DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Oct. '18. No. 2155 OP ZOEK NAAR DE NIEUWE WERELD" COLUMBUS-WILSON : Land ?l" iiiiiliiiiiiiiiiiiiiliillililiiiilfiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiilinmiiitiiiiiiimiiMMiiMiMiii gelukkig te boven was gekomen en het kon rekenen op den steun der natie, keerde het dadelijk zijn blikken naar het begeerde tusschenland. En van af het midden der 13de eeuw begon een Fransche opdringing, die zonder veel uiterlijk vertoon zoetjes aan zijn gang ging en meestal langs diplomatieke wegen zijn doel zocht te bereiken. Het eerst werd de aanval gericht tegen de landen van het Rhönebekken; daar in dezen verren halfvergeten uithoek van het groote rijk was de Duitsche invloed door de onverschilligheid der keizers steeds meer afgenomen. Het kostte de Fransche koningen dan ook weinig moeite om door koop, huwelijk en andere finantiëele of politieke transacties het werkelijke bezit van deze gebieden te verkregen of er hun overwegenden invloed te vestigen onder de erkenning der nominale epperhoogheld van het rijk.Geweld behoefde bij deze expansie niet gebruikt te worden, immers zij stuitte niet op het minste verzet. De Keizers kwamen de Fransche koningen vaak halverwege tegemoet, zij kochten gaarne de Fransche vriendschap met den afstand van rijksgebied of rijksrechten. En ook de andere Duitsche machten, keur vorsten en vorsten, steden, ridders en de kerk, zij allen werden te veel door hun eigen partijbelangen in beslag genomen om oog te hebben of op te treden voor de interessen van het Rijk. Op de eigenlijke Duitsche Rijnlanden heeft het Middeleeuwsche Fransche Koning schap slechts een enkelen, schuchteren aanval beproefd. Maar des te meer heeft het zich laten gelden in de gebeurtenissen, die zich afspeelden in het Noordelijkste deel van het voormalige rijk van Lottfarius, in het hedendaagsche Belgiëen Nederland. Hat keizerlijk gezag was ook daar sinds het eind der 12de eeuw weinig meer dan een naam geworden, de locale dynasten hadden de keizerlijke macht geheel op zijde gezet. De Fransche inmenging in deze gewesten was dan ook veel meer het gevolg van het conflict met Engeland en van de internati onale West-Europeesche verhoudingen, dan van de behoefte ook hier den Duitschen invloed een slag toe te brengen. In dit Noordelijkste deel van het voor malige Karolingische tusschenrfjk is de Fransche politiek overigens lang zoo gelukkig niet geweest, als in het Zuidelijkste deel. Gelukte het de Fransche Koningen daar groote gebieden blijvend voor hun rijk te winnen, in het tegenwoordige Belgiëen Nederland heeft de Fransche invloed zich niet kunnen handhaven. En daaraan was niet de oppositie van Duitschland schuld, maar het optreden der Bourgondische dynastie. Deze vorsten, Fransche prinsen, nauw ver bonden met het heerachende Koningshuis hadden een tijdlang het gezag der Fransche kroon diep in deze gewesten doen door dringen. Maar toen veranderde de staatkunde der Bourgondiërs. Zij begonnen een eigen politiek na te streven, die onvereenighaar was, zoowel mt-t ce Frausche als met de Duitsche belangen. Hun einddoel was n,l. het herstel van het rijk van Lotharius en voor Frankrijk en Duitschland beteékende de nabuurschap van een landenreeks, beheerscht door de machtige Bourgondische dynastie met haar geweldige huismacht en haar groote finaniiëele hulpbronnen, een ernstiger gevaar dan ooit het Karolingische rijk had kunnen zijn. Vooral Frankrijk heeft dan ook alles in het werk gesteld om dit streven te doen N.V. PAERELS Meubileering MIJ. COMPLETE MEÜBILEERING -: BETIMMERINGEN : Rokin 128 Telef. 4541 N mislukken en zwakjes geholpen door Keizer en Rijk, werden de veel omvattende plannen van Karel den Stouten met succes gedwars boomd. De geweldige catastrophe van Nancy (1477) beteékende voorloppig het einde van deze Bourgondische politiek, die evenwel dichter bij de verwezenlijking was, dat men toen vermoedde. Maria van Bourgondië, dochter en opvolgster van Karel den Stouten, behield slechts haar huisbezit en de Nederlandsche bezittingen van het Bourgondische huis. Als dus de Middeleeuwen ten einde loopen, heeft Duitschland, dat deze periode begon met de beheersching van het geheele tusschenland, het verlies te boeken van het Rhone bekken aan Frankrijk en de Noorde lijke en Zuidelijke Nederlanden aan de Bourgondische macht. Van alle Westelijke grensgebieden zijn dus alleen de eigenlijke Duitsche Rijnlanden nog onaangetast in het bezit van het Rijk. Maar lang zal dit niet meer duren; de nieuwe tijd zet in met zulk een geweldige machtsverschuiving in West-Europa, dat daardoor Frankrijk gedwongen wordt een geheel andere politiek te voeren ten op zichte van het tusschenland. In het vervolg zullen juist de Rijnstreken hel doel zijn van menigen succesvollen en rechtstreekschen Franschen aanval. C. EITJE DE HAARLEMSCHE STADS-SCHOUWBURG Mijn geboorte-stad heeft een nieuwen Schouwburg gekreegen, en mij was de eer gegund als auteur teegenwoordig te zijn bij de plechtige oopening, en een tooneel spel van mij, als het eerste stuk, daar te zien opvoeren. Het moet wel een heerlijke avond voor u geweest zijn" dit was de vriendelijk bedoelde opmerking die mij van verschil lende zijden ter oore kwam. Ik weet -niet wat voor een gezicht ik daarbij getrokken heb. Ik wist ook werkelijk niet wat ik er op behoorde te antwoorder. Ik ben graag zoo hoffelijk als de waarheidsliefde mij toelaat te zijn. Ik zal dus wel beleefd hebben gt knikt en toegestemd, terwijl een innerlijke stem mij zeide, dat ik weer geducht aan 't liegen was. Maar hoe had ik oprecht en waarachtig kunnen zijn, zonder gevaar te worden mis verstaan? Het was toch alles zoo mooi en zoo welgeslaagd als ik maar verlangen kon. Een stampvolle zaal, de elite van Haarlemsen burgerij in gala-toilet, een feestelijke stem ming, een zeer aandachtig publiek, zooveel succes als men maar wenschen kon, toespraken, bloemen, een wei-verzorgde uitvoering, waarbij alle acteurs hun uiter ste best deeden, eindelijk een dikke krans met een lier, die ik niet in ontvangst neemen kon omdat ik mijn plaats onder 't spel niet kon verlaten, wat kon ik meer begeeren ? Nu ja! met die krans zou ikwatverleegen gezeeten hebben als ik hem in handen had gekregen. Stel u voor dat ik er mee had moeten reizen, van Haarlem naar Bussm! Voor een dichter-hoofd van bescheiden om vang is zulk een vervaarlijk voorwerp niet lllillllMIIIIIIIIIIIIMtlllllllllHIIIMMHIlmlIIIIIMHtllllllmlIMIIIIIIIIIIIIIIII H. BERSSENBRUGGE, PORT(»ETrOTOO*»»F ZEESTRAAT 65, uist PanwiiM Ihriag, DEN HAAQ. Tel. 1538. SMOKKELAARS door mr. dr. J. WACKIE EYSTEN Directeur van de Nymegensche Tuchtschool Reeds van tal van zijden werd en wordt er nog dagelijks op ge wezen, hoe groote afmetingen het zoogenaamde verboden vervoer en de verboden uitvoer in onsland hebben aangeno men, handelingen populair bekend onder den naam van smokkelen". Het is een zeer geliefde tak van sport een zeer gevaarlijke maar tevens zeer winstge vende sport geworden en het ergste is dat zij steeds meer aanhangers vindt. Hoe meer bepai; gen omtrent verboden uit en invoer ',vordtï. uitgegeven, hoe meer de prikkel wei kt osn de verboden handelingen te plegen, ^ersonen, die tr vroeger tot zelfs voor korten tijd geen oogenblik over dachten om in dit opzicht de wet te over treden, zijn er in de laatste maanden toe overgedaan er aan deel te nemen, hetzij indirect verlokt door de grove winsten, die hun bekenden gemaakt hebben en nog dagelijks incasseeren, hetzij dat smokkelaarsen-gros de leading nien hen weten over te halen hun eigen belangen in de eerste plaats maar daarnaast ook die van de door De schrijver van dit snikel MIIIMIMltlllll OELOF Kalverstraat 1 - Opgericht 1850 TELEFOON 658 N ITRO Paarlen, Brillanten Goud, Zilver en Horloges Uitsluitend eerste kwaliteit liiiiiiiiiiiiiiliMimiiiiiiiii bereekend- Dit traditioneel hulde-biijk kan alleen als redding-gordel gedragen worden, j Gelukkig dat ik het alleen van uit de verte , heb moogen aanschouwen. Toen ik, met j behulp van den brandweer-man door de j ijzeren deur was gedrongen tot op't tooneel, zag ik niets meer van mijn krans, tot mijn verademing, moet ik zeggen. Ik hoop dat hij in goede handen is gekomen en een nuttige aanwending heeft gevonden. H' r t spijt mij dat ik noch de schouwburg-com missie, noch den zoo w Ispreekenden Duige meester in dank de hand heb mooger, drukken, Maar dit incident, deeze kleine verwarring zou toch mijn heerlijke avond" niet bedorven hebben. Wat scheelde er dan aan? Ik zal trachten het u eenigszins duidelijk te maken, voor zoover het mij zelven dui delijk is en beginnen met de kern van de zaak, mijn persoonlijk gevoel bij het zien opvoeren van een door mij geschreeven tooneel-spel. Het is nu ongeveer vijf-en-dertig jaar geleeden dat ik voor 't eerst een stuk van mij zag opvoeren. Van die opvoering her inner ik mij bijna enkel pijnlijke aandoenin gen. De uuren bij een dentist doorgebracht, zijn, daarbij vergeleeken, stonden van wel behagen en genot. De tweede maal was het iets beeter, maar helaas l naarmate mijn werk iets nader kwam aan hetgeen ik wenschte te bereiken, werden ook de martel-uuren bij repetitie en uitvoering heeviger pijnlijk. Ik constateer dit eerlijk en oprecht, zonder dat het een verwijt kan beteekenen voor wie ook. Het moet voortkomen uit een al te gevoelige constitutie, en uit den aard van het heedendaagsch theater-spel. Het schijnt er voor mij zoo bij te hooren. Ais ik een repetitie, vooral een generale repetitie, en een pre mière tot het eind toe heb kunnen uitzitten dan ben ik dankbaar. De neiging om weg te loopen verlaat mij niet. Ik moet die met alle kracht bestrijden. Enkele malen ben ik in dien strijd bezweeken, en werkelijk weggeloopen, met een gemengd gevoel van verlichting en schaamte, als een spijbelende schooljongen. Dit is niet de uitwerking van vrees voor hen verleiden te dienen. Het peil van moreel daalt sterk, corruptie allerwegen t naarmate het aantal smokkelaars toeneemt zie men hoe langer hoe mlrfder kwaad in het smokkelen en het is merk waardig de drogredenen te hooren waarmee men datgene tracht goed te praten, wat men weet dat feitelijk kwaad is: iedereen bij ons doet 't; je helpt er gebreklijdenden mee; wij hebben geen werk en geen verdienste; als de rijken er geld voor over hebben, waarom zou je 't dan niet verkoopen ? de Duitschers geven ons datgene, waaraan wij gebrek hebben; waarom zouden we dan niet hetzelfde tegenover hen doen? enz. enz. En op die wijze neemt het kwaad hand over hand toe en trots bedreiging met crimineele straffen, levensgevaar, uitwijzing en geldelijk verlies, trots de overige en hard nekkige pogingen van de zijde van het con troleerend personeel, om de overtreders te betrappen gaat men rustig zijn gang en be denkt steeds nieuwe listen, andere sluwigheden om de commiezen te verschalken. Worden de smokkelaars" enkele malen betrapt en de verboden goederen verbeurd verklaard, welnu, dat is nog zoo erg niet: de op andere partijen, veilig overgebracht, behaalde hooge winsten maken het verlies ruimschoots goed. En intusschen zijn de strafkamers der rechtbanken in de grens streken (Arnhem, Roermond, Maastricht, Breda) overkropt met werk, zoodat zij er bijna niet doorheen komen kunnen en sta pelen de vonnissen zich bij tientallen en tientallen op. Een zeer belangrijke en dieptreurige omstandigheid is dat een tamelijk hoog percentage van deze smokkelaars uit jeug dige en zelfs zeer jonge personen, ware kinderen, nog bestaat. Het aantal in het laatste jaar veroordeelde jeugdige personen is zoo reusachtig toegenomen dat de capa citeit van de bestaande Tuchtscholen ten eenenmale onvoldoende is en men zeer kostbare, ruime noodtnrichtingen heeft moe ten aanbouwen om de talrijke jeugdige delinquenten tijdelijk onder dak te kunnen brengen. Schuldigverklaringen wegens rechtbankzaken (jongens en meisjes): Arrondisser.t. 1913 1914 1915 1916 1917 Breda Maastricht Roermond Arnhem Zutphen Assen 69 83 81 73 32 45 68 50 101 55 22 60 48 143 93 102 48 85 269 283 154 305 79 129 399 194 216 1094 128 166 Tuchtschool Nijmegen, (opgenomen in): 1913 1914 1915 1916 1917 l Oct. 1918 Verpleegden 112 108 121 130 194 293 Een groot deel van deze veroordeelden zijn smokkelaars." En nog wachten velen, zeer velen, op plaats, weken-maandenlang! Men voelt welk een schadelijken invloed dit heeft. Vooreerst is het al uit den booze, wanneer de jeugdige overtreder, op het oogenblik wanneer hij zijn straf zal onder gaan, reeds bijna vergeten is waarvoor hij boeten moet. Dan geeft de langdurige straf feloosheid alle gelegenheid om met het winst gevende smokkelen door te gaan, in het besef: ik blijf toch voorloopig op vrije voeten en later., nu, dan zullen w:; wel zienTen slotte nemen eerbied en oniiag voor recht en wet geleidelijk af, wat op zichzelf al een groot moreel kwaad is. Ook de Rijksopvoedmg*gestichten zijn overvol; voor de oudere jongens is in de gevangenissen geen plaats. Orn mij tot de verpleegden in de Tucht scholen te bepalen, het blijkt duidelijk dat bij de smokkelaars, daar aanwezig, van het ondergaan van straf, in den waren zin des woord», eigenlijk geen sprake kan zijn. Sommige jongens kornen met 3 8 vonnissen wegens verboden ver(uit)voer of poging daartoe; ze weten dikwijls zelf niet hoeveel en van hoeveel strafduur en het kan hun voorloopig ook niet veel schelen. Komt eindelijk het oogenblik waarop zij hun straf zullen ondergaan, dan nemen zij dit meestal heel gemoedelijk op. Zij komen in de Tuchtschool wat op hun verhaal van de zware en moeitevolle tochten, krijgen goed voedsel, behoorlijke ligging, netie kieeding enz. 't Is opmerkelijk dat bijna geen enkele echec. Die vrees werkt niet op een generale repetitie. De kwelling ontstaat door de ver binding van het gevoel van verantwoording, dat al die acteurs zoo hun best doen en toch misschien niet in hun werk worden gewaardeerd, en het gevoel dat het ver toonde 'i'M iets geheel anders is als wat ik in miin j>eest had. Ik begrijp volkoo'nen dat liet zóó moet zijn, dat het geheel zóó beeter, sierKer, toon -aarder, oovtrtuit ender is an wat ik mij had voorgesteld. Maar dat neemt de kwelling niet weg. Het ia, op de repetities, voor mij een griezelig, beklemmend gezicht, hoe er rnet mijn gevoelens, die ik gestalte gaf, wordt gesold. De goede, ijverige acteurs, voor wie het pen dageliiksche zaak i*, wippen ? ast de eene hartstocht in de ar.dere, of uit de hoogste ernst in het nuchtere banale ieeven, met een gemak waarvan ik duizelig en zeeziek word. Het moet zoo zijn, anders konden ze hun werk niet volhouden. Ik erken volmondig de no >dzaak. Het teedere product van mijn fantasie moet een ver hardingsproces ondergaan, om blijvende waarde te krijgen. Een drama is geen kasplant, wil het duuren, dan moet het winter hard zijn. Ik vind het dus volkoomen in orde, als er iets ontstaat, dat anders is als wat ik in mijn geest had, een gemeenschappelijk product van het werk van regisseur, acteurs, decorateur en costumier met den auteur als dat product dan ook de hoofdzaak, de idee van het stuk, maar behoudt. Maar eer het zoover is heeft de auteur op de pijnbank gezeeten. Niemand schijnt zich een denkbeeld te kunnen vormen van dat eigenaardig lijden. Anders zou men niet van een heerlijke avond" spreeken. Daarbij komt dan de werking van het publiek, die massa die vermaakt en gesticht wii worden. Geef ik nu iets jooligs, waarbij ik verwacht dat ze zu'.len lachen, dan is de werking minder pijnlijk. Een publiek lacht graag, en er ontstaat een hartelijke verhouding tusscrm auteur en publiek, omdat ze blijkbaar elkaar genoegen doen. Maar met een drama is de zaak hachelijker. Ik zat daar tusschen mijn Haarlemmers in gala, en ik voelde maar al te goed dat ik hen geen onverdeeld genoegen verschafte. ONZE TAAL II Kom, we gaan naar een première Dat is up-to-date en chic, Staties, loges en beignoires En parterre, vol publiek. Kom, we spreken van reclame Bureaalist en directeur, Inspeciënt, actrice, bühne Garde-robe en souffleur. Vestiaire en suppoosten Controleur en regisseur, Jeune premier, comische Alte Opera, muziek, acteur. Dirigent, orkest, comedie Cello, partituur, piston, Forto, solo, moderato Schmienk, decor, fauteuil, balcon. Aden, klauzen, repetitie Drama, pauze en kritiek, Kom, we spreken van soubrettes Rekwiesieten, akkoestiek. Van revue en van commère Schlager, film en humorist, Van programma's en biljetten Advertenties, violist. Van foyer en changementen Van recettes en parket, Van modern en van romantisch Van classiek en van kwartet. Van applaus en van tantièmes Mise-en-scène, wals, ballet, Chocola, bonbons, pralines Operette en trompet. Dames, chapeau-claque en smoking Van gris-perle en toilet, Van changeerder, bühnemeister Figuranten en sextet. Van auteurs, libretto, passie Clou, costumes en sonnet, Dirigeeren, orchestreeren Van komiek en van couplet. Als we naar den schouwburg stappen Met ons mooie pakje aan, Is 't of we in den vreemde Naar een avondfeestje gaan. J. H. SPEENHOFF van deze categorie delirquenten het bewust zijn heeft van een strafbaar feit te hebben gepleegd; zij hebben pech gehad... nu ja... een volgend maal beter! Dat is alles. Met eenige mirachtfng zien zij neer op andere verpleegden die diefstal, verduistering e.d.g. gepleegd hebben. Foei, hoe gemeen, hoe slecht! En als het gedwongen verblijf hun gaat vervelan, welnu, het zijn immers meestal subf.udaire vonnissen, die zij hebben te on dergaan. De noodzakelijke inlichtingen worden ge vraagd en verstrekt, de meest voordeelige vonnissen (het minste geld voor het langste verblijf) worden uitgekozen, ouders of vrien den zorgen voor het noodige geld dat in smokkelkringen meestal wel voorhanden is en de patiënt marcheert op vrije voeten af, ongeveer wanneer het hem goeddunkt, om plaats te maken voor een ander, die onge veer op gelijke wijze zal handelen. Van berouw of leedwezen geen sprake; de sport wordt op nieuw beoefend,., leve de emotie en ... de winst! Is het niet duidelijk dat de strafoplegging op deze wijze een parodie wordt, die den lande duizenden kost, zonder dat het iets baat ? N ij m e g e n. Ik moest hen zeer harde nooten te kraken en zeer bittere pillen te slikken geevtn. De mer.schen waren beleefd en wei-gezind en toonden hua waardeering voor den zwaren arbeid der acteurs ei de goede bedoeling van den schrijver. Maar ze kwamen toch eigenlijk om zich ie amuseeren. Ze zijn or< dat punt verwend f n wurden gJaag naar oc ungen gezien. Maar dit komt in conflict rnet mijn artistiek geweeten. En bij de zoo-eeven beschroeven kwelling voegde zich de uiterst pijnlijke gewaarwording, dat ik ai die menschen lelturs'elde en hun geduld op zware proef- stelde. Van een hartelijke verstandhouding wa°geen tprake. Ik voelde een a!mo;-feer van ingehouden, door beleefdheid getemperde teegenstand. En daarbij wist ik ook a! weer, dat het zoo zijn moest, dat er niets aan te doen waï. Want een drama dat gestalte geeft aan geweldige, schrikwekkende waarheeden, is geen pretje, geen ammusement en moet onrust brengen in het gemoed van feestelijk gestemde, mooi-gekleede en zelfvoldane mmschen. Haarlem is een weelde stad, en heeft nog een eigenaardig soort burgerlijke aris tocraten of patriciërs. Men houdt er nog altijd vast aan standsverschillen, aan scherpe grenzen tusschen menschen die stammen uit een familie die in krenten of kalk of bloembollen handelde en aldus tot aanzien kwam, en dedeftigendielandgoederenhebben en in geld of in effecten doen. Dat deftige publiek waarvan de schouw burg het toch maar hebben moet zoekt verstrooiing en amusement, liefst door muziek, of door blijspel en opera, maar in elk geval door een vertooning die de zelf voldaanheid niet stoort. Maar een auteur, die zichzelf en zijn kunst respecteert, kan aan die neiging niet onvoorwaardelijk vol doen. Daarom zat ik daar tusschen die menschen volstrekt niet als een der hunnen, als verteegenwoordiger van Haarlem's geest en karakter. Ik was er een vreemde, waarnaar ze keeken als naar een raar, min of meer gevaat lijk persoon, voor wien ze hoogstens een zeekere schuuw voelden, maar volstrekt niet de gulle hartelijkheid die ze zouden betoonen aan een die hun reigingen deelt en aan hun verlangen voldoet. Bij al die pijnlijkheeden kwam dan nog dit, wat mij de oprechtheid nog moeyelijker maakte, dat ik het gebouw, de nieuwe kunst tempel, niet bewonderen kon. Het is een gebouw zonder de minste pooging om mee te s?aan met het nieuwe Ieeven van onzen tijd. Wie het Kleine Theater" van Reinhard in Berlijn gezien heeft, zal begrijpen wat ik bedoel. In dat gebouwtje (s stemming, eeri artistieke, nieuwe combinatie van vorm en kleur, een zaai waarin iets nieuws en oorspronkclijks kan gerien worden en tot zijn recht koomen. De Haarlemsche nieuwe schouwburg is eenvoudig een imitatie van de honderde se'nouwburpjes die in de Duit sche provincie-steeden zijn gebouwd. Hard wit, met vergulde wapentjes, en leelijk rood, zooals wij dat helaas! in de meeste schouw burg-zalen gewend zijn. Daarbij een te klein tooneel en niet meer gerief dan men in andere dergelijke gebouwen vindt. Ziedaar! nu heb ik aan mijn waarheids liefde voldaan, waarschijnlijk wel ten koste van de vriendelijke gezindheid van veelen, die zich zooveel moeite en opoffering voor de goede zaak hebben getroost. Ook in deeze onaangenaamheid moet ik berusten. Hetgeen alles niet weg neemt dat ik de meeste waardeering voel voor het gepres teerde, en dankbaarheid zoowel jeegenshet stadsbestuur, dat toch maar den moed had mijn onplezierig drama te doen opvoeren, a's jeegens de voortieffelijke acteurs en hun leider, die van mijn werk maakten wat er van te maken was. FREDERIK VAN EEDEN IHIIII imiiiiiiiiiiiiiiiM iiiiniiiiiiu^miimiiii imimiim NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP MotordienstvaiiTeteiiburg DAGELUKSCHE MOTORDIENST UTRECHT LEIDER DER HAAS DELFT VleutiDithewig. Vtnchtscheviet26. FynjékadiB. Huuttuiniil vice-VERS*