1 Dec. '17. No. 2110 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND AI zijn de slnfonieën van Anton Bruchner niet in alle opzichten als volkomen kunst werken te beschouwen, zij bevatten in zich zelve zooveel diepe Innerlijke schoonheid van [een zich oprecht en eenvoudig uit zingend kinderlijk geioovlg gemoed, dat ook de dlkwflls zeer langdradig uitgesponnen nevenmotieven, die zeer zeker het gebrek aan een klare structuur veroorzaken, een rechtmatig opkomend ongeduld ten slotte toch weten te bedwingen. Want hier mogen we de gebreken vergeten,-waar ten slotte toch iedere noot mededrager is van een van binoen uit opgewelde muzikale gedachte. Ook daar waar de meester te lang verwijlt In bijkomende motieven, is het ons, of we deze .schllchte Nalurmensch" aan het klavier van zijn geliefd orgel hooren droomen in klanken, die nooit beneden het peil afdalen van wat muziek in den echten zin des woords is. Voor den eenvoud des harten van dezen tooneeldichter is kenschetsend het antwoord, dat hfl zijnen grijzen monarch nmaal gaf, toen deze hem vroeg, wat hij voor hem kon doen. Legen Sie, bitte ein gutes Wort bei Hernn Hauilick für mich eln". Met eenvoud des harten moet zijn werk worden aangehoord maar zeker ook uit gevoerd. Het laatste was thans niet altijd het geval. Monumentaal was de uitvoering zeker, maar waar nu Mengelberg allesspeciaal het Andante, zeer breed neemt, was het gevolg, dat naast de schoonheid ook de gebreken van deze z. g. n. Romantische sinfonle sterk op den voorgrond treden. Nu l WIJ EXPOSEEREN ( B IN ONZE J IOOSTERSCHE KUNSTZAAL| BJSJ ' :=; B VOORTBRENGSELEN VAN ,jj | JAPANSCHE-, CH1NEESCHE-, l | INDISCHE- EN PERZISCHE KUNST B ? ' ZOOALS l ? BRONZEN, SNIJWERK IN IVOOR, | CLOISONNÉ, PORCELEIN, l l BORDUURSELS, KLEEDJES, ENZ. jjj 'l WEEtfËR EN PARIJZER | ? BRONZEN EN FAYENCES ? B MARMER-EN LEER W ERKEN | l MÜNCHENER EN BOHEE1WSCH l | KUNSTGLAS jj l OOSTERSCHE MEUBELTJES | | THEEWARMERS EN KUSSENS | | " DIVERSE POTTERIES | | ETSEN EN GRAVURES j l VERSCHILLENDE VOORTBRENG- | '? SELEN VAN NEDERLANDSCHE l m KUNSTNIJVERHEID | ? BIJZONDER GESCHIKT VOOR g | GESCHENKEN | IDE BIJENKORF| N. V. HET HOFSTAD-TOONEEL: Kasbloem. Mevrouw Simons?Mees is zich altijd gelijk gebleven, haar liefde was immer een stil-brandende lamp en haar afkeer groeide niet tot haat. Maar zelden nam het ideaal haar op zijn vleugels, in eenvoud, op hechten grondslag, geeft zij al dit zorgvuldig tooneelwerk, waarvan de bekoring schuilt in distinc tie en een lichte, bijzonderlijk tegen braaf Holland, de Ma's, de Pa's, de tantes, de professoren en een Paladijn, gekante ironie. En meer eigenlijk dan haar, nauwkeurig van het leven afgekeken figuren, boezemen ons het levensplan, de verschillende, scherpaangevoelde geestelijke en maatschappelijke kringen'1 waarbinnen deze figuren zich, wrijvend en botsend, met elkander pogen te verstaan, belang in. Het zijn telkens weer de mijlpalen, de generaties, de kentering, het verouderd standpunt tegenover den nieuwen tijd, de groote stad en de provincie, het vrije veld en de broeikas. Kenschetsend zijn alreeds de titels harer werken: Van hoogten en vlakten", Twee'levenskringen", en ook weder haar laatste, in druk verschenen tooneelstuk: Levensstroomingen", waarin we de Kas bloem" en hare verouderde ouders terugvinden, in gewijzigden, meer aan onzen tegenwoordigen tijd, die met het artistieke Liberty-meisje weinig rekening meer houdt en een gezonde critiek tegen dichteresjes" a la Eva Waal bezit, aangepasten staat. Met Eva een staal harer .verzen" in het openbaar te laten voordragen naderde mevrouw Simons, langs de paden van van Suchtelens Tuin, zóó dicht de persiflage (haar diepst-eigenlijke ele ment) dat het geheele stuk verongelukt zon zijn indien niet de regisseur, van der Lugt, het inzicht, en Elsa Mauhs de takt. hadden ge had, de grove scherts der Eerste liefdezoenen" zoodanig te verdoezelen, dat onze ernst voor de menschen" in dit vierbedrij vig kregen we den indruk van eene bezwarende lengte. De grootmeester van het klavier, Frederic Lamond, dien onze stad het voorrecht heeft tot hare tijdelijke inwoners te mogen reke nen, vertolkte het eerste pianoconcert van Tschaikowsky dezen middag opzeerbizondere wijze. Krijgen we gewoonlijk van dit concert eene louter .virtuose reproductie te hooren, die ons het werk wel eens te veel als parade stuk deed beschouwen, thans was het eene openbaring. Lamond, de Beethovenspecialist, is de man, die uit ieder werk allereerst de hoogere gedachte opspoort en aanvat op eene wijze, die het oogenschijnlijk onbe langrijke toch nog belangrijk maakt. Juist de teedere, Slavisch melancholische gedeelten in het concert, wist deze solist zoo prachtig te belichten. Het fortospel van Lamond is niet altijd elastisch genoeg van toon, waar door het aanvangsthema wat s'roef tot ons kwam. Het opgetogen publiek wist tot eene toe gift te bewegen. Onder ademlooze /stilte tooverde onze solist daarna Liszt's Liebestraum in eene bijkans immaferiëele klan kenpracht ons oor voor. Eene uitvoering, die men niet spoedig ondanks de roes van ons concertleven vergeet l Van Tschaikowsky en Liszt naar den avond, dien Sem Dresden met zijne uitgezochte Madrlgaalvereeniglng gaf, is een geweldige sprong. Eene uitverkochte zaal, waar we ons nog even met een bescheiden staanplaats konden vergenoegen, benevens een uitver kochte programmaoplage, dwingen ons tot eene slechts korte algemeene beschou wing. Het is een verblijdend verschijnsel, dat er in onzen tijd eene zoo stijgende belang stelling bestaat voor een kunstgenre, waaruit door haren aard zoo weinig plaats is voor vergroofd uiterlijk effectbejag, als wij in de meeste moderne partituren van onzen tijd plegen aan te treffen. De reine religieuse schoonheid van een Palestrina, de fijne geest en gratie der Fransche meesterr der 17e eeuw, het frissche ongekunstelde talent van onzen Johan Wagenaar, wiens Chanson" bij het publiek veel belangstelling vond, dit alles vond bij Dresden en zijne schare die groote liefde en toewijding, noodig, om ook dezen avond weder voortreffelijk te doen slagen. Deze vereeniging vervult In waarheid eene groote behoefte in ons muzikaal leven. Ten slotte eene vraag: Was op dezen avond van hoogste vocale pure schoonheidsemotie het werkje van Jan Ingenhoven, die de begrippen stem en instrument identiek schijnt te verklaren, geene schromelijke ver gissing? VAN LEEUWEN WILLEM KES Het feit, dat Willem Kes door de Koninklijke Oratorium Vereeniging is uitgenoodigd tot de leiding harer uitvoeringen op l en 2 December heeft plotseling de herinnering aan een belangrijke periode in ons muziek leven verlevendigd. lllllllllimillllllllllllllJIIIIMMIIllMllllllllllimilllMIIIMIIHlJIIIIIHIinillll stuk, bewaard bleef. Want Eva Waal is, be halve dan een paiodie op een dichteres, vol strekt niet zoo'n hol en voos vaasje aanstellerij als ons wordt te vermoeden gegeven, zij blijkt wel degelijk een mensch, met ook waarachtige gevoelens, labiel, verblind, een half-mensch wie is er hél? maar in haar verwardheid m. i. toch meer ras-echt, een boeiender wezen, dan de gepatenteerde echtelingen op den berg: de, in beminnelijk egoïsme versufte professor, zijn harde, ver zuurde vrouw en hun zoon Hans, die het mooie verwende stadskind voor zich begeert, niet zooals zij is, met haar aard en haar liefhebberyen, maar zooals hij haar hebben wil, een bekoorlijk deel van hém-zelf, op gaande in de dingen van zijn belangstelling, zijn werk, zijn gletschers, en die geen poging doet ook iets van haar innerlijke behoeften te benaderen of te bevredigen. Zij mag niet dit en zij mag niet dat, en zij móet de zon zien opgaan! Van geven" spreekt hij, doch hij begint: te ontnemen. Dat Eva, ondanks een oorspronkelijk warm gevoel voor Hans, aarzelt dit weinig har monisch, eenzaam leven met hem te aan vaarden voor eeuwig", dat haar, met het voorbeeld van Hans' verbitterde moeder voor oogen, deze verheven eenzaamheid" beangst, het verwondert ons minder dan dat Hans niet onmiddellijk inziet: ik mag op dit meisje geen beslag Irggen, zooals vader, vijfendertig jaar geleden, op moeder deed. En als dan in het laatste bedrijf het groote oogenblik van kiezen of deelen daar is, dan weten we op eenmaal weer wat met al zijn goede hoedanigheden het tooneelwerk van mevrouw Simons voor ons mist: de vlucht uit benepen werkelijkheid, hetzij die werkelijkheid ons wordt geschetst in burger huiskamer of boven op de Alpen, het onverwachts grootscher-aanvoelen der reëele dingen, de romantiek, die bij v. het werk van Ibsen boven de tijden verheft. Daar, in dat tooneel, biedt Eva, besloten naar Holland terug te keeren omdat het haar niet mogelijk is zich voor haar leven te binden aan deze sfeer, Hans aan bij hem te komen, boven, in zijn Alphut, waar zij samen zullen zijn, voor enkele weken, maan den wellicht, opdat zij aan hem, wiens leven zij niet deelen kan, nochtans zal mogen VAN Schilderijen UIT DE Collectie GOÜDSTIKKER in de Kunstzalen van Arti et Amicitiae hoek IUR-SFOI- AMSTERDAM van 2 tot en met 26 Dec. 1917 Opening Zondag 2 Dec. ten 2 uur De jongeren onder ons kennen den naam van Willem Kes weinig anders dan bij over levering; zij weten, dat hij de grondlegger is geweest van ons Concertgebouw-oikest, dat hij in 1895 ons vaderland vaarwel zei, om eerst te Glasgow, daarna te Moskou en vervolgens in Duitschland functies als orkest leider te bekleeden, maar zij weten nauwe lijks hoe hij er uitziet. De ouderen daarentegen denken met dank baarheid aan Willem Kes terug; zij herin neren zich de moeilijke kinderjaren van het Concertgebouw, dat reeds onder Kes' directie terecht een wereldvermaardheid heeft ver worven ; zij herinneren zich den strijd, dien Kes had te overwinnen. Wat viel er in die jaren op muzikaal terrein te ontginnen en te cultiveeren! Hoe moest een orkest uit betrekkelijk slecht geschoolde krachten wor den samengesteld tot een gedisciplineerde nheid l Hoe moest ook het publiek worden opgevoed en opgeleid tot de wetenschap, dat de meesterwerken den toonkunst niet uitsluitend tot aangename verpoozing na den dagelijkscrien arbeid waren geschreven, maar dat zij tot ideëele doeleinden waren geschapen, dat zij een deel van het volksbestaan uitmaakten en dat zij slechts met piëteit en eerbied mochten worden benaderd. De gang nair een concert werd een maatschappelijke plicht; hij werd een bevrediging van het streven en zoeken naar schoonheid, zooals de tocht naar de verzamelplaatsen der plastische kunst, of het ter hand nemen van n het met aandacht kennis vergaren uit de meester werken op het gebied der litteratuur. Aan Willem Kes, die met ijzeren hand gedurende de jaren 1888-1895 leiding gaf aan het Concertgebouw-orkest, danken wij die hervorming in ons muziekleven; hij ver richtte den pioniersarbeid in een instelling, die om haar nieuwigheid door velen met wantrouwende blikken werd gadegeslagen, die bovendien door tal van bestaande corporatiën in stilte hard werd tegengewerkt en die zich door' verschillende ongunstige factoren het gebouw zelf lag toen in een uithoek der stad afgelegen en ongemakkelijk llllllllllllllllllnlIllllllllllillllNIIIIIIIII M IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIMIIIII vervullen, wat in de dagen van hun samen gaan zijn vurig verlangen werd En dan antwoordt haar Hans met dezen muf-theatralen zin: Ik heb een mooie droom gedroomd... als je me die maar had gelaten... als je dat laatste maar niet had gezegd." Is dat de krachtman uit de bergen, van wien wij, tegenover Eva's halfheid het heele"hadden verwacht? Niet de troetelliefde van bloemetjesplukken en voetjeswarmen, maar de machtige, die maar n vrees en n verzet kent: de begeerde vrouw heelemaal te zullen verliezen! Had Hans, vertrouwend op zijn mannelijke liefde kracht, en met geen ander doel voor oogen dan het kleine Eefje tot een groote Eva te maken, de kasbloem in den vollen zonne schijn van zijn eigen warm instinct, te brengen tot natuurlijken bloei, niet diep in zijn hart verlicht moeten zijn met dit voor stel? Nu behoefde hij haar immers niet te binden voor het leven, niet gansch-en-al te onttrekken aan wat voor het eogenbiik nog haar petit plaisir uitmaakte, nu had hij het liefste van haar kunnen hebben, als een schat waar niemand aan kan raken," zonder offers," zonder onherstelbaarheden, zonder de kans op een vijfendertigjarig huwelfjksberouw. Hier, op deze plaats in het laatste bedrijf, begint voor mij eigenlijk pas het stuk. dat wil zeggen het stuk, dat mij meer dan het voorafgaande geïnteresseerd zou hebben, want dat deze benarde verloving" niet tot een weloverwogen huwelijk zou leiden, wisten we al bij den aanvang van het spel. Ons bezig hield de vraag of de natuur het op de cultuur zou winnen, of Eva, al ware het tijdelijk, voor de liefde van Hans zou buigen, de consequenties van haar allicht spontaan en oppervlakkig geuit voorstel" inderdaad zou aanvaarden ? Of uit haar wankele, maar toch niet koele gevoelens voor dezen sterken man, in het vrije berghuwelijk niet zou rijpen: de liefde die, geen verzen" meer behoeft en vanzelf voor het leven bindt. De schrijfster heeft zich tegen deze op vatting schrap gezet, onze algeheele sym pathie voor de familie Borg gevraagd en de vertrekkende nymf" ook bij dit af scheid weer frazen in den mond gelegd, ONTHULLINGEN Teekening voor de Amsterdammer" van George van Raenietonck De publicatie der geheime verdragen gaat vanwege d« maximalistisctie Regeering voort. tutiiiitiimmtiiiuimiiuiiuiiiiiiuiimiiiiuviititiiiiittiitiniiittiiiiiiiinii bereikbaar een eigen bestaan moest ver werven. Maar Willem Kes, wiens verleden borg stond voor een serieuze kunstbeoefening, een man, die zichzelf de hoogste eischen stelde en daarnaast diezelfde eischen ook van zijn medewerkers verlangde, heeft, ge steund dooreen aantal krachtige Gesinnungsgenossen" de overwinning behaald. Het societeit-achtig karakter van het nieuwe instituut mocht reeds zeer spoedig verdwijnen. Er werd tijdens de uitvoeringen onder Kes niet meer door kellners bediend, een typisch anachronistisch staaltje eener wijze van kunstbeoefening; er werd stilte in de zaal geboden; de deuren bleven gesloten en men waagde het zelfs niet tijdens de uitvoering heen te gaan. Zoo werd het pu bliek bedwongen. Van meer belang natuurlijk was de be handeling van het orkest. Kes heeft het orkest gedrild, indachtig aan het adagium Discipline vitae scipio"; daarnaast heeft hij echter steeds gezorgd, dat het padaegogische element slechts middel, geenszins als einddoel mocht worden aangewend. Wat al schoone uitvoeringen zijn er onder zijn leiding in datzelfde Concertgebouw tot stand gekomen. Wie herinnert zich niet den historischen cyclus en den Beetkoven-cyclus? Förderung der Lebenden" was evenzeer het devies; Strauss is er ingehaald met Don Juan iimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiitmiiiiiimtiiiiitmiiiiiiiitiii die de persiflage naderen en coüte que coüte Hans in het gelijk stellen in zijn degelijken afkeer van het geboden avontuur." Doch zij heeft ons, schoon in het nauw gedreven, toch niet overtuigd dat die stoere'1 bergbewoners nu zooveel waarachtiger liefhadden dan het vreemde eendje in hun bijt, al schreef dat dan ook te goeder trouw horrible verzen en al stelde zij zich in arremoede graag een beetje aan. De vertooning sloot mooi in elkaar, gaf telkens het tooneelbeeld stemmingsvol, het rustig evenwicht bleef den geheelen avond. Het interieur van I was wel hél burgerlijk en in het chalet" had mevrouw Borg een paar gezellige kussens kunnen neerleggen, deze soberheid behoeft niet als bij-de-boeren te zijn. Van der Lugt en Elsa Mauhs waren we derom het paar". Een paar, dat uit kunst zinnig oogpunt niet gelukkig bij elkaar past. De een geeft tint, de andere kleur. Twee schilderijen, die beiden voldoen, doch naast elkaar gehangen, juist hun minder goede eigenschappen blootstellen. Elsa Mauhs com poneert voortreffelijk en behalve mevrouw Mann weet ik geen Hollandsche actrice, die zoo sterk en vol, met haar geheele wezen, een rol uitbeeldt. Maar geheel oprecht is dit spel niet en zij heeft een gamma van vleitonen in haar stem, die op den duur verveelt. Het zuiverder spel van Van der Lugt, als Hans, miste lan. Zijn ietwat linkschen ernst bleef klein, een moeders-zaontje, van wien we wel dadelijk begrepen dat hij Eva gouw zou laten glippen. In zoover was dit spel verantwoord, maar als bergmensch, als contrast van het stadsmeisje, hadden wij hem gaarne wat forscher gezien. De professoren" waren prachtig: Roemer, als de vader van Eva, Ko Arnoldi als die van Hans. Op professor Faber geleek Arnoldi, een bijzonder fijn figuurtje met blijmoediger), ganscli naar binnen gekeerden blik. Mevrouw Chrispijn verraste in de rol van Hans' moeder; een tragedie op zichzelf deze vrouw! Dat wil zeggen, zij verraste als actrice, herinnerde aan de vrouw in Doodendans", doch o-t dit wreedverbitterd spel, en Macbeth, de moderne Franschen als César Franck, Vincent d'Indy en Emmanuel Chabrier werden er bekend gemaakt; op het eerste abonnements-concert, op 3 No vember 1888, prijkte als hoofdwerk de lersche Symphonie van C. Villiers Stanford. Voorts moge Kes' groote belangstelling worden gereleveerd, waar het werk van landgenooten betrof. Bernard Zweers zou daarvan kunnen meespreken. Menherinnere zich slechts de eerste uitvoering der symphonie Aan mijn vaderland" in April 1890, een auditie, die voor een groot aantal roode stoelen" werd gegeven, maar die de belangstelling toch zoodanig had ge prikkeld, dat een herhaling in het volgend seizoen een doorslaand succes werd. Wij herinneren ons een Gysbreght uitvoering in 1895 in den Stadsschouwburg, toen onder Kes' 'gezaghebbende leiding de voorspelen >en koorgedeelten werden vertolkt. De beteekenis van Willem Kes voor ons muziekleven zooals wij het tegenwoordig leiden, mag allerminst worden onderschat. Dat Kes thans het door hem gestichte or kest, onderzijn opvolger Willem Mengelberg met nog voortreffelijker kwaliteiten toege rust, terugvindt moge hem de overtuiging schenken, dat zijn arbeid hier ter stede allerminst vergeefsch is geweest. S. BOTTENHEIM deze schrille toon van berusting, nog na 35 jaren die zij den gelukzaligen professor ten offer bracht in ruil voor den zoon dien hij haar schonk, het stuk ten goede is geko men ? Haar man zegt dat hij heimelijk altijd een beetje bang voor haar was, en ook Eva voelt bij haar komst terstond de vijandelijkheid van een vrouw, die tegen over elk geluk achterdochtig staat, wijl zij in het hare bedrogen uitkwam. Doch in den lichten, immers naar de scherts nei genden, toon van het stuk, viel de hare al te rauw, het gesprek waarin zij Eva deel genoot maakt van haar Verzwegen Strijd", op zichzelf al een weinig smaakvolle daad, werd burgerlijk opzichtig. En wij voelden vooral voor Eva den druk van die onverzoende vrouw met haar stekende oogen, die zij moeder" zou moeten noemen, als ze trouwde met Hans Van 1908 dateert dit werk.... Er zijn in dien tijd meer stukken van mevrouw Simons opgevoerd, waarin ook enkele tooneelspelers hebben uitgemunt, maar een goed doorwerkt geheel" heeft eerst Het Hofstad-tooneel" ons gebracht. TOP N A E F F millllMHIIIIMIIII NED. OPERA. Dir. G. H. KOOPMAN. AGENDA: Zondag 2 Dec., haH twee, Paleis voor Volksvlijt TROUBADOUR. Zondag 2 Dec., Avond. Rotterdam, FAUST. Den Haag, BUTTERFLY. Maandag 3 Dec., Paleis voor Volksvlijt. HUGENOTEN. Dinsdag 4 Dep., .Stadsschouwburg, FIGARO. Woensdag 5 Dec., Paleis v. Volksvl., Einde 10 uur BOHÈME. Donderdag 6 Dec., Paleis voor Volksvlijt, Al DA, Vrijdag 7 Dec., Breda, KLEERMAKERS VAN MARKEN Haarlem, FIGARO. Zaterdag 8 Dec., Rotterdam, LOHENGRIN.