DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 16 Nov. '18. No. 2160 HET EINDE VAN DEN OORLOG Teekenlng voor de Amsterdammer" van Jordaan De dierbare afgestorvene >mt)lllltlU«»llllltf( llllllllltllnnlIlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMIIIIIIIIIIMIIIIIIimillllllllllllMIIIIIIHMIIIIIIIIIIIMIIIIIIIII GEVAARLIK CONTRACT Het nog jeugdige Oostkust van SumatraInstituut geeft telkenjare een zoogenaamde .Kroniek" uit. ;Eenige maanden geleden verscheen Kroniek 1917 samengesteld door de oud-archivaris W. H. M. Schadee, die jarenlang in het Gouvernement Oostkust van Sumatra vertoefde, als hoofdadmini strateur van de Deli-Spoorweg Maatschappij grote tochten door vaak onbekende gebieden heeft gemaakt en daardoor het gewest uit eigen aanschouwing heeft leren kennen als weinig anderen. Naast veel wetenswaardigs voor hen, wier belangstelling spesiaal naar dit deel van onze koloniën uitgaat, bevat Kroniek 1917 een gedeelte, dat verdient onder de aandacht van een ruimer publiek ge bracht te worden. Als Bijlage I is n.l. opgenomen het Contract tussen de Regeering van Nederlands Indie en het Inlands zelf bestuur van Slak Sri Indrapoera, een staat stuk, waarin een nieuwe prinsipe is binnengeloopen m.i. zo fataal, dat daartegen terstond ItHimlIHtlllllmtllllllMmllMlIIIIMIIIIIIIIMItlHH tiedorl. Munt Jfoftamte m**** iiinniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii ..... ii HARD HOOREND Ik ben intussshea te weeten wat de letters S. H. achter den naam just Noll beteekenen. Er is in ons land een groep gevormd door persoenen met een gebrekkig gehoor, en om nu algemeen te doen weeten dat men wat luidtoegesprooken moet worden, of in 't geheel niet hooren kan, voegt men de letters S. H. Slecht Hoorend, achter zijn naam. Dit schijnt mij een zeer verstandige maatregel. De heer Just Noll heeft dus een slecht gehoor, maar een goed verstand. Hij is ondanks zijn slecht verstaan een zeer goede verstaander. Het teegen oover ge stelde komt ook voor, en is heel wat erger. Délieden met een slecht gehoor hebben het vaak moeyelijk en missen wel eens wat moois, maar ze missen ook veel leelijks en ze zijn niet gevaarlijk in de gemeenschap. Veel schadelijker en gevaarlijker zijn de hardhoorenden naar den geest. Ik zou willen voorstellen dat die menschen zich ook tot een groep vereenigden, en dan b.v. de let ters H. H. achter hun naam zetten, opdat tedet aewaatseüuwd t\\. at h H met een hardhvoremie te (toen heeft. De hardhoorende naar den geest, de Haha zal ik hem maar noemen, luistert wel naar uw woorden en doet of hij u hoort. Miar dan geeft hij een antwoord dat vlak bezij den gaat. Men meent onduidelijk gesprooken te hebben en herhaalt het gizegde een bsetje harder. De Haha knikt «-n zegt weer iets, met groote stelligheid, dat niets met het gesprookene te maken heeft. Men begint op nieuw, en schreeuwt er nu flink op los, begrijpend dat de ander doof is. Maar de ander is niet doof, hi) is maar Haha, hij doet alsof hij u perfect heeft verstaan, en herhaalt precies denzelfden onzin. De heer Just Noll zal van deeze lieden plezier hebben, zooals ik er twintig jaar lang plezier van heb gehad. Zijn kleine brochure is zoo raak moogelijk, voor een goed verstaander geeft zij vrij wel alles met de meeste ernst moet gewaarschuwd worden. Siak Sri Indrapoera, de Zondagse naam voor het landschap Siak in het zuiden van het Gouvernement Oostkust van Sumatra is jarenlang onder erkenning van de Koningin der Nederlanden als wettige Oppergebiedster, bestuurd geworden door de zeer ontwikkelde en beschaafde, maar tevens zeer gewiekste Sjarif Hassim AbduI Djalil Saifoedin; de Sultan die bij de kroning onzer Koningin in Amsterdam door zijn schittering van goud en edelgesteenten de aandacht trok; uitstapjes maakte naar Londen en Berlijn, en zich in de steden van vermaak Brussel en Parijs o, zo op zijn gemak gevoelde. In 1908 overleed deze vorst en daar zijn zoon Sjarif Kasim Abdul Djalil Saifoedin, de aan gewezen opvolger, toen nog minderjarig was, werd het bestuur over het landschap tijdelik opgedragen aan twee regenten. De 3e Maart 1915 was het jongmens meerder jarig geworden en had zijn verheffing tot Sultan plaats, hetgeen echter alleen kon geschieden in overleg met en na goedkeuring van de Gouverneur-Generaal. Ditmaal werd de goedkeuring alleen verleend onder in williging van eenige bepalingen, op enkele waarvan ik hier de aandacht wens te vestigen. De jonge Sultan moest zijn instemming betuigen 1°met een regeling van zijn in komsten die meer in overeenstemming was gebracht met de landschapsmiddelen en 2" met het voornemen om een nieuw politiek contract te sluiten. Het is op zich zelf we! een zeer eigenaardige, laten we het zacht zeggen, een wel wat erg koopmansachtige houding, om de inkomsten van een vorst te doen op en neer gaan met de middelen van den staat. Toch valt er wel iets voor wat op 't oogenbiik ter hervorming van de Maatschappij noodig is, het eenige voorehaeclmicldtl teesen een bloedige revtilatie. N.V. PAERELS Meubileering MIJ. COMPLETE MEÜBILEEE1N -: BETIMMERINGEN : Rokin 128 Telef. 4541 N iniiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiriiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiivniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii te zeggen, al vrees ik dat menig koning of keizer van Europa bezwaar zou maken wanneer zijn inkomsten in overeenstemming werden gebracht met de berooide toestand, waarin de schatkist hunner staat op het oogenblik verkeert. In Slak heeft hetGou vernement nu een zeer drastiese maatregel genomen. Ontving de Sultan vroeger ruim 90.000 gulden per jaar, tans is dit bedrag gereduseerd tot 45.000 gulden, en bovendien werd geheel geschrapt een persoonlike toelage van 50.000 gulden, die de suitan voor zich en zijn erfgenamen jaarliks ontving, krach tens bepaalde rechten. Wel is getracht de juistheid der gronden, waarop de toelage steeds werd uitgekeerd, in twijfel te trekken, maar schijnbaar met zo weinig succes dat men het niet aandurfde die verkregen rechten geheel te negeeren en liever de voorkeur gaf aan het afkopen daarvan tegen een som van 500 000 gulden ineens. Waarlik men behoeft geen medelijden te hebben niet de h'nancieele positie van de jonge sultan, die de eerste tijd nog wel niet bij het steunkomite zal behoeven aan te kloppen, of ge noodzaakt zal zijn van de Centrale keuken te eten. Zijn kapitaaltje van een half millioen en zijn jaarliks salaris van 45 mille, gevoegd bij het aandeel dat hij ontvangt van de cijns op riieuw uitgegeven landbouwconcessies en het erfenisje dat hij ontving van zijn vader, die op uitnemende wijze munt wist te slaan uit de belangstelling, welke het Europese kapitaal steeds meer in Siak ging betonen, dit alles tezamen zullen hem waarschijnlik wel over voldoende middelen doen beschikken voor het leven naar zijn stand, voor het onderhouden van zijn schitterend paleis, een stoet van bedienden en het voorzien in alle benodigdheden van zijn vrouwen, broers en zuster, neefjes en nichtjes en allen die verder gewoon zijn te leven op kosten van de Indise vorsten, tenwijl het er na de oorlog waarschijnlik wel af zal kunnen om ook eens een uitstapje te gaan maken naar Londen en Berlijn, sf zich te gaan vermaken in de vrolike buurten van Parijs. Zeker zou de aanzienlike salarisvermin dering voor ds allerhoogste in het landschap Siak voor mij geen reden zijn om daartegen op te komen, ook al geschiedt zulks in de steeds duurder wordende oorlogsjaren, waarin elk ambtenaar droomt van salaris verhoging en duurtefoeslag. Wanneer de aldus bespaarde gelden ten voordele van land volk in Siak kwamen, zou ik de maat regelen zelfs van harte toejuichen. Wat echter is het geval? De opbrengsten van de verschillende landschappen der Buiten bezittingen werden vroeger door de Inlandse hoofden beschouwd als privé-inkomsten, waarvan op zeer on voldoende wijze een gedeelte werd besteed ten bate van land en volk. Om hieraan een einde te maken werd bepaald, dat alle gelden in een z.g.n. landschapskas moesten gestort worden, teneinde daaruit onder geuvernementsleiding en controle alle nodige uitgaven te bestrijden. De sultan van Siak heeft nu bij zijn troonsbestijging instemming moeten betuigen met een nieuw contract, dat 24 Mei 1916 werd gesloten en 29 Sept. daarop volgend door de Gouverneur-Gene raal werd bekrachtigd en in dit nieuwe contract staan betreffende de landschapskas heel achteraan, schijnbaar doodonschuldig als sub 2 van artikel 34, de woorden: voorts worden uit die kas de ambtenaren en btambten van hetzelfbestuur bezoldigd en zoo mogelijk de in het rechtstreekser! belang van het landschap door den lande gedane uitgaven gehtel of gedeeltelijk ge restitueerd." Weik een bron van willekeur is geopend door deze nieuwe clausule, naar ik meen welherhaaldelik toegepast, maar soms toch alsof 2éniets huuién, uiei ujiuwijgeii (Jus. Wordt dat onmoogelijk dan beweeren zij allerlei zaken te hebben verstaan, die niet gezegd zijn. En tegen die nonsens, die niemand heeft gezegd, trekken ze dan met groote hooghartigheid en schampere min achting van leer. Zoo heb ik nu reeds jaren lang gezegd dat mijn experiment op Walden niets anders beoogde dan een proefneming tot leering, waarvan de uitkomst rmj afdoende heeft getoond dat goede, zaakkundige leiding onmisbaar is bij de reorganisatie der ge meenschap. Daar teegen in bebbcn de Haha's steeds geschreeuwd dat mijn experiment mislukt is en het onmoogelijke van mijn be doeling er door was bewezen Terwijl mijn denkbeelden er in slie opzichten door zijn bevestigd en verhelderd. Zoo beweeren de Haha's nog steeds dat ik de menschen nii>t ken, omdat ik een dichter ben, ter v/i;! tsch juist de beefere men«ch«\kennis van de» dichter steeds aau HÜ.-M <r"k<->mfn f*i f ^^rv^r.^.,-«r <4« r?^.-, o ~lrö"~ ..? ,.«.??-?- ?---? te benadeelen, door organisatie en wettige middelen, waarbij alleen het winnen zonder werk net ..aröeidlaaze inkaomen" wordt voor het eerst schriftelik vastgelegd en opgenomen in een politiek contract? Moeten bfjv. de uitgaven in vroegere jaren door ons gedaan terug betaald worden, bij welke datum zal men dan de enorm lange rekening beginnen te schrijven? en wat zijn: uitgaven in het rechstreeks belang gedaan ?" Er behoort waarlik niet veel handigheid toe om te be redeneren dat dan ook terugbetaald moeten worden alle onkosten voor demping van opstand en dergelike, want handhaving van orde, rust en veiligheid is toch immers een rechtstreeks belang. Maar wat zou Djambi dan niet moeten betalen, wanneer we daar een dergelike maatregel gingen toepassen, en hoevele millioenen zouden we dan nog moeten ontvangen van Atjeh? Zou deze schandelike opvatting inderdaad voorzitten bij het sluiten van uieuwe contracten, dan gebiedt het meest primitieve gevoel van eerlikheid, dat wij op onze beurt terug be talen alle belastingen, alle herendiensten, alle gedwongen kaltures en wat verder heef t meegeholpen om millioenen naar de Neder landse schatkist te doen vloeien. Daarge laten de techniese onmogelikheden om deze balans op te maken, heb ik echter voldoende vertrouwen in het rechtsgevoel van onze bestuurders om te geloven, dat ze zulk een uitbuitingspolitiek in deze tijden niet willen uitvoeren. Nemen we derhalve aan dat de gewraakte clausule alleen betrekking zal hebben, op de uitgaven, die nu nog gedaan worden door het Gouvernement in rechtstreeks belang van het landschap, zooals daar bijv. zijn uitgaven voor Europees bestuur, geneeskundige dienst en onderwijs. Volkomen billik zou het zijn dat deze gelden werden terugbetrald, indien het gouvernement geen enkel finansieel voordeel meer van het lanaschap trok. Aan het Gouvernement komen echter alle belastingen opgebracht door Europeanen, vreemde oosterlingen en contract koelies, de opbrengsten van opium en zoutmonopolies, een deel der in- en uit voerrechten, terwijl het vooral ter Oostkust lang niet onbelangrijke baten trekt door het verlenen van land- en mijnbouwconcessies. Op grond van deze inkomsten zou ook de meest milde opvattjng van de nienwe clausule onbillik zijn, en betekenen veel ontvangen en niets ternggeven." Door vermindering in salaris enz. van de Sultan zijn geiden, die anders uit de land schapskas gingen, vrij gekomen, Ik vrees zeer ernstig dat deze niet ten goede zullen komen aan het land Siak, niet aangewend zullen worden tet economiese en intellec tuele opffing van de bevolking, die op zo velerlei terrein onze steun en voorlichting behoeft. Het feit, dat uit de landschapskas eerst enige bizondere uitkeringen worden gedaan, dan de ambtenaren en beambten betaald, vervolgens de restitutie aan het Gouvernement geschied en eerst dan de gelden, die nog over zijn besteed mogen worden in het belang van land en volk, geeft te denken! Land en volk komen in de LAATSTE plaats, wanneer de gelden door land en volk opgebracht, moeten be steed worden. Het Bureau voor de Bestuurs zaken der Buitenbezittingen, dat elk jaar het bedrag der terugbetaling vaststelt heeft een grote vaardigheid verkregen in het steeds weer ontdekken" van een aantal nieuwe restitutie-posten. Daardoor is het in hoge mate te betwijfelen of de grote slokop, die i hier restitutie moet heten, nog noemens waardig zal overlaten voor de behartiging der belangen van iand en volk. Daarom hoop ik, dat men bij de behandeling van dt Indiese begroting in de Tweede Kamer in het nieuwe contract zal aandringen. tenminste weet te verkrijgea dat zij bij nog te SiUlien COnirai'iell «'»?> mm iiifrirf*! I-A\ worden. ONS TAALTJE" III Mesjes Jansen, meisjes Klaesen, Meisjes van de Zus of Zoo Koffie, suiker-, oliefreules, Dochters van v. N. & Co. Zoogenaemde jongedaemes Half als sportleu aangekleed, Mal-verwaande geldprincassen Uitgetennisd, slap-ge-theed, Daftig-doende centenjufjes Uit de grootboek-adelstand, Dreinerig en bloedarmoedig Ruw, luidruchtig en pedant Hoe verwaten, en lamlijzig Spreekt ge onze taal toch uit, Hoe aanstellerig en kleffig Klinkt die in uw nuffen-snuit. Waarom al die mannenwoorden Als ge nergens over praat, Deftig als een ober-kellner" Zeurig als een heilsoldaat, Hoort ge dan u zelf niet spreken Hoort ge niet uw kakeltoon, Waarom zegt ge: reuzen", drenken" Zoen" inplaats gewoonweg: zoon"? Mcsjas Jènsa, mèsjas Klèssd" Mèsjas ven dar zas af zoë", Kaf/ie-, seuker-, oeliefrales" Dochters ven ven An an Coe", Hinderlijke druktemaaksters, Onbeleefd in tram en trein, Dwingt ons niet je aan te hooren Spaart ons toch je dames-drein", Dacht ge dat ge door de duiten Zoo gewichtig zeuren moet? Leert nu eerst eens Hollandsch spreken En houdt dan je groote snoet! }. H. SPEENHOFF Heden verscheen: :-: 110 mi tiïiü-iiiiiiiiïi __ Haarlem DOOR L Co.. E N J. H. SPEENHOFF De nieuwste bundel van onzen populairen dichter-:- zanger. Prijs in horigen band f 1,25 H. BERSSEI^BRUGGE, | Uitgave van ZEESTRAAT 65, nassi Panorama Mesdag, j VAK HOIKEMA& WAREHDORF'.'. AMSTERDAM DEN HAAG. Tel. 1538. j iiiiiiimiiiiiliiMiiiiiiiHiiiiiiEiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiMmiiiiiii ui l m m n l mii | [KniiHiiiiijiiiiiMHliiMiliiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiilliiiiiiiiiitiH* groot, dat gean eerlijk man meer bevreesd c\r\vt*r allo Kernna van i~utieiiuum en Wie kende de menschen bceter, Tobtoy of de Duitsche Generaals? Victor Hugo of N:j.DOleon ? Zoo beweeren de Haha's dat wij de menschen willen beroovrn wij, d k h~t parasitaire kwaad willen uitroepen en het leeven van roof en woeker wiiien verhinderen. Alsof het brengen van ctvn boodem in nationaal bezit altijd met geweid zou moeten geschieden, en alsof h;i voor denjandbouwer in esnig opzicht een nadeel zou zijn ah hij in plaats van den zeifsuchtigen, onverantwoordelijken land-eigenaar, de Onpar tijdige en reeitvaardige gemeenschap tot 'and-heer krijgt. St;eds heb ik beweerd, geroepen, ge schreeuwd dat d1,: hervorming geleidelijk j moet geschieden, zonder iemand waarlijk l /.'JU zeggen uc iiauas uai iiv uui laiimiCleeven zou aantasten, het sparen onmoogelijk maken, de productie verminderen alle dingen waarvan absoluut geen kwestie is. Het is alsof men zegt dat een machine die lek is, nog slechter zal f iinctioneeren als men de lekken stopt. Zoo beweeren rie Haha's dat de arbeiders er nu bceter aan toe zijn, nu ze worden geplunderd en beroofd door aandeelhouders, groid-eigenaars, huisjesmelkers, kooplieden en bankiers dan wanneer de slaat dat is zij zelven en hun verteegenwoordigers de eigendomsrechten bewaarde, de eerlijke werker beschermde, de oneerlijke handel be'oomde, het bankiers-werk zelve ter hand . nam. j Schreeuw dit maar in hun ooren, de Haha j knikt vriendelijk en begint weer te kletsen [ oover landroof en verminderde productie, | alsof ge niets gezegd hebt. i h\sn maakt het duidelijk dat ut ?:Tbesd<?r i uicU waatlük ie»er Z.LUÏspaargeld aan de * ~** ^,^.r>^o^tr.r-> -T-3Ï+/***V(*»-Ïrf\t*\ve.r\ Aï\1\ a <i r\ t In ' ? ( l peil ucuiicit: bdiiRcii uir ei «iu-i!c< uuvCuui»\ en onrechtvaardige praktijken mee kunnen i uitoefenen. l M*~n beroept zich op het oordeel van eerj Hjke, verziende mannen van zaken, zooals ', Abbe, den stichter va» de Zeissfabrifk te j jena, die het wan'oedrijf van aandeelhouders j en groot-kapitalisten als veroieifeiijk voor i (ie maatschappij brandmerken, oorzaak van ' all r ellende en van oorlog en militarisme. j Jawel, zegt de Haha, en begint weer oover ! vrijheid en vrije concurrentie. Alsof hij niet l met eevenveel succes de vrijheid tot woe? keren, tot steelen en rooven kon veideedigen. i Wij maken duidelijk dat natijnaiiseering l van den boodem, beteugeling van d; n j woeker, controle op de bedrijven, teegengaan i der verkwisting, een enoirne welvaart in e ; genieenschap zou brengen, een wei vaart zoo UCI £11111.1.11 uitstrekken. nn -/wamt oover .luxe'', die eeid onder de menschen OOk W3t vpriHipnl Alsof dat -geld onder de menschen bren gen" op ieis anders neerkwam als op het maken van nieuwe armoede, door het ont trekken van productieve krachten aan een reeds grbrt'k-lijdende gemeenschap. Ja, schreeuw maar en herhaal «.aai, de Haha glimlacht en knikt,... en komt weer met dezelfde praatj*s. Wijs op de enorme verspilling van goed en krachten, door de dwaze reclame, dooi hel elkaar in den grond werken der bedrij ven de Haha heeft het weer over den vrijen handel! Spreek van parasitisme, het plukken en uitzuigen van de gemeenschap, waardoor VCl i. warv(vi, telyke armoene, >preeic "an oe premie ge steld or> de handigste roof. waarböde risico het gcrïugsi de oneerlijk vcrUrecgcn -.vir.st het s;"iot<=r te Och kom l z«-gi de Haha, ..parasitisme moet je niet bestrijden. Dat hoort bij een gezonde groei. Schurft, luizen, vlooyen, tcekcn dat zijn allemaal teekenen van gezondheid. Die rni>et je nioi we^' willen neenien, dat doei maar pijn en het organisme zou doodgaan." E", ais men da<i wil vtrwijzcu naar ai wat reeds «over die zaken, oover lancinaticralmlit, oover p irasitisme, cover i arru-idliK).»' winst, oover sociale rente, en l 'jver hét sociale onrecht is geschreeven, ( dan ?e<n de Haha: leezen doe ik niet! j daar heb ik gi:t;i lijd vooi. Ik heb minstens twee vergaderingen per dag en des avonds i.»i! iv mp wat ontspannen . Als ie me je mcenifiE niet dcar sca paar woorden Van ^,,;H«\riV mairpn ik nen n. n. zuoaia je ^ .- , ---- 51- ~- ~^t- rrBan ll-*ir»v»i« W l.t.1 UU11 JIU11 11* w. --« 0 ---van Eeemen. 't Spijt me wel i" f! f!!' mevïgi zich wcei uuuci uC nüncio die hem schoon gelijk geeven. Er is onlangs een boek verscheenen ,r?r. f-r-n A mreikiansch zakenman en miliionairjühn Wesley de Kay, getiteld Worldallïes"'?Welt-allianz," 1) waarin deeze aartskspitaUst blijkt tot inkeer gekoomen te zijn er, nu eerlrjk erkent dat de mannen van het eroot-kapitaal niet beter zijn dan samenzweerende roovers, die de schuld dragen voor nagenoeg alle maatschappelijke ellende. Deeze Haha is blijkbaar plotseling hoorend geworden, en schijnt te mee en dat zijnen vroegeren collega's hardhandig de ooren moeien gewasschen worden, om hen te geneezen. De vraag is of ze welligt wel zouden kunnen hooren, maar niet willen. Dan is het "2k h"n *e herinner? n wat er OD volgt, als nïcn niet ;\[\ haorca. L'an «oer men v<»-W. W« rtan i« het prFnaSt IC W113CU UI liet UIU?,Vlf;l_, jullllli.-! Jljiio «~».?.^ ---- ^ groeten ot Keuzen-haha i die nu aia een oescnaaraöe en vemeedeide banneling komt kloppen aan onze deur, om veilig te iijr, voor de v/raak van zijn misleid v?\ir Totaal ter schande gemaakt staat hij daar aan onze grens met de kans dat wij hem per eerste gelcegeuheid weer moeten terug stuuren. Is dit niet een schouwspel, dat de oogen en de ooren moet oopenen ? Past op, gij kleine Hahaatjes ! spiegelt u aan het lot van dien gevallene. FREDERIK VAN EEDEN 1) Ernst Kuhn, Bern en Zürich 353 blz.