". 3091 Zaterdag 21 Juli A* 1917 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Prof. Mr. J. A. VAN HAMEL, Prof. Dr. H. BRUGMANS, Mr. E. S. OROBIO DE CASTRO Jr., Dr. FREDERIK VAN EEDEN en H. SALOMONSON j Prijs per No. f 0.15. Per 3 mnd. f 1.90. Abonn. loopen per jaar | | UITGEVERS; VAN HOLKEMA ft WARENDORF, AMSTERDAM | | Advertentiën omslag f 0.35 p. regel, binnenpag. f 0.40 p. regel | : t STEEDS SMALLER Het moge dan nog niet met diplomatieke zekerheid vastgesteld en erkend zijn, er is alle waarschijnlijkheid, dat ditmaal de Engelschen door 't beschieten der koop vaardijschepen in onze territoriale zee, een verbazenden inbreuk op onze neutrale rechten hebben gemaakt. Mogen misschien al de Britsche tprpedobooten zelve niet birtnen deNederlandsche wateren geweest zijn, de Duitsche koopvaarders waren het allicht. En, naar verscheidene berichten zeggen, zijn zelfs de op 't strand geloopen schepen toen nog beschoten geworden. Zoo is, naar ook 't officieele Nederlandsche be richt vaststelt, in elk geval op binnen ons gebied aanwezige schepen gevuurd ge worden, en heeft neutraliteitsschenrjis plaats gehad. In tegenstelling met degenen die tegen over de talrijke Duitsche daden van ge weld jegens onze eigen schepen en tegen de miskenning van onze hoogheidsrechten door de Zeppelins, zoo'n Engelsen geval wel eens niet onaardig vinden, omdat men dan ook eens naar hartelust tegen de Engelschen uitvaren en de Duitschers wat vergoelijken kan, wilden wij om een lief ding, dat zich dit geval niet had voorgedaan. In de eerste plaats, omdat 't nu eenmaal onbehaaglijk en ongeoorloofd is. Bovendien krenkend voor ons gevoel als staat. Onze territoriale zee is het gebied van ons, Nederland, en wij wenschen niet, dat anderen daarop oorlogje voeren gaan. Mogen de Duitsche handelsschepen onze bijzondere sympathie al niet weg dragen, het Nederlandsche vaarwater wordt -gerekend, wie er ook in verkeert, veiligheid te bieden. Wordt het niet geëerbiedigd, zoo komt het onze eer te na. Onze Regeering zal dan ook niet nalaten om deswege krachtig te protes teeren. Wij voor ons verliezen den lust, aan zulke protesten nog vertoogen toe te voegen. * * Er is echter nog een andere en v rderstrekkende reden, waarom dit geval ons vervult met een zorg, waarvan wij ook anderen deelgenoot zouden willen maken. Gaat men het gebeurde na, raadpleegt men wat de Engelsche couranten er over geschreven hebben en toetst men den geheelen toon, moet men dan niet 't ge voel krijgen, alsof de houding van die» kant jegens ons land een eenigszins ander karakter aanneemt? Het is, alsof in de plaats der steeds nauwkeurig volgehouden welwillendheid, een onverschillige kleinachting treedt. Dien indruk liet Zierikzee reeds hangen. Bergen brengt hem nu in tiendubbele mate. De maatregelen met de gevaarlijke zone, de toon van een deel der Engelsche pers zijn naar venant. De oorlog is thans in een crisis binnen getreden, heet het. De neutralen hebben zich niets meer te verbeelden. Zij reke nen niet meer mee. Wanneer hunne ligging Duitschland voordeel biedt, zal die ligging door de Geallieerden niet meer worden ontzien. Ook hiertegen kunnen vertoogen weinig meer helpen. Wij zullen er ons dan ook niet in uitputten. 't Wordt steeds duidelijker, dat de periode van recht en egards welhaast geheel door die van bittere kracht ver drongen wordt. Alleen zouden wij naar de zijde van de Geallieerden in overweging willen geven, dat het toch eenvoudig pok hun belang niet kan zijn, Holland in fatale moeilijkheden te -brengen of tegen zich in 't harnas te jagen, of aan den anderen kant motieven tot interventie te geven. Nog altijd achten wij het bezwaarlijk voor tegenspraak vatbaar, dat een Holland-buiten-den-oorlog voor de Entente nuttiger is dan een, hoe dan ook, in den oorlog getrokken Nederland. Van de deelneming door Nederland zou onzes inziens niets anders te ver wachten zijn, dan ellende voor ons eigen land. ' Zulke aanvallen als nu op de Noord zee kunnen misschien oogenblikkelijk een succes opleveren. Doch als zij er toe lei den moesten, dat de groote mogendheden nog eens over Holland's hoofd heen met elkander gaan botsen, en 't gevaar is toch waarlijk niet denkbeeldig, al zullen wij alles doen om het af te weren dan speelt ten slotte Holland niet voor zich zelf alleen de verstandiger rol, door vast en beslist vol te houden: op mijn land, zee en luchtgebied niet" * * Doch ook naar de zijde van onze eigen landgenooten en hen die daar leiding geven, mag bij dit blijkbaar barre ge val nog wel iets gezegd. Is inderdaad de daar op de Noordzee _evolgde gedragslijn de uiting van een nieuwe stemming, dan moeten ook daar voor onze oogen geopend. Dan helpt misschien de oude eerlijke wijze van ,strikt neutraal" niet langer tegen den storm op, en stellen de harde feiten ook aan onze staatkunde nieuwe eischen. De oodog maakt de mogendheden wild en gebeten. De rede wordt meer en meer verdrongen door den niets ontzienden, ja, den half verblinden wil. Daartegen kunnen onze kalme vertoogen en onze bedaarde houding weinig meer uithalen. Zoo zouden de grijparmen van de on verbiddelijke machine zich ook langzaam maar zeker naar ons kunnen uitstrekken. Kortzichtig, dit niet te zien! Kortzichtig ook, niet te zien, dat de omstandigheden in dit opzicht bedenke lijker worden en dat 't randje der goed bedoelde neutraliteit, waarop wij rusten, smaller en smaller wordt. Maar kortzichtig dan tevens, niet te begrijpen, dat wij ook hiervoor een staat kundig bestek, een ander bestek dan 't tot dus verre gevolgde, moeten maken. In de eerste plaats, zooals wij ook reeds de vorige week naar aanleiding van de Vereenigde Staten schreven, zal de politiek van bescheiden afwachten plaats moeten maken voor meer krachtige en spontaner vormen om onze nationale belangen in 't buitenland voor te gaan staan. Zoo kan men de hoop blijven koesteren, door verstandig gedrag de bezwaren af te wenden, doch tevens zich meer voorbereiden op de vraag : als wij er in komen, hoe wij er in komen. Ook hierin mag toch niet het toeval of eene oogenblikkelijke stemming den doorslag geven, maar moet gerekend naar ohs duurzame, nationale belang. Wij zijn ten onzent allerminst voor avontuurlijke of activistische politiek, en zullen onzerzijds daar ook niet toe komen. Wij wenschen alleen aan ons zelf standig standpunt vast te houden. Doch, zoowel onze regeering als onze publieke opinie moeten er zich niettemin ook goed rekenschap van gaan geven, welken kant wij hebben te gaan, niet uit sympathie maar uit belang, wanneer eenmaal dit smalle standpunt eens door de onweerstaanbare oorlogsgolf geheel mocht worden weggespoeld. 't Is waar, de juist binnenkomende berichten spreken weer van geruststel lender verhoudingen. Maar over 't algemeen genomen loopt de koortslijn toch op. v. H. Eerste Kamerwijsheid De Eerste Kamer heeft door eene geheele rekening een eigenaardige streep gehaald. Zij heeft beslist, dat de verschillende wetsontwerpen, welke door de Tweede Kamer vóór de ontbinding aangenomen waren, na de ontbinding door de nieuwe Eerste Kamer niet in behandeling genomen kunnen worden. Niet alleen, dat hierdoor een aantal zaken tijdelijk van de baan zijn gebracht, en in 't gunstigste geval weer ten koste van heel wat papier en omslag op nieuw op dreef moeten komen. Niet alleen, dat de Eerste Kamer daarbij zelve vrijheid heeft genomen, voor een bebehoorlijken tijd huistoe te gaan. Zoodat men bijvoorbeeld ook van een on derwerp als de dividend- en tantiémebelasttng voorloopig wel niet veel meer zal merken ! Geen last hebben", zullen sommige stille bewonderaars van het beleid waarschijnlijk verademen. Maar bovendien is de voortzetting van verschillende zaken geheel in twijfel gesteld, omdat er nu een beroep schijnt te worden gedaan op de ook door de troonrede beves tigde afspraak, dat gedurende de tegen woordige zitting politieke onderwerpen niet zullen worden aangeboden. Vat men dit letterlijk op, wat naar onze meening in de komende maanden tóch een ondoenlijke zaak blijken zal, dan zijn verscheidene der thans ontijdig overleden onderwerpen geheel van de baan. Voor de ouderdomsrente eene slimme op lossing van de tegenstanders, die geene oplossing is voor de werkelijkheid. Nu zou dit alles wel zoo moeten, indien de theorie der Eerste Kamer juist ware. Onzes inziens is zij dit evenwel niet. Wat een ontbonden Tweede Kamer aangenomen heeft, kan door een -nieuwe Eerste Kamer zeer wel verder worden behandeld. Evengoed als de Kroon wetsontwerpen kan goedkeu ren, die door een ontbonden Eerste Kamer zijn aangenomen. En evengoed als, om een geheel ander voorbeeld te nemen, Gedepu teerde Staten hunne toestemming zouden kunnen verleenen aan eenig besluit van een inmiddels afgetreden Gemeenteraad. Ontbinding der kamers beteekent niet anders dan: gedwongen aftreding van de leden en bloc. Het college als zoodanig, de raad van volksvertegenwoordiging",blijft echter voort bestaan. In vroeger tijd moge het parlement meer 't karakter hebben gehad van eene tijdelijke om den troon verzamelde delegatie, dit is de toestand nu niet meer. De reis met den trein kan worden voortgezet al komt er een andere locomotief voor, of wisselt het personeel. ? * * Er is gezegd, dat de afwijzende houding van de Eerste Kamer ook geboden werd door respect voor de eigenlijke Kamer van den volkswil, die immers in hare nieuwe gedaante, na de ontbinding, van een geheel ander oordeel zou kunnen zijn, dan het door hare voorgangster aangenomen ontwerp. Deze overweging kan zeker gelden. Als inderdaad in een bepaald geval de Eerste Kamer ernstige redenen heeft om te vragen, of een ontbonden Tweede Kamer niet eene verouderde opinie heeft vertegen woordigd en de nieuwe in staat moet wor den gesteld, nog eens haar oordeel over de zaak te laten gaan, dan zou dit inder daad een reden van goed constitutioneel gebruik zijn, op dien grond" een aanhangig ontwerp te verwerpen. ^ Dit ware zeker deferentie voor de volks vertegenwoordiging. Thans heeft men aan de nieuwe Tweede Kamer slechts eenescfi/jn-deferentie betoond, en aan de oude Kamer, die het anders had be schikt, integendeel eene ernstige dedineering. Allicht zal deze laatste 't meest worden ge voeld ! De democratische waarde van 't Eerste Kamervotum zal den meesten ont gaan. N^. Voor den Minister van Bumenlandsche Zaken ook geen gemakkelijk geval! ZEx. mag nu spijt hebben, bij de Kamerontbinding niet de ook door ons aanbevolen methode te hebben toegepast, om de sluiting van de zitting der Staten-Generaal pas te doen in treden vlak voor 't in werking treden der ontbinding. De Eerste Kamer had dan in Juni 't meeste nog tijdig af kunnen handelen, en er was nu geen last. v. H. -t-4-4Michaëlis Als een nieuwe Deus ex Machina, een ware tooneelaartsengel, is de heer Michaëlis, in de Duitsche scène binnengeschoven. Terwijl von Bethmann-Hollweg zijn rust gaat genieten scheppen velen er een behagen in, den nieuwen Rijkskanselier als een span nend raadsel voor te stellen. Brengt hij nieuwe lijnen en oplossingen, en welke? wordt juist ook ten onzent veel gevraagd. En de onverwoestbare nieuwlichters hebben al weer wonderwat goede verwachtingen. Naar onze meening is de nieuwe figuur aan den Duitschen hemel niet moeilijk te begrijpen. Welke verklaringen hij moge afleggen, en welke formules ;'j uitspreke, de aard van zijn optredfa is voer wie de toestanden in Duitschland eenigszins nauw keuriger gevolgd heeft, vrij wel bepaald. Deze Rijkskanselier is de minister van de opperste legerleiding. Niet orateur officie!", maar: orateur offtcieux van het commando HindenburgLudendorff; of eigenlijk moet men, waar het hier de draden der hoogere politiek betreft, wel: Ludendorff-Hindenburg, zeggen. Dit beteekent dus niet, dat Michaëlis niet tevens als een goed en doortastend organi sator van de binnenlandsche toestanden in Duitschland zou optreden. Doch wat de oorlogspolitiek betreft, zal zijn koers geen andere zijn dan die van 't program: 1°vertrouwen op de nog altijd sterke militaire positie; 2» hopen op twee spalt onder de geallieerden; 3°geen denken nog aan vredesconcessie's; 4» zien hoe 't verder loopt. Het zou voor 't oogenblik óók moeilijk anders kunnen, want deze grondgedachten vormen nog den kern van de inzichten der geheele Duitsche natie. Al wat daarnevens aan nieuwe orienteering, aan parlementarisme en democratie, aan vredestegemoetkomendheid en algeheele uit putting te berde komt, ligt aan de opper vlakte alleen. Wie daar zijn verwachtingen op bouwt, bouwt er naast. De invloeden van moderniseering en pacificeering in Duitschland maken naar buiten veel meer indruk, dan hun binnen lands toekomt. Voorloopig rekene men dus, dat met Michaëlis een lang volhouden van den oorlog is afgeteekend. Eer Duitschland daarvan zal afraken, moet de stemming en moeten de leidende geesten nog radicaal omkeeren. v. H. STOCKHOLM door W. H. VLIEGEN Zoolang de oorlog militair onbeslist is gaat elke vredesbewe ging uit van een illusie, en moei een illusie blij ven. Deze strijd moet volgehou den worden tot dat het agres sieve militarisme der Centralen voorgoed een einde heeft ge vonden, door dien op hen is toegepast het bij belwoord : wie het zwaard trekt zal door het zwaard vergaan. Dewandaad dezen oorlog over Europa te hebben gebracht, mag in het belang der menschheid zelf, nie ongestraft blijven, daarom kan eerst me een verslagen Duitschland over vrede worden onderhandeld. Duitschland voel dat het op den duur verslagen za worden, daarom tracht het naar vrede vóór het zoo ver is en pogingen als de De schrijver van dit artikel. Stockholmer konferentie kunnen daarom alleen door pro-Duitschen worden ondernomen of gesteund. Een vrede die vóór de militaire onderwerping van de Centralen ge sloten wordt, zou een Duitsche vrede zijn." Zóó of ongeveer zoo is veler oordeel over de poging om de socialisten der verschill ende landen, die vóór den oorlog in inter nationaal organisatorisch verbond tot elkaar stonden, in een conferentie bijeen te brengen, ten einde een grondslag te vinden om tot een gemeenschappelijke vredesbeweging te tomen. Men kan in deze uitspraken een zekere ogika vinden. Mits men n ding nalaat, nl. onderscheid maken tusschen volk en regeering. Duitschland enkel zien als n geheel, zonder acht te slaan op de verschillende stroomingen, klassen, opvat tingen, die evenwel in dat volk als in elk ander, aanwezig zijn. Lloyd George en meerdere andere staats lieden der entente proclameerden herhaal delijk een soort van heiligen oorlog, in het belang der demokratische opvattingen, tegen tiet autokratisch geregeerde, half-feodale Duitschland. En we hoorden menigmaal als strijdkreet en oorlogsdoel beiden: geen vrede met den Kaiser of zijn Junker-bureaucratie. Alleen als het Duitsche volk zijn eigen lot in eigen hand neemt, kan er sprake zijn van onderhandelen over vrede. Geschiedt deze omwenteling niet, dan kan er alleen sprake van zijn Duitschland een vrede te dictccrcn. Deze redeneering gaat uit van een tegen stelling tusschen regeering en volk. Ze onderstelt dat in het volk andere opvattingen leven dan bij de heerschende machten. Hoe anders te verklaren dat men in een demokratisch Duitschland zooveel en in het huidige Duitschland gén vertrouwen stelt ? Men gaat hierbij uit van de stelling dat de Duitsche heerschers den oorlog hebben ge maakt, dat het volk daarbij om den tuin geleid is en hoogstens door zijn lijdelijkheid mede schuldig is geworden. Gegeven dit standpunt, spreekt het van zelf dat men, met het volk een anderen vrede wil sluiten dan met de heerschers. Ik stel het me de bedoelingen der staatslieden van de entente aldus voor: den machten die den oorlog ontketenden, zullen wij een vrede dicteeren, schuift evenwel het volk die machten op zij, maakt het ze onschadelijk, ontneemt het hun de macht, dan zijn wij bereid tot een vrede door overeenstemming d.w.z. een gematigde vrede, waarbij het Duitsche volksbestaan en zijn levensbronnen onaangetast blijven. Is het wonder dat er socialisten zijn die met deze uitingen vóór zich, zich de vraag stellen of ze wel onontbeerlijk zijn, de weerzinwekkende offers die de militaire ten-onderbrenging van Duitschland nog zal kosten ? Die offers worden van de zijde van het Duitsche volk gebracht in de veronder stelling dat het zijn bestaan, zijn onafhanke lijkheid, zijn leven zelf geldt. En ze worden van de zijde der entente-volkeren gebracht, wijl men in Duitschland slechts de militairistische geweldenaar ziet, die te vuur en te zwaard op wereld-overmacht en anderer onderwerping uit gaat. Die militaristische grootmacht omgezet in een democratisch gemeenebest, en de stem van 't kanon sterft weg en de millioenen sloopers van leven en welvaart gaan naar huis en worden weer bouwers. Is dit probleem er een waartegenover het internationale socialisme werkeloos kan blij ven staan ? Zou het zich verplicht zien bij zulke gegevens de slachting en de slooping machteloos aan te zien ? De initiatiefnemers tot de Stockholmer beweging hebben deze vraag ontkennend beantwoord. Ze hebben kans vermoed om de socialistische partijen der verschillende landen bij elkaar te brengen en zoodoende het eerste herstel van contact te bewerk stelligen. Van begin Mei af is hieraan gewerkt. En thans is de algemeene conferentie tegen 15 Augustus a. s. bijeengeroepen. Misschien zou dit nog niet hebben gekund indien de Soviet, de Raad van Arbeiders en Soldaten, van Petrograd, niet op het tooneel ware verschenen, maar die verschijning had plaats en de oproep kon worden gelanceerd. Het Hollandsch-Scandinavisch Comitéheeft intusschen een werk gedaan, waarvan de beteekenis nu nog niet geheel kan worden overzien, doch hoogstwaarschijnlijk later zal blijken. Het heeft met een groot aantal par tijen en groepen uit de oorlogvoerende lan den zoogenaamde separat-conferentiën ge houden, waarvan de resultaten zijn vastgelegd in memoranda die een overzicht geven van de inzichten der diverse partijen en groepen, uit welke memoranda dus op te teekenen valt welke de punten van overeenstem ming en belangrijker nog! welke de punten van verschil zijn. De punten van overeenstemming, eigenlijk maar n punt zijn vervat in de formule van de Soviet": vrede zonder an nexaties noch oorlogsschattingen. Men kan zeggen dat voor deze formule de partijen van alle landen gewonnen zijn. Wat niet wil zeggen dat er geen enkelen haak of oog meer in zou zitten. Wat annexatie is, kan niet altijd met n woord gezegd worden. De Duitsche meerder heid beschouwt de Fransche pretenties op Elzas-Lotharingen als annexatie-eisch, de Franschen beschouwen het enkel als een te niet doen van de gewelddadige annexatie van 1871. En op 't gebied van de oorlogs schattingen bestaat er bijvoorbeeld tusschen de Duitsche meerderheid en de Belgen groot verschil in opvatting. Als de Duitschers verplicht worden de in Belgiëgedurende de occupatie geheven oorlogsbelastingen terng te betalen, plus de geroofde machines grondstoffen enz. te vergoeden, zijn dat dan oorlogsschattingen? De Duitschers zullen hun best doen ze onder te brengen bij 't geen niet toegelaten is, de Belgen andersom, zij zullen onder de leus: geen oorlogs schattingen, allicht ook verstaan terugbetaINHOCD t Bladz. l: Steeds Smaller. Eerste Kamerwjjsheid. Michaëli», door T. H. Stock holm, door W. H. Vliegen. 2: Amerika's toebereidselen, teekening van Jordaan. G as t ave von Schmoller, door mr. H. 3. Tasinan. De Militaire Kracht van Amerika, door dr. O. te Lintnm. irekelzang, door J. H. Speenhoff. De Ouders en het Onderweg, door Ohr. F. H»je. 3: Fenileton, door Henri t' 8s». 5: Voor Vrouwen, door Elis. M. Rogge. Uit de Natunr, door Jao. P. Thjjsse. 7: Periculum in Morii", door dr. M. de 3artogh.'?Boekbespreking, door Dirk Breebaart. >: Oproerig Amsterdam, door dr. Joh. O. Breen. Jchoommaak,, teekening van G. van Raemdonck. ftenwe Nederl. Gedichten,!!, door mr. J. G. Bloem. ): Op den Economischen Uitkijk, door jhr. mr. H. Jmissaert. 10: Uit het Kladschrift van Jantje. 3oheveningen, door Janus, met teekeningen van [s. van Hens. 11: Van Gouverneur-Generaal tot ETdtelhonder, teekening van Joh. Braakensiek. Joseph in Dothan,teekeningen van TjerkBottema. Schaakrnbriek, red. dr. A. G. Olland. Damrnbriek red. K. C. de Jonge. Bijvoegsel: -De Redder, teekening van Johan Braakensiek. iiiiiiiiioinimiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiifiiiilimiiifit Inzendingen voor deze rubriek gelieve men te adresseeren aan het Redactiebureau, met op den omslag het motto: .Confetti". Dit is een waarheid als een koe, of, rooals de Franschen het eleganter uit drukken une véritéde Monsieur de la Police." (N. R. Ct.) De echte Franschen zeggen eigenlijk nog eleganter: une véritéde Monsieur de la Polisse." * Te koop een antieke sjaal, zoo goed als NIEUW." (Haagsche Ct.) tiiiiiumiiimintiiif JiiiiiiMtifiiimmmHiiiimiiiiiiiiiiiiiimpii Hng van die schattingen die tegen dat be ginsel in met de bajonet op de borst van de bevolking werden ppgeëischt. De leuze lost dus niet alle moeilijkheden op, maar ze trekt een lijn, ze legt een basis. Geen annexatie, dat wil o. a. zeggen: herstel van de onafhankelijkheid van België, van Servië, ontruiming van het bezette ge bied van Frankrijk. Er zijn ook eischen opgesteld die bij na dere beschouwing in elkaar zullen vallen. Zoo de Duitsche eisch: vrijheid der zee. Men zal hun vragen in welk opzicht de zee vóór den oorlog onvrij was en ze zullen het antwoord schuldig moeten blijven. De hoofdpunten van verschil zijn : ElzasLotharingen en de Duitsche Koloniën. In de loochening dat Elzas-Lotharingen een kwestie vormt, staat de Duitsche meerder heid geheel allén. Tegen de instelling van een pebliciet kan ze zich op den duur niet blijven verzetten. Duitschland snakt naar vrede. Hierbij be hoeft men de tegenstelling tusschen volk en heerschers niet in acht te nemen. Volk n heerschers doen hetzelfde. Het eerste omdat het te zwaren druk heeft te torschen, de tweeden omdat ze weten een verloren partij te spelen en dat het hoogst bereik bare js: remise, doch dat de kans hierop nog slechts kort zal duren. Dat in deze omstandigheden een vrede langs den weg van overeenkomst voor Duitschland geen imperialistische voordeelen opleveren kan, met die gedachte hebben de Duitsche socialisten van elke nuanceering, zich al lang verzoend. Ze sommeeren de regeering zich bereid te verklaren tot een vrede zonder annexaties noch oorlogsschat tingen. Helfferich, de Minister van Financiën, die een anderhalf jaar geleden met klem betoogde dat niet Duitschland, doch zijn tegenstanders de milliarden-last aan schul den zouden moeten dragen, en die daarbij van niemand eenige tegenspraak ontmoette, treedt af, en de bereidwilligheid om den toekomstigen last te dragen, wordt grooter, naarmate de lasten van het heden groeien, En zóó opent zich de mogelijkheid heden of morgen denzelfden vrede te sluiten die de geallieerden zeggen aan een overwonnen Duitschland te willen opleggen. Het groote verschil blijft dan dat het afrekenen met de schuldigen die deze jaren van schrik en geweld over Europa brachten, overgelaten wordt aan het eigen volk. Zou men meenen dat het vonnis zachter zal uitvallen ? Al ware het zoo, dan zijn de honderdduizenden menschenlevens, die bij een vervroegden vrede worden gespaard en de milliarden die voor vredes- in plaats van voor oorlogs doeleinden kunnen worden aangewend, voor de werelddemocratie die wjj toch tegemoet gaan, van grooter beteekenis. Maar het valt te betwijfelen dat het zachter zal uitvallen. Drei Wochen Rausch drei Jahren Katzenjammer. Zoo, voor de schul digen niet veel goeds belovend, uitte zich onlangs een burger, misschien was het wel een militair, uit het grosse Vaterland". Wien het niet te doen is om wraak of ver nieling, doch slechts te doen was om van de wereld af te wenden het voor drie jaren zoo immense gevaar van een Duitsche mili taire overheersching, die kan en moet de tijd gekomen achten dat de internationale ver bindingen andere worden dan die van uit de oorlogswerktuigen over en door de loop graven onderhouden worden. Het kriselt aan alle kanten in het Duitsche rijk. Pijlers, die een jaar geleden nog van graniet leken, vallen als verweerde stufzuilen Ineen. Wie kan zeggen waar dit proces eindigen zal ? Zou het onmogelijk zijn dat in dezen ontwikkelingsgang naar de demokratie andere stemmen dan die van het kanon het beslissende woord spreken ? Stockholm antwoordt neen en de eer van de menschheid doet wenschen dat Stockholm gelijk krijgt. A'd a m, 17 Juli 1917.