Historisch Archief 1877-1940
12 Mei '17. No. 2081
DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
Gemeentelijke Centrale Keuken
Wie een goede maand geleden de
Sarj phatistraat vervolgde langs cavalerte-kazerne,
Mulderpoort en Oranje-Nassaukazerne, be
reikte ten slotte het punt, waar aan het einde
van de Hoogte Kadijk, even over de spoorlijn,
het groote gebouw der Electrische Centrale
stond.
Dat gebouw trouwens staat er nog, maar
het staat er niet meer allén.
Want langs de volle lengte 150 M.
strekt zich thans een 6 M. breede loods uit,
ontworpen, gebouwd, ingericht en in ge
bruik genomen.... alles binnen den tijd
van zes weken : onze Gemeentelijke Keuken.
Eigenaardig van vorm misschien, wanneer
men alleen naar het uiterlijk oordeelt;
praktisch echter en economisch, wanneer
men het inwendige beschouwt.
Immers kon ooit een geschikter gelegen
heid gevonden worden, waar de stoom
voor de tien dubbelwandige kookketels
zóó eenvoudig uit 's buurmans huis kan
worden aangevoerd ? Kon ooit de bouw zoo
vlug zijn opgeschoten als men niet reeds
n lengte-muur kant en klaar gevonden had
in den buitenmuur der Electrische Centrale?
Had men ooit op ander terrein een zóó
gemakkelijke en welwillende samenwerking
kunnen treffen met vakkundigen, die juist
ddar ter plaatse aanwezig zijn ?
'k Weet niet, of ik het moet toeschrijven
aan sympathie voor dit gloednieuwe ge
meentelijke plan, of dat ik eerder moet
denken aan een sterk ontwikkeld gevoel van
naastenliefde, speciaal eigen aan directie en
ingenieurs der G. E., een feit is, dat onze
nieuwe buren geen gelegenheid laten voor
bijgaan om ons met raad en daad ter zijde
te staan.
Van buiten gezien dus een lang, smal
houten gebouw, bruin-en-wit geverfd (?cho
coladepudding met (oorlogs-)vanillesaus"
heb ik 't in vaktermen al hooren doopen!).
Breede schuifdeuren onderbreken op ge
lijke afstanden den buitenwand met de be
doeling, dat de vracht-auto's die de gevulde
distributie-ketels naar de verschillende stads
wijken moeten vervoeren, daar vóór halt
houden om te worden opgeladen.
Het principe n.l. is: centralisatie in de
bereiding van het voedsel, decentralisatie in
het beschikbaar stellen. En zoo zijn door
het bestuur voorloopig een vijftiental
schoolAan den, arbeid van 't naputten der aardappelen
De ketels vol eten staan gereed ter verzending
5 ketels (de 5 andere zijn besteld maar nog
niet geplaatst) kunnen hoogstens 6000 porties
gekookt worden en men stelde ons den
vierden dag reeds voor het feit, dat een
kleine 8000 porties moesten worden geleverd.
Dat gaat niet; en daarom is voor de e. v.
weken de maatregel genomen, dat door de
gezamenlijke kruideniers niet meer dan
5000 bons dagelijks mogen worden verkocht.
'k Heb trouwens hoe jammer ik 't ook
vond voor de teleurgestelde klant even
moeten" lachen om haar klacht wat ze nu
de volgende dagen moest doen zonder kaart."
Ik dacht: wat deed u dan tot de keuken
er was? en ik constateerde, dat een nieuwig
heid er toch gauw in komt en tot gewoonte
wordt..-.. als ze maar in den smaak valt!
Of het eten nu in den smaak valt ?
In de distributielokalen hoorde ik er dik
wijls den lof van verkondigen. Maar ik hoorde
óók wel eens van een stamppot zeggen:
ik maak 't thuis dikker", of van een ander
gerecht: ik had liever weer erwtensoep
gehad". Zulke smaakverschillen zullen er
De kootrapen zijnlschoongemaakt en fijngesneden
lokalen gekozen in zeer ulteenloopende ge
deelten der stad, waar de spijzen in dub
belwandige ketels van 40 L. inhoud kokend
heet worden aangevoerd, om vervolgens
uitgeschept te worden in de pannen, emmers
of kannen der klanten, ongeveer op dezelfde
wijze dus als waarop een melkinrichting
haar klanten bedient.
Allén de winkel is niet altijd open,
de klanten zijn aan bepaalde tijden gebonden.
Voorloopig wordt het voedsel nmaal per
dag afgehaald, n.l. tusschen half 5 en half 7;
blijkt later de aanvraag nog grooter te
worden, dan kan men waarschijnlijk reke
ning houden met den wensch van som
mige afnemers om ook in den vóórmiddag
(b.v. van half 12 tot half 2) de spflzen te
mogen ontvangen.
Aan de afhaalplaatsen wordt niet met
geld betaald maar met bonnetjes, die twee
dagen van te voren zijn gekocht in de daar
voor aangewezen winkels; deze methode
voorkomt het lange wachten aan de distri
butie-lokalen, omdat geld aannemen, geld
wisselen enz. erdoor vervallen.
Elke kruidenierswinkel, die voor het
verkoopen van bons is aangewezen, mag slechts
kaartjes afgeven voor n bepaald distri
butielokaal: wie b.v. bons koopt in het
Sarphatipark kan alleen daarop eten halen
in de school Jan v. d. Heijdenstraat, hoek
Ferd. Bolstraat; wie kaartjes haalt op het
v. Limburg Stirumplein, wordt uitsluitend
geholpen in de school Cliffordstraat, enz.
enz. Alleen op deze wijze is het mogelijk
om vanuit de Centrale Keuken naar elk
af haal-lokaal een hoeveelheid voedsel te
sturen, die klopt met het aantal klanten,
dat tot het afhalen gerechtigd is.
Dagkaarten moeten twee dagen van te
voren worden genomen; weekkaarten kunnen
enkel op Zaterdag (tot 's avonds 11 uur)
worden gekocht. Als bewijs, hoe reeds in
de eerste week de vraag naar kaarten is
gestegen, dient het feit, dat op Zaterdag
5 Mei het publiek van 's ochtends half zeven
af voor sommige kruidenierswinkels stond,
die om 8 uur openden, en dat om half negen
's ochtends alle weekkaarten daar waren
uitverkocht.
Dat moest toch anders zijn", klaagde een
vrouwtje aan n der af haal-plaatsen, wat
moet ik nou de volgende dagen doen, als
ik geen kaart meer kan krijgen ?"
'i Moet ook anders, zeker !enF'tza/anders;
maar 't publiek- moet ons toch even tijd
gunnen om te kunnen uitbreiden. In onze
altijd wel blijven bestaan, die bestaan, in d e
huishoudens even goed.
Ook wat de hoeveelheid zout betreft zal
verschil van meening kunnen voorkomen;
erg zout maakt de keuken het voedsel uit
principe nooit: men kan er gemakkelijker
wat bijvoegen dan uitnemen!
Eén eigenaardig geval woonde ik in een
distributielokaal bij, waarin een juffrouw
vroeg om niet zoo vél eten: dat konden ze
thuis niet op. Ik zei haar, dat ze recht had
op zoo vél en gaf haar den raad den vol
genden dag een restje ervan op te warmen
en in 't vervolg minder bons te koopen voor
haar gezin. Dat zijn kwesties, die men op
den duur vanzelf wel leert oplossen, groote
bezwaren zijn het niet.
We moeten nu naar het inwendige van
de Centrale Keuken terug, het middelpunt,
vanwaar al de lokalen 's middags hun aan
voer krijgen.
Denk u het 150 M. lange gebouw ver
deeld in drie groote atdeelingen: het groot
ste de kook afdeeling, daaropvolgend de
ruimte bestemd voor het schoonmaken der
groenten, en ten slotte het kleinste stuk,
dat dienst doet als magazijn voor de
dageHjksche benoodigdheden. Vóór de
kookafdeeling komen de portiersloge, waar het
dagpersoneel zich bij aankomst moet melden
en het kantoortje voor den boekhouder met
zijn klerk; tusschen kook- en
schoonmaakafdeeling bevindt zich het met glas afge
schoten kamertje voor de beide adjunct
directrices en achter het magazijn zijn de
kleedkamers voor het personeel gebouwd.
Ten slotte vinden we aan de overzijde
der straat nog het groote magazijn, de opslag
plaats voor de duizenden kilo's groenten en
aardappelen, die voor eenige dagen tegelijk
worden ingekocht.
We stellen ons voor met een ruime
mate van verbeeldingskracht misschien voor
de meesten van u bij den aanvang der
werkzaamheden 's ochtends om 6 uur aan
wezig te zijn.
De koks alle drie feitelijk in dienst
van de Maatschappij Nederland, maar door
den duikbootoorlog zonder werk beginnen
met den stoom toe te laten in de dubbel
wandige kookketels, die den vorigen avond
reeds zijn gevuld met de gewasschen groen
ten, de erwten of de rijst, in de hoeveel
heden waarop elk hunner recht heeft vol
gens het lijstje, dat door n der adjunct
directrices is opgehangen en dat de bereke
ning bevat voor den inhoud van eiken ketel.
Achter dit eenvoudige getallen-lijstje
moeten we ons natuurlijk denken de be
rekeningen van voedingswaarde en prijs,
die er aan zijn voorafgegaan: de voedings
waarde is voor eiken dag zóó, dat ze aan
de eischen voldoet en de prijs voor zoo
ver het enkel de benoodigdheden betreft
zonder dus de onkosten van stoom, trans
port, personeel, enz.?mag gemiddeld ge
steld worden op 11 et. per portie.
Dat beide berekeningen op den duur even
gunstig zullen blijven als ze thans zijn, zou
ik niet met zekerheid durven voorspellen:
in Duitschland is de Massenspeisung" ook
vrij voldoende geweest in den aanvang, en
nu ? Maar laten we het beste hopen:
op 't oogenblik bestaat voorloopig nog geen
vrees voor te kort.
'k Kan me levendig voorstellen, dat de
lage kostprijs bij menige huisvrouw be
vreemding zal wekken; daarom mag ik niet
vergeten, nog eens met nadruk er op te
wijzen, dat dit gemeentelijke bedrijf
goedkooper kan werken dan een particuliere
onderneming, o.a. al dadelijk door den inkoop
tegen grossiersprijzen.
Intusschen terwijl de koks met genoem
den voorbereidenden arbeid bezig zijn t
staat de magazijn meester (een hofmeester
van de Maatschappij Nederland) ook niet
leeg: hij weegt de hoeveelheden af, die
volgens opgave van de adjunct-directrice
voor den maaltijd noodig zijn, en zoodra
hij daarmee gereed is, zorgt hij, dat onder
zijn toezicht de knechts beginnen met het
aanvoeren van de hoeveelheid groente en
aardappelen, die straks door de vrouwen
voor den volgenden dag moet worden
schoongemaakt.
Per 1000 porties rekenden we in deze royale
aardappelwtken" 10 mud aardappelen, dat
wil dus zeggen 50 mud voor het volledige
aantal van 5000 porties. Daarbij komt dan
b.v. voor hutspot 1250 K.G. wortelen en
500 K.G. uien, voor zuurkool 1500 K.G.
zuurkool, en zoo vervolgens; enorme hoe
veelheden dus, die het noodzakelijk maken,
dat steeds een dag vooruit het
schoonmaakwerk wordt verricht.
O jk zouden we b.v. vastloopen, indien elke
dag zooveel werk meebracht als het snipperen
(machinaal weliswaar) van wortelen of roode
kool; en ons beginsel is daarom, een drukken
dag (hutspot b:v.) te laten volgen dooreen
kalmen (snijboonen of zuurkool).
Eens in de week zal waarschijnlijk ook
een melkgerecht onze toevlucht moeten zijn,
rijstenbrij b.v. of gort met karnemelk, een
gerecht, dat zeer weinig voorbereiding vraagt
en dat buitendien uitstekend geschikt is om
ons nu en dan aan een geschikt maal voor
den Vrijdag te helpen, in afwisseling mis
schien met enkele andere vleeschlooze maal
tijden.
Laten we ons na deze kleine uitweiding
voorstellen, dat het intusschen acht uur is
geworden: de vrouwen op 't oogenblik
een dertigtal beginnen dan haar dagwerk,
hetzij door het schoonmaken of wasschen
der groente, hetzij door het naputten van
de machinaal geschilde aardappelen, hetzij
door het schoonboenen der leege distributie
ketels, die den vorigen avond door de auto's
zijn terug bezorgd.
Het zwaardere werk, n.l. het draaien van
de groente- of de aardappelmachines, het
aanvoeren van de nieuwe voorraden groente
en het wegrijden per lorrie van de
schoongemaakte hoeveelheden naar de
spoelbakken onder het stroomendc water, berust
bij de knechts, die ook hulp geven bij het
tillen der distributieketels.
Met een kleine pauze, waarin door n der
vrouwen de koffie wordt rondgediend, wordt
doorgewerkt tot 12 uur, den schafttijd;
's middags wordt dan de arbeid hervat en,
met een kleine onderbreking door het drin
ken van een kopje thee, voortgezet tot 7
uur. Het middagmaal wordt aan ieder lid
van het personeel door de Centrale Keuken
verstrekt.
In de kook-afdeeling zijn de ketels intus
schen door de koks verder verzorgd: in de
vereischte volgorde zijn de verschillende
bestanddeelen bij elkaar gevoegd, geroerd
door reusachtige houten spanen en tot het
punt van gaar-zijn gebracht, dat gewoonlijk
om en bij 2 uur in den namiddag bereikt is.
Zorgvuldig wordt dan de inhoud van
lederen ketel op uiteilijk en smaak gekeurd,
om vervolgens te worden neergelaten in de
distributieketels, die ieder een goede 40 liter
van de spijs kunnen bevatten.
Staan om 3 uur de auto's vóór, dan be
gint het opladen, dat van te voren reeds
door den boekhouder op papier geregeld is:
elk distributielokaal ontvangt zijn eigen ge
nummerde ketels met een aantal porties, dat
klopt met de opgave van de voor dat lokaal
verkochte bons.
Dan rijden de wagens weg, dichter of
verder de stad in, naar Linnaeusbuurt en
Haarlemmerbuurt, naar Pijp, naar Jordaan
en naar Eilanden. En vóór de schooliokalen,
waar de aflevering plaats heeft, staan twee
politie-agenten op post, aan het publiek
den weg wijzen en die toezien, dat geen
stremming In het verkeer ontstaat.
Dat zoo iets op enkele punten niet zoo
heel onmogelijk is, bewijst het feit, dat in
de Cliffordstraat op n van de dagen in de
eerste week een goede duizend porties zijn
opgeschept.
't Spreekt vanzelf, dat, zoodra de keuken
met haar volle aantal ketels kan werken,
ook het aantal distributieplaatsen zal worden
uitgebreid, zoodat al te sterke
opeenhoopingen en bijgevolg al te lang wachten voor
komen worden.
't Publiek, dat blijkt duidelijk, heeft den
eersten dag de kat eens uit den boom wil
len kijken: er waren toen ruim 2000 bonnetjes
gehaald. Maar toen de erwtensoep door de
koopers en koopsters aan verschillende om
standers was vertoond, bleek het uit te zijn
ten eerste 't voorkomen van ondervoeding
in een tijd, dat de keuze van het voedsel
meer beperkt is dan gewoonlijk;
ten tweede 't bezuinigen op brandstof en
op voedsel, zoodat de betrekkelijk kleine
voorraden zoo lang mogelijk zullen kunnen
strekken.
MARTINE WITTOP KONING
iiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiMtiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiijiiii
Huldeblijk aan de nagedachtenis van
Jonkvrouwe Jeltje de Bosch Kemper
Onder het eere-voorzitterschap van den
heer J. W. C. Teilegen, Burgemeester van
Amsterdam, heeft zich eene commissie van
medewerkers, vrienden en vereerders van
wijlen Jonkvrouwe Jeltje de Bosch Kemper
gevormd, die zich ten doel stelt de her
innering aan deze hoogstaande Nederlandsche
vrouw en aan haren arbeid bij tijdgenoot
en nageslacht levendig te houden. De
commissie stelt zich voor, een boek over
het leven en werken van Jeltje de Bosch
Kemper uit. te geven en op doeltreffende
wijze te verspreiden. In eene circulaire,
waarvan dezer dagen een groot aantal
exemplaren zijn verzonden, wijst de com
missie er met voldoening op, dat de
geschiedschrijfster Johanna W. A. Naber, van
wier hand reeds een groot aantal verdienste
lijke blographieën zijn verschenen, zich be
reid heeft verklaard, te trachten het bedoelde
werk te schrijven. Bovendien hoopt men,
dat de bijdragen zóó rijkelijk zullen vloeien,
dat het mogelijk zal zijn eene gedenkplaat
te doen uitvoeren, die, geplaatst in een
milieu van werkende vrouwen, de herinnering
aan n van Hollands meest bekende
wegbereidsters zal doen voortleven.
Om het bovenvermelde plan naar wensch
te doen slagen, hoopt de commissie
geldelijken steun te mogen ontvangen van allen,
die direct of indirect den bezielenden in
vloed van Jonkvrouwe de Bosch Kemper
hebben ondervonden; van allen, die genie
ten van de vrijheden, door haar streven en
werken bereikbaar gesteld en in 't algemeen
van allen, die haar hebben gekend en lief
gehad. De kosten, die eene behoorlijke
uitvoering van het plan zal medebrengen,
zullen niet gering zijn, vooral omdat men
hoopt in staat te worden gesteld het boek
als present-exemplaar te kunnen aanbieden
aan bibliotheken en andere daarvoor in
aanmerking komende instellingen.
Ik wensch hier ter plaatse een krachtig
woord van opwekking te doen hooren om
de commissie bij hare pogingen zooveel
mogelijk financieel te steunen. Laten wij
Nederlanders de gelegenheid, die ons thans
geboden wordt, aangrijpen, om te toonen,
De groote kookketel met afvoertrechter
Links: Mej. Wittop Koning, de heeren Content en Mirande
met de onverschilligheid; er waren er zelfs,
die nog zoo gauw mogelijk probeerden zich
bij den kruidenier bonnetjes te verschaffen
en die zoodoende de verkooptermijn voor
l en voor 2 Mei was natuurlijk op l Mei
's middags reeds lang verstreken! aan
kwamen loopen met bons voor 3 Mei. Zulke
incidenten hebben de eerste week tot ver
schillende verwikkelingen geleid; op den
duur echter, vooral wanneer veel ivee&kaarten
worden genomen, zal het uit den aard der
zaak gemakkelijker worden om het
benoodigde aantal porties met vrij groote juistheid
af te meten en daardoor teleurstelling bij het
publiek te vermijden.
Waar zich nog hier en daar moeilijkheden
voordoen, moet men niet vergeten, dat een
bedrijf als de Centrale Keuken een ge
meentelijke winkel feitelijk voor het koopen
van bereid voedsel een noviteit is, waaraan
zoowel de afnemers als de bedrijfsleiding
zich nog in velerlei opzichten hebben aan
te passen; geschiedt dit van weerskanten
met denzelfden goeden wil, waarvan de
eerste week getuigde, dan mogen we zeer
terecht hope», dat ook tot genoegen van
beide partijen het bedrijf zal worden voort
gezet en dat daardoor het tweeledige doel
bereikt zal worden, dat het Gemeentebestuur
zich heeft gesteld:
dat wij niet slechts de plicht der dankbaar
heid weten te vervullen tegenover onze
groote vrouwen, maar dat wij ook het
voorbeeld, dat die vrouwen hebben gegeven,
aan latere geslachten ter navolging voor
oogen willen houden. Dat ieder hiertoe naar
vermogen medewerke!
De commissie koos tot hare voorzitster
Mevrouw B. Korteweg-d'Aulnis de Bourouill
te Amsterdam, terwijl aan mij het
ondervoorzitsterschap werd opgedragen; Mevrouw
A. C. Teding van Berkhout?Lieftinck,
secretaresse (Vossiusstraat 21, Amsterdam)
zal op aanvrage gaarne aan alle belang
stellenden, die onverhoopt nog geene cir
culaire mochten hebben ontvangen, een
exemplaar daarvan toezenden. In het bijzonder
vestig ik nog de aandacht erop, dat de
Penningmeester Dr. Th. Hammes tot adres
heeft: Amsterdam, Koninginneweg 178.
Moge hij spoedig worden verheugd door de
ontvangst van een groot aantal ruime bij
dragen !
DR. MARIE JEANNETTE BAALE
iiiimiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiuii
Verzoeke alle stukken voor de
rubriek Voor Vrouwen" in te zenden
Koninginneweg 93, Haarlem.
miimiiimiiiiMiiiiiiiMiii
Tricot Dames-Ondergfoederen
AMSTERDAM,
Leidschestraat 15
Telef. 5951
HAARLEM
Groote Houtstraat 16
Telef. 476
Vraagt de Geest des Tijds: Brochure Grondstoffen en Hygiëne.