27 Oct. '17. No. 2105 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND HYPOTHECAIRE VORDERINGEN worden overgenomen en beleend door H. VAN DAM Azn. & ZONEN AMSTERDAM: Xloveniersburgwal 70 ROTTERDAM: Boompjes43 ARNHEM: Nieuwe Plein 6 UTRECHT: Willewuwenstraat 30 Verschenen: Dagboek van een Amsterdammer DOOR BARBAROSSA PRIJS f 0.95. VAN HOLKEMA & WARENDQRF, Amsterdam. N. V. Maas- en Waterweg Maatschappij tot bevordering Tan de restiging ran Industrieën te SCHIEDAM EN OMSTREKEN Lange Haven 3 Tel. 93 Schiedam Verleent haar bemiddeling bij den Aan- en Verkoop van Panden en Industrieterreinen en het verschaffen van Bedrijfskapitaal. In elke GOEDE zaak vindt U onderstaande artikelen: SARDELLENBOTER Vervangt boter en toespijs. Zeer smakelijk. Hygiënisch bereid. FIJNE NOORSCHE GEKRUIDE ANCHOVIS fl. 1.?, fl. 1.60, fl. 2.5O, fl. 3.5O enz. Vischconservenfabriek HOLLANDIA". Bergen op Zoom Tel. 278. Hoofdvertegenwoordiging voor Nederland: LUTOMI RSKI" Tel. 67O8. Amstel 64. AMSTERDAM. DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slechts f 1.9O per kwartaal XXKKXIIXXXXX HET ADRES VOOR HEERENKLEEDIKG H.J.LOOR,Utrecht Illlllllllllllllllllllllllllll Illlll ItlllllllllllllltllllllllllllllllllllllUlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinillllMlllllllllllllllltlllMlllllllllllllllllllllllllllllltlllllll EJimniiiinTniiiiiiniiiiimiiiiiiiiiiiiniiniiiiiiiiiiiiiiiiiininiiiHinnminiiii HEEREN MODE-ARTIKELEN I - HIERENSTRA.AT 12, GRONINGEN TELEFOON 1083 J.S.MEUWSEN HflieTei Hoeden in Uode-Msiazijnen. AMSTERDAM. Leidschestraat 4, B.passage b. D.rak, Damstraat h. Nes, Doelenstr. h Ach- [ torburgwal. ROTTERDAM. Mosseltrap 8, Boymanwtraat 8. WO gulden PREMIE betaald H. B. THICME aan Ned. Chr. Sclantlsti die nm wetenschappelijke diagnose Inzenden «an BLINDHEID AAM EEH OOG, na de («boort* «1 «et»»»* 'OXYDOL' (CHLORAS KALICUS TANDPASTA) 45 cent p. Tube. W. Venu. STAM i Ca. Chemische Fabriek VI 's-ORAVENHAQE. Racahout E. P. per flacon f 1.50 en f 0.80 wordt meer en meer gevraagd. Hiw'uiuMiiiiiiiiiiimiiiiiimiittmiiiimiuiiiiimiiiimiiiiiitiu ces mensen bij alle monnikendeugd en alle dogmatisch gefilosofeer kan blijven. Met eerbiediger liefde is niemand naar het heilige Rome opgegaan; met bitterder ont goocheling niemand er van teruggekeerd, toen hij het onheilige van een verpoli tiekt pausdom, een verwereldlijkte geeste lijkheid, een veruiterlijkten godsdienst had gezien. Slechts wie zoo levendig als hij had gevoeld, dat noch de priester noch het sacrament den mensch met God kan ver zoenen, maar Gods genade alleen, zonder menschelijke tusschenkomst of verdienste lijke werken, door het geloof dat berouw en bekeering werkt, kon zoo verontwaardigd opkomen tegen de kerkelijke exploitatie van het zondegevoel in den onbeschaamden af laathandel. Zijn stellingen zijn deconscieniiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiui mmiiiiiiiiHiiiiiiiiiitiiiiiiifiiiiiii De Dreigende Crisis In ItaliëHet Aftreden van Ribot In dezen oorlogstijd hebben de ministers, bij het houden van redevoeringen, waarin de zekerheid van de overwinning wordt verkondigd of de natie wordt opgewekt tot eendrachtig volhouden, gewoonlijk een dank baar publiek, zelfs in die vergadering, waar ministerieele welsprekendheid bij een groot deel der hoorders de overtuiging pleegt te wekken, dat zij dubbel op hunne hoede moeten zijn, nl. in het parlement. Maar het succes, dat de Italiaansche mi nister van binnenlandsche zaken Orlando met zijne jongste redevoering in de Kamer heeft behaald, slaat toch het record. Wan neer je in de avondbladen van heden het verslag ervan leest, ga je ten slotte mede juichen, zoo aanstekelijk werken, aan het slot van schier iedere zinsnede, de leven dige", zeer levendige1' en langdurige toe juichingen"; als je bent gekomen aan de tirade over de eendracht van het land, die de afgevaardigden deed epstaan, roepende leve Italiël", kan je zelf niet meer stoelvast blijven. Mogelijk was de Italiaansche Kamer zoo gul met haar bijval, omdat zij mocht ver nemen, dat bet parlement speciaal op dit oogenblik het voornaamste deel van Italië's kracht uitmaakt; ook kan zij in vervoering zijn gebracht door de verzekering, dat het parlement voor een beschaafd volk is, wat de vlag voor het leger is; misschien ook was alle eigenliefde vreemd aan haar enthousiasme en was zij werkelijk onder de bekoring geraakt van Orlando's wel sprekendheid. Welsprekend kan hfj ook daarom geweest tiekreet van een diep vroom gemoed. Daarmede begon de strijd, een strijd met zichzelven even zwaar als die met de groot machten der wereld. Deemoedig en vertrou wend wendt hij zich tot den vader der geloovigen, -en, in zijn geweten ten volle verzekerd, durft hij den keizer en de kerkvorsten in 't aangezicht (e weerstaan met zijn ik kan niet anders", de pauselijke banbul verbranden en aan de geheele wereld verkondigen, dat priestenaad noch priester woord ons redden kan, maar alleen het ge loof, dat in de Schrift zijn inhoud en zeker heid vindt. Door vrienden op de Wartburg beveiligd, is hij nog de geleerde monnik die den Bijbel vertaalt, maar zoo dat beiden, zijn taal en de Bijbel, geestelijk eigendom zijns volks zullen blijven. Straks werpt hij IIIIIMIIIIIIMMIMIlmlIIIIUMIMIIIIIIIIII. millllllllllllllMIIIIIIIIII IIIMIIIIIIIIIII zich met zijn reformatorische geschriften en met de kracht van zijn persoonlijk optreden midden in de branding van zijn fel bewogen tijd. De strenge monnik zal straks de kloosterascese verachten en een huisgezin stich ten, waar de krachtige Germaansche geest geadeld door vroomheid zich een atmosfeer scheppen van gezonden levenslust en stillen levenserust. Hij schept als theoloog een nieuwe kerkleer, hervormt eeredienst, kerk inrichting en onderwijs, en dicht als vroom zanger liederen en koralen, die zijn geloofs leven dragen tot in het hart zijn volks. Hij zal de vrijheid van een Chrlstenmensch handhaven tot in zijn oordeel over Bijbel boeken, die hij niet liefheeft, toe; en hij zal zich onverdraagzaam stellen tegenover allen, wier vrij geweten tot een andere belijdenis en andere geloofsuiting komt. Zelf een kind des volks, zal hij warm voelen voor den geestelijken en den stoffelijken nood der verdrukte standen, en hij zal meedoogenloos hard oordeelen, als het sociaal anar chisme der boeren en het religieus anar chisme der Doopers het hervormingswerk bedreigt. Zoo draagt hij alles in zich wat zijn eeuw heeft vervuld, het oude en het nieuwe. Maar bij hem meer dan bij iemand is alles leven, kracht en daad. Hij is wat zijn eeuw was: Zweier Zeiten Schlachtgebiet". Maar dan een slagveld, waarop, meer dan hijzelf wist, de nieuwe geest zijn eerste overwinning heeft behaald. Wie zoo geheel een kind van zijn tijd is geweest, kan na vier eeuwen niet meer ten volle zijn de man van onzen tijd. In zijn nog half-middeleeuwsche theologie kunnen vele Protestanten zich niet meer vinden. Zijn dogmatiek is voor vele Lutherschen niet meer de formuieering van hun geloof. Zfjn denkbeelden over de verhou ding van kerk en staat zijn verouderd. Zijn Bij bel vertaling en exegese vragen om weten schappelijke herziening. De meeste zijner geschriften zijn historische documenten ge worden. Van blijvende waarde en invloed zijn waarschijnlijk slechts twee dingen: de kracht en de diepte van zijn religieus leven, en wat zijn levensarbèid heeft toegebracht tot de nieuwere wereldbeschaving. Maar van E.Y.D.MEIDE 'g-QrareLweg. Tel. 1150 ARTISTIEKE MEUBILEERING SPECIALE ONTWERPEN llllllllltllllllMIIIIIIIIIMIIMIIIIIIIIlllll zfjn, omdat hij vocht voor zijn leven. Vlak onder het zooeven bedoelde telegram staat een ander: de Times verneemt uit Rome, o.a. dit Er is een krachtige strooming voor, dat het ministerie onmiddellijk dient af te treden, nadat Bossetli op Donderdag zijne rede zal hebben gehouden." Na alle toejuichingen uit het vorige tele gram komt dit bericht als een stortbad. Maar onverwacht was het toch niet. Al dagen lang was ons verkondigd, dat het ministerie in Italiëwrak stond. Er was eigenlijk meer reden, zich te verwonderen over het succes van Orlando's redevoering dan over de tijding, dat hij en zijne collega's misschien reeds deze week hun ontslag zullen moeten nemen. Want een paar dagen geleden had een andere rede in de Italiaansche Kamer grooten indruk gemaakt. Die van den gewezen Minister Nitti, waarin de regeering het ver wijt te hooren kreeg, dat zij het parlement te weinig in vertrouwen nam en met name de volle waarheid verzweeg over alles wat de levensmiddelenvoorziening betreft. Dit laatste onderwerp is ook voor Itali van het grootste belang geworden. Van alle landen der Entente lijdt het misschien het meest van den verscherpten duikbootoorlog. De levensmiddelen worden er krap; in een motie van de groep der democratische Kamerleden wordt bovendien geklaagd, dat het niet rechtvaardig toegaat bij de verdee ling der levensmiddelen over het land. Vermoedelijk is de oppositie tegen het ministerie echter ook aan andere redenen toe te schrijven dan aan onteviedenheid over zijn beleid in economische dingen. Het oproer te Turijn en de wijze, waarop de regeering daar tegen opgetreden is, zullen er ook niet vreemd aan zijn. Over dat op roer had men tot dusverre hoofdzakelijk berichten gelezen van Duitsch-Zwitsersche zijde, die het zeker niet minder erg zullen hebben voorgesteld dan het was. Maar ook Orlando noemde het gisteren een ernstig feit". Dit was eigenlijk de eenige zakelijke raemillmillllflHIMMIIIIMIIIIIIIIHII dedeeling, die het telegrafisch verslag van z^ne-redevoering bevatte; de rest was een gloeiende toast. Hij zal echter nog wel heel wat meer gezegd hebben, waarover het telegram zwijgt; ook over het oproer te Turijn heeft hij vermoedelijk nog iets anders gezegd dan dat er onderscheid moet ge-. maakt worden tusschen de burgers van Turijn en eenige oproermakers" en dat Turijn een van de heilige plaatsen der vaderlandsliefde en der Italiaansche onaf hankelijkheid blijft." Indien Orlando al gemeend heeft het daarbij te kunnen laten, zal de oppositie er allicht nog iets over hebben in te brengen. Eindelijk bestaat de oppositie en waar schijnlijk niet voor een klein gedeelte uit afgevaardigden, die van den beginne af weinig oorlogzuchtig zijn geweest. Daarom moet men rekening houden met de mogelijk heid, dat de val van het kabinet in Itali gevolgen zal hebben voor de deelneming van dit land aan den oorlog. In Italiëdreigt nog alleen een ministerieele crisis. In Frankrijk heeft men die weer achter den rug. Het Kabinet-Painlevébood wel zijn ontslag aan, maar is op verzoek van den President aangebleven; alleen Ribot, de Minister van Buitenlandsche zaken, is door Barthou vervangen. Zoomin als men met zeker weet, waar in Italiëeigenlijk de schoen wring', zoomin is het in elk opzicht duidelijk, waarom Ribot eigenlijk is heengegaan. De reden, die ter verklaring daarvan wordt genoemd, schijnt althans op n punt weinig geloofelijk. Aan den gewezen premier Briand zouden in Zwitserland vredesvoorstellen gedaan zijn dóór een ander staatsman in ruste, nl. door den ex-rijkskanselier Von Bülow. Die voorstellen kwamen hierop neer: herstel der volledige onafhankelijkheid van België; afstand van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk en van Triest aan Italië; daar tegenover elschte Duitschland zekere vergoedingen", waarvan enkele ten koste van Rusland. hoeveel historische figuren kan dat worden gezegd ? Het eerste behoort in de kerken te worden herdacht en is een godsdienstige waardeering, die afhangt van den aard en de ontwikkeling van ons eigen persoonlijk religieus leven. Het tweede is een vraag van wijsgeerige geschiedbeschouwlng, waarin het laatste woord nog niet is gesproken. Slechts een paar hoofdlijnen wil ik trekken. Als een van Luther's vrienden jubelt dat het een lust is om te leven" omdat de geesten bloeien", dan is dat de natuurlijke verrukking van een, die rondom zich een nieuwe geestelijke wereld ziet ontstaan. Maar die nieuwe wereld is niet uit de Reformatie voortgekomen. Deze is zelve in en met die geestelijke wedergeboorte ontstaan. In weten schap en kunst zoogoed als in zedelijk en godsdienstig leven, in het staatkundig ver keer tusschen de volken en de sociale ver houding tusschen de standen zoowel als in het kerkelijke leven, overal dezelfde drang, woeling en worsteling van nieuwe ideeën, nieuwe beginselen, nieuwe behoeften. Maar in de afgeleefde middeleeuwsche wereld had de godsdienst zulk een centrale plaats in genomen, de kerk zulk een alles beheerschende macht uitgeoefend, dat een her vorming van godsdienst en kerk zoowel voorwaarde als drijfkracht van een begin nende wereldhervorming was. Het was als een breede vloedgolf die langzaam maar met snel toenemende kracht kwam opzetten. Van alle kanten stroomden de wateren toe, en samen stuwden zij den golf berg omhoog, totdat hij op n punt in een schitterende schuimkroon oversloeg en brak, en bruisend zich uitstotte over alle stranden. Wat het Protestantisme op het centrale gebied der religie heeft veroverd, dat heeft het helpen verwerven voor ieder andere sfeer van geestelijk leven. Heeft het in dedingen des geloofs en des gewetens den mensen boven den onmondigen staat opgeheven, vrijgemaakt van menschelijk gezag en slechts aan Gods getuigenis gebonden, het heeit daarmede, negatief, de beletselen weggeno men voor de vrije ontwikkeling van heel het cultuurleven, en, positief, de voorwaarde Briand bracht dit over aan Ribot, die daarop aan de geallieerde regeeringen zou hebben medegedeeld, dat hij vredesvoor stellen had ontvangen, die blijkbaar als een valstrik bedoeld waren. Daarmee liep de zaak af. Het ongeloofelijke in dit verhaal is niet, dat von Bülow zijne diensten verleent voor de geheime vredesonderhandelingen; reeds meer dan eenmaal is zijn naam in dit ver band genoemd. Ook Briand schijnt een aan gewezen persoon voor dit werk. Evenmin wekt het verwondering, dat Duitschland in ruil voor concessies, die het in het Westen zal doen, vergoeding vraagt ten koste van Rusland. Maar dat onder die concessies ook de afstand van Elzas-Lotharingen zou zijn op genomen, nadat een paar weken geleden von Kühlmann, onder instemming van na genoeg den geheelen Rijksdag, zijn nooit!" heeft doen hooren dit klinkt even ge loofelijk als de tijding zou zijn, dat Enge land vredesvoorstellen had aangeboden, waarbij Antwerpen en de Vlaamsche kust in het bezit van Duitschland zouden blij ven. Toch moet er een grond van waarheid zijn voor het bericht over de vredesaanbiedingen via von Bülow en Briand. In een geheime zitting van de Fransche Kamer heeft Ribot er nadere mededeelingen over moeten doen. Volgens een informatie, die de Manchester Guardian uit Parijs heeft gekregen, zou de algemeene indruk van de Kamerleden zijn geweest, dat er geen reden was om de voorstellen voor een valstrik te houden. En Gustave Hervézou hebben ge schreven, dat het ongerijmd is van een valstrik te spreken,' als de andere geallieer den het met de voorstellen eens zijn; er kan geen kwaad in schuilen eens met elkaar te praten; niemand zal totstemmen in een vrede op kosten van Rusland, maar men kan niet rerwachten, dat Duitschland dade lijk zijn minimum-voorwaarden zal noemen '. Duitschland zou dus een aanbod hebben gedaan, dat niet dadelijk als onaannemelijk mocht worden verworpen; een aanbod, LIBCRTY ceiu.usiR.eeRDt neuaei-CArAuoGus f RAMCO PALMSTANDAARD N?CeVLOCHKM RJ6t f. AI WCRKING B MCTZ &< AMSTCRDAM 'sGRAVeMHAGE dier ontwikkeling, althans in beginsel, ver vuld. Het Protestantisme is, alweder naar zijn beginsel, de vrijmaking van den menschelijken geest ter wille van de hoogste goederen des levens, zijn geloof en zijn geweten, zijn wetenschap en zijn wijsbe geerte, zijn schoonheidszin en zijn kunst, zijn staatkundig en zijn maatschappelijk leven. Dat heeft geen der Hervormers ten volle voorzien en bedoeld, maar vier eeuwen be schavingsgeschiedenis leeren ons, dat hun werk er toch toe leiden moest en er het grondbeginsel van in zich droeg. Wie de autonomie van den menschelijken geest durft aanvaarden voor onze hoogste over tuigingen, ontbindt krachten, die op alle levensuitingen van menschen en volkeren onweerstaanbaar zullen ingrijpen. In hun nog half middeleeuwsch denken en voelen hebben zij de draagkracht van den elsch der gewetensvrijheid niet kunnen overzien, hem zelfs niet durven toepassen, toe* overal godsdienstige, zedelijke en maatschappelijke vferwildering dreigde. Een inconsequentie, maar die de Reformatie heeft gered, al heeft zij haar doorwerking ook eeuwen vertraagd. Maar sinds in den godsdienst het priesterge zag was verbroken, en voor het zedelijk bewustzijn het gezagder kerkelijk geijkte mo raal, was ookhet weten en denken vrijgemaakt van de middeleeuwsche wereldbeschouwing, al heeft Luther haar nooit losgelaten, kon de kunst, uit kerkelijke dienstbaarheid ont slagen, de wereld vervullen met nieuwe schoonheid, en kon in de zichzelf scheppende en herscheppende samenleving, zij het in een groeiproces van eeuwen, allengs iets meer verwezenlijkt worden van de Christe lijke idealen van menschelijkheid, gerech tigheid, verantwoordelijkheid en liefde. Ligt daar niet de kracht en de roeping onzer eeuw? De geschiedenis der Hervorming kon en mocht niet anders zijn dan een voortdurende vrije zelfhervorming. Het is hare eer, dat de geschiedenis der menschheid, zoover die onder haren invloed stond, niet anders is geweest en niet andeis worden zal, en dat zij den vromen mensch geleerd heeft daarbij op hooger wereldleiding te vertrouwen. waarbij het vergrooting van gebied ten koste van Rusland eischte, maar op dezen eisch zou vermoedelijk nog wel een en ander af te dingen zijn; een aanbod, waarbij ook een schikking ten opzichte van ElzasLotharingen werd voorgesteld zoo het daarover zweeg, zou het immers in de Fransche Kamer voetstoots zijn afgewezen al bevatte het dan niet de bereidverklaring om Elzas-Lotharingen af te staan. Indien immers het laatste het geval was geweest, zou ook Ribot het voorstel niet naar de prullemand hebben verwezen. Vol gens hem was de inhoud ervan echter van dien aard, dat het geen basis voor verdere onderhandelingen bood. Daarin nu schijnt de Kamer met hem van meening te hebben verschild; zijn aftreden zou dus als een bewijs moeten worden beschouwd, dat hij naar het oordeel der Kamer te eigenmachtig en te lichtvaardig heeft gehandeld door niet in te gaan op een aanbod, dat althans de mogelijkheid opende om tot vrede te geraken. Een hoofdartikel van de Daily News ge tuigt van dezelfde opvatting. Daarin wordt toch gezegd: De moraal van het gebeurde kan niet misverstaan worden. De openbare meening in Frankrijk is vast besloten, dat zelfs een gefluister over een mogelijken grondslag voor een spoedigen vrede, niet op schampere wijze afgepoederd mag wor den als een valstrik, zonder dat er ook maar in het openbaar over wordt beraadslaagd. Ribet's lot illustreert het gevaar van zulk een handelwijze, zelfs voor een staatsman van erkenden naam. De les is nuttig, ver buiten de grens van Frankrijk." De strekking van de laatste opmerking zal wel niet ver buiten de grens van Engeland gaan. Maar ook in Duitschland kan men met de les" zijn voordeel doen. Indien Ribot is moeten aftreden, omdat hij zich doof heeft gehouden voor een onderhandsch vredesvoorstel, bestaat er eenige kans, dat een herhaling daarvan bij zijn opvolger beter gehoor vindt. 24 Oct. 1917 G. W. KERNKAMP