te' BMO88 Zaterdag 15 Jnni A' 1918 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Prof. Mr. J. A. VAN HAMEL, Prof. Dr. H. BRUGMANS, Mr. E. S. OROBIO DE GASTRO Jr., Dr. FREDERIK VAN EEDEN en H. SALOMONSON UITGEVERS: VAN HOLKEMA & WARENDORF | Prijs per No. f 0.20. Per 3 mnd. f 2.25. Abonn. loopen per jaar | | Redactie en Administratie: Keizersgracht 333, Amsterdam | [Advertentiën omslag f 0.35 p. regel, binnenpag. f 0.40 p. regel .BERICHT Naar aanleiding der verschillende reclames over bet te laat of niet ont vangen van nummers van ons blad, deelen wif mede dat de expeditie door ons steeds nauwkeurig en op tijd ge schiedt. Reclames over te late bezor ging gelieve men dus aan het post kantoor ter plaatse te richten, terwijl wij voor eventueel zoek geraakte nummers gaarne een ander nummer toezenden. De uitgevers VAN MOLKEM A & WARENDORF MHmillHIHUHIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIUIIIIIlll Illlll IHHOUD t BUdB. 1: Liohnowsky's Waarschu wing.?Ii«Tensmiid*len-Mi8haod«ling, door v. H. Bnitenlandsch Overzicht: Wilson II, door dr. W. G. O. Byvanok. B»n yeranderUjk loonpeil, door dr. J. van Hettinga Tromp. 2: De Wed loop der Reserves, teekening van Jordaan. Krekelzang, door J. H. flpeenhofi. Kinderen naar Buiten, door J. Lnbsen. Paoifism» m Soorten, door dr. F. van E«den. 3: Feuilletorf: De Heilige Fluiten, door ten Klooster. Leekenspiegel. 5: Voor Vronwen (redactrice Eli». H. Rogge): CrisisTentoonetellibg in de Nieuwe Huishoudschool, door A.. V. B. Mobilisatie-Hnmor, door Mabal. De Zomermode, teekening van Hanna Lamberts. Eieren, door P. Noyom-Waesdorp. Van drie Slenters, door Anna Hond ng, met teekeningen van Bie Oraraar. - Uit de Natuur, door Jac. P. Thflsse. 7: De Pers'entionstelling te 's Qravenhage, door W. N. van der Hont. Boekbespreking, door dr. J. Prinsen Q.Lzn. 8: Sohilderkanstkroniek. door Plasiohaert.. Muziek: Twee belangrijke beslui ten, door Van Leeuwen. Oratio Pro Domo, door mr F. E. Potthumus Mesjes. 9: Finan ciën en Eoonomie: Handel in Gouden en Zilveren Munten, door J. D. Santilhano. 10: uit het Kladschritt van Jantje. Een Vleugje Haagsohe Wind, door Ari. Indrukken van den taekenaar Is. van Hens van de Stadenten Tooneelvoorstelling in het Oentraal-Theather. 11: Stembus-Vooruitzichten, teekening van Joh. Braakensiek Intellectueel leven aan den Yser, door Daan F. Boens. Damrnbriek, red. K. C. de Jonge. 12: Boekbespreking: Fiscale rno opolies, door Jhr. Mr. H. Spnissaert Bedragen eu mededeelingen, door Dr. J. O. Breen Een nieuw tydsohriit voor Jongens, door v D. Inhoud van de Juni-tydachriften. Nieuwe Boeken. Bgvoegsel: Het vergaan van de Koningin Begentes, tee kening van Joh. Braakensiek. LICHNOWSKY'S WAARSCHUWING De vredesduif ligt op de vivisectietaf el geprikt, en van tijd tot tijd laten de heeren van de faculteit het arme dier eens wat met de vlerkjes fladderen. Zoo ook nu weer. In den Haag vergadert de krijgs gevangenencommissie, waartoe Engeland zelfs zijn Minister van Binnenlandsche Zaken over zond, en wij veroor loven ons te herinneren aan ons artikel van 30 Juni 1917, waarin er op gewezen werd, hoe zulke besprekingen over het krijgsgevangen en kartel in de geschie denis herhaaldelijk 't stille begin van vredesoverleg zijn geweest. Naar HinWILSON II Wat zfjn dan toch de geheimen geweest die Wilson met zfjn vriendelijk sarcastisch gesloten lippen voor zich bewaarde? Het is het machtsgevoel geweest en het was de ambl'le naar gezag die zochten naar een klaren uitweg om hun vermogen in actie te verwerkelijken. Ea hebben zfj dien niet gevonden? Er is moeilijk te bedenken een rustiger, regelmatiger eang dan het tempo der ont wikkeling van Wilson's ingeschapen krachten. Zoon van een predikant wordt hij hoogleeraar aan een universiteit, nadat hij zijn proeven van bekwaamheid daarvoor heeft afgelegd; van hoogleeraar wordt hij tot president der hoogeschool verkozen door het algemeen vertrouwen op zijn leiding; z]jn eervolle naam als president verschaft hem dan het gouverneurschap van den Staat New-Jersey,. waarin de hoogeschool is ge vestigd; en de bekendheid, verworven door zijn flinke uitoefening van het gezag ver schaft hem de candidatuur voor het presi dentschap en zijn benoeming tot President van de Vereenigde Staten van Amerika. Daar komt nergens een breuk voor, al zijn er overgangen. Hij schrijdt voort men moet wel een deftig woord gebruiken voor zulk gaan van hoogte tot hoogte. Zeker heeft hij inspanning en spanning gekend; vraag het aan dat gesloten gezicht met zijn energieke hardnekkigheid, maar haar werking kwam steeds op het juiste momenten zij bereik'e hiardqelzonderophtf. Toen men hem candidaat stelde als gou verneur van New-J-rsey en er op aandrong dat hij onverwijld zijn programma zou bloot leggen, was hij onmiddellijk gereed tot spreken. Zonder omwegen en precies noemde hfj zijn plannen. Wie hem hoorde, wist wat men in hem zou hebben Hij deed wat hij had beloofd. Zoo is het ook geweest met zijn groote redevoering als candidaat en zijn eerste rede als Presid nt der Vereenigde Staten. Hij aanvaardde het presidentschap niet als een denburg's Hoofdkwartier reist Burian, gelijk het heet om over een nieuwe vredesverklaring te overleggen; en niemand is natuurlijk zoo vredelievend als de Duitschers. Drie onzer brave anti-oorlogsraders kondigen een manifest af om te bewijzen, dat alle regeeringen eigenlijk pacificeeren willen en 't wachten alleen nog maar is op het Nederlandsche Gouvernement, om zijne bemiddeling aan te bieden. Zulk een streven is natuurlijk nooit antipathiek; alleen maar, als de oorlogvoerende partijen elkander willen vinden, hebben zij daarvoor de middelen reeds lang bij de hand en hoeven niet op den inval van eenige heeren in Den Haag ite wachten. Men kan integendeel gerust zeggen, dat de partijen langs allerlei wegen toch reeds bij voortduring met elkaar in voeling zijn. Wanneer zij niet tot vredesovereenstemming komen, schort het niet aan makelaars, maar aan de mogelijkheid. Wij voor ons zien deze mogelijkheid dan ook nog ver. Aan een rijpen vrede zouden wij op 't oogenblik nauwe lijks kunnen gelooven. En dat de wereld een onrijpen vrede later nog veel meer zal moeten bezuren daji thans eene voortgaande beslechting van den strijd, kan alleen de oppervlakkige denker mis kennen. Wanneer wij ons slechts ge wennen aan het denkbeeld, dat wij, het thans levende geslacht, een prijsgegeven geslacht zijn, dan maken wij ons ge makkelijker vertrouwd met de gedachte, dat de drinkbeker van den strijd, die gestreden en het leed, dat geleden wordt, nóg dieper moet worden geledigd eer voor de toekomst betere tijden zullen zijn weggelegd. * * * Het lijdt geen twijfel, of de vrede die nu kon worden gemaakt, zou een vrede zijn van Duitsche overheersching over de geheele linie, van ondergeschikt heid, voor jaren en jaren aan alle volken van uit Berlijn opgelegd. Wie denken, dat dit juk licht te dragen zou zijn, zeggen nu reeds: als 't dan niet anders kan!" Wie evenwel de menschenwereld beter meenen te doorgronden en haar nog meer duurzame vrijheid en eigen ontwikkeling toewenschen, nemen in deze dagen telkens met bevende hand de berichten op over de offensieven aan het Wes telijk front en over de kansen der Ame rikaansche hulp. Men kome niet met verzekeringen omtrent Verstandigungs" geneigdheid en inschikkelijkheid van Duitsche zijde. De waarheid zal zijn, dat indien een maal het Fransch-Engelsche front ineen mocht zakken of de Amerikaansche hulp niet afdoende blijkt, ook WestEuropa even radicaal ver-brest-litowskt en ver-boekarest worden zal, als 't nu tot veler ontnuchtering, in het Oosten is gegaan. Dan, let eens op, heeten wij allen eensklaps ons zelfbestemmingsrecht onder Pruisische stadhouders of prinsen te willen genieten; en te branden van verlangen om met Midden-Europa econoambt, maar als een roeping. Het was voor hem niet een versiering en een eer, maar een ontplooiing van zijn persoonlijkheid. En hij handelde in den geest va* zijn rede. Wederom hield bij de actie gereed, om dadelijk klem bij te zetten aan zijn woorden. Dat is een treffend oogenblik geweest in de geschiedenis der Vereenigde Staten, toen weinig dagen na het aantreden van zijn waardigheid, op 8 April in 1913 het Huis der Representanten te Washington hem zag binnenkomen In zijn vergaderzaal. In geen eeuw was het gebeurd dat Wet geving en Uitvoerend Gezag waren samen gekomen. De twee eerste Presidenten hadden zich nog wel naar het Huis begeven om daarmee te overleggen; maar dat was de voortijd. De historie had hen gescheiden. Ieder zelfstandig; zoo was de traditie. Deze man, op dien dag brak er mee. .Senatoren en Afgevaardigden" verkon digde de voorzitter Clark, ik heb de groote eer om u den President der Vereenigde Staten voor te stellen". Men had zich eerst verzet, men wilde geen troonrede" hooren, maar toch was men gekomen, zelfs de Senaat had zijn weerzin niet openlijk durven toonen, en men luisterde. Men was gewonnen. Hij nu vervolgde zijn triomf, en hij wist het Huis te dwingen tot samenwerking. Het was reeds ia het eerste jaar van zijn Presidentschap. Wilson is zoo gebleven. Wanneer hij een keer opmerkt in de dingen en de noodzaak inziet van een optreden met de daad, dan is hij klaar. Hij houdt dan een redevoering in den Senaat, hij richt een boodschap tot het volk of hij doet een mededeeling aan de couranten. Zijn stem maakt indruk. Is het een actie van groot gewicht, komt het er op aan de stemming van het geheele volk met zich te laten samengaan, dan zet hij alle kracht van zijn persoonlijkheid in, en hij onderneemt een tournee door de Staten. Hij zal misschien beginnen waar hij den meesten tegenstand denkt te ontmoeten en ziet daarbij niet rp tegen een twijfelachtig succes. Maar onderweg groeit zijn over tuigingskracht aan, en de prediker, de pro feet wordt in hem wakker. Op het eind sluit hij zijn rondtocht gewoonlijk met een zegepraal. Hfl kent zijn vermogen; zijn scherpe, luide mische exploitatiecontracten aan te gaan I Daarom gelooven wij nog niet aan ernstige vredesmogelijkheid. De Duit schers kunnen, met den besten wil van de wereld, niet zoo bescheiden in hun vredesvoorstellen zijn, als voor de vrij heid van Europa onmisbaar is. En.'de Geassocieerden kunnen nu niet uitschei den, zonder de overmacht te erkennen. Berlijn en Weenen met hunne satellieten zouden wel wenschen, dat het eind oordeel nu heette gevallen te zijn. Dat de anderen dit echter nog trachten te logenstraffen, zoolang niet het uiterste is beproefd, is een standpunt niet van oorlogszuchtigheid, maar van wereld belang. Moeilijk zou het ons allen nog weer helderder voor den geest kunnen wor den gebracht, wat voor ondragelijke macht het heerschende Duitsche régime voor ons werelddeel te beteekenen heeft, dan door de zoo juist volledig uitgegeven memorie Meine Londoner Mission" van Prins Lichnowsky (uitg. Zürich, Orell Füszli). Hier is aan het woord» de Duitsche Gezant, die van 1912 tot 1914 te Londen zijn Rijk vertegenwoordigde, en die met zoovele woorden vertelt, dat men van uit de Wilhelmstrasze hem in Engeland met vredesbetuigingen en vriendschaps pogingen liet begaan, terwijl ondertusschen in Berlijn en Weenen de oorlogspartij de punten van het conflict sleep. Ge varen van 't panslawisme; Fransche revanchelust; Engelsch imperialisme? Alles volksbedrog", zegt deze Duitsche diplomaat Niemand heeft den wereld oorlog gewild behalve wij". Hij toont aan, hoe de Duitschers koel weg Oostenrijk met de uittarting van Servië, zijnen gang hebben laten gaan; hoe de, door Wolff ontkende, ent scheidende Besprechung" op 5 Juli te Potsdam wét degelijk heeft plaats ge had, en hoe daar door de vooraanstaande personen werd bepaald dat het niets zou hinderen, zoo 't incident tot den oorlog met Rusland leidde". Hij wijst op de bedaarde vredesgezindheid van Grey en Asquith, en op de bewust door gevoerde Duitsche uitdagingspolHiek, waarmede Berlijn de andere volkeren rekende te regeeren. Wij lezen in den toegevoegden brief van Muehlon, een der Krupp-directeuren zelf, dat de geheele reis van den Keizer naar de Noorsche wateren, in Juli 1914, slechts voor den schijn" werd onder nomen om den tegenpartijen zeewater in de oogen te sprenkelen, en dat de keizerlijke regeering bijna komisch" bevreesd was inschikkelijk te zijn. ** * Van dit alles, van deze geheele gees tesrichting is nog niets veranderd. In tegendeel. Degenen, tegen wie zich de verwijten van Lichnowsky richten, zullen hem nog heden ten dage tegemoet voeren: welnu, hebben wij voor Duitstem beheerscht de menigte, zijn armen zwaaien en ondersteunen met forsche ge baren zijn indringende woorden, ja, hij is in staat om met een vlaggetje te wapperen, en een vaderlandsch lied in extase méte zingen of aan het hoofd van een processie te gaan. De enthousiast in hem leeft dan, n met zijn volk. Hij moet het besef hebben ook van die uitwendige nheid. Maar Iet wel: hijzelf kiest steeds den tijd. Het oogenblik moet wachten totdat hij het grijpt. Hij neemt het niet zooals het komt, hij moet het eerst hebben geverifieerd. Toen in Mei 1915 de Lusitania werd ge torpedeerd en zoo veel Amerikaansche levens roekeloos en geweldadig werden opgeofferd, had hij den oorlog aan Dultschland kunnen verklaren en heel Amerika zou met hem mee zfln gegaan in een vlaag van geest drift, heel Amerika, dat wil zeggen, het Amerika dat zijn opinie uitsprak. Maar Wilson hield zich terug. Waar een Roosevelt vuur en vlam zou hebben gepredikt, bleef hij rustig, bij deze en bij andere gelegenheden. Het was zijn beginsel. Hij had het in zijn geschiedboek afge keurd dat President Mac Kinley in 1898 den oorlog had verklaard aan Spanje wegens het onheil, aan een Amerikaansch schip overkomen in de wateren van Cuba. Zoo'n catastrophe rnoest niet tot punt van uitgang worden gemaakt voor een groote politieke actie. Hij hield zich aan zijn leer, hij wachtte zfjn eigen tijd af. Dat maakt zijn historie zoo weinig dra matisch. Het is een monodrama, hijzelf is er de eenige acteur van, het spel en tegenspel van weerbarstige krachten wordt niet daar buiten gevoerd in sprekende en tragische feiten, maar daar binnen de gesloten lippen met hun geheimen van machtsvragen. Wie er voor het oog van de wereld is, dat is de man van de flinke daad die met overleg den slag toebrengt en den tegen stand verwint; en het is de teruggetrokkene in zijn eenzaamheid, laat dan die een zaamheid daarin bestaan dat hij de menschen van zich afhoudt, of laat ze een werkelijke afzondering zijn, gebruikt voor overpeinzing en uiteenzetting van zijn gedachten. Geen vertrouwden heefi hij die tot bemid delaars dienen bij het publiek; misschien land dan niet't succes bereikt?" Zoolang het kan, zal daarom dit stelsel van dreigement blijven voortgaan. Het Duit sche volk zelf gevoelt er zich waar schijnlijk voordeeliger bij, dan onder mogelijke leiding van zijne woordenrijke liberalen en demokraten. Slaagt de be staande Duitsche macht erin, thans den vrede te doen aannemen, dan is zij verder de baas in Europa en verre daar buiten. Dan zal zij voortaan met hare eisenen groot en klein naar haar belang zetten, en ne enkele uitdagende houding, ne enkele herinnering aan den tijd van 1914 tot 1918 zal het eenvoudige middel zijn om, tegen alle volkerenbondsen ontwapeningsplannen in, overal den Duitschen wil op te leggen. Tegen deze toekomst wordt op het oogenblik nog voortgestreden; en wat dit voor onzen Nederlandschen Staat te beteekenen heeft, zijn wij ons allen ook wel bewust! Wij worden immers reeds op dit oogenblik vrijwel dior zulk een stelsel van bangmaking gekoejonneerd. Er moet dus voor de vredesduif een edeler, een gelukkiger herstel worden gewenscht, en de rechtvaardiging hiertoe valt te putten uit de woorden van Lichnowsky zelf, de woorden van den Duitschen prins en diplomaat: Ist es nicht begreiflich, dasz unsere F einde e r k l a r e n, nicht eher ruhen zu wollen, bis ein System vernichtet is t, das eine dauernde Bedrohung unserer Nachbarn bildet?" v. H. LEVENSMIDDELEN MISHANDELING Een inzender vraagt nog eens onze aan dacht voor de mededeelingen, door den Rotterdamschen Wethouder, den heer Van der Molen, in de Kamer omtrent 't verslonsen van levensmiddelen gedaan. Honderddui zenden kilogrammen peulvruchten, die waren in beslag genomen, doch welke daarna van regeeringswege verrotten konden. Eieren, waar niet meer naar omgekeken werd. Spek, dat rustig te bederven lag. Zulke voorbeelden zijn helaas te over en door ieder te vermeerderen. Het hek is van den dam en de rommelboel groot. Wat er verder van te zeggen ? Wat ons betreft dit: zij zfjn een nieuw bewijs van den onhoudbaren regeeringstoestand, welken wij reeds maanden geleden, ook in het par lement, hebben gesignaleerd. De imponeerende man, de krachtige hand, de vastberaden, vertrouwenwekkende organisator ontbreekt, die in staat zou zijn den dienst der le vensmiddelenvoorziening op betere grond slagen te stellen. Evenals helaas in ver scheidene andere takken der regeering, heeft hier de geest van slordige bonhomie post gevat, waardoor teveel dingen scheef loopen. Er zijn geen Instructie, of vaste lonen. Er is geen orde en geen perspectief. Brieven en telegrammen raken weg of 't niets is; en wat men u heden verzekert komt over een maand nog niet uit. Op een zeker oogenblik moet dan de willekeur maar uitkomst brengen! Nu weet men veel te piaten over syste men en motie's en wetsontwerpen;?maar daarin ligt noch de eigenlijke fout, noch de IIIIMIIIIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIIII maar een enkelen vertrouwden vriend en een vertrouwd secretaris die hem tenminste een idee kan geven van wat het publiek verlangt en verdraagt. Tumulty", zoo heeft Wilson zich eens uitgelaten over zijn particulieren secre'aris, is een wonder van een man om het effect te raden dat mijn woorden zullen hebben, wanneer ze van de tribune onder het volk komen. . ." Men heeft hem wel gevraagd hoe hij, de gewezen professor, zich zoo dadelijk had kunnen vereenzelvigen met het volk. Mijn Schotsch bloed", was het antwoord, heeft daar gesproken". In Schotland zijn, wat gezindheid betreft, geen klassen der samen leving. Men kan met elksa' omgaan, omdat men elkander begrijpt."?Dat is: ik voel mij door mijn afkomst verbonden met de menschen Natuurlijk ligt de reden nog dieper. Onder de harde structuur van gezichten lijf klopt een ader van gevoel en van een ruim religieus gevoel. Het intiemste stuk dat er van Wilson's hand ooit verscheen, is misschien de officieele publicatie van 8 September 1914 waarin hij den 4en October tot algemeenen biddag bestemt voor de Vereenigde Staten. Het is een document met Nademaals" en Aangeziens dat" en daar te midden van spreekt op eenmaal de aan doening van het hart in een geb-ds»ultstorting aan de Bron der genade, dat God zich mo.ije ontfermen over de volken in d^n verschrikkeltjken strijd, en hen largs het pad der gehoorzaamheid moge leiden naar plaatsen der klaarheid tot gedachten en overleggingen die genezing brengen en wijsheid". Klaarheid daarnaar verlangt de President. Maar niet zonder bewogenheid; het stuk is opgesteld nog onder den indruk van het verlies zijner vrouw. Zoo is Wilson, wanneer hij de hoogte van zijn gewettigde eerzucht het ft bereikt. Dan begint" de nieuwe werkkring. Om uitvoerig te vertellen hoe en langs welke wegen hij gekomen is tot deelneming aan den grooten oorlog, daartoe ontbreekt mij de lust; het is ik heb het reeds ge zegd, een monodrama waarvan bood schappen en redevof-ringen en stappen en antwoorden en maatregelen den voortgang moeten aanduiden: de aandacht verflauwt reeds eer men half op weg is. De gevolgde route, wanneer men haar overziet, gaat toch veel geleidelijker. PRIJSVRAAG voor een Oorspronkelijk Nederl. Operawerk Voor deze door De Amsterdammer" uitgeschreven prijsvraag zijn bij de Administratie drie inzendingen ingekomen en wel de Opera's: ESTER onder het motto: ZICH TROUW AAN WE TENSCHAP EN FRAAIE KUNSTEN WIJDEN, VERZACHT DE (ZEDEN EN DOET AL WAT RUW IS MIJDEN". DE SCHEVENINGERS onder het motto: GEEF AAN DE ZEE ? NOOIT ZAL ZIJ WEDERGEVEN". DON QUICHOTTE onder het motto: DULCINEA vANToBoso". De Jury, bestaande uit de heeren EVERT CORNELIS, Dr. FREDERIK VAN EEDEN, HERMAN ROELVINK, Dr. D. SCHEURLEER en BERNARDZWEERS heeft deze inzendingen in behanddf en hoopt binnen niet te langen tij$| uitspraak kenbaar te maken. iimiiiiiiiiiiiiiiimmi eigenlijke verbetering. Deze kan i in de erkenning, dat wij op 't slecht worden geregeerd. Of 't nu zfj wegens overstelpende drnktf of wegens gemis aan zettere; onmisbare eigenschappen, of wegen» onroldoeatft in richting van het Departement, minister Posthuma is niet de mm, dfe tegen 't bestier van onze levensmiddelenvoorzlening nog Is opgewassen. Doch vooral ook den MinisterPresident die ook in dezen steeds veel te slap is gebleven en de.dingen maar behagei ijk heeft laten gebeuren, treft zware ver antwoordelijkheid, v. H. llllllllllllllllllllllimilllll|aitHUItlllUIIIIIIUIIJHIIIIIMIII»1l(IIMIIIIIIHm EEN VERANDERLIJK LOONPEIL door dr. j. VAN HETTINGA TROMP Directeur van het Gemeente Arbeidsbureau te Amsterdam Op den 17den November 1910 dienden de Fransche socialistische Kamerleden een ontwerp In op een wettelijke rècèlihg van net minimum loon van loon arbeiders. ZIJ ba seerden zich daar» bfj op deri grond1slag, door den Oosten rfjkschen De schrijver van dit artikel _ schifft der Kamp f. van December 1909en Februari 1910 aangege ven, waarbij eea veranderlijk loonpeil werd voorgesteld, In dien zin, dat voortdurend rekening zou gehouden worden met de, in die dagen reeds gestadig duurder wordende kosten van levensonderhoud van het arbei dersgezin. Het wetsontwerp bepaalde daar om: Le salaire minimum et irréductible sera fixe pour un tters et variable pour les deux autres tfers de son montant, considérés comme répondant aux dépenses particuli Ilinillllllllllltllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliii,,,,,,,?,!!?, ||||( Zijn eerste ervaring van oorlog bad hfl dadelijk bij het begin van zijn president schap in de verhouding tot Mtxlco. Wilson heeft toen bet zedelijk principe vooropgesteld en op den duur Amerika buiten den oorlog gehouden. Hij heeft op dezelfde wfls ge handeld bij den aanvang van den grooten strijd in 1914. Amerika zou geen partij kiezen, het zou zijn het werelddeel van den vrede: daar zou de van krijg vermoeide wereld haar rust vinden en haar voorbeeld. Maar reeds in het volgend jaar gevoelde en zag hij boe diepen invloed de oorlog had op de Nieuwe Wereld. Daar was eens deels een Amerika dat zich bovenmatig verrijkte door leveranties aan Europa en anderdeels een Amerika dat werd onder mijnd door de schaamtelooze woelingen en geweldenarijen van Duifschland. Het bleef niet langer de vraag of het geen keus zou moeien doen tusschen de beide oorlogs partijen, maar of het de macht zou kunnen blijven bewaren om zijn wil uit te spreken en zijn wil te doen gelden. Het was een machtsvraag geworden. Daarmede was het partijnemen beslist; want van de Duitsche regeeringsprincipes dreigde het verderf voor Amerika. Hoe voorzichtig en wijs heeft hfl dan het pad gevolgd van zijn beginselen. Hij heeft gewacht en gehandeld. Het Amerikaansche volk als een geheel wist hij hij zfjn werk aan te sluiten. Toen, onverwacht, op het juiste oogerbllk verrichtte hij de daad. Hij zelf. 3 Februari J9I7 riep hij Wetgeving en Hoogste Rechterlijke Macht op het Capitool te Washington bijeen en deelde hun mede dat hij den Duitschen gezant zijn paspoort had gegeven HrJ had de betrekkingen met Du't-ichiand verbroken. Hij heeft gehandeld en hfj heeft voorbereid. Want thans kwam de grootere taak voor de Vereenigde Staten Zij moesten den we reldvrede tot stand brengen, en daarvoor was het noodlg dat zij bulten hun provin cialisme in den kring der wereldgedachten traden. Wilson bereidde dat voor, hij heeft de beginselen vastgesteld, hij heeft geleid en hij het f t de opinie van de wereld onder zijn groote beginsels vereenigd. Hij heeft de Macht. Dat a'les is verkregen, zonder ophef langs den natuurlijken wrg: overgangen wel, maar nergens een breuk. Van predikantszoon ti.t wereldmachthebberl W. G. C. BIJVANCK