12 Mei '17. No. 2081 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Gemeentelijke Centrale Keuken Wie een goede maand geleden de Sarj phatistraat vervolgde langs cavalerte-kazerne, Mulderpoort en Oranje-Nassaukazerne, be reikte ten slotte het punt, waar aan het einde van de Hoogte Kadijk, even over de spoorlijn, het groote gebouw der Electrische Centrale stond. Dat gebouw trouwens staat er nog, maar het staat er niet meer allén. Want langs de volle lengte 150 M. strekt zich thans een 6 M. breede loods uit, ontworpen, gebouwd, ingericht en in ge bruik genomen.... alles binnen den tijd van zes weken : onze Gemeentelijke Keuken. Eigenaardig van vorm misschien, wanneer men alleen naar het uiterlijk oordeelt; praktisch echter en economisch, wanneer men het inwendige beschouwt. Immers kon ooit een geschikter gelegen heid gevonden worden, waar de stoom voor de tien dubbelwandige kookketels zóó eenvoudig uit 's buurmans huis kan worden aangevoerd ? Kon ooit de bouw zoo vlug zijn opgeschoten als men niet reeds n lengte-muur kant en klaar gevonden had in den buitenmuur der Electrische Centrale? Had men ooit op ander terrein een zóó gemakkelijke en welwillende samenwerking kunnen treffen met vakkundigen, die juist ddar ter plaatse aanwezig zijn ? 'k Weet niet, of ik het moet toeschrijven aan sympathie voor dit gloednieuwe ge meentelijke plan, of dat ik eerder moet denken aan een sterk ontwikkeld gevoel van naastenliefde, speciaal eigen aan directie en ingenieurs der G. E., een feit is, dat onze nieuwe buren geen gelegenheid laten voor bijgaan om ons met raad en daad ter zijde te staan. Van buiten gezien dus een lang, smal houten gebouw, bruin-en-wit geverfd (?cho coladepudding met (oorlogs-)vanillesaus" heb ik 't in vaktermen al hooren doopen!). Breede schuifdeuren onderbreken op ge lijke afstanden den buitenwand met de be doeling, dat de vracht-auto's die de gevulde distributie-ketels naar de verschillende stads wijken moeten vervoeren, daar vóór halt houden om te worden opgeladen. Het principe n.l. is: centralisatie in de bereiding van het voedsel, decentralisatie in het beschikbaar stellen. En zoo zijn door het bestuur voorloopig een vijftiental schoolAan den, arbeid van 't naputten der aardappelen De ketels vol eten staan gereed ter verzending 5 ketels (de 5 andere zijn besteld maar nog niet geplaatst) kunnen hoogstens 6000 porties gekookt worden en men stelde ons den vierden dag reeds voor het feit, dat een kleine 8000 porties moesten worden geleverd. Dat gaat niet; en daarom is voor de e. v. weken de maatregel genomen, dat door de gezamenlijke kruideniers niet meer dan 5000 bons dagelijks mogen worden verkocht. 'k Heb trouwens hoe jammer ik 't ook vond voor de teleurgestelde klant even moeten" lachen om haar klacht wat ze nu de volgende dagen moest doen zonder kaart." Ik dacht: wat deed u dan tot de keuken er was? en ik constateerde, dat een nieuwig heid er toch gauw in komt en tot gewoonte wordt..-.. als ze maar in den smaak valt! Of het eten nu in den smaak valt ? In de distributielokalen hoorde ik er dik wijls den lof van verkondigen. Maar ik hoorde óók wel eens van een stamppot zeggen: ik maak 't thuis dikker", of van een ander gerecht: ik had liever weer erwtensoep gehad". Zulke smaakverschillen zullen er De kootrapen zijnlschoongemaakt en fijngesneden lokalen gekozen in zeer ulteenloopende ge deelten der stad, waar de spijzen in dub belwandige ketels van 40 L. inhoud kokend heet worden aangevoerd, om vervolgens uitgeschept te worden in de pannen, emmers of kannen der klanten, ongeveer op dezelfde wijze dus als waarop een melkinrichting haar klanten bedient. Allén de winkel is niet altijd open, de klanten zijn aan bepaalde tijden gebonden. Voorloopig wordt het voedsel nmaal per dag afgehaald, n.l. tusschen half 5 en half 7; blijkt later de aanvraag nog grooter te worden, dan kan men waarschijnlijk reke ning houden met den wensch van som mige afnemers om ook in den vóórmiddag (b.v. van half 12 tot half 2) de spflzen te mogen ontvangen. Aan de afhaalplaatsen wordt niet met geld betaald maar met bonnetjes, die twee dagen van te voren zijn gekocht in de daar voor aangewezen winkels; deze methode voorkomt het lange wachten aan de distri butie-lokalen, omdat geld aannemen, geld wisselen enz. erdoor vervallen. Elke kruidenierswinkel, die voor het verkoopen van bons is aangewezen, mag slechts kaartjes afgeven voor n bepaald distri butielokaal: wie b.v. bons koopt in het Sarphatipark kan alleen daarop eten halen in de school Jan v. d. Heijdenstraat, hoek Ferd. Bolstraat; wie kaartjes haalt op het v. Limburg Stirumplein, wordt uitsluitend geholpen in de school Cliffordstraat, enz. enz. Alleen op deze wijze is het mogelijk om vanuit de Centrale Keuken naar elk af haal-lokaal een hoeveelheid voedsel te sturen, die klopt met het aantal klanten, dat tot het afhalen gerechtigd is. Dagkaarten moeten twee dagen van te voren worden genomen; weekkaarten kunnen enkel op Zaterdag (tot 's avonds 11 uur) worden gekocht. Als bewijs, hoe reeds in de eerste week de vraag naar kaarten is gestegen, dient het feit, dat op Zaterdag 5 Mei het publiek van 's ochtends half zeven af voor sommige kruidenierswinkels stond, die om 8 uur openden, en dat om half negen 's ochtends alle weekkaarten daar waren uitverkocht. Dat moest toch anders zijn", klaagde een vrouwtje aan n der af haal-plaatsen, wat moet ik nou de volgende dagen doen, als ik geen kaart meer kan krijgen ?" 'i Moet ook anders, zeker !enF'tza/anders; maar 't publiek- moet ons toch even tijd gunnen om te kunnen uitbreiden. In onze altijd wel blijven bestaan, die bestaan, in d e huishoudens even goed. Ook wat de hoeveelheid zout betreft zal verschil van meening kunnen voorkomen; erg zout maakt de keuken het voedsel uit principe nooit: men kan er gemakkelijker wat bijvoegen dan uitnemen! Eén eigenaardig geval woonde ik in een distributielokaal bij, waarin een juffrouw vroeg om niet zoo vél eten: dat konden ze thuis niet op. Ik zei haar, dat ze recht had op zoo vél en gaf haar den raad den vol genden dag een restje ervan op te warmen en in 't vervolg minder bons te koopen voor haar gezin. Dat zijn kwesties, die men op den duur vanzelf wel leert oplossen, groote bezwaren zijn het niet. We moeten nu naar het inwendige van de Centrale Keuken terug, het middelpunt, vanwaar al de lokalen 's middags hun aan voer krijgen. Denk u het 150 M. lange gebouw ver deeld in drie groote atdeelingen: het groot ste de kook afdeeling, daaropvolgend de ruimte bestemd voor het schoonmaken der groenten, en ten slotte het kleinste stuk, dat dienst doet als magazijn voor de dageHjksche benoodigdheden. Vóór de kookafdeeling komen de portiersloge, waar het dagpersoneel zich bij aankomst moet melden en het kantoortje voor den boekhouder met zijn klerk; tusschen kook- en schoonmaakafdeeling bevindt zich het met glas afge schoten kamertje voor de beide adjunct directrices en achter het magazijn zijn de kleedkamers voor het personeel gebouwd. Ten slotte vinden we aan de overzijde der straat nog het groote magazijn, de opslag plaats voor de duizenden kilo's groenten en aardappelen, die voor eenige dagen tegelijk worden ingekocht. We stellen ons voor met een ruime mate van verbeeldingskracht misschien voor de meesten van u bij den aanvang der werkzaamheden 's ochtends om 6 uur aan wezig te zijn. De koks alle drie feitelijk in dienst van de Maatschappij Nederland, maar door den duikbootoorlog zonder werk beginnen met den stoom toe te laten in de dubbel wandige kookketels, die den vorigen avond reeds zijn gevuld met de gewasschen groen ten, de erwten of de rijst, in de hoeveel heden waarop elk hunner recht heeft vol gens het lijstje, dat door n der adjunct directrices is opgehangen en dat de bereke ning bevat voor den inhoud van eiken ketel. Achter dit eenvoudige getallen-lijstje moeten we ons natuurlijk denken de be rekeningen van voedingswaarde en prijs, die er aan zijn voorafgegaan: de voedings waarde is voor eiken dag zóó, dat ze aan de eischen voldoet en de prijs voor zoo ver het enkel de benoodigdheden betreft zonder dus de onkosten van stoom, trans port, personeel, enz.?mag gemiddeld ge steld worden op 11 et. per portie. Dat beide berekeningen op den duur even gunstig zullen blijven als ze thans zijn, zou ik niet met zekerheid durven voorspellen: in Duitschland is de Massenspeisung" ook vrij voldoende geweest in den aanvang, en nu ? Maar laten we het beste hopen: op 't oogenblik bestaat voorloopig nog geen vrees voor te kort. 'k Kan me levendig voorstellen, dat de lage kostprijs bij menige huisvrouw be vreemding zal wekken; daarom mag ik niet vergeten, nog eens met nadruk er op te wijzen, dat dit gemeentelijke bedrijf goedkooper kan werken dan een particuliere onderneming, o.a. al dadelijk door den inkoop tegen grossiersprijzen. Intusschen terwijl de koks met genoem den voorbereidenden arbeid bezig zijn t staat de magazijn meester (een hofmeester van de Maatschappij Nederland) ook niet leeg: hij weegt de hoeveelheden af, die volgens opgave van de adjunct-directrice voor den maaltijd noodig zijn, en zoodra hij daarmee gereed is, zorgt hij, dat onder zijn toezicht de knechts beginnen met het aanvoeren van de hoeveelheid groente en aardappelen, die straks door de vrouwen voor den volgenden dag moet worden schoongemaakt. Per 1000 porties rekenden we in deze royale aardappelwtken" 10 mud aardappelen, dat wil dus zeggen 50 mud voor het volledige aantal van 5000 porties. Daarbij komt dan b.v. voor hutspot 1250 K.G. wortelen en 500 K.G. uien, voor zuurkool 1500 K.G. zuurkool, en zoo vervolgens; enorme hoe veelheden dus, die het noodzakelijk maken, dat steeds een dag vooruit het schoonmaakwerk wordt verricht. O jk zouden we b.v. vastloopen, indien elke dag zooveel werk meebracht als het snipperen (machinaal weliswaar) van wortelen of roode kool; en ons beginsel is daarom, een drukken dag (hutspot b:v.) te laten volgen dooreen kalmen (snijboonen of zuurkool). Eens in de week zal waarschijnlijk ook een melkgerecht onze toevlucht moeten zijn, rijstenbrij b.v. of gort met karnemelk, een gerecht, dat zeer weinig voorbereiding vraagt en dat buitendien uitstekend geschikt is om ons nu en dan aan een geschikt maal voor den Vrijdag te helpen, in afwisseling mis schien met enkele andere vleeschlooze maal tijden. Laten we ons na deze kleine uitweiding voorstellen, dat het intusschen acht uur is geworden: de vrouwen op 't oogenblik een dertigtal beginnen dan haar dagwerk, hetzij door het schoonmaken of wasschen der groente, hetzij door het naputten van de machinaal geschilde aardappelen, hetzij door het schoonboenen der leege distributie ketels, die den vorigen avond door de auto's zijn terug bezorgd. Het zwaardere werk, n.l. het draaien van de groente- of de aardappelmachines, het aanvoeren van de nieuwe voorraden groente en het wegrijden per lorrie van de schoongemaakte hoeveelheden naar de spoelbakken onder het stroomendc water, berust bij de knechts, die ook hulp geven bij het tillen der distributieketels. Met een kleine pauze, waarin door n der vrouwen de koffie wordt rondgediend, wordt doorgewerkt tot 12 uur, den schafttijd; 's middags wordt dan de arbeid hervat en, met een kleine onderbreking door het drin ken van een kopje thee, voortgezet tot 7 uur. Het middagmaal wordt aan ieder lid van het personeel door de Centrale Keuken verstrekt. In de kook-afdeeling zijn de ketels intus schen door de koks verder verzorgd: in de vereischte volgorde zijn de verschillende bestanddeelen bij elkaar gevoegd, geroerd door reusachtige houten spanen en tot het punt van gaar-zijn gebracht, dat gewoonlijk om en bij 2 uur in den namiddag bereikt is. Zorgvuldig wordt dan de inhoud van lederen ketel op uiteilijk en smaak gekeurd, om vervolgens te worden neergelaten in de distributieketels, die ieder een goede 40 liter van de spijs kunnen bevatten. Staan om 3 uur de auto's vóór, dan be gint het opladen, dat van te voren reeds door den boekhouder op papier geregeld is: elk distributielokaal ontvangt zijn eigen ge nummerde ketels met een aantal porties, dat klopt met de opgave van de voor dat lokaal verkochte bons. Dan rijden de wagens weg, dichter of verder de stad in, naar Linnaeusbuurt en Haarlemmerbuurt, naar Pijp, naar Jordaan en naar Eilanden. En vóór de schooliokalen, waar de aflevering plaats heeft, staan twee politie-agenten op post, aan het publiek den weg wijzen en die toezien, dat geen stremming In het verkeer ontstaat. Dat zoo iets op enkele punten niet zoo heel onmogelijk is, bewijst het feit, dat in de Cliffordstraat op n van de dagen in de eerste week een goede duizend porties zijn opgeschept. 't Spreekt vanzelf, dat, zoodra de keuken met haar volle aantal ketels kan werken, ook het aantal distributieplaatsen zal worden uitgebreid, zoodat al te sterke opeenhoopingen en bijgevolg al te lang wachten voor komen worden. 't Publiek, dat blijkt duidelijk, heeft den eersten dag de kat eens uit den boom wil len kijken: er waren toen ruim 2000 bonnetjes gehaald. Maar toen de erwtensoep door de koopers en koopsters aan verschillende om standers was vertoond, bleek het uit te zijn ten eerste 't voorkomen van ondervoeding in een tijd, dat de keuze van het voedsel meer beperkt is dan gewoonlijk; ten tweede 't bezuinigen op brandstof en op voedsel, zoodat de betrekkelijk kleine voorraden zoo lang mogelijk zullen kunnen strekken. MARTINE WITTOP KONING iiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiMtiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiijiiii Huldeblijk aan de nagedachtenis van Jonkvrouwe Jeltje de Bosch Kemper Onder het eere-voorzitterschap van den heer J. W. C. Teilegen, Burgemeester van Amsterdam, heeft zich eene commissie van medewerkers, vrienden en vereerders van wijlen Jonkvrouwe Jeltje de Bosch Kemper gevormd, die zich ten doel stelt de her innering aan deze hoogstaande Nederlandsche vrouw en aan haren arbeid bij tijdgenoot en nageslacht levendig te houden. De commissie stelt zich voor, een boek over het leven en werken van Jeltje de Bosch Kemper uit. te geven en op doeltreffende wijze te verspreiden. In eene circulaire, waarvan dezer dagen een groot aantal exemplaren zijn verzonden, wijst de com missie er met voldoening op, dat de geschiedschrijfster Johanna W. A. Naber, van wier hand reeds een groot aantal verdienste lijke blographieën zijn verschenen, zich be reid heeft verklaard, te trachten het bedoelde werk te schrijven. Bovendien hoopt men, dat de bijdragen zóó rijkelijk zullen vloeien, dat het mogelijk zal zijn eene gedenkplaat te doen uitvoeren, die, geplaatst in een milieu van werkende vrouwen, de herinnering aan n van Hollands meest bekende wegbereidsters zal doen voortleven. Om het bovenvermelde plan naar wensch te doen slagen, hoopt de commissie geldelijken steun te mogen ontvangen van allen, die direct of indirect den bezielenden in vloed van Jonkvrouwe de Bosch Kemper hebben ondervonden; van allen, die genie ten van de vrijheden, door haar streven en werken bereikbaar gesteld en in 't algemeen van allen, die haar hebben gekend en lief gehad. De kosten, die eene behoorlijke uitvoering van het plan zal medebrengen, zullen niet gering zijn, vooral omdat men hoopt in staat te worden gesteld het boek als present-exemplaar te kunnen aanbieden aan bibliotheken en andere daarvoor in aanmerking komende instellingen. Ik wensch hier ter plaatse een krachtig woord van opwekking te doen hooren om de commissie bij hare pogingen zooveel mogelijk financieel te steunen. Laten wij Nederlanders de gelegenheid, die ons thans geboden wordt, aangrijpen, om te toonen, De groote kookketel met afvoertrechter Links: Mej. Wittop Koning, de heeren Content en Mirande met de onverschilligheid; er waren er zelfs, die nog zoo gauw mogelijk probeerden zich bij den kruidenier bonnetjes te verschaffen en die zoodoende de verkooptermijn voor l en voor 2 Mei was natuurlijk op l Mei 's middags reeds lang verstreken! aan kwamen loopen met bons voor 3 Mei. Zulke incidenten hebben de eerste week tot ver schillende verwikkelingen geleid; op den duur echter, vooral wanneer veel ivee&kaarten worden genomen, zal het uit den aard der zaak gemakkelijker worden om het benoodigde aantal porties met vrij groote juistheid af te meten en daardoor teleurstelling bij het publiek te vermijden. Waar zich nog hier en daar moeilijkheden voordoen, moet men niet vergeten, dat een bedrijf als de Centrale Keuken een ge meentelijke winkel feitelijk voor het koopen van bereid voedsel een noviteit is, waaraan zoowel de afnemers als de bedrijfsleiding zich nog in velerlei opzichten hebben aan te passen; geschiedt dit van weerskanten met denzelfden goeden wil, waarvan de eerste week getuigde, dan mogen we zeer terecht hope», dat ook tot genoegen van beide partijen het bedrijf zal worden voort gezet en dat daardoor het tweeledige doel bereikt zal worden, dat het Gemeentebestuur zich heeft gesteld: dat wij niet slechts de plicht der dankbaar heid weten te vervullen tegenover onze groote vrouwen, maar dat wij ook het voorbeeld, dat die vrouwen hebben gegeven, aan latere geslachten ter navolging voor oogen willen houden. Dat ieder hiertoe naar vermogen medewerke! De commissie koos tot hare voorzitster Mevrouw B. Korteweg-d'Aulnis de Bourouill te Amsterdam, terwijl aan mij het ondervoorzitsterschap werd opgedragen; Mevrouw A. C. Teding van Berkhout?Lieftinck, secretaresse (Vossiusstraat 21, Amsterdam) zal op aanvrage gaarne aan alle belang stellenden, die onverhoopt nog geene cir culaire mochten hebben ontvangen, een exemplaar daarvan toezenden. In het bijzonder vestig ik nog de aandacht erop, dat de Penningmeester Dr. Th. Hammes tot adres heeft: Amsterdam, Koninginneweg 178. Moge hij spoedig worden verheugd door de ontvangst van een groot aantal ruime bij dragen ! DR. MARIE JEANNETTE BAALE iiiimiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiuii Verzoeke alle stukken voor de rubriek Voor Vrouwen" in te zenden Koninginneweg 93, Haarlem. miimiiimiiiiMiiiiiiiMiii Tricot Dames-Ondergfoederen AMSTERDAM, Leidschestraat 15 Telef. 5951 HAARLEM Groote Houtstraat 16 Telef. 476 Vraagt de Geest des Tijds: Brochure Grondstoffen en Hygiëne.