13 Juti '18. No. 2142 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND DE HYENA Teekening \oor De Amsterdammer" van Jordaan Wie volgt? IMIIIIItlllllllllllllllUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHlIIIHIIIIIII llllllltlllllllltlllllllllllllllllllllllllllllllllllMlllllllllinilllllllllllllllllllllllllllllIllllllllllllllilllllll OPEN BRIEF VAN JOH. DE WITT Aen den h eer e Minister van Binnenlandtsche Saecken, Mr. P. W. A. Cort van der Linden. Ed. Gestr., Hoochgeb., Wyse, Voorsienige, Heer. Staende op de Plaetse, hebbe ick op voor leden Woonsdach de eere gehadt van UEd. te hooren spreecken ende ick achte het van myn schuldige plicht, UE.in beantwoordinge op de courtoise woorden, vervalt in UE's rede, te notificeeren dat ick met seer groote blyschap verstaen hebbe de gansch vruntelycke geslntheyt, waermede meenich per soon In myn lieve Vaederlandt my in syn gedachten beliefft te houden, ende soo sal desen partlcullerlyck dienen om U E. ende daerbenevens alle myne andere vrunden ten alderhoochsten daerover te bedancken. Hebbe lek derhalven met een sincere ge negentheyt daerover den uyterlycken plicht van dancksegglnge by desen wel willen vol doen, ende dat ick niet diegene ben omme met woorden van danck alleene syne schul den te betaelen, soo is het, alsoo ickjegenwoordichtydt ende gelegentheyt hebbe omme 't een en 't ander, 't geen noodich ofte dienstich soude mogen wesen,'t o verwegen, dat ick tevens de vrymoedlcheyt derve nemen, UE. by desen te versoecken, gedachten van een geaffectionneerden Nederlander wel te willen overdencken. Het is, in discretie gesegd, ende ick hope lllllllllliliiilli MiiiiiiiiiMiiiiiiiiiimiiiiiiimmiiiimiiiiiiiiiiiiii 11111 DE NIEUWE STER IN DEN AREND door dr. J. VAN DER BILT, Observator aan de Sterrenwacht te Utrecht Van alle hemelverschijnselen hebben on getwijfeld die, welke plotseling optreden, door alle eeuwen heen de grootste belang stelling gewekt, omdat het gemoed der menschen voor een spontaan gebeuren ten zeerste ontvankelik is. Niets treft den be schouwer van den hemel meer dan het plotseling verdwijnen van een heldere ster achter den donkeren maansrand, niets brengt hem meer in vervoering dan wanneer, bij een zonsverduistering, na het geleidelijke voortschuiven van de maan langs de zonne schijf ineens de geheimzinnige corona der zon zich aan zijn oog vertoont of wanneer, enkele mtnuten later, even plotseling het gevangen gr houden zonlicht van achter den rand der maan te voorschijn barst. En hoe veel millioenen menschen hebben er niet reeds gestaan aan de oevers der zeeën om te genieten van het ineens weg zijn van het laatste segmentje der ondergaande zon, zonder zich in het minst bewogen te hebben gevoeld door de geleidelijke daling der licht gevende schijf welke den geheelen middag heeft aangehouden? Een der merkwaardigste en tevens zeld zaamste der plotselinge hemelverschijnselen Is bet oplichten van een z.g. nieuwe" ster .(Nova). Op een plek aan den hemel die een dag te voren als regel, zelfs in groote kijkers, volkomen leeg was, schittert plotseling een hemellicht van zulk een opvallende helder heid dat de grootste sieraden van den nacht, Arcturus, Wega en soms Sirius door zijn glans worden overtroffen. Voor een beroeps-astronoom is het bijwonen van zulk een opvlamming wel niet zeldzaam, maar toch, afgescheiden van hare weten schappelijke beteekenis, aantrekkelijk om het onverwachte en het geweldige van dit ge beuren. Het is voor hem niet zeldzaam omdat hij sterren kent, die vele weken, soms maanden achtereen onzichtbaar zijn in groote kijkers en dan op ongezette tijden, haast even plotseling als een Nova dit doet, op IIIIIIIIMIIIIIIIIII1IIIII1IIIIII1IIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIII1IIIIII l TGENEALOCISCH-HERAiDISCHBDREAU '' UE. niet onaengenaem te sullen syn met dese communicatie, 't eenemael sonder contentement, dat ick herwaeits gecomen ben ende tans wederomme in den Haege hebbe moeten compareercn, sulx aengesien ick in al de oprechticheyt van myn siel twijffele, of het Volck der Qeünieerde vrye Nederlanden my eygentlyck wel eert. UE. gelieve tans niet in my te sien den man, die van syn leven wierd gedepriveert in danck voor alles, 't welck hy te goeder trouwe verrichtte ten baete van syn landt ende als waere syne statue hier alleenlijck geëri geert, vermits er yets viel goedt te maecken aen syne naegedachtenisse. UE. ge lieve sich particulierlijck te rappelleeren hoe ick by al myn leven, met de wfisheydt ende de cracht die Godt de Heere in syner goedertierentheyt my wel heb*e willen verleenen, hebbe gestretfft naer de vrijheyt van ons i algemeyre lieve Vaderlandt ende het respect voor de Nederlandtsche driecouleurgetracht hebbe te verhoochen. Men eert my? Aengeslen toch seeckerlijck sulrke vereeringe insonderheydt inspiratie ontfangt van 't dencken aen dat ick gedaen hebbe ende niet sooseer van 't uytterlijcke myner persoon, soo gelieve alsoo UE's oochen te laeten waeren van myn beelt aff naer 's landts vlote toe, waervoor ick ten hoochst^n becommert ben. My ter eere sie ick tegemoedt, dat een voorslach gedaen sal werden ende sonder langwyliche deliberatieën sal werden geapprobeert, dat soo haest dienstich noch een goedt aentall van oorlochschepen tot renfort der vlote sullen werden gebouwt, gelyck lek het selve oock iiiimniiMiimHiimiiiiniiiiMiiiimiMHlmmMHiiiiimimiliiillMilMiiiii vlammen tot eea meer dan honderdvoudige lichtsterkte. Maar hij weet dat de plek, die men leeg zou wanen, door zulk een ster is ingenomen en hij weet, dat als hij maar getrouw, avond aan avond, die leege plek bespiedt, zijn Ijver ten slotte beloond zal worden en hij op zekeren avond de ster in haar volle helderheid zal zien, terwijl ze den vorlgen avond nog onzichtbaar was. Maar vooreerst zijn deze wispelturige sterren nooit voor het bloote oog zichtbaar. ten tweede is men aan haar grillen gewend geraakt en ten slotte vlammen zij slechts" myn uutterste debvoir soude estimeeren, aengesien 't welck tans de Nederlandtsche vlote heet een soodaenigen aert heeft, dat een Tiomp ofte Obdam ofte de Ruyter sich voorseecker souden schaemen daermede uuttevaeren. UE. heeft het gesien dat ick genoemt ben, vormer van de machtlchste vloten der Republycque, ende het is daerom dat ick met soo hert-grondich leetwesen geconstateert hebbe, op welcke wyse tans de vlote ende de algeheele defensie een tydperck van gruwsaeme onachtsaemheyt hebben on dervonden ende dat ick 't hebbe gesien, hier op de Plaetse, dat een Capiteyn ter see tans haest minder in aensien staet dan een koksmaet van Engelandt's navy. lek can.vryelijck gesproocken.waerlyckniet byster geflatteert syn met de eere, van te zyn geërigeert tussen een soodaenig publycq, 't welck oock niet meer naer myn exempel soberlijck leefft benevers nedericheyt be tracht, vermits ick het elcken dach ervaere hoe alderley personnagiën, waeronder ge ringe luyden ende insonderheydt oock vele jonge dochteren, die door soodaenich ciraet haer vleescoopmanschap ganckbaer moeten maecken, uutter proportie van haere mid, I-N 'DEN VrcEQREl'DSTEM ;"ij N Fig. 1. De nieuwe ster in den Arend. N de plaats der Nova. op tot een ongeveer lOOvoudige helderheid. Een nieuwe ster daarentegen wordt in de meeste gevallen voor het bloote oog zicht baar, zij vertoont hare grillen slechts nmaal en vlamt soms op tot een meer dan 100.000voudige helderheid! De Nova die nu onge twijfeld in bijna alle landen der wereld de aandacht getrokken zal hebben, moet in nauwelijks 2 dagen tijds ongeveer 12 grootte klassen" In helderheid zijn toegenomen, het geen wil zeggen dat het door haar uitgezonden licht 63000 maal intenser moet zijn geworden. Johan de Witt op De Plaetse te Haege delen dickmaels bevonden connen werden, haer lichaera met sylverwerck ofte andere costbaere vercierselen, pelswercken ende teedere stoffen te omhangen. UE. sal ontwfjffelijck nevens my oordeelen, dat geene saecke de menschen minder ofre meerder opweckt tot litffde ende goede genegentheyt, als het gevoelen in de beurse ende dat het niet meer waer schijnt, als souden de Nederlanders bovenal de vrijheyt minnen, aengeslen het persoonleek advantage ende belang richtsnoer syn by al hun daeden, sonder dat sy daernevensbegrypen dat vele sulcke daeden ophouden gedaen te connen werden, soodra Nederlandt op houdt vry te syn. lek gedenck dan oock noch dickmaels de waerheyt, die ick by myn existentie op de aerde ontdeckte, dat de aerdt van ons volck soodaenich is, dat hetselve de peryculen eerst aen den lyve moet ge voelen, aleer het gepenetreert can werden van de nootsaeckelyckheyt sichselve met al de cracht ende vermoochen terafweeringhe te prepareeren ende ick vraege, wat baet het, soo ick sulx al hebbe ontdeckt ende men huldicht my, maer is niet bereyt sich aen myne gesegden te splechelen ? Neen, Edele Gestrenge Heere, 't volck van Nederlandt eert my niet, doch het syn maer seer weynigen die sulx metterdaet wel doen, so weynige selffs, dat ick my geaffligeert ende geaffronteert gevoele, door iiuiiitiMiiiimiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiliiiit In den avond van den Ssten Juni verscheen er aan den hemel op een plek in het sterren beeld de Arend, waar 3 dagen tevoren naar een fotografische opname van Wolf te Heidelberg leerde, een zwak sterretje (grootte 11.5) gestaan had, een voor het bloote oog zichtbaar hemellicht dat snel in helderheid toenam. Veelal heeft bij de eerste waarne mingen van een Nova deze reeds hare maxi male helderheid bereikt; gelukkig wilde thans het toeval dat de rijzing nog niet voltooid was toen over het deel van Europa waar de waarnemers in grooten getale aan wezig zijn, het nachtelijk duister begon te vallen, waardoor de nieuwe ster ontdekt kon worden toen de helderheid nog meer dan 2 grootte klassen van haar maximum verwijderd was. Waarnemers Oostelijk van Nederland geplaatst zijn daarbij in het voordeel geweest, maar de voorloopige berichten wijzen er op, dat zij dit voordeel niet hebben kunnen laten opwegen tegen de oplet tendheid en de ongewone geziohtsscherpte van onzen landgenoot P. Meesters te Halfweg, die het nieuwe hemellicht reeds in de heldere avondschemering signaleerde, op een uur dat een hemelbeschouwer er gewoonlijk nog niet aan denkt zijn waarnemingen aan te vangen. Behalve door zijne waarneming is de rijzende tak der licht kromme" op dien avond nauwkeurig vastgelegd door 6 andere waarnemers waaronder 2 Nederlanders, W. J. Luijten te Deventer en E. H. Vogelenzang te Hilversum *). Wij geven in h'g. l een sterrenkaartje, waarop met een cirkeltje bij de beginletter van het woord Slang de plaats der Nova is aangegeven. Wie eenmaal het sterrenbeeld Arend gevonden heeft met de zeer heldere ster Altair, zal aan de hand van dit kaartje de Nova gemakkelijk kunnen vinden. Altair staat te 11 uur zomertijd in het O.Z.O. op een hoogte van ongeveer 35 graden. De Nova heeft tusschen 8 en 11 Juni deze ster in helderheid overtroffen, maar is nu (2 Juli) een yegeiyck te werden aengesien, als soude ick van hunluyder eerbledt voor my geconvinceert syn. 't Licht veelmeerder in hun aert ontdanckbaerheyt te toonen dan eere, waeruyt UE. gelieve niet te concludeeren dat 't my noch steets bedroeven soude, daeraen selve geexposeert geweest te syn, vermits ick 't hier alleenlyck memoreere, aengesien 't my een pyniginge is te moeten observeeren dat men, my huldichingedoende, tegelijcker tijdt ontdanckbaerheyt ten toon spreyt jegens verdienstichlijcke vaederlanders van desen tijdt. Wierd ick dan om hals gebracht sonder dat men daeruyt yets leerde ende men par exempel UE's confrater aen 't Besuydenhout noch tans can voor houden, waertoe 't volck, dat sich in syn belang becnepen waent, in staet is jegens landtsdienaeren, dewelcke getrouwelyck nun plicht volbrengen ende daerin uuttermaete gecontrarieert werdende door onwaerdiche elementen des volcks, slechts den schyn op sich laeden van de noodige habillteyt te ontberen? Met onwilliche honden is 't noch steets quaet haesen fangen, Edele Gestr. Heere, ende ick ben dan oock wel seer benieuwt te weten, wie noch sooveel confidentie in syn eygene capaciteyten heeft, omme het binnencort vacante ampt van Minister van Landtbouwe te derven aenvaerden, ten waere hy selffs met eenpaerige stemmen van Haer Edel Groot Mog. daenoe wierde versocht ende gecommitteert. Ende dan hoore ick hier op de Plaetse, hoe men tans raest ende tiert, hoe men twistsieck malcanderrn soo ongunstlch moochlijck afbeeldt in dese campagne tot vorminge eener nieuwe tweede Caemer der Staeten-Generael. Blyckbaer ende helaes, heeft men alle die middelen van noode om uyt te maecken hoe 't eygenwilllche volck moet werden geregeert ende is het buyten apparentie dat men vooralsnoch oock sal begrijpen hoe quaet het is in sulck een tijdt niet ten volle verdraechsaem ende eendrachtkhlijck te wesen. Van partystrydt gesproocken, wanneer men my waerlrjck wil eere", dan sal men oock daeromtrent tot claerheyt moeten com°n, dat de defensie van 't landt van alle poli" tycque onaengeroert moet verb yven ende nimmer in de cnoei mach ge.ai.eken uyt concurrentie tussen personen, dewelcke carrière soecken te vinden in de volcksgunst, die altemet seer wispelturich is Ick can niet naerlaeten hierby te voegen, dat ick niet sonder excessive verwonderinge gesien hebbe, dat in een tijdt, in welcke de rust ende de vryheyt van ons algemeyne lieve vaederlandt, sonder weys ende voorsichtich beleydt van cordate mannen, evidentelyck pericliteerde ende die UE. ende Synseiffs amptgenooten, ministers onser hoochelyck geëstimeerde Coninginne, tot op huyden naer Haer gewone wijsheyt noch ongeschon den ende heelshuyts htbbet bewaert, de Edel Groot Mog. leden van de tweede Caemer der Staeten Generael, een stantpoinct hebben vermeenen te mogen aenvaerden, 't welck door my gecordeelt synde te wesen ruineus voor den Staet. Ick meene in cas van datgeene concept van wet, welcks but was oock voor de toecomst generaele dienstplicht te ordonneeren ende ick begreep noyt ofte nimmer hoe een Minister sich tot de gedaene landtsgevaerlijke concessiën aan den kieser heeft connen laeten intimideeren. Alsoock is 't my 't eenemael een raetsel gebleven hoe de Nederlandtsche handeiaeren,die noyt in soodaenigen occasie plachten te failleeren, maer altydts boven anderen uut te steecken, op 't geluydt van oorloch rondomme, geen chance meer saegen noch spoedich 't manqueerende ende actiterstalliche geschut, cruyt ende loot te coopen, mitsgaeders naer hier te doen transporteeren ende convoyeeren, daertoe tans geen gelegentheyt meer bestaet. Waer 't schynt, dat ick een fackeldraeger ben by 't avancement, UE. heeft sulx te verstaen gegeven, soo wil ick noch dit adviseeren, waermede ick altijdts myne eygene daeden hebbe bygelicht ende 't wêick uytteraert niet bestemt is om UE.'s wysheyt ongeveer even helder als de ster Zcta die men op het kaartje rechts boven Altair vindt. Wij geven verder in fig. 2 de op dezelfde Fig. 2. De lichtkrommen der ;j belang rijkste nieuwe sterren der 20ste eeuw. Boven: de lichtkromme van de Nova in het sterrenbeeld Perseus (1901) Midden: de lichtkromme van de Nova in het sterrenbeeld De Tweelingen (1912) Onder: de lichtkromme van de Nova in het sterrenbeeld De Arend (1918) OOSTEQBEEK MEUBILEERINGEN ende voorsienigheyt te verhoochen, doch 't welck ick UE. versoecken mooche te dlrlgeeren op 't volck dat daernaer moet leeren ageeren, te weten: hoe te regeeren mag nimmer de leydende gedachte wesen, doch steets de tweede, vermits men eerst met alle effort moet sorgen dat er wat te regeeren blyfft, ende dat het 't eenemaele insuffisant is 't vaederlandt alleen l ie ff te hebben door ,consequent" als konsekwent" ofte sichselffs-gelyck-biyvend" te schrijven maer rechtsom retour te maecken soodra 't «r op aen comt de consequenties der lieffJe voor 't landt t'aenvaerden. Ondertussen bidde ick, UE. gelieve in deze perplexe gelegentheyt ons algemeyne lieve Vaederlandt noch langer voorsichtichlyck te helpen behoeden voor soo mennichvuldige calamiteyten ende swaerichheden, daarinne wy noch steets op 't poinct staen, om geplongeert te werden, aengeslen evidentelyck aan de conduicte der huydige Ministers moet werden verdanckt, dat de vrede ende devrijheydtvan Nederlandtnogsy n behouden waerover yder eerlycke vrunt van 't volck ten vollen vergenoecht erde verheucht aal syn. Waermede affbreeckende in de hoope dat UE. 't mij niet euvel duyde myne becommerlycke gedachten UE. in viymoe^lichfyt te hebben tegemoet gevoerdt ende UE. mits gaeders desselfs Nederlandtschen tijdtgenooten-recommandeerende in de genaedige beschermingederalderhoochsten, sal verblyven. Edele Gestrenge Heere. U E. Gestrenge'» ootmoedige dienaer ende Compatriot, Haege, den XVlen Juni 1918. Voor copye conform J. RIETSEMA Vlinder Door blauwe gaatjes valt van beukbogen Op dood blad spikk'Hng van roodkop'ren ^ vlekken; Als soms schuivend ze elkaar schimmig bedekken, Is 't, of ze levend uit zich zelf bewogen. Ritselend komt een vlinder aangevlogen, En weifelt rond, rondom de lichte plekken: HIJ zit; en nu zijn vleugels plat zich strekken, Staart in de zon de pauwglans van vieroogen. Stille magie sprenk'lend op dood verleden, Komt.uit onzichtbare oorsprong aangegleden, Vreemd licht mijn schemering in vlammen zetten: De psyche van mfjn ziel, met jong geflonker, W-aagt zich, weifelend blij, uit 't oude donker: En vangt symmetrisch 't licht in vier cou pletten. A D w' A i T A schaal geteekende lichtkrommen van de 3 belangrijkste nieuwe sterren van deze eeuw voor hare eerste 23 levensdagen. De laatste kromme is natuurlijk een voorloopige, ge trokken met gebruikmaking der waarnemingen van den heer Luijten voornoemd en van den ondergeteekende. Men kan uit deze 3 krom men duidelijk zien hoe altijd, na de onver klaarbaar snelle rijzing en een kort'durerd maximum, een onregelmatige daling intreedt, waarvan het verloop volkomen verrassend en grillig is. Een zoo regelmatige daling ais die welke Nova Aquilae 3 (zfj is reeds de 3de nieuwe ster die in het sterrenbeeld de Arend is opgevlamd) gedurende meer dan 3 weken venoont heeft, is een groote uitzondeiing, maar wie kan zeggen welke grillige veranderingen hare helderheid nog zal vertoonen ? Zij schijnt de periode van schommelingen reeds te zijn ingetreden, want zij is thans tamelijk veel helderder dan zij op 21 en 22 Juni geweest is. Met het onregelmatige beloop der lichtvan een Nova gaat een nog sterker wisselend gedrag van haar spectrum, en in verband daarmede van hare kleur, gepaard. Zóó talrijk en ingewikkeld zijn de veranderingen die in het spectrum van een Nova optreden, dat zij de astronomen steeds voor nieuwe ra ad elen plaatsen. De geheele verschijning en si de gedragingen van een nieuwe ster vormen een ingev/ikkelde puzzle waarvan een bevredigende oplossing nog steeds op zich laat wachten. Elke Nova vindt echter bij haar verschijnen de wetenschap verder gevorderd, de instrumenten meer volmaakt, de methoden van onderzoek meer verfijnd; en zoo zullen ook de moeilijkheden van dit vraagstuk, dat van zulk een vitaal belang is om ons een denkbeeld te geven van de processen die tot de wording van werelden leiden, ten slotte overwonnen worden. Laten wij hopen dat onze" Nova in die richting reeds een belangrijke bijdrage leveren kan. Utrecht *) Een paar mededeeli n gen, volgens welke de Nova reeds op l Juni als een heldere ster gezien zou zijn, passen zoo slecht bij de waarnemingen van 8 Juni, dat wij ze voorloopig buiten beschouwing zullen moeten laten.