26 Aug. '16. No. 2044 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND De Wognummers Er wordt in ons lief Holland zóuiterst veel geconcerteerd, dat het diepe, jnnigste wezen van muziek den meesten ontgaat, en men geen besef meer heeft, met welk heilig vuur er eigenlijk gespeeld wordt. Vooral in het Scheveningsche Kurhaus-muziek-seizoen is de overlading geweldig, er wordt letterlijk in muziek gezwelgd, men denkt dat deze nu eenmaal bij Scheveningen behoort, zooals er Cabaret behoort te zijn, en Kurhaus-Bar, een bal in de Conversatiezaal, encaféglaf bij Berenbak, en de Zondag ochtendwande"iing van de chic" op de Pier, en het portje in 't Palace Café. De concerten volgen elkaar zósnel op, dat de groote bladen in den regel slechts van twee concerten 's weeks notitie nemen, en zóis het kunnen gebeuren, dat een exceptioneel concert van zeldzaam hooge wijding onopgemerkt is voorbij gegaan,zonder dat n groot Haagsch blad er op gewezen heeft, hoe hier iets zér bizonders in het Kurhaus gebeurd is, een evenement van groote beteekenis, omdat het heilige wezen van muziek zich daar eenige uren op zijn zuiverst, en geweldigst tevens, heeft geuit. Ik bedoel het concert der Wognummers op 14 Augustus 1.1. Het kan voor de zóveelste maal niet genoeg worden gezegd dat muziek, enkel als vak" beoefend, een dood ding is zonder wijding en devotie. Waar deze twee niet zijn, is alle muziek een leeg vermaak van klanken, meer niet, alle virtuositeit niet veel «deler dan acrobatiek. Maar hier nu stond vreemd en als onwaarschijnlijk in de mon daine Kurzaal een schare eenvoudige vrouwen en mannen, geleid door een onbe langrijk lijkend, landelijk uitziend burger, die door hun innige toewijding en vrome devotie met hun zang het tabernakel van dat won dere mysterie, dat muziek is, aanraakten, en een geestesverrukking geen enkele gehoor-verrukking schonken, zónobel en onmiskenbaar echt, dat mij de tranen in de oogen zijn gesprongen. Ja, nu weet ik het weer heel zeker, het is niet de muzikale knapheid, de virtuozige muzikaliteit", die ooit het wezen der muziek zou kunnen aanraken, het is alleen de eigenik-vergetende overgave, de algeheele toe wijding die dat goddelijkste der mysteriën kunnen open doen gaan, voor het oor niet, maar voor den geest. Hoe stond hij daar, zonder dirigenten-pose, hoe roerend eenvoudig, Willem Saai, hoe hield hij al die vrouwen en mannen aan zijn stokje gevangen, hoe keken ze naar hem, met hun ziel in hun oogen, hoe was in die oogenblikken alles in die zangers weg dat niet de zuivere muziek was, er waren momenten, dat ik dacht aan de zingende engelen van een triptiek van van Eijck, z groot was de toewijding, die van sommigen der vrouwen uitstraalde. En dan de soliste, de wondere sopraan, een eenvoudig meisje met de boerenkap om het hoofd, dat even naar voren trad als zij allén moest zingen, en dan weer zoo be scheiden in de achterste rij verdween! Ik heb vél beter geschoolde" stemmen gehoord dan de hare, zij heeft zelfs nu en dan, zooals dat heet, met de stem geknepen" en tegen den toon aan gezongen een enkelen keer, maar de trilling van haar geluid was van een zoo wondere bekoring als de aller grootste zangeressen mij maar zér zelden konden geven. Ik heb in dit Weekblad eens verteld van Jinarajadasa, die schreef, hoe het geheim van zingen hierin bestaat, dat men zijn grond-toon" moet vinden; welnu, ik weet zeker dat dit eenvoudige zangeresje, en ver moedelijk zonder moeilijk pogen, intuïtief, haar grondtoon" héft gevonden. Ik had toevallig kort geleden door een onzer, ook in 't buitenland zér beroemde sterren Franck's Panius Angelicus" hooren zingen, met een vlekkelooze, zoogenaamd magnifieke stem, en het had mij koud ge laten, zonder de minste ontroering. Maar toen dit Wognumsche meisje ook maar de eerste tonen er van had gezongen was het bijna niet te dragen meer, om te breken van innigheid. Ze zullen het vooreerst nog niet willen aannemen op de officieele conserva toria, maar toch is de tijd dichtbij, dat men weer weten zal, hoe het niet de stem is, die zingt, maar dat een stem niet meer is dan een instrument voor den goddelijken speler vanbinnen. Het brute, barbaarsche handgeklap na deze zangen vol toewijding was een verschrikking. Wanneer zal men dan toch eindelijk iets leeren beseffen van de mystieke trillingen van muziek, en van het ruw vernielen daar van door grof-kletsend applaus? O! de zoete bekoring van deze eenvoudige zangers! De wondere leiding van den nederigen, maar grooten Willem Saai, die dit koor pianissimo's doet zingen, zófijn en subtiel, dat hemelen ervan opengaan! Nog nooit heb ik zulke pianissimos gehoord, van de beste koren niet, en nog maar zeer zelden in mijn leven heb ik bij een concert zulke zuivere trillingen gevoeld als in de sfeer om deze zich ganschelijk aan die leiding overgevende zangers heen. HENRI BOREL Nieuwe Boeken van deze week Prof. dr. Jos. SCHRIJNEN, Nederlandsche Volkskunde, 2e deel, 361 pag., f 3.75, geb. f 4.25. Zutphen. W. J. Thieme en Cie. Dr. F. A. STOETT, Nederlandsche spreek woorden, uitdrukkingen en gezegden, deel I 4IIIIIIIIIIIIII IIIIIIHMMlmillllllllllllMIlmilllMIIIMMMtM De Gevreesde Bezoeker Teekenlng voor de Amsterdammer" van George van Raemdonck De Postman gaat Europa rond .... iiiMiMiinlliliiiuliiiiiiuMiiniiiiMiiiiiillMiniiiiiiHiiuiMilliinMiiiiniMiiiiiuuiHinMiiMiniiiniiMiiHiHiiiiniiMiiiMtiiiMiililiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiinMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiilliiiMiiiilillliiiiMiHillltlliiiiiiiiitlllliliiilllltn en II, 3e druk, 1158 pag. Zutphen, W. J. Thieme en Cie. Gedenkboek van de N. V. PHILIP'S imiiiiiiiiiMiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiliiiiiiiiimiiiiiiHiiiiiiimiimiiiiiHii iiiiiiiiiiiiiiiiiimiMmiiiiiiiiMiiiini Blok woningen aan de Zaagmolenstraat van de vereeniging De Arbeiderswoning", Architect Berlage Een Oplossing van het Woningvraag stuk voor hen die tegenwoordig zijn uitgesloten van Rijkssteun op den voet der Woningwet Het Woningvraagstuk eischt al meer en meer een voorname zorg der overheid. Woningschaarschte, ja woningnood begint zich hoe langer hoe sterker te gevoelen. Vooral in de groote steden wordt de toe stand onhoudbaar. Wij zullen ons bij de volgende bespreking bepalen tot de woningtoestanden te Amster dam, doch bij analogie geldt de beschouwing evenzeer andere gemeenten van het land. Op het gebied der woningverbetering en woningvoorziening heeft het Amsterdamsche Gemeentebestuur met betrekking tot de lagere volksklassen, voor wie de woningtoestanden het slechtst en de verbetering allernoodzake lijkst waren reeds veel gedaan en doet het nog veel. Onder de krachtige leiding van den directeur van Bouw- en Woningtoezicht thans Amsterdams Burgemeester is er een ommekeer gekomen in de woningvoor ziening der lagere volksklassen. (Zie de plannen en gevels van voorheen en thans.) Maar ook voor het overig deel der be volking is het met hunne woningtoestanden allesbehalve botertje tot den boom. Zij toch zijn voor een groot deel aangewezen op woningen die zijn gezet door den zoogenaamden speculatiebouwer. Door de snelle toeneming der Amster damsche bevolking in het laatste kwartaal der 19e eeuw van 288,000 tot 515,000 inwoners ?ontstond er een geweldige speculatiebouw bij een zeer onvoldoend toezicht en een vrijwel totaal gemis aan ervaren leidingvan de zijde der overheid. De alcoofwoning, die bij den bouw rekening gaf, werd het type, dat in groote blokken van 4 of 5 verdiepingen werd. gebouwd. Het aantal dezer alkoofwoningen, die door de hygiënisten worden veroordeeld, voor namelijk omdat daarbij niet gezorgd wordt -voor voldoende toevoer van licht en lucht in de alkoven, die als slaapruimte dienst doen, beloopt ongeveer64,000, waarvan 47,900 in de nieuwe stad. Wanneer men hierbij nog bedenkt dat het doel der speculatiebouwers geenszins was het produceeren van een rendabel eigendom, maar alleen om gedurende den bouw te kunnen leven en in het allergunstigste geval een klein bedrag over te houden, zooals de raadscommissie van onderzoek omtrent den toestand der werklieden in de bouwbedrijven in 1897 schreef, dan spreekt het van zelf dat daarvan onsolide woningen het onontwijkbaar gevolg waren. Behalve het groote gebrek van ondeugdelijk gebouwd te zijn, missen die woningen die mate van geriefelijkheid, die in verband met de huur prijzen zouden mogen worden verwacht. De oorzaak hiervan is gelegen in den jammerlijken sleur waarin er steeds is gebouwd met terzijdestelling van de leiding van den architect en de bijzondere eischen van de bewoners. De eene eigenbouwer copiëerde als regel slechts van den ander, zoodat men kon zeggen dat met uitzondering van de villa's en de duurste woningen er in Amster dam bijna geen woning is gezet, ontworpen door den architect. Hieraan valt thans als gunstige uitzonde ring toe te voegen de belangrijke bouw van ruim 4000 arbeiderswoningen en de pioniers arbeid op meer bescheiden schaal door de Amsterdamsche Coöperatieve Woningvereeniging Samenwerking. Zij stelde zich ten doel verbetering van woningtoestanden voor hen die van rijkssteun op den voet der Woningwet zijn uitgesloten. In 1907 werd Samenwerking opgericht op bijna soortgelijke wijze als de toe gelaten vereenigingen volgens de Woning wet, namelijk ook met voortdurende voor lichting en steun van den directeur van het Gemeentelijk Bouw- en Woningtoezicht. Alleen moest Samenwerking de garantie der gemeente voor hare leeningen missen en op andere wijze in de kapitaalbehoefte voorzien. Hierdoor heeft zij tot nog toe slechts een beperkt aantal woningen kunnen bouwen omdat het bekomen van het bouwkapitaal door een niet kapitaal krachtige vereeniging op haast onoverkomelijke moeilijkheden stuit. Toch is het de vereeniging gelukt, dank zij zeer bijzondere hulp, voor hare leden een beter gebouwde en geriefelijker woning te leveren voor dezelfde huurprijzen als de be woners moesten betalen buiten de vereeni gingDoor een breeder en minder diep plan werd een veel geriefelijker en aardiger woningtype geschapen. Door den coöperatieven vorm betaalt elk lid geen hoogeren prijs voor de woning als in verband met den kostenden prijs nood zakelijk is, daar elk winstbejag in den ge wonen vorm bij de self-help der vereeni ging niet past. Daarenboven zitten de leden niet voortdurend op den schopstoel, zooals in een buurhuis, maar kunnen zij onder normale omstandigheden blijven wonen zoo lang zij willen. Op de kapitaatverschafh'ng zijn de pogingen van Samenwerking bij den eersten bouw bijna gestrand. Bij den tweeden bouw ging het al niet veel beter. De moeilijkheden om voor niet kapitaal krachtige leden het vereischte bouwkapitaal op langen termijn te bekomen, deed het bestuur bij den in 1915 voorgenomen derden bouw naar andere middelen omzien. Maar daarbij zou de Vereeniging van de leden belangrijk zwaarder offers hebben moeten vragen, waaraan zij door 10-jarige spaarhuurcontracten zouden kunnen voldoen, zooals door den directeur van het Gemeen telijk Bouw-en woningtoezicht werd uiteen gezet. Doch de tegenwoordige dure tijden leenen zich allerminst om den leden tot eene vrij sterke sparing te verplichten, terwijl daaren boven Samenwerking thans niet in staat is het groote vaste kapitaal tegen aannemelijke voorwaarden op de vrije markt te bekomen. De oplossing van de kapitaalverschaffing zal echter ook voor den duurderen bouw door de overheid moeten worden gebracht. Wanneer men bedenkt welk een open oog het Amster damsche Gemeentebestuur voor de woning verbetering heeft, al bleef zijne bemoeiing tot nog toe beperkt tot de goedkoopere wonin gen, dan mag de verwachting worden uit gesproken dat het de vereischte steun voor het bouwkapitaal niet zal onthouden ook aan den duurderen bouw. Immers zonder dien steun zijn dergelijke verbeteringen niet tot stand te brengen en dat kan niet zijn in het belang der huisvesting van de Am sterdamsche burgerij, niet in het belang van Amsterdam. De steun voor het bouwkapitaal zal zich daarbij zoover dienen uit te strekken dat minstens 90 pCt. van het vereischte bouwkapitaal op aannemelijke voorwaarden wordt gefourneerd. De leden zullen dan een aandeel in het kapitaal moeten nemen, gelijk aan de volle huur hunner woning. Voor de lagere huren zal daarbij de gelegenheid moeten kunnen worden geopend, dit aandeel b.v. door middel van 10-jarige spaarhuur contracten geleidelijk vol te storten. Middelerwijl Samenwerking voor den oor log plannen beraamde om een 100-tal wonin gen te bouwen met huren van plm. ? 300 tot plm. ?1000 verkregen de plannen eenige uitbreiding doordat Ongehuwd Amsterdam een gemeenschappelijk tehuis wenschte. Het huis zou moeten worden gebouwd met cen trale verwarming, gemeenschappelijke keu ken, leeszaal enz. De keuken zou worden gebouwd in den vorm van een restaurant van de Amsterdamsche Coöperatieve keuken, welke het zou inrichten en bedienen. De bewoners zouden geheel vrij blijven in het gebruik van keuken en restaurant, desverlangd kon het eten ook in de eigen kamers worden genuttigd. Samenwerking zou de verschil lende gebouwen laten bouwen, terwijl de beide andere vereenigingen hun eigen interne exploitatie hadden te voeren, Mede tengevolge van het overleg met den directeur van den Gemeentelijken Woningdienst, den heer A. Keppler, zou getracht kunnen worden in de woningen van lageren huurgrens meerder gerief te brengen, vooral Gloeilampenfabriek, geïllustreerd. Eindho ven, Philips Gloeilampenfabriek. Jos. VAR DER VELDEN, Het schip voor de Zon, een spel van den Geest in 3 bedrijven, 103 pag., f 1. Amsterdam, N. V. Theofosfische Uitg. Mij. iHiiiiliiiimiliniii Hofbouw-Spaarndammerkwartier omdat de huisvrouwen bij die huren over minder bediening beschikken. Ook diende er aan gedacht dat vooral de gehuwde weJkende vrouwen op een zooveel mogelijk gemeenschappelijk huishouden zullen prijs stellen, zoodat hierdoor aan een ontwik keling der plannen in de richting van het Einküchenhaus" diende te worden gedacht. Hierdoor ontwikkelde zich het volgende vierledige plan. 1. Een bouw in den trant als reeds door Samenwerking werd gebouwd. Deze bouw plannen zullen omvatten de ngezins vrije woningen met huren van ongeveer ? 500 tot ongeveer ? 1000... Er zal naar worden ge streefd de bouw zoo laag mogelijk te houden. 2. Een blok goedkoopere gezinswoningen. Misschien dat voor deze huren van onge veer ?250 a /"300 tot ongeveer ?500 door laagbouw zou zijn te bereiken wat onder leiding vanden woningdienst voor de arbei ders is gebouwd, namelijk voor elk gezin een vrije woning. En mocht wegens de bouwkosten en de indeeling der plannen tot gemeenschappelijke trappenhuizen moeten worden besloten, dan zal er naar worden gestreefd zoo weinig mogelijk gezinnen op een trap. Daarenboven zou aan gemeenschappelijke bediening b.v. voor een paar uren per dag en per gezin voor het ruwe werk worden gedacht. Ook zou in dit blok een coöperatieve keuken, een bad- en waschinrichting kunnen worden opgenomen, alsmede een gemeenschappelijken tuin. Hierdoor zou de vrije woning, overeen komende met den Hollandschen aard, kun nen worden vereenigd met den aantrekkelijken kant der Einkückenhaus-richting. Die richting heeft toch veel aantrekkelijks voor tal van huisvrouwen, omdat zij daardoor zouden kunnen worden ontlast van veel werk, wat feitelijk bij beroepsmenschen thuis behoort. (Zie omtrent laagbouw en binnenterreinenjje plaatjes.) 3. Een blofe duurdere gezinswoningen, voor die gezinnen die lijden onder het dienstbodenvraagstuk en die op een meer modern huishouden prijs stellen. $& Een moderne tagebouw dus met coöpera tieve keuken, centrale verwarming, gemeen schappelijke tuin, speelterrein, bad- en waschhuis, en misschien nog andere ge meenschappelijke zaken die door beroeps menschen zijn te verrichten. De huurprijzen tot ? 1000 zullen afhangen van de te stellen eischen. 4. Het Nieuwe Huis" voor de onge huwden met een coöperatieve keuke», ge meenschappelijke bediening, leeszaal, enz. Het al of niet gebruik maken van de coöperatieve keuken en andere gemeen schappelijke zaken is bij de verschillende plannen geheel facultatief gedacht, zoodat men ook zijn leventje op den gebruikelijken voet kan voortzetten in een der aangegeven bouwplannen. Met betrekking tot de kosten stelle men, althans in den beginne niet op den voor grond goedkooper wonen. Het betere en goedkoopere is zoo moeilijk te rijmen. Zooals in een propagandavergadering op 7 Juni 1916 in het Nutsgebouw gehouden door Samenwerking, de Amsterdamsche coöperatieve keuken en de coöperatieve Vereeniging Het Nieuwe Huis" werd uiteen gezet, wenscht Samenwerking adressen van menschen die ernstig verlangen een goede gezellige en voor hun gezin praktische woning. De personen die zich, op een daar voor aan te vragen kaart, schriftelijk aan melden bij den secretaris der Amsterdamsche Coöperatieve Woningvereeniging Samen werking, Frans van Mierisstraat 114, zullen later worden uitgenoodigd tot eene verga dering. In die vergadering zullen bouwcommissies worden benoemd die in overleg met aan te wijzen architecten de bouwplannen zullen ontwerpen en voorbereiden. De bouwblokken denkt men zich bij de Nicolaas Maesstraat en de Frans van Mie risstraat, aan de Roelof Hartstraat en in de uitbreiding Zuid en zijn op de in te vullen kaart aangegeven. De directeur van den Gemeentelijken Woningdienst deelde aan het bestuur van Samenwerking mede dat hij zich met de plannen zeer goed kon vereenigen en gaarne alles wilde doen wat in zijn vermogen is om tot verwezenlijking der plannen te ge raken. De kans van slagen zal des te grooter zijn hoe meer personen zich aanmelden. Deze aanmelding is voorloopig. Na de ge noemde vergadering volgt het eigenlijke lid worden. * H. KEEGSTRA KUNSTFOTOGRAAF H MAURITSWEG 9 - ROTTERDAM