10 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 3 Nov. '17. No. 2106 J&NVLAANDEREN Edward de Keijzer is een Vlaamsche specia list in zake beiaardkunst. Hij was een diergenen, die zich inspanden om den ouden meester fef Denijn, den Mechelschen beiaardier, in ruimen kring bekend te maken. Sinds geruimen tijd voor den oorlog werkte hij aan een Biiaardboek" dat, zoo volledig mogelijk, al'es zw bevatten wat de geschie denis der klok, der beiaarden en der beiaardkunst, de vereischten van goede instrumenten enzsaakt, doch dat wegens den oorlog nog niet kon verschijnen. In Octoher 1914 zou hij ook te Mechelen de Nationale Beiaardschool" geopend hebben, waarvan hij het bestuur en de lessen met lef Denijn zou gedeeld hebben. Reeds schreef dr. E. de Keijzer een opstel over ,De Beiaarden In VI anderen" in BDe(rt) Amsterdammer, van 29 Januari 1916. DE BELGISCHE BEIAARDEN EN HUNNE WAARDE Om een beiaard naar zijne echte kunst waarde te schat-en, hoeven verschillende eischen in aanmerking genomen te worden. Maar al te vaak worden klokkenspelen een voudig geschat naar het aanlal klokken dat zij bevatten, terwijl men maar al te weinig acht geeft op het gewicht en op de absolute en betrekkelijke waarde der klokken uit muzikaal oogpunt, alsook op het mechanismus dat de klokken moet beheerschen om er een echt kunsttffect mede te bekomen. Enkele beschouwingen daaromtrent zullen ons een juister denkbeeld geven van de waarde der klokkenspelen in België. Met veel minder dan 36 klokken, het zij ongeveer drie octaven, is het reeds zeer moeilijk iets dagelijks voort te brengen, vooral wanneer het nan nog meestal kleine klokjes zijn en dus de melodie niet genoeg door bassen kan gesteund worden. Daaren tegen is het nutteloos veel verder dan 46-47 klokken te gaan, vermits in dit geval de kleinere klokjes noodzakelijk tot het domein der bellen behooren; omdat men juist in de lagere tonen al niet verder kan gaan dan tot eene basklok van 9 tot 10,000 K.G., wat, mijns dunkeus, een respectabel gewicht is. Het is niet zonder reden, dat men veel belang hecht aan de zwaarte van een beiaard vermits een groot gewicht ronkende bege leiders veronderstelt, die een waar kontrast kunnen vormen met de lichte melodiedragers; dat geeft kleur en uitdrukking, wat voor zeker een der eigenaardigste kunsteffekten van een beiaard uitmaakt. Men is overeengekomen het betrekkelijk gewicht van een klokkenspel aan te duiden door het gewicht van de grootste basklok. De zwaarte der klokken alleen laat echter hoegenaamd niet toe een juist oordeel te vellen ever de /runs/waarde van een beiaard: de hoedanigheden eener klok en hare stem ming met de andere is een factor van aller eerst belang. Eene klok moet juist en welluidend zijn en geen al te sterken metaalklank uitbren gen. Zij is juist wanneer zij, klinkend, het juiste aantal trillingen per seconde voort brengt, dat noodig is om den te, bereiken grondtoon te doen zingen. Wanneer het aantal trillingen te groot, en dus de toon te hoog is, kan de klok door binnenwaartsche uitborlng nog verbeterd worden, in het tegenovergesteld geval echter is de klok gewoonlijk veroordeeld omdat men, met hare loodrechte hoogte te verminderen, wat in dete omstandigheid het eenige redmiddel is, de klok wanluidend maakt in de meeste gevallen. Eene klok heet welluidend wanneer grond toon en harmonieken tot akkoord zijn. Wan neer men den ondersten rand eener wellui dende klok zachtjes aanslaat, dan laat zij den geëischten grondtoon hooren; hooger op de plaats waar haar buitendiameter merkelijk kleiner wordt, brengt zij eene terts boven den grondtoon uit; nog hooger de kwint en boven aan de klok het octaaf. Wanneer men nu den klepel tegen den klokwand slaat, hoort men, buiten grond- en neventonen, nog den zoogenaamden bromtoon die een octaaf beneden den hoofdtoon ligt. Zijn de harmonieken in eene klok niet juist dan is deze nog slechts goed om her goten te worden. Het bereiken der juiste neventonen werd voor het eerst in de gie terijen van Hemony practisch en proefon dervindelijk nagestreefd, wat aan deze klok ken een onbetwiste superioriteit geeft. Het metaalachtig klinken is in «ene klok dikwijls te wijten aan de onjuiste verhouding van koper en tin; deze moet, voor beiaardklokken ongeveer 78 pCt. (middengetal) zijn, terwijl voor luiklokken dit percent zoo hoog niet behoeft te wezen. Sommige gewetensvolle klokgieters, op de hoogte hunner taak nochtans, hebben wel eens, in het bijgieten eener klok voor een bestaanden beiaard, getracht al deze gegevens na te leven en hebben, in de proef vóór de levering, hun produkt uitstekend bevonden, terwijl, tot hunne groote verba zing, hunne klok geen enkele der goede hoedanigheden meer bezat, eens dat ze in het klokkenspel mede speelde. De bestaande, juiste of onjuiste, eenheid van den beiaard moet in ieder geval als basis voor eene nieuwe klok genomen worden want elke klok roept de neventonen der andere op. Het schijnt me voldoende deze enkele vereischtea eener goede klok bondig aan te stippen om te doen inzien hoe oneindig moeilijk het is eene volmaakte klok en dus hoe nog oneindig moeilijker een volmaakten belaard te gieten. Ook een beiaard zonder vlekken kennen wij niet. Tusschen de beste klokgieters die goede beiaarden voor Belgiëgegoten hebben, moeten vermeld worden de Hemony's, de Drimery's, de Van der Gheyn's en hunne opvolgers Van Aerschot. Maar, evenals in elk ander speelt ui g, is de schikking en het mechanismus van aller eerste belang. Hangen de klokken te laag (zooals b.v. te Sint Niklaas) dan gaat de klank gedeeltelijk verloren tusschen de daken der omliggende gebouwen; hangen de klokken buiten den toren (zooals eenige te Brugge en elders) dan overheerschen deze de andere; hangen de groote klokken hooger dan de lichte (zooals te Gent) dan wordt de melodie door de bassen verstoord. Het is best dat de groote klokken lager, nogal ingesloten, hangen terwijl de kleine eene meer open e ruimte vragen, zooals dit te Mechelen en te Antwerpen het geval is. Tal van spitsvondige nieuwigheden werden aan het mekanismus onzer beiaarden be proefd: vingerklavieren, werktuigen met wind of electriciteit enz... allen zijn uitgeloopen op bittere teleurstellingen en ver mochten alleen het historische en archaeologisch uitzicht onzer binnentorens te ver woesten. Met deze verbeteringen (?) kan iedereen beiaard spelen ongelukkiglijk niemand goed. Men heeft gedurig gezocht om het oude stokklavier weg te cijferen, hetgeen nochtans het eenig degelijke is, terwijl men haast geen rekening hield, of deze zeer slecht begreep, met de verbin ding tusschen toets en klepel en juist deze was in onze oudere speeltuigen het gelukkigst gebleven. Het hoogst nood zakelijke in een beiaardmekanismus is bui ten allen twijfel dat de beiaardier volkomen den klepel der klok beheerscht, hem zacht of geweldig naar zijn wil tegen den klokwand kan brengen en hem daarna weer onmiddelijk opnieuw kan doen spreken. Buiten het stelsel Denijn heeft tot hiertoe geen enkel dit doel bereikt en daarom juist werden zoo vele dusgenoemde ver beteringen tot ontgoocheling gedoemd en enkel tot wederafbraak verwezen. Deze wegens plaatsgebrek bondige en onvolledige beschouwingen zijn voldoende om een juist denkbeeld te genen in de vergelijking onzer Belgische beiaarden. Voorzeker is dat van Mechelen het voor naamste van al onze klokkenspelen: het bevat 45 klokken waarvan 28 van meester Hemony, terwijl de andere uit de bestbefaamde gieterijen komen. Buiten een paar vlekken in het medium, die bij het spel moeten vermeden worden, vormen al de klokken een welluidend geheel en maken, wanneer zij onder de hand van een kun stenaar tot zingen gedwongen worden, een onvergetelijken indruk op den toehoorder. De klokken hebben een totaalgewikht van 35.000 Kgr. en Salvator, de prachtige bas, is de zwaarste klok (bijna 9000 Kgr.) die ergens in een beiaard medespeelt. Mechelen bezit een klokkenspel dat, schier uit alle oogpunten, de volmaaktheid benadert: een voldoend aantal goede klokken van het gewenschte gewicht, een precies-geregeld me chanismus, een uiterst wel geschjkten toren en, last not least, den meester-beiaardier Jef Denyn. Vier andere groote beiaarden, ofschoon lichter (de meesten hebben slechts van 3 tot 5000 Kgr. in de groote bas), dingen naar de kroon: Antwerpen, Brugge, Gent en Ber gen. Antwerpen heeft 47 mooi klokken (36 van Hemony) voorzien met een goed me chanismus. Al is het gelegen in een al te rumoerig gedeelte der stad toch geeft er het beiaardspel een blijvenden indruk. Brugge ;heeft ongeveer hetzelfde gewicht brons en hetzelfde aantal klokken als Ant werpen. Hare klokken (van Dumery) zijn min der helder dan die van Hemony maar hebben een gedempten toon die aan velen behaagt. Het mekanismus is thans veel verbeterd,maar enkele klokken hangen buiten den toren en benadeelen het Innig samenklinken. Het belfort van Gent bezit ook een zeer schoon klokkenspel met 52 klokken waarvan 38 van Hemony. De kleinste klokken zijn te licht om veel indruk te maken en de plaatsing der klokken (de kleine laag en ingesloten, de groote hooger en vrijer) is minder aan bevelingswaardig. In zijn geheel is het een uitstekende beiaard. Bergen heeft 44 misschien minder schoone klokken, maar van een degelijk gewicht en met een goede installatie. Tusschen de schoone beiaarden van twee den rang, van minder gewicht, hoeven ver meld: Aalst (Dumery), Dendermonde (Van den Gheyn), Diest (Hemony), St. Pieters, Leuven (Van den Gheyn), Lier, Oudenaerde (Van den Gheyn), St. Niklaas (Van der Schot), Turnhout (Van der Gheyn), en Yper (id.). Nog een veertigtal andere plaatsen bezitten minder belangrijke maar toch goede bei aarden. Voor zooveel ik thans weet werd geen enkel onzer vijf groote klokkenspelen ver woest in den oorlog. Er kei Mechelen heeft eenige schade geleden in zijn mekanismus AMSTERDAM ARNHEM 's-GRATENHAGE ROTTERDAM UTRECHT maar met wat onkosten is dat alles weer gauw goed te maken. Wij hebben echter gehoord van de ver nieling der beiaarden van Leuven (St. Pieter), Yper, Dendermonde, Nieuwpoort en Diksmuide, die allen zeer schoon waren. Het toeval heeft gewild, dat de meeste vernielde klokken van Van den Gheyn waren. Meest van al zijn de beiaarden van Yper en Leuven te betreuren. Deze laatste was maar pas door Denijn in orde gebracht vóór den oorlog. Een gevoel van innigen weemoed wekt nog thans in mq de diepe herinnering aan het inhuldigingsconcert, dat onze meester er op gaf: hoe heerlijk en roerend zongen de klokken onder zijne hand, gevoelig lijk in de grootste beiaarddagen, nu eens huppelend van dolle vreugde als om hun herrijzenis te vieren en dan weer melan cholisch droomend alsof ze iets vermoedden over hun aanstaanden rampspoedigen onder gang. Hoe kan ooit Van den Gheijn zoo heerlijk weer aan 't zingen gaan?.... N i m e s (Gard) Frankrijk EDW. DE KEYSER iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiMiiniiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiininntiiiiiii ONZE PUZZLE Tusschen vijf jongens. Jan, Piet, Klaas, Frans en Ben, moesten 12 gulden zoo wor den verdeeld dat Jan 10 et. meer had als Piet, deze 25 et. meer als Klaas, Klaas 50 et. meer als Frans en Frans juist tweemaal zooveel kreeg als Ben. Hoeveel kreeg elk? Oplossingen in te zenden aan het redactie bureau onder letter A B. Onder de goede oplossers zal een boek werk worden verloot. DE TWEHTSCHËBAIIK AMSTERDAM. ROTTERDAM. 's-GRAVENHAGE. Gettori kapitaal f 16.000.000.-. Resarven f9.850.000.?. ten volle aansprakelijk voor verbintenissen vaa: B. W. BLUDENSTEIN&Ce., 55 56Threadneedle$tr»«t Loadea E.C. B W. BLHDENSTEIN Junior, Enschede. LEDEBOER & Co., Almelo. Bekenlng-Conrant met Renterergoeding. I»~ en Ter koop Wissels op binnen en Buitenland, Yreemde M«»t,C«mp»ni. IneaMeering op Binntn- en Buitenland. RembonwrwlMen In Noord- en Zuld-Amerika. Ia- en Verkoop Effecten. Kernen van (telden op Prolongatie met bewaring vaa het onderpand bij de Twenteche Trust Mij. Bewaring van Waarden. Safe Deposito. Yerznkering tegen verlies bij uitloting vaa fondsou Yoorufhotten op Fondsen, en Goederen. .Credleten a»n Handelaren en Indngtrieolea bfl kart afdeettnf CRBDIETVBKEEM«INtï, hetzij tegen borgstelling, credlethypotheek «f andere zekerheid, hetzij In réanco. Rente voor EPOSITO'S. Direct opvorderbaar % pCt. Tien dagen opzegging % Een maand Tast 2 Drie maanden opzegging 3 Zes Maanden 3V» Een Jaar 4 *) Van den dag der opzegging af wordt K pCt. minder rente vergoed. IIIIIIMlnlIIIIIIIHIIIIIIIIIIIlllllllHlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMllllnlItlHIItHIIIII BAN K AMSTERDAM" re acAStox&iu oufn - jkU-BOnmc. A-O.-OH a/ututm GEVESTIGD TE 's-GRAVENHAGE, MOLENSTRAAT No. 39, geeft 41|2 % Pandbrieven uit in stukken van f 1000,-, f 5OO,?en f 1OO,?. KAS-VEREENIGING - OPGERICHT 1865 SPUISTRAAT 172, AMSTERDAM Kapitaal en Reserven ruim f 7,250,000 Incasso van wissels en quitantiën Rekening-Courant Bewaring van Prolongatie-onderpanden Gesloten bewaargeving Open bewaargeving met volledige administratie Beheeren van vermogens Deposito's SAFE DEPOSIT ONTTAM-enBETAALKAS N, Doelenstr. 20-22, Amsterdam. Kapitaal in Rmrnn / 5.500.000 Renteverg. voor gelden i deposito. met l dag opzegging. . X pCt. Bedr. tot ? 20.000.- terst. betaalb. met 10 dagen opzegging K pCt. Voor andere termijnen op nader overeen te komen voorwaarden. Open en gesloten bewaargeving volgens Reglement. SAFE DEPOSIT INRICHTING, geopend: op Werkdagen van 8X tot 5 uur. op Zaterdagen en Beursvacantied. van 8 K . 2 , Loketten van ? 2.50 per maand (? 10.?per jaar) en hooger te huur voor bq de Directie bekende of geïntroduceerde personen. Hypotheekbank voor Nederland OPGERICHT 1889 Amsterdam Keizersgracht 482. 4 en 4'/2 pCt. (stokken yan f 1000, f 500 en f 100) tegen Beurskoers. Onvoorwaardelijk yoor rente en aflossing gewaarborgd door de ALUKJH.ESE WAARBORfllAATSCHlPPU Mr.A.H.VAN NlEROP. Mr.P.PEELEN, Directeuren. Dtrkzwager's Srheepsageiituur Maassluis en Hoek van Hollund Opgericht 1873 Belasten zich met het rappor teeren van schepen en het behan delen van scheepszaken op den Nieuwen Waterweg ftieuwe Ilerj lfig:!Uaa< schappij Maasslnis Opgericht 1887 Contracteeren voor het bergen van gezonken schepen en ladingen, op de rivieren en buitengaats; be lasten zich met het instellen van duikeronderxoek, enx. enz. VEENDAMMER HYPOTHEEKBANK Boek jaar 1906 1907 1908 1909 lulu 1911 1912 1913 1914 1915 1910 Pandbrieven in omloop f 349.000, B01.50Ü, 831.050, 1.054850, 1.451.600, 2352.300,3522.550. 4 050.900, 4 '270 7fjO, 5.045.350, 6.688.S O,--Reserves f 200, B 1 000, B l :.uo, f 2. 300, l) 'l.oOO, u 8.000, t Itj.UUO, » "5COO, B 50.000, ,, 100.000. Divi dend 1 pCt 2 » 3 » 4 5 C 7 8 9 10 » 11 > Assurantiekantoor J, ta, Schröder, De is van de EXCESS" geeft Volledige dekking l»ij alle gevallen van schade. Keizersgracht 391, Amsterdam. Tel, N. 329. DE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland kost slecht» f 1.00 p. kwartaal NEDEILJIIIDSCIIE HINDEL-MUTSIIPPII BI1II / il JIUII. Slimillf KEIIf / BMU12 Hoofdkantoor: AMSTERDAM Agentschappen te: 's-GRAVENHAGE en ROTTERDAM Vestiging in het Oosten: Batavia, Soerabaja, Samarang, Bandoeng, Weltevreden, Cherlbon, Tegal, Pekalongan, Djember, Solo, Djokjakarta, Tjilatjap, Padang, Medan, Tebing-Tinggi (Deli), Langsa, Kota-Radja, Palembang, Telok-Betong, Pontiaaak, Bandjermasin, Makasser, Singapore, Penang, Rangoon, Hongkong en Shanghai. In- en Verkoop van Wissels en Telegrafische Transferten. Incasseeringen en Financieeringen. Schriftelijke of Telegrafische Credieten. R iscredieten. Deposito's. Rekening-Courant Administratie van Effecten en alle andere Bankzaken. RENTEVERGOEDING VOOR DEPOSITO'S: Met 12 maanden opzegging ........ 4 pCt. Binnenl. Vaart Risico Sociëteit. Tilil. l, 10281. gevestigd te A'dam, fiokin 69. Tilil. 1.7321N DIRECTEUREN: Jan A. T. Kijk, Dr. J. n. Croockewit De .BINNENLANDSCHE VAART RISICO SOCIËTEIT" sluit: VERZEKERINGEN op alle Binnenwateren van Nederland, België, Duitschland, Frankrflk, enz. VERZEKERINGEN op Schepen, Schuiten en Stoom boot e n. VERZEKERINGEN op Koopmansgoederen, Huisraad, Inboedels, enz., geladen in Schepen, Booten, enz. VERZEKERINGEN te LAND door geheel Europa per spoor, Wagens, enz. TER/EMEBIN6EN per POST eni. op Effecten, B ankpapieren, Edelgesteenten, enz. door geheel Europa, naar en van Amerika, naar en van Oost- en West-Indien, enz. VERZEKERINGEN op PASSAOIERSQOEDEREN. De schade In de Hotels enz. wordt vergoed. Pretoria Hypotheek Maatschappij AMSTERDAM geeft 5 pCt. PANDBRIEVEN uit tot den koers van 97| pCt. Deze Pandbrieven zijn aflosbaar a pari binnen 25 jaar, met een minimum-aflossing van 4 pCt. per jaar. o o Provinciale Crediet- en Spaarbank SCHIEDAM l Tegen beurskoers verkrijgb. bij H.H. Commissionnairs alsmede ten kantore der Bank in stukken van t iOOO.?, f 5OO.?en f IOO.-. lf O] Centraal Hccountants-Kantoor ondor Directie r»n TU>. I». CK H. OOI» Lië«u hit Nriirlandscli littitynt van AooHotaiti LIOMTBttlABD ff». 8, UTK1CHT. - TtL 1M INCASSO-BANK AMSTERDAM - ROTTERDAM - ALMELO DORDRECHT - ZAANDAM - ARNHEM Volgestort Kapitaal f 10.000.00Q.Reserve f 1.664.00O.Effectenorders Coupons Prolongaties Vreemd BankCheques, (papier Buitenl. Wissels ED,I1 ESCOMPTO MAATSCHAPPIJ OPGERICHT IN 1857 KAPITAAL ?25,000,000 waarvan uitgegeven en volgestort 15,000,000. RESERVE 3,000,000. Hoofdkantoor: BATAVIA AGENTSCHAPPEN ta: Soerabaja, Semarang, Weltevreden, Padang, Bandoeng, Cherlbon, Macassar, Djokdja, Medan, Tegai AMSTERDAM 's-«RAVKNHA«E Keizersgracht 573/5 Prins Hendrikplein 14 Voorschotten op Ceelen Incassi op l n d ie, Holland en het Buitenland Open en gesloten JBewaargevingen RENTE VOOR DEPOSITO'S: met l dag opzegging 2 pCt. 10 dagen . 2^ . gedurende l maand vast 2Vs > gedurende 3 maanden vast 3 pCt. , l jaar vast. . 4 . J