8 Sept. '17. No. 2098 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND O. H. B r ei t n e r naar de portret-teekening van F. Bobeldijk Breitner's zestigste jaardag. 12 September 1917. l Inleiding. Breitner is een hartstochtelijke, als Vincent van Gogh was. Hij heeft daar van de rijke kenmerken. Hij is een impres sionist; hij is uit op het levende, op het spontane. Zijn werk moet altijd den indruk geven volop in de ontroering te staan; dat is het eerste doel. Hij wil dat ge d'eigen bewogenheid, den eigen schok ten eerste ondervindt. Hij is, als meer uit de school van '80, een realist, een naturalist. Ik laat dit volgen op zijn impressionisme, omdat ge n realisme n naturalisme eveneens op meer doordachte wijze kunt uiten. 2. Het werk van Breitner ligt, als kleur, zuiver in de richting van de Haagsche school. Tenminste voor een groot deel. Het is ver want, als zoodanig, met dat van JacobMaris; een bezoek aan een tentoonstelling', waar van deze twee schilders werk te zien is, wijst altijd opnieuw dat gemakkelijk uit. 3. Maar het brengt in de voorstellingen, in een deel dus van het wezen, toch een andere drift naar voren, 'k Heb Witsen eens de schilder genoemd van 't stilstaand Am sterdam, Breitner is de schilder van 't Am sterdam in actie, in aanbouw, in uitbreiding; dat van 't heiwerk, van de trams, van de werkpaarden, van de grondkruiers. Maar deze Rotterdamsche zucht tot actie vindt ge niet alleen in deze genoemde dingen. Zij was even openbaar, even duidelijk in zijn seriè'n Cavalleristen. Dit is een verschil met jacob Maris, en dit is het meer moderne in Breitner. Qud-Hollanclsche SCH»LO£flü£N. 73,J<aIvgrstraat, AMST6J1DAM. Een nieuw Engelsch woordenboek Onlangs verscheen de achtste druk van Kramers' Nieuw Engelsch Woordenboek, 1ste deel, Eng.-Ned., bewerkt door dr. F. P. H. Prick van Wely en J. H. v. d. Voort, (Gouda, G. B. van Goor Zonen.) Ne sont pas tous lexicographes. Jaren geleden had ik het ge noegen in dit weekblad over dr.- Prick van Wely te schrijven (?Een kranig Hollander in Ind^ë"), en nu sluit zich de heer Van der Voort op waardige wijze bij hem aan. Hun werk maakt een zeer goeden indruk, en behoort tot het beste van zijn soort, vooral door de zorg, die de samenstellers zich hebben gegeven, om overal juiste, typeerende: idlomatlsch-gelijkwaardige beteekenissen te zoeken. Hoewel ze niet overal even goed geslaagd zijn (er moet altijd iets te wenschen overblijven, en de volmaaktheid wordt nu eenmaal op deze aarde niet bereikt), zijn ze toch op massaas plaatsen flink raak. Om nu mijn dankbare belangstelling en belang stellende dankbaarheid te bewijzen, waarbij toch ook zoo dikwijls het element van on voldaanheid komt, zij het mij vergund op enkele leemten en tekortkomingen te wijzen, die ik natuurlijk voor beter geef, maar de aantooning waarvan ik hoop dat den schrij vers bij een negenden druk (mogen zij dat Muzenaantal spoedig bereiken!) van voor deel zal kunnen zijn. Medunkt dat dit hun liever zal wezen, dan wanneer ik hen met een paar weinig of niets zeggende woor den afscheepte. Op verschillende wijzen heb ik dit woor denboek op de proef gesteld. Vooreerst heb 4. Maar dit moderne is niet uitgedrukt in een kleur vol heftige accenten. Breitner heeft, in later jaren, nu en dan getracht zijn klinkend, sonoor gamma (met fransche ele menten) lichter te maken, maar deze poging, beproefd in den tijd, dat zijn Hartstocht niet vol-op maar uitbundig was en niet volop ' de voortstuwende kracht van de jeugd bezat, heeft de schoonheid van het voorgaand werk nooit in waarde verminderd. Integendeel. Het schilderij van Breitner is dat van een diepe, klankvolle, kleur en niet dat van een bloesemend ijl licht, zooals sommige modernen het maken. 5. Dit laatste ware ten eenenmale strijdig met het gansclie zware wezen. De psycho logie van Breitner's aard wijst daar niet heen. Maar hoe is de psychologie, die Breitner zelf in zijn werken uitdruW>laat zien ? Deze is in de portretten (latent, en in de kleur zelf te vinden) niet van die beschouwende geaardheid, die ik het liefste zoek. Breitner's psychologie in de eigen portretten, die soms laatdunkend zfln van zelfvertrouwen, is nooit détailleerend, nooit vast uit elkaar ge legd; noch in groote eenheden synthetisch. Hij is meer dan een psycholoog van menschen, een psycholoog van een stad, van een zeker, hem geheel eigen geworden Amsterdam. Toch vindt ge die zielkennis soms buiten de stadsgezichten, in de figuur. Zij is dan sterk en bruut. Zij is als zoodanig te vinden in de weiden den brug overgaand, met de zwarte vaste lok haar bij de ooren. Zij is voor mij het meest belangrijk in zijn vrouwen'guren tegen de sneeuw. Ik heb dit reeds meer dan eens geschreven. Ik herhaal het hier: Breitner's psychologie (haast wat JBreughel-achtig van aard) vindt ge in zijn Landloopsters voor den achtergrond van sneeuw. Maar deze werken zijn bijna een afzonderlijke trek ia dit kleur-rijk robuust schilderwezen. 6. Toch een schilder als Breitner kent niet enkel de actie, en is niet altijd zonder klaarblijkelijke innigheid. Hij heeft soms een buurtje geaquarelleerd dat, een eenvoudig stadsgezicht langs 't water, die hoedanigheid op groote wijze bezit. Maar hij is misschien, en zeker, het innigst geweest, en het meest vol van een ziels-medelijden, toen hij het Witte paard van Montmartre schilderde; hij was haast kinderlijk in het frissche buurtje van Gent, een schilderijtje, eigenaardig, en gemakkelijk voorbij gezien in al wat Breitner deed. 7. Breitner is door dit alles een, die nieuws bracht, en die toch ineen deel van zijn werk de traditie voortzette. Zijn schildersdrift is een der grootste uit onze negentiend' eeuwsche school. Hij is daardoor een ge weest, die anderen weer beïnvloed heeft. (Verster). En om te eindigen met een laatste opmerking: Misschien heeft deze sterke schilder te veel op den Hartstocht alleen vertrouwd. PLASSCHAERT Verbetering. Lees kolom I. M. Maris: Saamklinken der verwen. m m 9 Naakt G. H. Breitner Etsen van Ostade In het algemeen zijn de etsen van onze oude Hollandsche meesters te weinig be kend. Vroeger, toen ze nog niet zoo enorm duur waren, behoorde het koopen en ver zamelen ervan tot de ook voor niet al te groote beurzen toegankelijke genoegens, maar tegenwoordig beteekent het bezit van eenige tientallen zeer goede afdrukken van pracht-etsen uit dien tijd reeds een klein vermogen. Voor een ieder toegankelijk zijn die etsen weliswaar in prachtige drukken in de prentenkabinetten der musea, maar hoe weinigen hebben den tijd om daar rustig te gaan genieten. Geen wonder, dat deze om standigheden een mindere bekendheid van al dat schoons ten gevolge hebben gehad. Een remedie hiertegen in zooverre als zij dient tot aanmoediging om de origineelen te gaan zien is de uitgave van reproducties naar etsen, die derhalve niet anders dan van harte mag worden toegejucht. Zoo is ons dan ook de dezer dagen door de Levens verzekering Maatschappij Utrecht" ik het gebruikt bij de lectuur van Kazan, the Wolf- dog". Afgezien nu van woorden die, omdat ze tot een bepaald dialekt behooren, in den tekst van den roman zelf gecursiveerd zijn, als bakniesh en babiche, heb ik niet kunnen vinden -.husky (een soort gioole sleehond), yip (als ww. gillen, janken als zelfst. n w. gil, gejank, bijv. with one short excited yip", a yip of pain", yipping in terror, er zal wel samenhang zijn met yell en yelp); fisher-cat; tepee (inlandsche woonhut); moose-bird; drool (hèdrooled blood and saliva at themouth.dusi. q. laten druipen, kwijlen; (er is blij k-baar samenhang met ons druilen); tvhiskey-jack (soort vogel, beschreven als one of the fierce big-eyed jays of the Northland); tree sapper (soort vogel); undershot (se. jaw); snack (soort hut, loods of keet); trap-line (striktouw, of misschien beter reets striktouwen, vallen of klemmen van een pels\ngeT)muzzte-loading (se. rifle), voorlaadgeweer, banksian (se. shrub, pine), hoogstwaarschijnlijk zoo naar een eigennaam genoemd; maar bestaat er een Ned. equivalent voor die heester- en boomsoort ?; coyote (wolfachtig roofdier). Verder heb ik enkele scheepstermen na gegaan. Er ontbreken o.a. gloryhole, dat wél voorkomt in de bet. van warwinkel, maar ook in nauticis steward's quarters" kan beteekenen; drift-anchor, diijfanker; scending in pi. v. ascending, de tegen de gol ven opgaande beweging van het schip, tegen over het pitching of plunging. Bij ascend vinden we ook omhoog gaan en opvaren gegeven, maar waarschijnlijk wordt daar iets anders mee bedoeld. Rijwielonderdeelen komen zelden voor. We vinden o.a. niet frontwheel washer (tusschenplaatje van de vooras), dust-clip (sluitveertje van de smeeropening); ball race (kogelpot); mudguard-stay (spatbordstang), ja zelfs is mad-guard niet gegeven, hoewel onder gaard ook scherm vermeld staat; sprocketwheel (achterkettingwieltje) en zoo meer. He i - we rk Onder de biljarttermen mis \\runthrough (dóórstooten), a run through (een doorstoot) en check side (contre-effekt). Kiss en kisscannon heeten hier kuscarambole"; dat noemt een rechtgeaard biljarter een klots, terwijl het voor kiss in biljirttaal klotsen heet. Als ik nu op minder technisch gebied nog enkele opmerkingen mag maken, dan heb ik mijn kritische lusten weer botgevierd, en mij helaas nog maar zeer oppervlakkig van mijn plicht gekweten, want het boek is zoo anregend", dat men telkens weer wil dippen en neuzen om aan te vullen en te verbeteren, wat de schrijver van Addenda et Corri genda" me wel niet kwalijk zal nemen. Bij bed was 't misschien wel aardig geweest bed-presser (luilak, langeslaper) op te geven; bij cast staat o.a. rolverdeeling gegeven, zooals men spreekt van: a cast of actors, dramatis personae" en dgl.; ik geloof dat indeeling", groepeering" hier ook een plaats zou verdienen. Zou men check by jowl ook niet kunnen weergeven door koek en ei ? Naast clodpate en clod hopper mag ook clodpole (botterik, pummel, prengel, kaffer) op zijn recht aanspraak maken; (men kan hiermee 't Latijnsche stipes, paal, dat in dezelfde bet. voorkomt, vergelijken; zooals men blockhead naast het Lat. caudex (blok) kan zetten). Het wijzen op deze en dergelijke dingen, en in het algemeen het vergelijken van de oude met de moderne talen, is iets waarop bij het gymnasiaal onderwijs nog veel te weinig wordt gelet. De meesten kunnen het trouwens niet. Daarom beperkt zich veelal de lesgeverij in de Oude Talen tot een rondscharrelen in een of twee talen, zonder dat met breeden blik een ruim ge bied wordt bestreken. Naast cheese it (kop dicht) had ook cheese your putter (hou je gewauwel) kunnen staan. Bij crotcheteer had ook crotchet-monger gegeven kunnen wor den. Corker beteekent in schoolslang ook een verklikker of gluiper. Crusade (of crusado) is ook een Portugeesche gouden munt ter waarde van 4 a 500 reis. Voor dogwatch G. H. Breitner wordt gegeven platvoetwacht; beantwoordt het dan niet aan wat wij hondewacht noe men ? Nu doss-housc voorkomt in den zin van slaapstee, had ook dossing-ken al s zoo danig vermeld kunnen worden. Bij dragon wordt de slang-beteekenis van sovereign of geld in 't algemeen (dan speciaal mv. dragons) niet gegeven. To eat one's words wordt vertaald door -.zijnewoorden herroepen; wij praten in zoo'n geval toch ook van opeten of inslikken. Kan de uitdrukking fore and aft niet de geheele lengte van een schip beteekenen? Niet gegeven is ghoul, een demon die dooden verslindt. Leakage wordt ook gezegd van wat bij blokkades als ongewenschte invoer er door slipt. Naast property-master wordt ook property-man gevonden, en bij scavenger had ook scavenger's daughter gegeven kunnen worden, een marteltuig, uitgevonden door Sir William Skevington (waarvan scavenger een ver bastering is). Shalm (schalmei) is wel ver ouderd en dichterlijk, maar had m. i. niet mogen ontbreken; Theod. Watts-Dunton spreekt in zijn Ode to Mother Carey's Chickens" van marvellous strains, as of the morning's shalm". Zoo ishet ookeenigszins met .irelay (?The blackbird's trilling shrill and gay His roundelay and virelay" in A New Old Song" van Cath. TynanHinkson). Wisp komt alleen voor als sub stantief, als werkwoord (vegen, slieren) komt het voor in Nocturne" van Will- Renton: the wisping, sheeting, glooming host". Ziehier nog een paar afkortingen: A. F. C. (Army Fiying Corps), M. T. V. (Motor Trans port Volunteers). In de afgekorte namen van kunstgenootschappen is het woordenboek nog niet volledig, ik noem o. a. R. B. A. (Royal British Academyj, R. I. (Royal Institute), R. S. A. (Royal Scottish Academy), R. S. W. (Royai Society of Painters in Water Colours), R. W. S. (Royal Water Colour Society). Zoo mis ik P. O. voor Peninsular and Oriental. Kan S. A. ook staan voor Salvation Army? En onlangs ontmoette ik uitgegeven serie van reproducties naar etsen van Adriaen van Ostade ten zeerste welkom. Zulk een wijze van combinatie van reclame en kunst is, vergissen wij ons niet, noch nie dagewesen". Het is wegens de uiterst bescheiden wijze, waarop de reclame in het plaatwerk en op den omslag is aange bracht, een geenszins storende combinatie. Dit plaatwerk, dat tegen overmaking van den kostenden prijs (f5, buitengewoon goedkoop!) aan belangstellenden wordt toe gezonden, heet: Het complete Etswerk van Adriaen van Ostade, in facsimile licht druk naar de Origineelen uit het RijksPrentencabinet, met inleidend woord van H. P. Bremmer." Alle etsen van den meester zijn er, elk voorzien van het nummer van Bartsch (die een catalogus van Ostade's etswerk maakte), gereproduceerd op smaakvolle wijze, en de reproducties zijn elk royaal op wit gezet. In het geheel zijn het vijftig nummers. De tekst van den heer Bremmer wijst den lezer op den aard en de beteekenis van het ge bodene. Wij wenschen den uitgevers succes met deze uitgave en hopen, dat zij haar door meerdere van dien aard zullen doen volgen. W. MARTIN Kunstbegrip en Onderwijs. Wij ontvingen het uitvoerige rapport l i omtrent den Invloed van het Ondeiwijs en de Opvoeding op het Kunstbegrip, uitge bracht door een commissie van het Verbond vanNederlandscheKunstenaarsvereenigingen. Uit dit rapport, dat vol is van tal van wen schen, blijkt ten duidelijkste, hoe sterk een streven er hier te lande bestaat om den schoonheidszin (als onmisbaar element in ons geestesleven) vooral te ontwikkelen door juiste en systematische veranderingen en toevoegingen in het onderwijs, aangezien juist het onderwijs het meest geschikt is om tot die ontwikkeling mede te werken. De bedoeling van het rapport is niet zoo zeer, allerlei vakken bij te voegen en andere moeilijker te maken, maar het ideaal is, aan het geheele onderwijs ook een meer op het schoone lettende richting te geven. In het rapport zijn de wenschen, op ver schillend gebied gekoesterd, rubrieksgewijs gegroepeerd. Moge de werkzaamheid der Commissie (die bestond uit Mevr. A. Sluis, de H.H. Anton Avercamp, Dirk Coster, Huib Luns, S. van Milligen, S. Moulijn, W. v. d. Pluijm, Freule Dr. W. C. Rengers Hora Siccama, de H.H. H. Poort en Dr. A. v. d. Water), vruchten dragen! M. 1) Arnhem, S. Gouda Quint, 1917. H. BERSS5NBRUGGE, PORTRETFOTOGRAAF ZEESTRAAT 65, naast Panorama Mesdag, DEN HAAG. Tel. 1538. achter iemands naam F. L. S. (Fellow of the Literary Society?) Naar ik meen, wordt F. A. S. gewoonlijk als F. S. A. aangeduid. Drukfouten zijn zeer zeldzaam; in de lijst van teekens en afkortingen moeten de woor den grammar" en h'guratively" van plaats verwisselen; op blz. 329 staat intilligencer in pi. v. intell., op blz. 402 miritorious voor mer. en op blz. 604 susperstition voor superst. den Haag E D w A R D B. KOSTER De Freie Zeitung" Voor ons ligt het laatste nummer van de Freie Zeitung." De Freie Zeitung" ver schijnt in Bern en is het orgaan van de onlangs in Zwitserland opgerichte republikeinsche partij. Het blad staat onder leiding van Friedrich Streicher ; als vaste mede werkers zijn o a. aan het blad verbonden dr. Edw. Stilgebauer, de schrijver van ver schillende bekende boeken o.a. Götz Krafft," Inferno, Schiff des Todes," Briefe eines Verminkten" ; dr. Hermann Rösemeijer, de Berlijnsche historicus en de vroegere poli tieke leider van de Berliner Morgenpost", en Hermann Ferman, schrijver van Juist omdat ik Duitscher ben" en Durch ! Zur Demokratie!". Vele andere op de voorgrond tredende personen werken mee aan het blad, dat snel is ingeburgerd en spoedig talrijke abonné's had. De Freie Zeitung" heeft ge heel de zelfde basis als de boodschap van Wilson aan het congres, naar het heet: De oorlogen worden in 't leven geroepen en gevoerd in het belang van Dynastieën en kleine groepen." Daaruit is dadelijk de conclusie te trekken, dat de regeeringsvorm in iedere staat democratisch zijn moet, om voor altijd te garandeeren, dat de volkeren niet meer de speelbal hunner régenten zullen zijn.