismus gibt es nur zwei Wege: Entweder er halt nach wie vor an seiner marxistisch-kapitalistischen These fest und dann wird es in Europa soviele Sozialismen geben als Völker. Oderaber, der Sozialismus erkennt die allein wahren (Jrsachen dieses Weltkrieges und zieht daraus den mannhaftlogischen Schluss: Keine Forderung darf diesen einen grossen eurapaischen Forderung gestellt werden: die Demokratisierung aller europaischen Regierungen. Noch immer stehen die unverganglichen Prinzipien der grossen französischen Revolution zur Diskussion. Welche vornehmere, alles in sich schliessende Formel liesse sich wohl als Programm für diese neue Inter nationale finden als zum Beispiel die des Sozialisten Volney, der der konstituierenden Versammlung vorschlug, sie solle die Uni versaliteit . des Menschengeschlechts, das heisst: alle Menschen als zu ein und derselben Gesellschaft gehorend proklamieren, deren Lebenszweck es sei, den Frieden und das Glück Aller anzustreben. Wen man dieses Programm mit dem von Marx vergleicht, das sich nur an die Arbeiter richtet und den Klassenkampf als Werkzeug der glücklicheren Menschheit proklamiert, erscheint einem der Marxismus kleinlich und gehassig. Die deutschen Genossen" haben das Wort. gauw uit: in de woeste spelen van zijn jeugd had hij zijn fuisten leeren gebruiken, en spoedig ontzag men hem om de kracht van zijn arm. De kostschooljaren vlogen om in aangename afwisseling van studie en vermaak; vergeten was hij de kloof tusschen blank en bruin, toen hij zich begaf naar Buitenzorg om aan de landbouwschool te studeeren. Daar sloot hij vriendschap met inlander en europeaan: de opgeruimde jonge man had men gaarne tot vriend. In het laatste studiejaar kreeg hij echter een brief uit het geboorteland, welks inhoud een beslissenden invloed op zijn leven had. Men schreef hem: zijn vader werd wegens oneenigheid met den resident uit zijn functie ontzet. Dit beteekende voor den jongen dat in zijn land voor hem geen carrière is weg gelegd. Dan maar hier een werkkring gezocht", was zijn besluit, en zoo treffen wij hem eenige maanden daarna aan op een thee onderneming. De administrateur en eigenaar was humaan, lette niet op kleur of landaard. Verstand en handen, jongeman, daar komt het op aan", waren de woorden waar mee hij van Marinka afscheid nam toen deze den eersten dag om orders kwam. Nu, Ma rinka had verstand en werklust; in korten tijd was hij de stuwkracht der onderneming, en voor Berendonck namen zijn plannen om te repatrieeren en in 't Gooi een villa te koopen in uitvoerbaarheid toe, nu hij de leiding der zaken in vertrouwde handen weet. Het was in dien tijd dat het fatale denk beeld bij Berendock opkwam om zijn doch ter het laatste jaar in Indië te willen laten genieten van de vrije natuur op de plantage. Marianne, die na den dood harer moeder in een kloosterschool op Batavia werd opge voed, kwam, en nu was eigenlijk het ver loop der zaken reeds door ieder te voor spellen, alleen Berendock kon het niet inzien. Toch was er niets natuurlijker en logischer, dan dat er bij den dagelijkschen omgang van de bevallige Marianne en den knappen jongen man ten slotte nog andere gevoelens een rol gaan spelen, als vriendschap. Voor Berendonck echter bleef zooiets buiten 't gebied der mogelijkheden. Op een avond na het bespreken der werk zaamheden openbaarde Daulat hem zijn compromis met Marianne. Wat? Jij?" was alles wat Berendonck kon uitbrengen. Voor Daulat waren deze woorden genoeg; ze ontsloten voor hem een wereld van minachting van de blanke voor den inlander. Pijnlijk duidelijk werd hem de situatie. Berendonck vond hem goed genoeg om als loondienaar het werk te verlichten, en ontving hem daarom gastvrij in huis; H. ZUMPOLLB. 69 Kalverstr. - 29 Veenestr. - 38 Tel. 9449 Tel. 4105 Tel. 2686 eouwY TE NUNSPEET MOOIE BOSCHR1JKE TERREINEN SPOOR, TRAM, ELECTRISCH LICHT, TELEPHOON INLICHTINGEN MIJ. DE VELUWE" MEDDENS S.B. gereed en naar maat vanaf Coupeur-reiziger te ontbieden. 11 TBAOB MAR*. Le Cognac Martell est garanti comme tant Ie produit naturel des vins récoltés et distillés dans la région de COGNAC. Agents: KOOPMANS en BRUINIER, AMSTERDAM. aspiraties, als Marinka nu liet blijken, mocht en kon de inlander niet hebben. Een slag in het aangezicht zou hem niet erger hebben beleedigd, dan die paar woorden op dat moment. Eén oogenblik beving hem een wilde, woeste wraakgedachte: den beleediger te vernietigen; n oogenblik deed deze gedachte hem duizelen, benevelde zij de oogen, en greep hij reflectorisch naar den Boegineeschen dolk in zijn zijde. Eén oogen blik slechts; de aanblik van den ouden man, de angst om de physieke machteloosheid die heel zijn houding en gelaat expressioneerde, bracht hem tot bezinning. Ik dank u, mijnheer Berendonck", sprak hij met vaste stem, keerde zich om en ver liet in trotsche houding het huis. Hij wierp zich op zijn paard dat de djongos naar hem toe leidde, verbaasd den toean ketjil 1) aanziende om den vroegen vertrektijd. Een tik met de karwats zette het paard aan, dat in galop den zoo bekenden weg opging. Een zachte wind beroerde flauw de blade ren der lage cautchoukboomen, die zilverig bewogen in de zwakke belichting van maan en sterren. Marinka moest zijn oogen laten gaan over het heuvellandschap, dat zich in verten ver loor in een zwarten bergenketen, massief silhouetteerend tegen het safietblauwe fir mament. Van de donkere berghellingen, als vuurschietende diamantjes in zwarten gordel, flikkeren hier en daar lichtjes; het waren pelati's of vuurtjes, in de hutten van kolen branders, die door luik of reet schuw en aar zelend een trillend lichtbundeltje de zwarte duisternis inzonden. Uit een nabije dessa, grenzende aan de onderneming, trilden diepsonoor gamelantonen aan; klanken van weemoed, wijsheid en berusting. Alles was rusten kalmte; er was harmonie tusschen alle zien- en alle hoorbare; natuur scheen een sculptureel-phonetische compo sitie van magistrale grootheid;, zichzelve alleen vond hij een wanklank, een nietbedoelde penseelstreek in de grootsche rustexpressie om zich. Elke opkomende herinne ring aan den afgeloopen avond deed een storm van wilde gedachten tegen hem aandrenzen, die hij even spoedig trachtte te bannen. Immer en immer keerden ze terug, die vreemde verlangens naar wraak, die soms onafwijsbaar ons heele wezen voor zich opeischen. Ze hielden hem bezig gedurende den rit, ze verlieten hem niet toen hij in l) de kleine heer. n H MEUBILEERINGMAATSCHAPPIJ - HOLLAND MEUBELT «RUSTIEK UI IOOIHUIS OF VILLAVOOI: f :500. '650. 775. 875.NOO. EN HOOGER STOFFEERT ARTISTIEK UW WOONHUIS OF VILLA VOOR: f 250 290 425. 550. 675.EN HOOGER - AMSTEROAM N. Z. VOORBURGWAL 274 o. h. Nieuws v..d. Dag Int. Tel. 5974 VRAAGT PRIJSCOURANTEN Financieel Nieuwsblad Singel 342, A'dam TELEFOON N. 6925 bevat steeds actueele arti kelen, betrouwbare cor respondentie, uitlotingen van premiejeeningen, producties, koerslijst enz. Abonnement slechts |so| ets. per kwartaal. Vraagt gratis Proefnummers TAMINIAÜ'S - JAM ? - American ?? Eau de Cologne wordt het MEEST gevraagde Merk. Imp.: JEAN MULDER, Sloterdijk. KLEERMAKERIJ H. J. LOOK, Lijnmarkt 2. Utrecht. Nieuwe Engelsche Stoffen, PRIMA COUPE. / Costumes van f40 tot f 70 Coupeur-reiziger te ontbieden zijn studiekamer zich op een langen stoel had neergeworpen, en zweepten hem voort tot een tot nu toe ongekende gedachtenconcentratie. Wraak over den smaad! Wraak over de beleediging zijn moeder aangedaan! Maar waardig moest de wraak zijn. Hij peinsde, peinsde Het was lang na middernacht toen hij naar zijn schrijftafel liep. Elke spoor van opwinding was verdwenen, hij was weer de kalmte en zekerheid suggereerende persoon. Het moet kunnen; als ik wil, intens wil, dan moet het kunnen". Thans geheel in evenwicht, zette hij zich tot schrijven aan zijn moeder en zijn broeder, den officier in Tjimahi. Den volgenden ochtend vond men hem dood in bed liggen; de ijlings ontboden inlandsche arts kon geen geweld of ver giftiging constateeren, besloot officieel tot een of andere hartkwaal, dacht er echter in zijn innerste innerlijk waarschijnlijk 't zijne van. Na dien kon men in de woning van Berendonck iemand wezenloos zien rondloopen, in algeheele onverschilligheid voor de dagelijksche gebeurtenissen, alsof het bewuste wezen reeds het stoffelijk inter mediair had verlaten, en dit het leven nog voortzette uit gewoonte, stomme reactie op milieuprikkels. Het was Marianne. Men vertelde, dat zij 's avonds uren in den tuin wandelde en gesprekken hield met een nooit geziene, en steeds zweeg als anderen in de nabijheid kwamen. Weder stond de inlandsche arts die zoo veel Westersche wetenschap had verteerd, dadelijk gereed, haar in een der vele hok jes van hereditair belasten te rangschikken. Men vertelde ook, dat vele malen de nachtwaker uit zijn verboden slaap opge schrikt werd door een schellen spotlach, een menschelijken lach, zich in westelijke rich ting verwijderend. Men vertelde men vertelde erg veel, wat het nuchter verstand tot het ge bied der sprookjes zou hebben gecategori seerd. Zes maanden later verliet Berendonck als een gebroken man, Indië, na de plantage voor een spotprijs te hebben verkocht, on der het beding dat heuvel Goenoeng Besi onaangeroerd zal blijven. Zoo verheft zich heden te midden van de bedrijvigheid van 't leven op de onderneming Goenoeng Besi, als een zich restaureerend stuk tropennatuur niet beroerd door egaliseerende menschenhanden. e m