13 Jan. '17. No. 2064 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND de Grand Théatre-avonden werden tot avonden van groote vreugd en kostelijk genieten. O, die Van Lier-jaren, die tot de schoonste en roemrijkste behooren in Mevrouw Mann's kunstenaarsleven l Die jaren, waarin een publiek in den schouwburg kwam, dat zij lief had, omdat het om haar gaf; om haar naar den schouwburg ging l Als Mevrouw Mann herinneringen op haalt uit dien tijd dan is 't niet zonder een tikje weemoed, dat zij spreekt van den goeden, ouden baas, die zoo'n ruim hart had voor zijn menschen, en die tevens den tact bezat, zijn menschen aan den arbeid te zetten, 't Zijn jaren geweest van oneindig groot succes, maar jaren ook van hard werken, waarin na een vermoeiende afmat tende tournee met de zwaarste stukken, als welkom thuis een nieuwe rol voor den eerstvolgendenZaterdagavond in dekleedkamerlag. Toen kwamen recensies los en lof uitingen Huldeblijk bij het 40-jarig jubileum Louis (bovenste) en Fm» «onderste) Bouwmeester Foto omstr. 1870 te Rotterdam genomen VIJFTIG JAAR TOONEEL Wat móet, dat kan!" THEO MANN-BOUWMEESTER Wat móet, dat kan;" en wie van ons, wie van ons allen, die zoo vaak hebben ondergaan het huiveringwekkend wonder, dat mevrouw Mann deed, als zij voor ons weer een arm menschenleven had geschapen, om dat ons te doen zien in al zijn liefde en leed, zijn vreugde en geluk en hartstocht en hoop, en teleurstelling; wie van ons heeft ooit vermoed, of begrepen, of geweten, dat deze sterke, machtige en diep levens wijze vrouw zich moest richten naar een zóó stug en hard devies: wat móet, dat kan! O, 't lijkt zoo gemakkelijk, 't lijkt zoo ge woon en eenvoudig; althans van haar! Wij gaan naar den schouwburg; hebben juist gewacht, tot er een stuk zou gaan, waarin mevrouw Mann n van haar mooie, sterke rollen heeft. En dan zitten wij ervan te genieten, kalm te genieten, van al wat zij ons geeft; en wij bewonderen haar om wat ze ons geeft n omdat zij dat zoo zeker doet, zoo gewoon, zoo vanzelf sprekend, omdat zij het ons geeft, alsof het haar geen moeite kost, alsof ze dat alles maar uit haar mouw schudt." En zoo uiterst zelden maar beseffen wij, dat, wat zij daar weer voor ons heeft ge daan; wat zij ons heeft laten zien, wellicht het moeizaam verkregen resultaat is van geweldige studie, van diep en innig denken, van onderwerping ten slotte aan het ge biedend beginsel: Wat móet, dat kan l En dan komt eindelijk eens iemand uit de niet-dagelijksche omgeving; iemand van buiten den kring van hen, die 't alle dag zien en dus t niet meer zien en die komt dan eens kijken achter de coulissen," en die mag dan een tijdje een stukje leven met haar meeleven, en die komt dan wel tot het besef, dat het zoo heel groot en zoo heel sterk is, door dien machtigen dwang van wat móet, dat kan." En omdat ik nu een maand of wat, zoo af en toe, zoo tusschen haar gewone, drukke werk in, met mevrouw Mann heb mogen werken aan haar Herinneringen" omdat ik haar in dien tijd zoo'n beetje heb leeren kennen en bewonderen, en misschien ook een beetje begrijpen, daarom wil ik u hier Hifiiffiiiiiiiiifiififiiffiiiiiiifinmiiiiiiiiimiiiiiiiiiiffjimiiiijiiiiifiiiimii Büitenl. Letterkunde JACK LONDON f San Francisco, 23 Nov. 1916 And when Thyself with shining Foot shall pass Among tha Guests, Star-scattered on the Grass And in tby joyous Errand reach the Spot Where I made one turn down the Empty Glass. Uit de Rubaiyat van Omar Khayyam Jack London, de bekende schrijver, socialist, humanist, wereldreiziger, is gisteren pp veertigjarigen leeftijd te Glenn Ellen, zijn landgoed in Californië, gestorven. Californi verliest in hem haar grpotsten schrijver en tegelijk een der beminlijkste en toch krach tigste burgers, waarop die staat prat mocht gaan. Niet slechts Californië, maar de geheele wereld verliest in London een schrijver van groot talent, want Jack London's boeken zijn in bijna alle beschaafde talen vertaald. Eigenaardig is het dat hij vooral in Rusland zoo werd op prijs gesteld, waar men hem op n lijn stelde met de meest vooraan staande moderne schrijvers van het Czarenrijk. Die reputatie had hij voornamelijk te danken aan de wijze, waarop hij het leven in het hooge Noorden heeft weten weer te geven; zjjn boeken over het leven in Klondyke behooren tot het beste en zuiverste van hetgeen hfl geschreven heeft. London is gestorven in de volle kracht van zijn leven. De dood heeft hem genomen op een tijd, dat nog meer te verwachten was van dit steeds groeiend talent, dan hetgeen hij reeds aan de wereld gegeven had. Een'ziekte van slechts enkele uren, het gevolg van een kwaal, die hij op een zijner reizen om de wereld had gekregen, maakte een einde aan zijn leven. Jack London was een van die forsche, athletische menschen, wien het is aan te zien, dat er in dat zuivere, welgevormde lichaam slechts een zuivere en welgevormde geest kan wonen en zoo waren zijn boeken. Behalve een groot aantal artikelen voor dagbladen en magazine en zóó maar in 't wilde weg een en ander van haar vertellen. Theodora Antonia Louisa Coraelia Bouw meester was nog geen zeven jaar, toen zij in den grooten Rotterdamschen Schouwburg haar eerste kinderrolletje speelde: Klara in het treurspel Gabrielle. Dat was 30 Maart van 1857. Wie haar het tooneelspelen hebben geleerd? De school der groote treurspelspelers en die van het leven. De routine deed het verdere; haar vader was haar eerste leermeester, haar eenige en.... haar beste. Heel klein was Doortje nog en hél jong, toen ze met de broers, met Louis en Fritsje, moest studeeren, zij hoog op een stoel, opdat vader al haar gebaren kon zien, elk woord, eiken letter kon verstaan en... kon critiseeren. Zóó heeft Doortje, na hardnekkige studie, groote alleenspraken uit beroemde treurspelen leeren zeggen, zoo heeft zij ge leerd, dat altijd de gebaren rond moeten zijn, dat even maar de hand boven het hoofd moet worden gebracht. En 't ging omdat het móest! En óók omdat het moest, ging , het, dat het kind meereisde door 't land in ongemakkelijke diligences; dat zij meespeelde overal, af en toe eens, te hooi en te gras, wat opstrijkend van het lager onderwijs. Als meisje van zestien had zij alles van het tooneelleven reeds meegemaakt. Haar vader sterft, als zij speelt in Utrecht. Als zij rust hoopt te vinden door een engagement in den Salon des Variélés in de Amstelstraat, sterft haar man Maurits Frenkel aan typhus, na een ziekbed van enkele dagen. Dan is zij weduwe en moeder van vier kinderen; zonder kennissen in de groote stad; de bloedverwanten van haar man komen voor haar lasten. Ze is dan nauwelijks drie-en-twintig en een wereld van zorgen, van beslommeringen en ellende ligt voor haar. Maar haar goed humeur, haar vroolijke aard, houden haar boven. Het móet, dat zij zich mét haar kinderen en haar familie door het leven slaat; dat zij worstelt en werkt, totdat de oude heer Van Lier in haar de groote actrice ziet vol hartstocht en passie, de vrouw van Marguérite Gauthier, Medea, Fedora, Cleopatra, Frou-Frou, en al die andere rollen, waardoor 1IIIIIIII1MIIIIIIIM1IIIIIIIII eenige boeken van minder bekendheid, zijn de werken, welke hem in de rij geplaatst hebben van de eerste schrijvers ter wereld de volgenden : The Sea Wolf, Before Adam, The Valley of the Moon, Martin Eden, The Call of the Wild, White Fang, Tales of the Fis Patrol, Children of the Frost, The Iron Heel, War of the Classes, People of the Abyss, Moon Face, The Game en Loveof Life. London heeft het voorrecht gehad, dat slechts weinig schrijvers in zulk een mate ten deel valt, zijn eigen leven en avonturen in zijn boeken te kunnen weergeven. De meesten zijner boeken zijn zelf-doorleefd en zijn voorbereiding voor de literaire loopbaan, die thans zoo onverwacht is afgesneden, is zulk een harde leerschool geweest dat het weergeven daarvan alle menschelijke emoties in zich kon sluiten, zonder dat de schrijver den kring van zijn eigen ondervindingen en ervaringen behoefde te verlaten. San Francisco is de geboorteplaats van Jack London, waar hij in 1876 het levens licht zag. Zijn vader, John London, was een trapper, scout en Indianen-vechter, die zich in 1G73 te San Francisco metterwoon vestigde. De eerste tien jaren van het leven van den jongen London bracht hij met zijn ouders door op verschillende ranches en daarna werd Oakland, aan de overzijde van de baai van San Francisco, het tehuis van den aanstaanden schrijver. Daar kwam hij voor het eerst in kennis met de typisch Amerikaansche instelling, de vrije bibliotheek en het aantal boeken, dat de jongen er ver slond, grensde aan het ongelooflijke. De nomadische neiging, die hij waar schijnlijk van zijn vader had geërfd, tezamen met het lezen van boeken, die zijn verbeel dingskracht aanwakkerden, brachten hem ertoe reeds op jeugdigen leeftijd het ouder lijk huis te verlaten om met eigen oogen te gaan zien, waarvan anderen in hun boeken hem hadden verteld. Zoo werd Jack London, beurt om beurt, zalmvisscher, oester-piraat, controleur bij de visscherijen, dokwerker, en eindelijk avonturier op de hooge zee. Op zeventienjarigen leeftijd scheepte hij zich als matroos in op een schip, waarmede velerlei, en de drie jaren van heerlijk werken zijn voorbijgegaan in een droom. Aan 't eind van dezen tijd vol roem teekent me vrouw Mann contract bij het Neerlandsch en in het najaar van 1885 verhuist zij naar het Leidscheplein, dat zij sindsdien is trouw gebleven en waar zij nu gaat jubelen. Haar gouden tooneeljubileum. Mevrouwtje", heb ik haar gevraagd, toen we zouden gaan werken aan het herinnerings boekje 1), mevrouwtje, u moet me twee dingen vertellen, twee raadsels oplossen. Hoe oud bent u, en hoe kan 't zijn, dat ge uw vijftig jarig tooneelfeest gaat vieren, In 1884 nadat u in 1911 een veertig-jarige loopbaan hebt herdacht?" Zie je", zei mevrouw Mann, als ant woord op mijn beide vragen, zie je, kind, als je me, vijf jaar terug, dat allemaal hadt gevraagd, dan zou ik... ja, wat ik precies zou zijn geweest, valt eigenlijk niet te definieeren. Boos in elk geval. Beleedigd mis schien. Teleurgesteld zeker. Maar 'k ben nu over de jaren, dat ik me schaam voor de laatste tien, vijftien. Nu mag je 't noteeren voor mijn Herinneringsboek, dat ik ben van 19 April 1850. En van dat jubilee ? Hoe 't dan klopt dat, vijf jaar eerst terug, ik 't cijfer 40 op minimin inn i iiiinn niiiiiiiinniiiili hij naar Japan en de Zuidzee-eilanden voer en daarna werd hij eenige jaren zeehond jager op de Siberische kust van de Behring zee. Als jonge man van even over de twintig werd hij landlooper en in die eigenaardige positie trok hij eenige jaren heen en weer door de Vereenigde Staten en Canada. Het is vaak voorgekomen, dat men London wegens landlooperij in de gevangenis opsloot, zonder dat er in het minste toe bijdroeg hem te genezen van zijn zucht tot reizen en trekken of dat dit er hem toe zou brengen zijn, toen reeds blijkende, talenten op een meer orde lijke wijze aan te wenden. De stad, wier naam hij droeg, trok hem aan en hij bracht eenigen tijd door in het armste, meest gedegeneerde deel van London, in East End. Zijn ervaringen in die stadswijk, waar de ellenrte haar koninkrijk heeft, zijn neergelegd in zijn boek The People of the Abyss". Intnsschen had hij een poging gedaan om een hoogeschool opvoeding te krijgen en was op zijn achttiende jaar ingeschreven als student aan de Universiteit van Californie, maar een van zijn wilde streken, ditmaal het zich meester maken van een tramwagen, waarmede hij in triomf de stad doorreed, daarbij den geheelen dienst ontwrichtende, was de oorzaak dat hem werd beduid, dat men hem op de Universiteit niet langer kon dulden. Jack London was onder de eersten, die zich lieten verleiden door de roep van de Klondyke, toen de berichten omtrent de goudrijkdom van dit land voor avontuurlijk aangelegde menschen een onweerstaanbaar lokaas vormden hun geluk in het hooge Noorden te probeeren. Jack London heeft nimmer behoord tot de weinige gelukkigen, die met schatten beladen uit de Klondyke terugkeerden, maar wel heeft hij er schatten van ervaring opgedaan. Zijn beide boeken The Call of the Wild" en White Fang" behooren tot de besten van zijn werken over zijn ondervindingen als goudgraver. In de stille, witte wereld van het hooge Noorden drong de indrukwekkende beteekenis van het poolleven tot London door en hij werd de apostel van het land van sneeuw en ijs en laaiende hartstochten. Teekenlng voor de Amsterdammer" van Joan Collette Theo Mann?Bouwmeester IMIIIlUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUlIIllllllllllIlllllllllllllllllllllllllllllllltlll de biljetten liet zetten ? Och, eigenlijk heel eenvoudig l Ik was in 1906 nog te ijdel om tóen al mijn 40-jarige tooneelloopbaan te herdenken. Ik liet datum en gelegenheid voorbijgaan; maar vijf jaar later al, vond ik het kinderachtig, dat ik op zes-en-vijftig jarigen leeftijd zóó had gedacht. En van 25 op 50 springen zonder een enkele mijlpaal, dat ging toch ook niet. Zóó is 't toen gebeurd, dat ik 15 November 1911 mijn veertigjarige tooneelloopbaan heb bejubeld, die mijn 45-jarige was en dat ik Woensdagavond het feit ga herdenken, dat in September van 1866 mijn eerste contract werd afgesloten met de directie, die des tijds Ditlgentia in de Kalverstraat bespeelde." 't Heeft mevrouw Mann gén zelfoverwinning gekost, dat alles te vertellen. 't Móest toch ns.... Wie, die haar ziet gaan, in de drukke Amsterdamsche straten, de pétillante vrouw met haar rossig blende haren, waarover even een storm schijnt te zijn gestreken" onder den grooten vilten hoed; wie, die haar kittige bewegingen ziet; maar vooral: wie, die van haar grootsche kunst genieten, zien in haar iets anders dan de kunste nares die geen vermoeidheid kent, die van geen leeftijd weet, wie van deze allen zien in haar de vouw, die ook haar eigen, vaak zoo moeielijke, leven heeft geleefd, zóó dat zij toch de kracht en de energie behield om met haar groote talenten altijd maar weer nieuwe levens uit te beelden, en die dat alles kón omdat zij met ijzeren wil vasthield aan haar motto: wat móet, dat kan....?" ANNA E. ZUIKERBERG. 1) Verschijnt te Amsterdam bij van Holkema en Warendorf. iiiiiinn liininlil niiiiliintiiiiiiiiinnniiii Onder zijn verhalen van de zee is zijn werk, getiteld de .Sea Wolf" waarschijnlijk het beste. De persoonlijkheid van Jack London komt daarin intens naar voren, zijn philosofieen worden daarin het best weergegeven. En toch, al is het dat dit werk van Jack London niet onder zijn bekendsten wordt genoemd en ik zelfs verzuimd heb het te noemen in de hierboven gegeven opsomming van zijn werken, mij persoonlijk heeft zijn boek John Barleycorn" steeds het best kunnen bekoren. In dat boek geeft London zijn ervaringen weer uit den tijd, dat hij met zijn ruwe kameraden, als jong zeeman de zeven zeeën der wereld doorkruiste. Dat ? was ook de tijd, dat London het zwaarst l te worstelen had tegen de zwakheid, die langen tijd heeft gedreigd zijn gaven te zullen verwoesten, tegen zijn verlangen naar drank. John Barleycorn is feitelijk de nickname" het amicale benaminkje, dat de trouwe trawanten van Bacchus hebben voor de whiskey. John Barleycorn" is London's biecht. Hij vertelt erin hoe hij zich heeft laten gaan in den aanvang, hoe hij tot het besef kwam, dat de drank hem de baas zou worden en welk een worsteling het hem geweest is zich te ontrukken aan den invloed van dezen vijand, dien hij langen tijd voor zijn besten vriend gehouden had. Jack London was een der best betaalde schrijvers van de wereld. Hij heeft een groot aantal boeken geschreven, maar dit was meer te danken aan zijn methodische wijze van werken, dan aan perioden van rusteloozen arbeid gevolgd door langere perioden van absoluten rust, zooals vaak het geval is met schrijvers. London werkte onder con tracten; hij schreef gemiddeld ongeveer duizend woorden per dag en zijn uitgevers betaalden hem daarvoor tien centen, Amerikaansch, dus een kwartje Nederlandsen courant, per woord. Behalve het inkomen, dat hij op die wijze verdiende, betaalde een bioscoopfirma, die zijn werken in film bracht, hem nog een groot bedrag per jaar uit voor het recht zijn werken voor het doek te mo gen omwerken. Vandaar dat de tramp" van vroeger, de ruwe varensgezel, de goudzoeker iiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiMiiiiiiuiiiiiiiiiiiinmiiinniiiiii HEDEN VERSCHIJNT: Mijne Jeugd en Tooneelherinneringen DOOR Theo Mann-Bouwmeester. Geïllustreerd met tal van, xneerendeela nog onuitgegeven, portretten en platen Prijs in fraai gekleurd omslag / 1.25 Prijs keurig gebonden . . . 1.75 In iederen boekhandel voorhanden. uitgave van VAN HOLKEMA & W ARENDOEF te Amsterdam. llllllllllllllllllllllllIllllllllllllltllllHlllltlllllllllllllllMlllllllllllllllllllllll H. BERSSENBRUGGE, PORTRETFOTOGBAAF ZEESTRAAT 65, naast Panonia Mesdag, DEN HAAG. -- Tel. 1538. in de Klondyke, een man werd met een inkomen, dat onder de grootsten ran Cali forniëwerd gerekend. London werkte tien uren per dag, maar daarvan waren er slechts twee gewijd aan het schrijven van zijn boeken. Zijn overige werktijd stond geheel ten dienste van zijn model-boerderij Glenn Ellen, waar hij kostbare stallen had van stamboekrundvee. Het was London's overtuiging, dat de tijd niet ver kon zijn, dat een algemeene beweging zou ontstaan, die hij terug naar het land" noemde en hijzelf was een hartstochtelijk voorstander van het buitenleven en het landbouwvak. De proefnemingen op Glenn Ellen voor het stallen en het kruisen van vee en varkens kostten London jaarlijks duizenden dollars, maar het was hem niet te doen geld te ver dienen met zijn ranch; hij stelde zich op het standpunt, dat, waar het schrijven van zijn boeken hem zooveel geld opbracht, dat hij op een andere wijze er niet bij behoefde te verdienen, en het zijn plicht was die proeven te nemen in het belang van de menschbeid en van den landbouwstand in het bijzonder. Dat was de altruist London, die hem der gelijke dingen deed doen en de resultaten, die hij met zijn modelhoeve heeft bereikt, zijn zoodanig, dat thans reeds duizenden veehouders in en buiten Californiëer hun voordeel mede doen. Dat was juist wat London wenschte. De levensmogelijkheid en de levensomstandigheden verbeteren voor de groote massa van werkers, was zijn lust en zijn leven en daarom was het dat ik in den aanvang van dit schrijven zeide, dat Californie in Jack Londen niet slechts haar grootsten schrijver, maar ook een van haar nobelste burgers verloren had. De herinnering aan Jack London zal leven dig blijven bij allen, die zijn werken kennen, maar vooral bij hen, die persoonlijk dezen breeden, forschen trouwhartigen man hebben gekend. Jack London is een. landmerk in de ontwikkeling van het menschelijk ge slacht en velen zullen troost en heul en kracht vinden door het lezen en herlezen van zijn werken. KAKEBEKE