4 Aug. '17. No. 2093 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOÜR NEDERLAND J.S.MEUWSEN HoicTeraicier AMSTERDAM. Leidscbeatraat 4, B.pasaage h. D.rak, Damstraat b. Nes, Doelenstr. h Ach terburgwal. ROTTERDAM. Moueltrap 3, Boymanartraat 8. ROTTERDAM AMSTERDAM B.Y.D.ÜEIDE '8-GraYel.weg. Tel. 1150 ARTISTIEKE MEUBILEERING HEEREN MODE-ARTIKELEN s HEERENSTRAAT 12, GRONINGEN TELEFOON 1083 SPECIALE ONTWERPEN N. V. Maas- en Waterweg Maatschappij tot bevordering van de vestiging van Industrieën te SCHIEDAM EN OMSTEEKEN Lange Haven «l Tel. £3 Schiedam Verleent haar bemiddeling bij den Aan- en Verkoop van Panden en Industrieterreinen en het verschaffen van Bedrijfskapitaal. DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f 1.90 per kwartaal HET ADRES VOOR imiimiiiimmmiiimmiutiiiiuiiiHHuiiiu met beschrijvenden tekst van ELIS. M. ROGGE (Deel l vari de Bibliotheek DE VROUW EN HAAR HUIS") Prijs ? 1.50 ia cartonnen band. Uitgave van VAN HQLKEMA & WARENDORF te Amsterdam. :?::?: xx :?::?::?::?::?::?: il u i imiiilliinimiii "U iiliiiliiiiiiiiiiniiiiiiimiiiiniiniiiiiiiiiiiiiiHiiriiiiiiMiiriiriHiiiiiiiimiiiiiiin uiiimiiiiiiummium imiiiimmiiiimiiiiiimiiiiiiiiiimiiiimiiiiiimiiiuiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiim iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiriiiiiumiiiimiiini 'OXYDOL' (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) 45 cent p. Tube. Chemische Fabriek ,,'s-Hage" 's-GRAVENHAGE. BLINDGEBORENEN doofstommen, idioten, en ONGENEZEN GEBLEVEN patiënten van Chr. Scientists, geneest door UITBREIDING hunner praktijk H. G. T H l E M E, Den Haag, Denneweg 25a HEERENKLEEDING H.J.LQOR, Utrecht XXXXXXXXXX Verschenen de 2e druk in Kruis- en GERESERVEERD VOOR DE E. P. mtiiiiiiiiiiiiiiiin Volkswil en Grondwetsherziening Bestaat er een volkswil? Een experiment op een honderd Nederlanders Het ministerie Cort van der Linden heeft zich bij zijn optreden beroepen op den volkswil. Regeering en Staten-Generaal zijn van oordeel, dat de denkbeelden, die door de aanhangige grondwetsherziening worden verwezenlijkt, de uitdrukking zijn van den wil van het Nederlandsche volk. De bestrij ders van deze grondwetsherziening daartntegen hebben het luide verkondigd, dat de volksvertegenwoordigers zich hier hebben geleend tot een politiek compromis, waar aan de volkswil geheel vreemd is. Het is uiterst moeilijk in dezen strijd een objectief oordeel te vormen. Wie het waagt zijn meening uit te spreken loopt gevaar, dat hem voor de voeten wordt geworpen, Toen het nog vrede was... DOOR J. FABIUS De officieren van het Oostenrijksche Bataillon dat te Scutari in garnizoen lag gaven dien avond een bal. Met het oog op de warmte zou het eerst om tien uur beginnen en zoo zat ik, al in avondcostuum, voor 't hotel waar ik gedi neerd had, een kopje koffie te drinken. De korte schemering was net aangebro ken, en vuurrood was de hemel waar tegen de, door de laatste stralen, der voor ons reeds verdwenen zon, belichtte bergtoppen violet afstaken. Want de bergen rond Scutari zijn grauw overdag, haast niet begroeid, soms even bedekt met een weinig sneeuw, maar nauw begint de zon te dalen of het grauw verdwijnt en heerlijk violet en groen schitteren zij bij 't wegstervende zonnelicht. Zwermen kraaien vlogen luid krassend heen en weer en van af minarets weerklonk 't eentoonig gezang van de marahbouts op roepend tot het avondgebed. In de verte heel even 't schelle geluld van een militair signaal. Jn de drukke hoofdstraat, de rue Inter nationale" hing een stoflaag vermengd met die eigenaardige geur eigen aan het oosten. Voor mij langs liepen deftige oude Turken, dat hij zijn eigen meening of die van zijn omgeving aanziet voor den volkswil. Maar de eerste vraag, die de onderzoeker, die streeft naar objectiviteit zich heeft te stel len is wel deze: of er wel een eigenlijk gezegde w i l van het volk bestaat ? Ik ge loof, dat de gegevens van de volgende enquête misschien een tipje van den sluier die dit mysterie bedekt, kunnen oplichten. Uit 500 landstormplichtingen van de lichting 1909, die waren toegewezen aan een bepaald regiment, waren door een soort van geestelijke keuring 94 meer ontwikkel den uitgezocht, die moesten worden opge leid voor een rang. Deze 500 landstormplichtigen geven een zuiver beeld van het Nederlandsche volk; het is een willekeurige greep uit de jonge mannen, die ih 1917 hun 28e jaar volbrengen. De 94 uitverkorenen vormen van dat volk de intellectueele elite. Het is niet mogelijk eenigszins nauwkeurig aan te geven, hoever dit 5e deel in ontwik keling uitsteekt boven de overigen. Onder deze 94candidaat-kaderleden waren 84 kiezers en 10 niet-kiezers. Aan allen werd op den dag volgende op de stemming voor de 2e Kamer, waaraan de kiezers onder hen hadden deelgenomen, de opdracht gegeven, een kort opstel te maken over deze vraag: waarover handelt de tegenwoordige grond wetsherziening? De volgende toelichting werd daarbij verstrekt: het is de bedoeling, dat uit het opstel blijkt of de schrijver weet, waarover de grondwetsherziening handelt. Wie er niets van weet kan volstaan met dat te verklaren. De opstellen werden gesplitst in 4 rubrie ken. De 1ste groep vormden zij, die er niets van wisten of die een totaal ver keerd antwoord hadden gegeven. Tot de 2e groep behoorden degenen, die een zeer eng begrip hadden van het onderwerp: die slechts óf kiesrecht óf onderwijs wisten te op eenigen afstand gevolgd door hunne be dienden, een enkele gesluierde vrouw schoof haastig door de volte, trachtend nog voor donker thuis te zijn. Albaneezen uit de bergen met hun vrou wen, kooplui, soldaten der internationale bezettingen, Montenegrijnen, alles krioelde door elkaar en voor mijn oog ontrolde zich 't woelige drukke straatleven, dat reeds in Spanje en Italiëna zonsondergang opvalt, maar dat in den Balkan door de zeer ge mengde bevolking zijn eigenaardig oostersch cachet krijgt. Langzaam dronk ik mijn koffie leeg en telkens de rook van mijn sigaret even in en dan weer langzaam uitademend, kwam ik onder de bekoring van dit tafereel, zoo geheel anders dan waar ook in 't westen; alleen de uniformen der vreemde soldaten hinderden mij, die veel doen denken aan Europa en weinig passen in dit milieu, waarin alleen de lange gekleede jas, het eenige kleedingstuk is dat door den echten Moham medaan wordt gedragen. Op eens trok een lange magere figuur, aan de zijde van een mooi blond vrouwtje mijn aandacht. Ze waren blijkbaar op weg naar 't hotel, want achter hen zag ik een groote gele koffer, gedragen door een paar in lompen gehulde zigeuners. Geen oogenblik twijfelde ik aan de natio naliteit, dat moesten Engelschen zijn. De boot was zeker net aangekomen. Ik had goed gezien. Ze moesten in't hotel zijn, maar er scheen iets aan te haperen, want de lief buigende waard deed zoo voor komend als maar mogelijk was, edoch be sluiteloos bleef het paar voor den ingang staan. Al spoedig echter kwam hij naar mij toe en in zijn typisch Servisch-Duitsch, vroeg hij om mijn hulp, want zooals Ik reeds ver moed had, bleken de nieuwaangekomerten werkelijk Engelschen te zijn en nog wel van de echte soort, geen andere taal ken nende dan hun eigen. Ik hielp belde partijen uit den nood, en gewoon als ik was, dat een Engelschman zich laat helpen zonder zich verder iets van u aan te trekken, stelde ik mij niet voor en wilde na de zaak geregeld te hebben, weer achter mijn koffie plaats nemen. Toen de man plotseling zeide l am Colonel T.... this is my wife, mrs T. Are you an Austrian? Nee, zeide ik, ik ben Hollander, kapitein bij de gendarmerie, en noemde mijn naam. Even keek hij mij verbaasd aan. Mijn kepi had natuurlijk weer verwarring ge sticht. Aangezien ik merkende met een hoogge plaatst Engelsen officier te doen te hebben, mijne aanvankelijke stugheid wilde goed maken, noodde ik ze uit mee aan mijn tafeltje te komen zitten, en weldra vertelde ik hun hoe de vork in de steel zat en hoe het kwam, dat ze hier in Scutari een Hollandsch officier konden ontmoeten. Maar ook zij vertelden mij, waarom zij zoo belangstellend vroegen of ik geen Oosten rijker was. De kolonel was namelijk chef van een Indisch cavalerie regiment, dat de keizer van Oostenrijk tot chef had. Hij kwam pas uit Indiëen was bezig door het Oosten naar Old-England terug te keeren. Het bleken zeer aangename praters, maar ik moest al spoedig het gesprek afbreken, want 't werd tijd om me naar het bal te begeven en een oogenblik later stond ik tegenover den overste Keiler, die, omringd van zijne officieren ontving. Het bleek, dat ik echter toch al te Iaat was, maar toen ik mijne ontmoeting ver telde en de Oostenrijkers hoorden dat de kolonel een regiment commandeerde waar van der alte Kaiser" chef was, vroeg hij onmiddellijk of ik vergezeld van een Oostenrijksch collega, een der weinigen die het Engelsch machtig was, terug wilde om de Engelsche kolonel met zijne vrouw alsnog te inviteeren. Deze keek wel eenigszins vreemd op en verontschuldigde zich over zijn reistoilet, maar mrs. T. hoorende dat er gedanst zou worden, nam de uitnoodiging direct aan en zoo gingen we te zarnen naar 't Oostenrijksch casino. Ik zie ons nog binnenkomen, nauw waren we in de zaal, of de overste trad naar voren, kuste galant de hand van de Engelsche. terwijl ik voorstelde en tevens als tolk dienst deed. De muziek speelde het Engelsche volksnoemen. In de 3e rubriek werden geplaatst zij, die althans beide onderwerpen vermeld hadden. Tot de 4e groep werden gerekend degenen, die een vrij voldoende begrip toonden te bezitten van de beide onder werpen; die dus althans dit te kennen gaven, dat het ging om algemeen kiesrecht en financieele gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs Het resultaat van deze groepeering was het volgende: Kiezers. Niet-kiezers. Ie groep . 2e groep . 3e groep . 4e groep . Totaal 8 10 28 38 "84 kiezers. 3 2 4 l "10 niet-kiezers. Onder de 31), die tot de 4e groep behoor den, waren er 15, die aan een juiste uiteen zetting van de hoofdzaak eenige onjuiste détails hadden toegevoegd. De volgende bijzonderheden dienen nog te worden vermeld. Niet minder dan 20 proefpersonen hebben verklaard, dat de grondwetsherziening, o.a. handelde over de troonopvolging! De volgende onderwerpen werden elk in n opstel als onderdeden van de grondwetswijziging opgenoemd: verdediging van Ned.-Indië, staatspensioen, leerplicht, namenbelasting. Eén persoon meende, dat het resultaat van deze her ziening zou zijn, dat niet meer de koning op eigen gezag, maar dat nu meerdere per sonen het recht zouden hebben aan den lied en in de volle zaal stond plotseling iedereen in de militaire houding, het was een aardig gezicht, die volle zaal met al die verschillende uniformen, waarin vooral de avondtoiletten der dames goed uitkwamen. De aanwezige Engelsche officieren elegant in hun korte roode dunner jakets, plotseling hun volkslied hoorend, traden naar voren en maakten hun opwachting en ontlastten mij van 't verdere voorstellen. Ik begroette thans op mijn beurt de aan wezigen, eerst de dames. De consulsvrouwen en enkele officiersdames Voor ditmaal waren er zelfs ook eenige vrouwen van notabele Albaneezen gevraagd; onder wie de vrouw van Prenk Bib Doda direct opviel. Een dikke blonde jonge vrouw in Europeesch avond toilet, die zich blijkbaar heel niet thuis voelde, en door iedereen met altesse" werd aangesproken. Ik had het druk, want dan werd ik hier, dan daar geroepen, moest ik als tolk dienst doen, tusschen de wel veel talen sprekende Oostenrijkers, maar die behalve Duitsch, en hun nationale talen, bijna geen enkele andere Europeesche taal kenden, en de overige vreemdelingen van wie 't meerendeel allen hun eigen taal spraken. Een Hef consuls-vrouwtje riep mij; ze zat naast een Oostenrijkse!) kapitein, die haar in 't Duitsch allerlei complimentjes maakte, die ze echter helaas niet verstond. Que dit-il donc," vroeg ze met een lief lachje. Ach, mein Lieber Fabius, sagen Sie ihr dass Sie heute reizend aussieht". 11 dit que votre costume ne vousvapas du tout." vertaalde ik met een ernstig gezicht. Zij keek mij met haar mooie oogen vra gend aan. Fi donc. 11 est mcchant." Was sagt Sie,'' vroeg de kapitein, een jonge man nog, die als charmeur bekend stond. Ik vertaalde weer: Das du ein reizender Kerl bist." Du Fabius, sage ihr mal was recht nettes, ik kann ja doch leider kein Franzosisch ?" Wird gemacht," zeide ik, en flirtte verder uit naam van den kapitein, die me steeds vroeg haar antwoord te vertalen, dat ik echter expres naliet. Daar kwam de lange Engelschman, Bobby, aan. De lieveling van alle dames; hij sprak Fransch, wel is waar met een sterk Engelsch accent, maar hij sprak 'f toch maar. Toen was de Hauptmann totaal uit het veid geslagen en zocht zijn heil verder bij den Stabarzt die jarig was en bowl schonk in een hoekje van de leeszaal. Een klein mooi Weensch officiersvrouwtje kwam op mij af. Ik kuste haar hand. Sie, herr Hauptmann, kommen Sie morgenfrüh zu mir. Wir geben nachste Woche ein Festessen, und da wollen wir alle Nationalita'ten einladen, helfen Sie mir mal die Katten schreiben, Sie kennen doch aile Sprachen. Wird gemacht, gnadige Frau." De muziek speelde, de wals uit Zigeunerliebe, ik vroeg een of anderen nabuur den oorlog te ver klaren. Het is uiterst gevaarlijk uit deze weinige gegevens conclusies van algemeene streKklng te trekken. Men kan echter naar mijn meening met eenige waarschijnlijkheid de volgende resultaten opstellen: Zelfs onder de meer ontwikkelde kiezers, die op den 15en Juni aan de stemming hebben deelge nomen, was althans bijna X geheel onbe kwaam om zich omtrent de zaak, waar het om ging, een oordeel te vormen en meer dan de helft van die meer ontwikkelden oor deelde zonder veel kennis van zaken. Hoe zal het dan met de kennis van de groote massa gesteld geweest zijn) Bovendien blijkt dit. Slechts zeer weinig is tot de kiezers doorgedrongen van de be doeling van de actie tegen de grondwets herziening; bijna '/4van deze kiezers meende, dat een nieuwe regeling van de troonop volging in de herziening was opgenomen. Toch is er ook een lichtzijde. Men kan de hoop koesteren, dat van uitbreiding van het kiesrecht eenige opvoedende kracht zal uit gaan. Althans de kennis van zaken bij de kiezers bleek veel gunstiger, dan die van de niet kiesgerechtigden van denzelfden leeftijd. En althans deze conclusie zal wel door niemand betwist worden: dat er nog heel wat te doen blijft om de kiezers voor hun taak bekwaam te maken. En het mysterie van den volkswil? Het blijkt ondoenlijk uit den uitslag dezer ver kiezing den volkswil op te maken: het meerendeel der kiezers was niet in staat zich een oordeel te vormen, omtrent de zaken waar het om ging. Vóór- en tegen standers van deze grondwetsherziening kun nen dus voortgaan zich op den volkswil te beroepen. F L A v i us haar ten dansen. We walsten rond, 't mooie Engelsche kolonels vrouwtje danste gracieus met de Oostenrijksche overste, de lange kolonel met het kleine vrouwtje van den Duitschen com mandant, die zelf rondhuppelde'met de vrouw van den Oostenrijkschen consul. De muziek hield op, en ik moest me aan de officiesle tafel zetten. Ik kwam tusschen de Engelsche kolonel en den Duitschen majoor te zitten; deze sprak ook Engelsch en het duurde natuurlijk niet lang of we spraken over den komenden oorlog. Ik geloof er niet aan, zeide de Engelsch man. Binnen acht jaar, zei de Duitscher, want dan is Rusland klaar en voor dien breekt hij uit. Dat kan wel, zei de Engelschman, maar voor dien heeft Engeland zijn politiek ge wijzigd. Waarom, vroeg ik geïnteresseerd? ik kom uit Indië, zeide de kolonel, en heb dwars door Perziëgereisd en binnen een paar jaar zijn wij daar in open lijk .conflict met de Russen. Ik benijd uw Zweedsche collega's niet, zij zitten daar tusschen ons en de Russen, zooals gij hier tusschen de Oostenrijkers en de Italianen. Ik luisterde met belangstelling, dat was hetzelfde wat ik al van een Amerikaan gehoord had, die er jaren lang was ge weest. Dus, zeide ik, u gelooft niet aan een Europeeschen oorlog? Ten minste niet aan een West-Europeesch conflict. Laten we daarop drinken, zei de Duitsche majoor, en we stootten de champagneglazen tegen elkaar, de Engelschman, de Duitscher en de Hollander, maar de Fransche consul had ons gesprek gehoord en zeide daar wil ik ook op drinken en ten tweeden male stootten wij aan. Mocht het waar zijn; ik keek rond om me heen, daar zaten de officieren der grootste militaire staten vriendschappelijk bijeen, zoo goed en kwaad als het ging converseerend, elkaar toedrinkend, dansend zelfs met elkaar. In de hoek echter stonden de Russische consul en de Montenegrijnsche en spraken op fluistertoon. Iemand tikte mij op mijn schouder, een der Albaneesche notabelen stond achter me en zeide, ik hoorde die dronk, maar niet in Perziëligt 't lot van Europa. Oorlog of vrede, de weg naar Indiëis lang, zij begint bij den Balkan en over veel jaren zijn wij eerst aan Perziëtoe. Het werd laat dien avond en toen we door de Oostersche nactjt, bij volle maan naar huls gingen, zag ik voor mij een Franschman, met een Engelschman en Duit scher gearmd, ieder op zijn manier 't we gaan nog niet naar huis" aanheffend. Het wreede toeval heeft gewild, dat thans eveneens in 't oosten, die daar toen op den vrede dronken als vijanden tegenover elkaar staan. Alleen de Engelsche kolonel schijnt nog te leven, de meeste vrouwtjes zïjn weduwe, sommigen al jaren lang.