"rij.. DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 15 Juli '16. No. 2038 -K' E*».: - : RHENÉBATON, Dirigent van het Residentieorkest; naar een portret-teekenlng van Huib. Luns HHiiiiiiiiniiiiniimMiiiiMiiiniiin RhenéBaton - x Benige jaren geleden zou geen enkele Hagenaar het geloofd hebben, indien men hem voorspeld had, dat het een franschman «pil z|Jn. die in hét Kurhaus den dirigeerstok zou zwaaien. Het Duitsche Philharmonische Orchest uit '? Berlijn was zoo n geworden met Schevenfogen, al van Mannstadts tijd af, dat het voor goed onafscheidelijk leek van het Kurhaus. Mannstadt, Qustav Kogel, Herfurth, Rebicek, Scharrer, Kunwald, dat waren de germaansche en bóheëmsche namen, die popttbdr- waren ? onder hef muziek-llevend publiek, maar dat ooit een franschman, RheaéBaton, eens de lieveling zou worden van de Kurhaus-mélonamen, leek tot voor enkele laren onmogelijk. Toch is het zoo 'geworden, en wie Vrijdagsavonds de geestdriftige ovaties ziet, die na afloop eener Symphonie aan dezen franscben dirigent gebracht worden, voelt direct, hoe hij de harten van het Kurhaus-pubHek voor goed veroverd heeft, als een echte muzikale charmeur". Somtijds, bijv. een paar weken geleden, aan 't einde der Schubertsche C. dur'Symphonie en II. Vrijdag nade Zevende van Beethoven, lijkt de hulde geen einde te netten. Telkens en telkens roept een nieuw hoera en nieuw handgeklap hem terug, dl dan staat RhenéBaton, echt bon enfant" maar glimlachend te wijzen op het orchest, dat hij wenkt om op te staan, alsof al die hulde eigenlijk niet hém, maar het Resident-orchest toekomt. Niets is echter rechtvaardiger te constateeren, dan dat .hei zijn fransche geest Is, die dit orchest bezielt, dat hij in eenige weken tijds metamorfoseert tot een geheel ander muzikaal lichaam, met een geheel andere muzikale ziel dan 's winters. 'Is dit hetzelfde orchest, vraagt men zich af, dat wij hier in den Haag 's winters op de Diligentia concerten hooren? Het lijkt een geheel ander, met nieuw leven, en dit leven is het nu juist, dat RhenéBaton er in uitstraalt in het zomer-seizoen van het Kurbaus. Het publiek kent de moeilijkheden niet, die hieraan verbonden zijn. Het weet niet, hoe uiterst klein eigenlijk het repertoire van MilllllllllltlllllHlllflHlilUttmiHIIIIIIIIIIHIIIIIIflIllllltlllHlllimilllftltll ODILON REDON (1840-1916) Odiion Redon, de vereerder van Rembrandt, van Da Vinci, en in wiens werk ge analo gieën vindt met Blake en Ooya, en vorm overeenkomst soms met Bresdin, is in Hol land een der bekende en geëerde Franschen. Vooral zfln lithographieën, en zijn etsen, zijn hier den kunstminnaar een gemaklijk te bereiken voorwerp ter beschouwing geweest. Z$n zwart-en-wit is hier bezien, beschouwd, besproken. Ook ik deed dit meer dan eens, en, de bespreking, waar ik dat het meest saamvattend zelf gedaan heb, naar mij lijkt, zg hier herhaald: In zwart-en-wit, in de twee eenvoudigste tegenstellingen dus, tracht Redon ons van zijne voorstellingen te overtuigen. Dit is de eerste eenvoud. Daarna zoekt hij naar den tweeden eenvoud: met zoo weinig mo gelijk zooveel mogelijk te insinueeren", zooveel mogelijk associaties te wekken. Het zwart-en-wit, al luidt dit eigenaardig, heeft hierin iets mee en iets voor. Het is toch het duister en het licht in zijn eenvoudigste symbolen; het is de twee eerste tegenstrij digheden, waaruit alle andere verschillen zich langzaam ontwikkelen. Licht en duister zijn de grondwortels der schilderkunst. Later vertwijgt de daaruit rijzende boom zich, maar dit zwart-en-wit is het primaire. dit orchest is, hoe weinig het repeteert, en hoe Baton in slechts vijf repetities per week repertoire-stukken, die andere orchesten ongeveer uit het hoofd kennen, er in moet brengen, en daarbij nog geheel nieuwe, hier te lande vrij wel onbekende werken in studie neemt. Programma-nummers, als bijv. de Arlésienne-suite van Bizet, en de 2de Peer Gynt Suite van Grieg, die andere groote orchesten gerust uit het hoofd kunnen spelen, moeten met dit orchest nog minutieus gere peteerd worden. RhenéBaton ziet bovendien nauwkeurig de programma's van 'tafgeloopen Diligentia concert-seizoen na, en zorgt, dat er in 't Kurhaus zooveel mogelijk werken worden gegeven, die niet daarop voorkomen. Herhaaldelijk ontvangt hij brieven, waarin men hem om de moderne fransche muziek vraagt, en in recensies leest men ook nu en dan een verwijt, dat hij daar niet genoeg van laat hooren. RhenéBaton zeide mij gisteren, dat hij niets liever zou doen, maar dat dit met slechts 5 repetities per week, waarop nog zooveel oude werken moeten ingestudeerd worden, die andere orchesten uit het hoofd kennen, ondoenlijk is, k vooral, omdat de moderne fransche muziek zoo'n geheel ander karakter heeft. Ditzelfde geldt trouwens ook voor de meeste orches ten, vooral degenen, die de laatste jaren ge wend zijn, veel moderne Duitsche-muziek te spelen; die muziek die, zooals Baton het uitdrukte meer .du cótéphysique" is, en oüon se déshabille parfois en plein public." En hij noemde hierbij Strauss' Salomé"op tegenover Debussy's Pelléas etMélisande." De pudeur" en de delicatesse" van de moderne fransche muziek kunnen eerst na uiterst voorzichtige voorbereiding aan or chesten eigen gemaakt worden, die jaren lang gezwelgd hebben in de physieke en intellectueele modern-duitsche muziek-orgieën. Toch is in de eerste maand van dit seizoen reeds een symfonie van Franck opgevoerd, en staat op een volgend programma een symfonie van Chausson. Over het Residentie-orchest was Baton, in een onderhoud dat ik gisteren met hem had, overigens vol lof. Indien het maar het geheele jaar door voldoende tijd had om te repeteeren, zeide hij, zoo zou het, zoo niet nog beter, dan toch zeker minstens even hoog komen te staan als het Concertgebouw-orchest. Hetgeen hem in het Kurhaus publiek zoo getroffen heeft, verklaarde hij, is: qu'il aime la musique pour la musique,' Een uitstekend werk van een componist van naam, zoo had hij opgemerkt, werd niet geapplaudisseerd als het minder goed werd uitgevoerd, dus om de reputatie gaf men niets. Het is de Raakt ge dit zuiver, dan roert ge aan veel, dat mee moet trillen. Een derde eigenschap blijft over: Redon zoekt niet de gewone dingen rond ons in een allereenvoudigst, toch subtielst spel te geven; hij zoekt oude mooglqkheid, nieuwe moeijelijkheden. Hij wil de verschijningen geven, die niet alleen ons over de grootste uitgebreidheid roeren, maar tevens tot de diepste grenzen gaan. En hij wil dat, naar den aard, niet lijfelijk, als in daglicht geconstateeerd, maar schemerrijk doorleefd. Hij ziet zijne verschij ningen maannachtelijk, dat is bij door schijnend licht, en met loomen doch volbewogen schaduw. Redon bezit'de gave schaduwen en lichten aan te zien tot ze worden tot het profiel van een Fluisteraar; tot een weigerenden pijn-vollen Pegasus; tot ze groeien tot een Chimaira, die zich wendt en blaft in een Landschap en Hemelstreek, waar de Tijd zwijgend staat bij een roerloozen wijzer. Het is natuurlijk dat Redon, met dezen aard en met deze bedoelingen, dikwijls den toestand van 't worden (dat primaire) schijnt te geven. Niet onverwacht moet het mij, en u, zijn, dat hij soms dieren lijkt te bespieden, die onder den mikro krielen in hardnekkiger! ijver. Het lijkt dan of zijn Droom uit een vlek licht en een vlek schaduw fabels schept, die als altijd de Schoone Fabel is, vol over-gedistilleerde waarheid zijn. En, iets anders, kan het verwonderen, dat oogappel, iris, en pupil als zonnen SCHIJN EN WEEZEN DERDE BOEK, IVe ZANG (Onuitgegeven) IV Wat is uw boodschap, lichten die daar blinken aan den oneindig verren heemelbaan: Waartoe besef ik dat uw tinflend winken getuigt van onbegrijplijk grootsch bestaan, van waerelden, planeet-omstuuwde zonnen, die eind1 loos door het eindelooze gaan? Die weetenschap, door eeuwen werks gewonnen, bereidt den groei mijns eigen weezens voor. 't Zijn mijn domeinen, die daar onontgonnen en onbegaanbaar pralen, want ik hoor hun kottde en ken hun weidsch gewonden weegen en volg met mijn gedacht hun lichtend spoor. En nu Verstand zoo machtig is gesteegen, nu laat Gevoel niet af en wüdat Al benaad'ren, zijn, hoe ver af ook geleegen. Ik wil die zee vol zonnen, zonder tal, omvatten en beseffen en doordringen tot ik haar zoo onmiddelijk kennen zal als vreugofen alle zelf gevoelde dingen. Tot ik hmr ben en leef haar leeven mee, en stem in 't lied dat de gesternten zingen. Dit wil ik, dit geloof ik, en alree zoek ik mijn weg daarheen in 't scheemrend leeven, in 't nietig lijf, door 't onuitspreek'lijk wee waaronder thans de mensengeslachten beeven, in woesten gruwel van hun blinden strijd. Door wreed geweld en moordgerucht omgeeven houd ik mij voor des Meesters roep bereid, wiens liefde sterker is dan rauwe krachten, wiens vreedig licht mij door den stormnacht leid. Soms moet ik lang op zijn ontferming wachten, door nameloozen waereldangst beklemd, als moede drenkling die in duistre nachten in zwarte, wildbewoogen waatren zwemt de zee van Waan is peilloos en ontzach'lijk, hoe kan mijn arme ziel, voor 't Licht bestemd, zich redden uit dien bayert, boos en hach'lijk? kan ik die mülioenen weederstaan met mijn teer willen? Is het niet belach'lijk alleen 't geweld te keer te willen gaan van een gansch volk met schitterende armeeën, bezeeten door een dollen oorlogswaan ? Zoo krijt mijn hart vertwijflend, in de zeeën van misverstand en leugen, door het bloed van duizeaden geverfd, terwijl de weeën ?.. ' S», i; van 't Vfévffijtet onrecht Magen op den vloed, onschuldigen vermoord in koelen bloede, de wet veftreeden door den zworen voet iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiiiiiliiiniiim nu "n i in Mimnmiiiiii HUI uitvoering, die het succes bepaalt. Over het Lamoureux-orchest, dat in Aug. 1914 zoo plotseling de Kurzaal verlaten heeft, toen de oorlog uitbrak, liet Baton zich met spijt uit. Het had reeds in 1915 best terug kunnen komen, maar had gerésigneerd. Wel is waar was er een gedeelte aan het front, doch dit was eene minderheid, die best had vervangen kunnen worden. De franschman, zoo vertelde hij mij tot mijne verwondering, is [echter kinderachtig bang om te reizen, vooral als er moeilijkheden aan zijn verbon den. De kwestie der paspoorten enz., de lange omweg gedurende den oorlog over Engeland, en al de andere moeielijkheden en formaliteiten hadden het Lamoureuxorchest afgeschrikt, dat wij wel nooit meer in Scheveningen zullen krijgen. Met bescheidenheid vertelde RhenéBaton mij, op mijn verzoek, eenlge bizonderheden uit zijn leven. Hij is den 5den September 1879 uit Bretonsche ouders ge boren en is alzoo 37 jaar. Aanvankelijk wilde zijn vader hem niet voor de muziek laten bestemmen, zoodat hij een klassieke opleiding (grieksch, latijn enz.) genoot. Later kon hij gelukkig toch aan het Parijsche conservatorium studeeren, eerst als pianist, maar hij verkoos ten slotte de studie in compositie-leer boven het piano-virtuoos worden. Na Directeur des Choeurs aan de Opera te Parijs geweest te zijn werd hij Chef d'Orchestre te Lausanne, later drie jaren te Angers, te Bordeaux enz. Te Parijs iiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiMiHitiiiiiiiiiiiiMiiiiiHiiiiHiiiiiiimimiiiiiimiii zwerven door dit werk, dat naar innerlijks meest staart? Redon is het belangrijkst als hij meest abstract blijft. Bij het naad ren tot de Daagsche Realiteit, wordt hij, de Maanzieke, behalve in de portretten, minder overtui gend, 'f Waanbeeld ('t beeld van den schoonen waan) en vormen, die het Worden lijken te zijn, vertoont hij het best. van sterk geweld, de harden van gemoede dronken van zeegepraal en blinden haat. Is 't te gelooven dat in veil'ge hoede de Liefde-vlam nog stil te branden staat? en kan dat zachte, kleine vonkjen breeken den aandrang van zoo streng geordend kwaad? O, Heer des Rechts, vertroost mij door een teeken van uw bestaan, uw vreede, uw gericht, doe nog eenmaal uw wonderwoorden spreeken en scheur den nacht met schijn van purper licht, dat mij de komst verkondigt van uw morgen, tot voor uw blanken dag de bloedglans zwicht... En ziet terwijl de woest-verwoeden worgen, terwijl kanonnen-donder rondom dreunt, blijft toch de macht des geestes niet verborgen, die onrecht wreekt en den gerechten steunt. Al schendt nu stofflijke oovermacht de wetten en hoont haar offer dat onschuldig kreunt, toch kan ze d'eeuw'ge bakens niet verzetten van 't Recht dat 't mensengeslacht ter vreede voert Aandachtig blijf ik op de werking letten van 't heiligst weeten dat de ziel ontroert, en ik ontwaar hoe niemand kan verhindren der waarheid opgang, te vergeefs omsnoerd door weefsels van bedrog. Want zooals kind1 ren, op kwaad betrapt, met ongevergde vlijt hun deugd betuigen en hun schuld vermindren, zoo huldigt ieder, zijn gedrag ten spijt, waarheid en recht. Geen machtig volk ter aarde verstout zich nog te erkennen dat het strijdt uit louter roofzucht, elk bepleit de waarde van eerlijk spel, elk noemt zich vrijheids borg, elk wenscht dat zich de gansche menschheid schaarde onder zijn vanen, veilig door de zorg van vreedelieVend en gerecht regeeren. Zoo handhaaft zich, bij 't bloedige geworg, de hooge naam van wat al volkren eeren, schoon zij 't niet kennen dan als valsche schim, schoon zij, door praal verblind, onwett'ge heeren geestdriftig volgen, aanziend het geglim van dwaallicht-vonkjes booven doodsche poelen, voor waarheid's zonne, dagend aan de kim. WALCHERBN Walcheren bezit geen scherp-bewogen steden. De meeste schilders verschijnen er als trekvogels, en de enkelen, die getrok ken door hemel- en aardeschoon, er huizen en wonen (er wcrdt op dit eiland nog wer kelijk gewoond) zijn niet van den eersten rang, al is van sommigen de genegenheid voor 't bloemrijk eiland innig, langdurig en groot. Daar-om is iedere beweging, die de aesthetische actie vermeerdert, hier meer dan elders te prijzen, omdat de eerste zaak is de inertie te overwinnen. Dikwijls ge schiedt deze daad door d'Immigranten; door personen, die geen Walchersen zijn van ouder tot ouder. Dit is eveneens het geval geweest in Veere. dirigeerde hij ondertussohen groote concerten van de SociétéNationale," waar hij werken creëerde vau Debussy en Dukas, en de beberoemde Evocations" van Albert Roussel, volgens hem een magnifiek werk, dat hier te lande nog onbekend is, werden onder zijne leiding het eerst uitgevoerd. In 1910 dirigeerde hij te München het groote Ton kunst Ier Orchester," op een feest, waar uit sluitend fransche muziek werd uitgevoerd, en waar een aantal fransche componisten, o.a. Salnt-Saëns, tegenwoordig waren. Dit was in den tijd, toen door Duitschland, o.a. ook te Berlijn, de fransche muziek een zegetocht hield. Baton vertelde mij van het accueil extraordinaire" dat toen, vooral te München, deze fransche muziek ten deel viel. Ten slotte werd hij opgemerkt door Serge de Diaghilew van de wereldberoemde Ballets Russes", die zóbij uitstek rythmisch en muzikaal zijn, dat zij een uitstekend dirigent behoeven om het begeleidende orchest te kunnen leiden, en op een zeer hoog tractement, van 60000 frs per jaar, werd Baton als dirigent daarvan aangesteld. Te Londen leidde hij met deze russische artiesten het beroemde l'Oiseau de Feu." Met dit ballet bereisde hij geheel ZuidAmerika, en ook Duitschland en Oostenrijk, waar hij, franschman, overal in de groote steden Weenen, Praag, Leipzig, Stuttgart, Berlijn, enz. de Duitsche orchesten bij het opvoeren dier balletten dirigeerde, die een zeer groot succes hadden. iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiimiiiiiiimiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii In een huis van een vreemdeling is een kleine verzameling bijeengebracht, die met den naam van de VEERSCHE SCHILDERS op het roode uithangbord ge-etiketteerd is, en die werk laat zien-van schilders, Veerenaars en van hen die in .Veere werkten (bij uit breiding lees, in de toekomst, voor Veere, Walcheren.) Deze kleine verzameling, die in -de woning In den Struys" is te zien. bevat ten eerste werk van Tholen, dan van Wolter, van Jan Heyse, van L. Bron en P. Arntzenius, van Bongers, van mevrouw L. van Dam van Isselt, van Walter Vaes, en van Vaarzon Morel. De twee krachtigste schilders zijn Tholen en Vaes. De bloem stukken van den eene en de stadsgezichten van Tholen (zie het fijne Havenhoofd en de schetsmatige Wandeling") geven naast Vaes' etsen der tentoonstelling een zekere houding. Wolter .zond twee stadsgezichten, en een gezicht uit de buurt van Amsterdam. Dit laatste is het sterkst als licht; bet teederst is de leeggeloopen haven. Heyse, de geduldige, boven- al geduldige Minnaar van Veere, geeft naakt; droge-naalden; buurtjes, en een tryptiek, Vaarzon Morel is altijd een goed teekenaar van dieren geweest. Hij is hier weer op zijn best, op zijn natuurlijkst, in de teekening van twee paarden, een niet meest gelukt voorbeeld van seriëen, van deze dieren door hem gemaakt. Mevrouw L. van Dam van Isselt, heeft Stillevens, bloemstuk ken, stadsgezichten en etsen; Bron een onbe langrijk schilderijtje en P. .Arntzenius een interieur van 't huis waar de tentoonstelling Ook te Edinburgh oogstte hij een groot succes als leider van een Festival van fran sche muziek. Ten slotte werd hij, zooals men weet Directeur-Adjoint, naast Chevillard, van het Lamoureux-Orchest te Parijs. Hetgeen mij verwonderde om te hooren, was Batons klacht, dat te Parijs en trou wens in geheel Frankrijk, zoo weinig gedaan wordt voor muziek, en dat de muziek er zoo weinig populair is. Waar het Philharmonisch Orchest te Berlijn 80000 Mark subsidie ont vangt, krijgt het Lamoureux-orchest te Parijs slechts 15000 frs. Concerten te Parijs zijn zóduur, dat men voor 3 frs. nog maar een staanplaats heeft en 10 frs. voor een zit plaats betaalt. Populaire concerten als b.v. te Amsterdam en den Haag, kent men er niet, en ook niet orchesten die vast per maand betaald worden. De orchestleden zijn er sociétaires en hangen af van de recettes. In Holland is de belangstelling voor muziek veel grooter dan in Frankrijk. Laten we ons dus gelukkig voelen, een RhenéBaton 's zomers aan 't hoofd van ons Residentie-orchest te zien, en het door hem te zien bezielen met den franschen geest, het echte feu sacré", dat niet van het intellect, maar van het hart en den geest is! HENRI BOREL illllllilliillllliiiiiiiiiiiillliHlimiililmiimi UtlllllHIIIIHIIIIIHIIIIIIII gehouden wordt. Alles te saam bezien, is deze tentoonstel ling een begin, met mogelijkheden. PLASSCHAERT i Abonnementsprijs f 7M5O per Jaar.