16 Sept. '16. No. 2047 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Waling Dijkstra (op zijn 90e jaar) Op Woensdag 20 Sept. a.s. zal in Frieslands hoofdstad een eenvoudig monument worden onthuld voor den man, die de drager was van den Frieschen geest als geen ander vór hem, die door zijn helder gezond denken, met zooveel geest en vernuft ge paard, zijn volk heeft staande gehouden in moeilijke tijden, toen hij het met zijn woord en zijn werk ophief en met zijn frissche levensbeschouwing de deuren openhield voor geest- en wilskracht en trouwe, eer lijke levenswaardeering IMlHNimilllllINNIHIIIllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Het Zendingsgevaar in Indië Op den 2en morgen van het Eerste Koloniaal Onderwijscongres was aan de orde: Welke zijn de leidende beginselen bij het onderwijs van wege de Christelijke zending ten behoeve van de niet-Europeesche be volkingsgroepen". In het Voorwoord der Prae-adviezen werd den Congresleden, die buiten de zending staan" meegedeeld, dat zij het onderwijs hebben te aanvaarden, zooals de zending dit wenscht te geven," terwijl verder op vrede werd aangedrongen. Nu is voor 't welslagen van een congres vrede een machtige factor, maar er kan een vrede zijn, in zijn gevolgen erger dan de strijd. Op 't congres was 't al pais en vree, maar dientengevolge is 't allergewichtigste, of de belanghebbenden i. c. een deel der Inlanders, het onderwijs willen aanvaarden, zooals de zending dit wenscht te geven", buiten be spreking moeten blijven. Om geen verkeerde voorstellingen te laten ontstaan, dient dus nog gezegd, wat op 't congres verzwegen moest worden. Vooraf wil ik opmerken dat gedurende de 20 jaren, die ik in Indië heb doorgebracht, het geheimzinnige van het Oosten mij steeds heeft aangetrokken. Om dit te begrijpen, heb ik altijd den omgang met ontwikkelde Inlanders gezocht, heb zeer vertrouwelijk met hen verkeerd, heb veel van hen geleerd, heb op Vele zaken een anderen, m. i. beteren kijk gekregen. Daarom hebben in de prae-adviezen ver schillende uitlatingen omtrent het zendingsonderwijs en aangaande den Islam mij zeer getroffen. Hel kort begrip der p. a. is: de regeering heeft zich niet te bemoeien met den geest van het z. o., zij heeft het slechts te subsidieeren, opdat hetz. o. zich naar zijn aard beter kan ontwikkelen. Nu is de behoefte aan onderwijs zoo groot, dat het Gouvernement er niet in schijnt te iiiimmiMimiüiHiiMMiiiiiiiiii Brief uit Indië aan de Amsterdammer" Klagers. Matrozen oproer. Japanscli bezoek. Financiën. Verlofgangers. Sarekat Islam. Indië is van ouds het land der klagers, Klagen is er het dagelijksch werk van gemeenteraden, ambtenaren, officieren en particulieren en geklaagd wordt er over allerlei onderwerpen: het weer, het tractement, de wegen, de duurte van het leven maar vooral over het Gouvernement. Klagen behoort hier zoozeer tot de natuur der din gen dat het zelfs met deze eene evolutie medemaakt. In den ouden tijd was het mopperen" eene pekelzonde, waarvan men zich bewust was, die men niet verborg maar die men niet ernstig placht op te nemen. De mopperaars van vroeger zijn door een geslacht van querulanten opgevolgd, die hun klachten als ernstige grieven opvatten, als verongelijkingen koesteren en als karakter uitingen hoog houden. Bestuursambtenaren, officieren, onderwijzers, houtvesters klagen over het uitblijven van verhooging van be zoldiging van het standpunt hunner onbe vredigde lustgevoelens. Gemeenteraden, wier kostbare administratiën nog niet ingeschoten zijn op de hun bij de wet toevertrouwde diensten, beklagen zich dat hun bovendien niet bevolkingsstatistiek, havenbeheer en gezondheidsdienst worden opgedragen, van het standpunt van hun onbevredigden bevoegdhedenhonger. De waarde, die in eigen oogen aan klachten gehecht wordt, is met den maatstaf van beoordeeling daarvan veranderd. Alle querulanten zijn echter onlangs over troefd door de marine-matrozen te Soerabaia, die, met het eten in het militaire hospitaal aldaar niet tevreden, een monster-demon stratie op straat hebben op touw gezet en deze niet dan na een geweldadig optreden van de politie hebben opgegeven. Ofschoon zij hun betooging hielden uit naam van het souvereine recht van de maag op goed en veel eten en dit gevoel blijkbaardiep bij hen gezeten heeft toen het vijftigtal, dat voor verwijdering met een rood paspoort uit den zeedienst naar Nederland terugge stuurd werd, te Batavia doortrekkende bij voorzien, de biedt gaarne HHIMIIMIimill kunnen zending hulp. De bevolking van de buitenbezittingen zijn voor een deel heide nen, voor een deel Mo hammedanen, terwijl Java's bewoners bijna uitsluitend den Islam belijden. Een jaar of 8 ge leden heb ik een kijkje kunnen nemen in de Possostreek, twee jaar ben ik in de Minahassa geweest, en wat te eener plaats de zen deling Kruijt met zijn zendingsscholen bezig is te doen wat te anderer plaats de zende lingen met hun scholen hebben bereikt, doet mij uitroepen: Hoe meer zendingsscholen, protestantsche of kathol/eke, in de heidensche streken, hoe lie ver, hoe eer de heide nen, ook door middel van de zendingsscho len, tot het Christen dom worden bekeerd, hoe beter. In de Mohamedaan sche streken staan de zaken anders. De zendeling stelt het Christendom boven den Islam, de Mohame daan echter beschouwt den Islam niet als den mindere, hij beschouwt hem juist als een ver dere schrede op den weg der volmaking. Hij erkent Abraham en Mozes en Jezus als pro feten, maar de laatste, de volkomenste, het zegel der profeten, dat is toch Mohamed. Ik wil gaarne toegeven, dat onze Javanen volstrekt geen zuivere Mohamedanen zijn; ook dat ze lauw zijn in de vervulling hunner gpdsdienstplichten, maar hoe weinig wezen lijk Mohamedaan, hoe lauw ook, ze noe men zich Mohamedanen en willen dat, voor zoover ze het zijn, ook blijven. De zending onder de volwassen Javanen is met onvruchtbaarheid geslagen, nu pro beert de zending het met de kinderen door middel van de scholen. Maar in De School met den Bijbel" schrijft W. S. 't Volk vraagt niet naar Christelijke scholen" en hij geeft ook de reden: 't Volk vreest voor kersteningsdwang. De deskundige Javanen van Semarang raden de Regeering aan om scherp toe te zien dat aan kinderen van Mohamedanen, die wegens gebrek aan Gouvernementsonderwijs genoodzaakt zijn om gesubsidieerde zendingsscholen te bezoeken, direct of indi rect geen Christengodsdienstideeën worden worden bijgebracht." Voor enkele jaren verklaarde mij een der meest verlichte regenten: Dat wij (hier sprak hij voor zijn volk) onze kinderen naar de Christelijke scholen moeten zenden, stuit ons zeer tegen de borst, maar onderwijs moeten ze hebben. Waar de behoefte aan onderwijs zoo groot, de wensch naar onderwijs zonder Christengodsdienstideeën zoo duidelijk uit gesproken wordt, en waar de zending even beslist verklaart slechts onderwijs met Christengodsdienstideeën te willen geven, daar staat voor de Regeering maar een weg open: zij richte zooveel scholen op, dat de hulp van de zending overbodig wordt. En als men tegenwerpt, dat de zendings scholen toch vol zijn, dan is dat een aan sporing te meer voor de Regeering; en als de zendelingen verklaren, dat Mohamedaan sche ouders hun kinderen gaarne naar de zendingsscholen sturen, dan weet ik wel, wat ik daarvan denken moet. Maar de kosten!" roept ge uit. Nu reeds verlangt pater Van Lith her ziening der subsidieregeling van het personeel De Zeilwedstrijden op de Zuiderzee Van de Kon. Ned. Zeil- en Roeivereeniging .ir, l'. M Aft MÊM4 de militairen in de ménage was, keurden zij ook het eten, dat zij daar ontvingen, als zwijnenvoer" af kwam het gevoel van onbevredigdheid bij hen niet zoozeer uit de maag voort als wel uit hun warsheid van tucht. De dienst aan boord in mobilisatietijd is hun tuchtgevoel te machtig geweest. Dit was reeds te voren aan boord bezweken voor de overmacht van de aantrekkings kracht van het gevoel van ongebondenheid, zooals gebleken was uit het wegmaken van het sluitstuk van een kanon en gevallen van sabotage. Uit deze querulanten-atmosfeer zijn wij echter voor een tijd getrokken door het Japansche reisgezelschap, dat bij ons op bezoek is geweest. Een zestigtal personen sterk is dit gezelschap ter gelegenheid van de opening eener Japansche stoomvaartlijn op Nederlandsch-lndië, met de eerste boot medegekomen om persoonlijk met dit land kennis te maken en te trachten connectiën aan te knoopen. Het stond onder leiding van prof. l. Nltobe van Tokyo en den heer Ukita, tot voor kort consul van Japan te Batavia, en bevatte behalve personen uit de handelswereld een lid van het Heerenhuis, een lid van de Kamer van afgevaardigden, een dokter en een lid van den gemeenteraad van Tokyo. Enkele leden van het reisgeTeekeningen voor De Amsterdammer" van Is. van Mens, als toeschouwer op den uitlegger M. K. 98 llmiMIIIIMMIMIIIIMIlnlMIII iMimHiitiimmiiitii of ?' het '4 der volle der zendingsscholen en vraagt *>! kosten, terwijl de wensen naar bedrag in uitzicht wordt gesteld. En de deskundige Javanen van Semarang schrijven: Het systeem der zending zal waarschijnlijk in de toekomst navolging vinden bij de Mohamedanen". De bijzondere Mohamedaansche scholen worden dus reeds aangekondigd. Of mogen we het nog be schouwen als een verzoek aan de Regeering, om meer gouvernementsscholen op te richten in de Mohamedaansche streken, een zachte wenk aan de zending om in te binden? Ik vrees van niet. Gouvernementsscholen,Christelijkescholen en, als tegenwicht, Mohamedaansche scholen, zou dat nu wel een zuinig beheer worden? En de bevolking wenscht alleen gouverne mentsscholen, terwijl de andere een gevaar dreigen te worden voor de rust in Indië. En wat heeft de zending op Java nu bereikt? Eenige jaren geleden, toen het Gouverne ment scheen te moeten demonstreeren, dat wij een Christelijke regeering hadden, toen het Gouvernement de zending meer dan vriendelijk gezind scheen, is er op MiddenJava een vergadering gehouden van ontwik kelde Inlanders, omdat zich een groote on rust meester maakte van de gemoederen: ze wilden den Islam, dien ze als een stuk van hun nationaliteit beschouwen, niet ver liezen. (Op 't Congres drukte R. M. S. Surya Ningrat dit kernachtig uit met: Mohamedaan zijn is voor mij Javaan zijn). Eindelijk zei een scherpzinnig man: .Gij ziet de zaken zeer verkeerd in, gij maakt u ongerust over iets, dat reden moet zijn tot vreugde. Ziet ge dan niet, dat over gansch Java, in gansch Indië een verhoogd godsdienstig leven komt? En dat is te danken aan de zending. Geen betere propagandisten voor den Islam dan de Christen-zendelingen met hun scholen." En thans? Wie niet volslagen blind is, moet overal in Indië onder onze Mohamedaansche landgenooten een verhoogd godsdienstig leven hebben opgemerkt. Dr. Hazen, die n jaar de Inlandsche maatschappij niet van dichtbij heeft kunnen gadeslaan, verklaarde volgens de Locomozelschap slechts waren of het Engelsch f het Duitsch voldoende machtig om een gesprek met een ander dan een landgenoot te voeren. Veertien dagen heeft dit reisgezelschap op Java doorgebracht op doorreis van Soerabaia naar Batavia. Zij hebben in dien tijd veel ge zien, zijn overal feestelijk ontvangen en druk betoost geworden. Zij hebben daarbij de ervaring opgedaan, dat hun bezoek hier als een uiting van een frisch en flink initiatief is op prijs gesteld, en bovendien deze, dat de werkelijkheid van Java de Japansche voorstellingen daarvan ver overtreft. De intellectueele leider van het gezelschap, prof. Nitobe, heeft niet verheeld, dat voor hem evenals voor het overige reisgezel schap, de werkelijkheid van Java de open baring geweest is van een niet vermoede nieuwe wereld. Het lijdt geen twijfel, dat als gevolg van dit bezoek de standaard van waardeering wederzijds zal verbeteren. Tot de klagers in Indië behooren niet dit jaar de suiker-, tabaks-, rubber-, koffie- en theeplanters. Oogsten en prijzen werken om strijd mede om hen tevreden te stellen. Ook zal de Directeur van Financiën vermoedelijk niet het gilde der klagers komen vermeer deren. De producten : tin, koffie, rubber en steenkool, hebben hoogere prijzen opgebracht en de inkomsten- en bedrijfsbelasting zullen meer opbrengen; de nog onzekere maar mogelijke vermindering der invoer- en scheepvaartrechten en de trouwens niet belangrijk vermeerderde militaire en mari tieme lasten zullen uit dit accres ongetwij feld gevonden kunnen worden. De begrooting voor 1917 zal dit weldra uitmaken. Wel zal deze als gewoonlijk in totaal met een groot tekort sluiten, maar als gewoonlijk zal dit tekort niet ontstaan door den gewonen landsdienst doch door de producten en be drijven en zijn terug te brengen tot lage ramingen van inkomsten. Voor zoover de zaken nu reeds zijn te overzien schijnt voor Indië behoefte aan nieuwe belastingen slechts te bestaan ter voorziening in vlootkosten. Daarentegen wordt thans het gilde der klagers vermeerderd met de verlofgangers in Nederland, wier tijd verstreken is en die vergeefs uitzien naar eene scheepsgelegenheid om terug te keeren, en omgekeerd met de verloflustigen in Indië, die niet weg tief, dat op het laatste congres van den Sarikat Islam te Bantoeng het meest hem getroffen had het zoo sterk naar voren bren gen van den Islam. En dit is geen toeval, 't is een logisch gevolg: actie baart reactie. Reeds jaren geleden kon hij, die belang stelde in de Inlandsche maatschappij mer ken, dat er iets gaande was, een streven naar verstandelijken, stoffelijken, maatschappelijken vooruitgang. Aan dit streven werd door het Gouver nement op verschillende wijze tegemoet ge komen, o.a. ook door de gelegenheid voor den Inlander om meer onderwijs te ontvan gen, steeds grooter te maken. De buitenwacht merkte dien algemeenen drang naar vooruitgang eerst op, ja, werd er door verrast, toen deze zich belichaamde in vereenigingen als Boedi Oetomo en Sa rikat Islam. Het religieuze element trad bij dit streven niet op den voorgrond, wel ging het ge paard met een streven naar moreele ophef fing. Maar daar de Regeering destijds de zending zoo vriendelijk gezind scheen, werd, wat eeuwen gesluimerd had, mobiel ge maakt: de Inlander herinnerde zich, juist door de zending, dat hij Mohamedaan was, en hij wilde dat blijven. Zoo geraakte de oorspronkelijk heilvolle beweging op een zijweg. Een kleine groep zeer godsdienstigen, waarbij zich voegden de ontevredenen, de eerzuchtigen, de ijdelen, die in den godsdienst een machtig hulp middel zien ter bereiking van eigen bedoe lingen, brengen den godsdienst steeds meer op den voorgrond. Volkengroepen, die geen enkel gemeenschappelijk belang hebben, die elkander te voren onverschillig waren, ja vijandig tegenover elkander stonden, worden aaneen geklonken door den Islam; verstan delijk, stoffelijk, maatschappelijk worden ze er echter geen stap door vooruitgebracht. Deze, in oorsprong heugelijke beweging is bezig, omgezet te worden in een reli gieuze, om over te gaan in een nationalis tische, om te eindigen in een anti-Nederlandsche. Is het eerste element reeds duidelijk zichtbaar, is het tweede niet te loochenen, kunnen. Men zegt, dat door de verkeersstremming 800 a 900 personen aan elke zijde van het groote water worden opgehouden. Daarvan zijn die aan Nederlandsche zijde wel het meest te beklagen: de kous, die zij voor hun verlof gemaakt hebben, is opge snoept en hunne herplaatsing op vol tractement, waarop zij gerekend hadden, voor onbepaalden tijd uitgesteld. Wordt het ambtenaarskorps geëmmobiliseerd, het geld daarentegen wordt op groote schaal gemobiliseerd door de Regeering. De inschrijving in Indië op de nieuwe Indi sche leening mag, de koers van uitgifte in aanmerking genomen, een succes geacht worden. De koers van 101/i pCt. wasvoor velen een zwarigheid en heeft de stemming eenigszins gedrukt. Aan de populariteit van het fonds heeft deze koers van uitgifte echter niet geschaad. Stukken Indische leening zijn hier een gewild beleggingsfonds geworden. Tot aan de inschrijving op de nieuwe stukken bleven stukken van de oude leening tot hun vollen vorigen koers ge vraagd. Zij zijn dan ook een uitkomst voor velen, die met hun geld geen raad weten. De balansen van de Javasche Bank mogen gewagen van Bankbiljetten in omloop," feitelijk ligt een groot gedeelte van het steeds stijgende totaal daarvan werkeloos in brandkasten. Men weet hier te vertellen van een chineeschen rijkaard, die voor ruim een millioen bankpapier in zijn brandkast heeft liggen en af en toe, na deuren en ramen van zijn huis gesloten te hebben van het derde zijn de sporen reeds te onder kennen. De beweging, die een verkeerd verloop dreigt te nemen, dient teruggebracht inbaar oorspronkelijk bed, tot heil der Inlandsche bevolking, en een der middelen daartoe is: geen zendingsscholen meer in de Mahomedaansche streken, Pater van Lith zegt: In de crisis, die wij nu meemaken zij onze leus: zoo lang het bestuur goed en rechtvaardig is, is niets te vreezen dan da vrees." Juist, maar watindeoogen van den zendings man rechtvaardig is, is dit daarom nog niet in die van den Mohamdaan. Een Regeering, dia rechtvaardig wil zijn, moet zich op het standpunt plaatsen, dat iedere godsdienst, die de maatschappelijke orde niet in gevaar brengr, die de crimina liteit niet bevorder!, maar juist het tegen deel tracht te bewerken, goed is. En dan mag een rechtvaardige regeering geen voor keur toonen voorden eenen godsdienst boven den anderen harer onderdanen. Er is niets te vreezen dan de vrees", een waar woord, een krachtig woord, maar een verstandig woord is: Let op de teekenen der tijden", moge voor de Regeering steeds gelden: Gouvener c'est prévoir. De Regeering zij op haar hoede, nog is het tijd. Maar als zij de zending in de Mo hamedaansche streken haar gang laat gaan, deze door steeds meer subsidies voor steeds meer scholen de behulpzame hand biedt, dan wordt de strijd UITGELOKT, niet de schoolstrijd, maar de godsdienststrijd, niet de strijd tusschen twee kerkgenoot schappen, maar de strijd tusschen twee wereldgodsdiensten, en, misschien ook, over het hoofd der zending met haar scholen heen, de strijd van onze Mohamedaansche onderdanen tegen onze Regeering. Dat verschiet maant tot ernstig nadenken. Daarom zou ik de zending op het hart willen binden: laat af van al wat ergernis geven kan aan onze Mohamedaansche onderdanen. }. J. PUISTER O. I. Ambt. m. v. zich het genoegen gunt dien voorraad na te tellen. Gemobiliseerd zijn verder de intellectueele krachten van de Sarekat Islam, welke vereeniging onlangs te Bandoeng een congres heeft gehouden. De indruk, dien dit haar eerste openbaar optreden gelaten heeft, is niet vrij van oppervlakkigheid. Alles was koren op haar molen: de Koloniale Raad, kiesrecht voor Inlanders, afkoop van parti culiere landerijen, militie onder de Inlanders, onderwijs, leerplicht, maar werd meer als reflex dan met overtuigende kracht afge handeld. Slechts n punt vond algemeene belangstelling, nl. de betere opleiding van Mohamedaansche geestelijken. Met eene instemming die uit het gemoed opwelde, werd besloten eene opleidingsschool voor dezen in het leven te roepen. S. J. (Teekeningen van J. Ligter)