. 8166 , Zaterdag 28 December A°1918 DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONDER REDACTIE VAN Prof. Mr. j. A. VAN HAMEL, Prof. Dr. H. BRUGMANS, Mr. E.-S. OROB10 DE CASTRO Jr., Dr. FREDERIK VAN EEDEN en H. SALOMONSON UITGEVERS: VAN HOLKEMA 4 WARENDORP [Prijs per No. f 0.20. Per 3 mnd. f2.25. Abonn. loopen per jaar | | Redactie en Administratie; Keizersgracht 333, Amsterdam | [ Adrertentiën omslag f 0.40 p. regel, binnenpag. f 0.50 p. tegel ] INHOUD: Bladi 1: Demacratie, Woerden en Werke lijkheid. De Komst van den voormaligen Keizer in Nederland, door v. H Buitenl. Overzicht: rJoan and Peter", II, doo.r dr. G W. C. Byvanck. 2: Scherven, teekening d*or Jordaan. Aan mijn Vrienden in Holland, door prof. Paul Frederic. De Geest in bet Leger, door kapt. W. J. M.Linden.?Krekelzang: 1919, door J. H. Speenhoff. S: Feuilleton: Sylvester, door Willy Coreari. Spreektaal: Nederland en de Ex-Keizer, mr. H. C. van Hanswijk Pennink. Het Vliegveld der Gemeente Amsterdam, door Lt. Maller. 5: Voor Vrouwen (red. Elis. M. Rogge) Aan het open Raam, door dr. Ratu Langie Winkelen en Art. 15, door Bhz. Wfl yrouwen, door C. A. Worp-Roland Holst. Gezelligheid ia toch maar alles, teekening van Maggy Krusman. Uit de Natuur: Zaaityd, door Jac. P. Thijsse. De zelfportretten van St. Lucas Amsterdam en de Stadsschouwburg, door A. B. Kleerekoper. Med. Kroniek, door dr. Tulp. 8: Thérèse van Duyl' Schwartie f, door A. C. T. d. Berg en J..Surie Fransche Kunst, door K. R. Gallas Nieuwe Boeken, door dr. J. Prinsen JLzn. 9: De N.U.M. Obligatiën, door J. D. Santithano. 10: Ome Puizle. Een Vleugje Haagsche Wind, door Ari. Leekenspiegel. Corres pondentie met een Dame, door B. O. H. 11: Marcband de Oorlogrochtige, teekening van Joh. Braakendiek. Toorop Zestig, II, door Alb. Plaescbaert. 1Z: Biljart?port, door B. Boeketje Soflsüek, door * ' Bijvoegsel: l Januari 1919, teekening van Joh. Braaken.iek. HiiiiiiiiinntiiHiniiitiiiiiiniiiiiiitiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiii DEMOCRATIE WOORDEN EN WERKELIJKHEID De Commissie tot voorbereiding van de Grondwetsherziening is gevormd. Wij staan aan den vooravond van een nieuwe teug democratie in ons staats bestel. Wat zal die te beteekenen hebben? Zelfs het kind in de wieg spreekt in deze dagen van democratieyen 't is of daarmede een onfeilbaar blijde boodschap onder de menschheid wordt gebracht. Er zit zelfs iets akeligs in de wijze, waarop de menschen, en de volkeren, en de lei ders elkander telkens het woord nabouwen; het aan de menigte toereikend als een behagelijk parfum, waarmede zij zich bedwelmen laat. Wie het volk de waarheid zegt, zegt dat democratie precies datgene waard is, wat het volk er met toewijding en plichtmatigen ernst van te maken weet. * Er is onder den naam democratie heel wat groots, maar ook heel wat teleurstellends aan de menschen gebracht! Wil men niet de oude leuze andermaal bewaarheid zien: dat de massa altijd bedrogen uitkomt,?zoo is het zaak, hier voor de oogen open te houden. Democratie draagt alleen dan goede vruchten, wanneer zij wortelt 'm verant woordelijkheid. Zij brengt onheil en desillusie, wan neer zij op begeerigheid en krachteloos heid rust. Om de tegenstelling goed te verstaan, heeft men slechts om zich heen te zien naar het Oosten en naar het Westen. Naar de orgie van onvruchtbare ver warring, die zich in Midden-Europa en in Rusland aan 't afspelen is, tegenover de gestaalde democratiën van de nieuwe wereld, van de Vereenigde Staten, Canada, Australiëenz. De tegenstelling is hemelsbreed, en beide hebben niets anders dan den naam gemeen; omdat het eene slechts op woorden, het andere op daadwerkelijkheid berust. Het is goed ook ten onzent de zaak onder de oogen te zien, omdat ook wij ,JOAN AND PETER" U De gezichten van Joan en Peter, de beide pupillen van Oswald, gaan nu uit de voor gaande jaren opdagen in het licht van het tegenwoordige, maar ik heb noch met hun gezichten, noch met hun geschiedenis te doen. Wat Wells, de auteur, ons zegt over déstrooming van gevoelens en gedachten te midden waarvan de beiden zich bewegen en over de wereldemotie-golving die tegen hen aanslaat, dat is het wat ik wil weer geven om het voor mQzelf te beter te kunnen formuleeren en te overdansen. 1914 en volgende zijn de kritieke jaren. Dan komt de geweldige drift van ervaringen opzetten die zij moeten ondergaan en tegen over welke zij pest moeten vatten. Zq zijn verplicht antwoord te geve» met hun ge weten. Maar 1914, breekt dat los onvoorbereid? Er is een 191S dat voorafgaat. Daar ontbinden zich allerlei banden, daar rflzen verlangens op die hun uitweg nog niet kennen, daar doorkruisen koortsige rillin gen der Engelsche samenleving; een wil ontwaakt, een ontevredenheid verheft zich, een omwenteling wordt geeischt. . De vrouwen zijn in opstand. Zij roepen om het stemrecht, zij laten zich niet onder drukken, zij slaan aan het vernielen. Het is alsof er een kracht in de maatschappij is vrijgekomen die niet langer op de geregelde banen der samenleving zich kan verdeelen. een volk zijn, dat zich zeer gaarne aan redenceringen en theoriën overgeeft, maar de feiten veronachtzaamt Hoevelen dwepen nu niet al weer in blinde ver wachting met, zooals het dan heet, wat er in Duitschland geschiedt." n zij weigeren de holle, landbedervende ver warring te erkennen, waaraan op 't oogenblik de Germaansche landouwen ten prooi zijn. Athene is te gronde gegaan aan zijne democratie, omdat ten slotte alle burgers hun dagen sleten in 't oreeren over de publieke zaak; en alle levensernst en dagelijksche arbeid daarvoor plaats moesten maken. Zoo hebben meer democratiën zichzelve ontzield. Landen als Zwitserland, als Noorwegen daarentegen, en ook de gemeenebesten van de nieuwe wereld, hebben in hunne democratie een gezonde kracht bereikt, omdat zij er een levensbeginsel voor het normale bestaan van hebben gemaakt, een school van gemeenschapsgevoel en burgerzin. « Want dit is ten slotte het groote ver schil: grijpt een volk naar democratische instellingen om wat te profiteeren ? dan wel: om wat te zijn? In het eerste geval loopt het op niet anders uit, dan op een tijdelijke gulzigheid die de grootste teleurstellingen na zich sleept. Wanneer in democratische overheids-instellingen alleen 't middel gezien wordt om dadelijke en stoffelijke voordeden te behalen: betere bezoldigingen, arbeidsbeperkingen, gel delijke en maatschappelijke voordeelen, een goede plaats bij het laadje, en voor een aantal eerzuchtigen de eer van grooter of kleiner leiderschap, dan kan men na eenige jaren den terugval voorspellen. Die democratie gaat in onderlinge na ijver en afgunst, in te kort n gebreken, in holle klanken te niet. Een vruchtbare kracht voor het volks leven vormen de democratische staats instellingen, wanneer zij gemeenschapsplicht en individueele verantwoor delijkheid van eiken burger voorop stellen. Algeheele voldoening van de menschelijke behoeften zullen ook zij ten slotte nooit kunnen brengen. Daarvoor is de wereld te klein en zijn de verlangens der .menschen te .groot. Maar het voornaamste wat zij toch'kunnen geven is: de voldoening van medewerker te zijn aan een gemeenschappelijk doel. Niet wat helpt het mij aanbrengen", maar wat kan ik helpen aanbrengen" is de vooropstaande vraag. In deze vraag zijn de moderne westersche democratiën groot geworden; en ieder die in haar midden heeft vertoefd, heeft den indruk behouden van 't verheffende feit, dat elk een kans en een recht heeft om mee vooraan te staan in den kring der gemeenschap. * * * Het is dubbel goed, dit alles nog eens te bedenken, nu ook wij weer staan aan den vooravond van eene democratische herziening" onzer staatsinstellingen. De Staatscommissie is benoemd. De nieuwe schets wordt welhaast gemaakt. In wat voor geest zal zij worden op gezet, ónze nieuwe democratie ? Wij zijn geen volk met een levendig gevoel van gemeenschapsplicht. Wij zijn evenmin een volk van sterken burgerzin. De publieke zaak is voor verreweg de meesten meer een ding om tegen te sputteren, dan om zich aan te wijden. Het Nederlandsche volk heeft een ledere vrouw gaat zich vrij gevoelen in haar handelingen, en zij heeft geen reken schap meer te geven van haar gangen; die Engelsche wereld die een vrouwenwereld is, geraakt in oproerige, onsamenhangende beweging. Zoo is het ook met de arbeiders. De tijd is voorbij dat hun werkliedenvereenlgin gen alle krachten inspanden om een vermeer dering van loon te verkrijgen;; wat thans wordt gevorderd is een verbetering van het leven en een aandeel in de verdienste. De orde, zooals zij tot nu toe bestaan heeft, daaraan gelooft men niet meer. En allen die sociaal gevoel hebben vervult een onbe stemde behoefte om ieder lid der gemeen schap te zien medewerken voor een ge zamenlijk doel. Tegen die aandringende krachten ver zetten zich andere krachten. Belangen, ge woonten en leuzen houden de menschen in hun netten gevangen. Ierland heeft zijn beteekenis. IndiëIaat de Engelschen niet los. Indiëwerd beschouwd als een broed plaats voor de regeerende klasse van het Britsche Rijk: Ulster in Ierland, met ztjn strijd tegen Home-rulet was misschien een nog gewichtiger bewaarplaats voor een engen kring van standenbeschaving. Het .loyale Ulster" en het ophouden van de echt Anglicaansche principes", zoo waren de strijdwoorden, tegenover lersche nationalisten en Engelsche. liberalen in gebruik, om de macht voor een bepaalde groep van personen te behouden. Daarvoor waren in 't geheim wapenen naar Ierland gezonden, daarvoor had Carson er een afzonderlijke militie georganiseerd en het land op den rand gebracht van den burger oorlog. Ja, Ulster was maar een onaanzienIflke streek en het waren niet zoo heel veel duizenden levens die met den burgertwist waren gemoeid, toch in zijn wezen was het sterke neiging om achter leiders, heeren of quasi-heeren, aan te loopen; en alleen af en toe in arren moede den boel eens aan scherven te gooien. Opbouwenden publieken geest, waaraan bijvoorbeeld het Britsche volk zijn grootheid heeft ont leend, en die ook in de Derde Fransche Republiek zich ter. slotte heeft geopen baard, hebben wij te kort. Zwak van politiek gestel" heeft Thorbecke reeds gezucht. Liever dan in staatkundige verant woordelijkheid, verliest de natie zich nog in ouderlingen partijstrijd en mach teloos gepraat. Hebben de jongste ver kiezingen, waarbij toch de maat der democratie een heel stuk verder was toegemeten, dit niet bewezen? Hebben die inderdaad een betere, krachtiger, knapper volksregeering gebracht, dan in vroeger jaren wel had bestaan? Het gaat dus ook niet aan, zonder meer op de toezegging: nóg meer demo cratie, wonderwat te bouwen! Indien het Nederlandsche volk niet doelbewust aanpakt, zal bet met al zijn nieuwe eisenen, met zijn vrouwenkies recht, zijn afschaffing van de Eerste Kamer enz. niet anders bereiken, dan dat de verzwakking en de verdunning van den heilzamen volksgeest nog worden voortgezet. * * * Het is te htpen, dat de nieuwe grond wetscommissie zal begrijpen, dat haar arbeid in de eerste plaats hiertegenover nieuwe bezieling brengen moet. Van de hervorming der staatsinstellingen wordt d i t vooral verwacht! Niet volksmacht, maar volkszin en \o\ksverantwoordelijkheid moeten het einddoel zijn. In beginsel kunnen deze ongetwijfeld in de toekenning van het vrouwenkies recht opgesloten zijn. Ook het referendum roept Inderdaad de burgers tot directe beoordeeling der staatsaangelegenheden op; hei gemeentelijke referendum is daarbij misschien nog va.n de grootste beteekenis. De bepaling, dat bij uitsterven van onsvor stenhuis eene volksstemming zal voorzien in de troonopvolging en in de monarchie roept zeker den burgerzin op. De klakkelooze afschaffing van de Eerste Kamer zal zeker voor den democratischen ernst niet bevorderlijk zijn! Deeisch van me dezeggenschap der VolkJ$y l|egenwoordiging voor dfc oon_ogj!tv^^ftring~^xH geen ander nut, dan aan" een leuze van het buitenland te voldoen. Binnenlands stelt zij integendeel de bestaande macht der kamers lager voor, dan die eigenlijk is. Maar indien men overigens meent, dat met dit alles ook alles zal zijn gedaan, is dit oppervlakkig gedacht. ** * Waarachtige, heilzame democratie moet aan ons volk nog door andere instellingen en hervormingen worden gebracht. Wij hebben daarop reeds vroeger gehamerd; wenschen het thans nog eens te doen. Die moet komen door verdere belang rijke uitbreiding van de deelneming der burgerij, in groote geledingen, aan de be stuurszaken, gemeentelijk, gewestelijk of landelijk ; bijvoorbeeld in verschillende commissie's voor speciale onderwerpen van dienst. Die moet komen door ver kiezingvan sommige ambtenaren en door decentralisatie ook| in de groote ge meenten, in den vorm van wijkbestuur. Daarnaast ook door meer openbare ver antwoordelijkheid van verschillende leden der bureaucratie. Zij moet liggen in de erkenning van drijven en streven van den heerschenden stand in Engeland niet verschillend van die beweging die stil en onweerstaanbaar in diezelfde dagen bezig was Europa mee te sleepen tot een onmetelijk bloedbad; alleen de Keizer en zijn krijgsstaf rekenden met millioenen, terwijl de Britsche Tories zich tot een veel geringer getal bepaalden. Het slechte hier echter, stond gelijk met het slechte daar. Het was een bekrompen en versleten systeem", zegt Wells, bang voor het ge woon gezond verstand der menschheid, opgevuld met trots, eigenbaat en begeerte om anderen te vernederen, een groot stelsel van eenmaal opgevatte ideeën en verkeerde inzichten, dat behoefte had zich zelf verzekerdheld te geven, en dat een ver nieuwing zocht in een brutale luide manier om met zijn aanspraken voor den dag te komen. Een verjongingskuur rekende het, het drinken van bloed." Het was Juli 1914. Goddank"! zeide Oswald, het is oorlog". Als een onweer barstte het uit. Plotseling trad het leven van de jeugd in een tragische periode. Al die jonge menschen waren opgegroeid met geen vast doel of met geen bepaalde verplichtingen, nu stonden zij op eenmaal zonder eenige voorafgaande kennisgeving, zonder eenige voorbereiding tegenover een wereldcrisis, die tegelijkertijd voor ieder van hen was een crisis van leven of dood en van eer of oneer. Zij hadden gedacht, zonder bovenmatig respect voor de over hen gestelden, het leven gemoedelijk door te kunnen gaan. Daar stortte het plotseling geheel in. Hun vrijheid, hun vrqe tijd, hun veilig heid moesten worden opgeofferd, Het werd van hen gevergd, heroïsch te zijn. Zij zagen de ouderen van dagen met bedrijfsvertegenwoordiging en vakvereenigingen. In deelneming van burgers aan de rechtspraak. In veel scherper doorgevoerde publieke controle op ver schillende takken van dienst. Zij moet onvermijdelijk worden aan gevuld door nadrukkelijke aankweeking van den gemeenschappelijken burgerzin in de scholen, lagere, middelbare en hoogere, als ook anderzins: o.m. in intenswerkende volkshoogescholen (zie Denemarken). Door afschaffing van menig examen, dat op standsbevoorrechting uitloopt. Door de pers en den algemeenen omgang. Zij moet leven door een geest van grooteren eenvoud en minder hiërar chische deftigheid in 't regeeringswezen, bij het leger, enz. Want een van de dingen, die ten slotte juist in ons land de wezenlijke democratie tegenhouden, is de belachelijke en vrij wel nergens geëvenaarde afscheiding tusschen hoogeren en lageren, gezetenen en minderen, grootheden en gewone menschen. Hoeveel ontstemming en hoeveel kortzichtigheid worden daardoor geboren. Zoover de staatsinstellingen hiertegen iets kunnen doen, mag 't niet worden verzuimd. Regeerders en volk moeten nader bij elkaar gebracht worden. Het is daarom ook onze overtuiging, dat ten slotte waarachtige vernieuwing van den staatsgeest ten onzent nimmer zal worden bereikt, tenzij men den stouten greep durft te doen en de regee ring, de bureau's, het parlement, het geheele officieele leven, durft te onttrekken aan: de geestesgesteldheid van Den Haag/ Het lijkt wat vreemd, zooveel invloed toe te kennen aan een enkele plaats l Maar men kan er inderdaad zeker van zijn, dat 't geheele nederlandsche staats wezen altijd buiten en boven en vreemd van het waarachtige volk zal blijven staan, zoolang het niet Ban de bekrompen makende Haagsche sfeer wordt ontrukt. Alles, wat daarin opgenomen wordt, wordt bijna noodwendig van het werke lijke nationale leven los gemaakt en met een engen, exclusieven, on-democratischen geest doortrokken. Willen wij eenmaal de democratie organiseeren, dan moeten wij toch zorgen, het tenminste in werkelijkheid Je doen...\ l En heeft dit nu nog iets met de aan staande grondwetsherziening te maken? Zeer zeker. Zal eene grondwetsher ziening iets anders zijn dan een juridisch werkstuk, wil ze zijn een uitdrukke lijk moment in de ontwikkeling van een volksleven, dan moeten daarbij, of daarnaast, ook de beslissingen wor den uitgedrukt, die voor het staatsbestel van dat volk van levenden, opwekkenden invloed zijn. v. H. ^ O <^ DE KOMST VAN DEN VOOR MALIGEN KEIZER, IN NEDFRLAND Een punt, dat nog opgehelderd worden moet! In ons no. van 14 December schreven wij: het is dringend gewenscht, dat van Neder landsche zijde nadere inlichting wordt ge geven omtrent het door de geheele buitenlandsche pers overgenomen interview van den sergeant onzer grenswacht, bij wien de keizer zich bij zijn komst te Eijsden heeft aangemeld, en aan wien de ex-majesteit zou verzekerd hebben, dat de Nederlandsche iiilfilMuiiiiiiiiHiiiiiilimmiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiimiiiiiimiiiiiii moeite hun tegenwoordigheid van geest bewaren en fout op fout stapelen; de jeugd middeierwrjl werd van een millioen ver schillende bedrijven en belangen die zij voor haar eigenlijk levensdoel had leeren aanzien, naar de militaire machines gevoerd, die er voor waren ingericht om snel en zonder genade al het versche jonge leven tot bloed en rottend vleesch te vermalen... Niet dat men dadelijk het gevoel had voor zulk een vernietiging van leven. Het geweld alleen wilde men niet zien, ook de opwinding wilde men genieten. Jeugd heeft vertrouwen. Er bestond opgewektheid tot handelen. Peter ging in dienst, Joan werd chauffeur. Bevrediging werd gevonden in het nieuwe werk. De uniform gaf kleur en pose aan het leven. Het Britsche karakter is een eiland-karakter. De zaken van het vastland beschouwt men van Engeland uit, alsof men er door een breede golf van is gescheiden. Zij bewegen zich op een tooneel. Zoo zag men den oorlog als een machtige handeling; hij trof op ge voelige plaatsen ; maar hij raakte niet in het intiemste. Hij werd in een worstelperk ge voerd. Een groot enthousiasme beving de menschen om mee te doen, maar het was nog niet de echte geestdrift van den strijd op leven en dood. Bij het eerste opvlammen der veront waardiging over het gedrag van Duitschland was men licht geneigd over de moeilijk heden heen te zien. M* n rekende op de wijsheid der leiders, men dacht dat de kracht van Engeland zou worden bewaarheid. Het was een tijd van Idealisme. De loyauteit van Ierland en van Indiëtoonde de aan wezigheid van een nieuwen geest. Een ver heffing ging door het geheele rijk, Jonge helden als Rupert Brooke en Richard Qrenfell gaven een luisterrijk voorbeeld. Zij stierven regeerln? van zijn kom$t verwittigd was." Wq drongen hierop aan, omdat ons ge bleken is, dat n in Frankrijk, n in Enge land dit interview algemeen bekend is, veel belangstelling heeft gewekt en aanvaard wordt als do voorstelling van 'skeizefg aankomst ten onzent. Het sluit dus in zich, dat de Nederlandsche regeering daartoe wél op de een of andere wijze zou hebben medegewerkt. En dit is juist een der ergste punten, die men ons dan aanrekent. Wenscht de regeering omtrent dit verwijt afdoende tegenspraak te geven, dan moet zr] alsnog ook omtrent die ver klaringen nadere opheldering verstrekken. Dit des te meer, omdat de in het inter view gegeven voorstelling inderdaad jUlst l» \ Een onzer lezers, wiens familie te EQsden woonachtig is, heeft naar aanleiding van 't geenwfj boven schreven de zaak, met ons, gewichtig genoeg geacht om na te gaan wat de sergeant precies kan verklaren. Ziet hier wat deze daarop heeft geantwoord en nog heden volledig vol houdt: ,toen op den morgen van 10 November de acht of negen automobielen aan de grens tot stilstand waren gekomen, steeg uit een der eerste een kapitein of overste, ( die op mfln weigering om den keizer met zijn gezelschap door te laten, mij zeide: Qlj kunt het gerust doen. Uwe re geering Is geheel op de hoogte". Toen ik (sergeant) toch bezwaar bleef maken, kwamen er nog eenige andere Dultsche officieren uit de auto's bfj, waaronder een zeer lange en magere, de eenige die een breede zilveren band om de pet droeg. Ook deze zeide mfj: de Hodorlandsche regeering weet van alle» af", althans woorden van die strekking. De Keizer zelf is daar meen ik niet bij geweest. Of zQ hetzelfde tegen den inmiddels op geroepen officier uit Maastricht hebben ver klaard weet ik niet". Aldus luidt de verklaring van den sergeant Pinkaers te Eysden. Wl) kunnen niet beter doen, dan deze bijzonderheden hier te publiceeren. Gezien het gewicht, dat 't buitenland aan de aanwezigheid van Wilhelm II ten onzent toekent, en de achterdocht welke daarbij op de houding van onze regeering is geladen, is het harerzijds het beste, elk misverstand in het publiek te verwijderen. Nevens de uitvoerige tegenspraak omtrent den Generaal van Heutsz is het zeer gewenscht, nauw keurig te doen uitkomen, dat genoemde Duitsche officieren tegenover den sergeant Pinkaers de onwaarheid gesproken hebben; en ook: hoe zij er toe ge komen zijn, die onwaarheid' te spreken f Waarschijnlijk zal het licht daartoe van uit Amerongen kunnen worden gegeven! Hebben, wat men zou moeten aannemen, de keizerlijke geleiders er niet tegen opgezien, in hun haast om te vluchten Nederlandsche militairen te beliegen en de Nederlandsche regeering te compromiteeren. dan is dit wel een duidelijk aanbod van verontschuldiging waard! Hebben zij door listige voorwendsels met hun vorstelijke last over onze grens weten toegelaten te worden, dan is 't geval nóg erger, en zou 's Keizers heele aanwezigheid hier te lande door bedrog zijn geforceerd. v. H. met een zang op de lippen in het geloof aan de ongerepte eer van Engeland. Hun dood was een opneming in een hooger sfeer. Maar de tegenslag was spoedig genoeg gekomen. De overtuiging breekt zich langzamerhand baan: wanneer Engeland dezen oorlog wil blijven doorvechten als de gentleman lief hebber, dan is hij zeker hem te verliezen. En een verandering grijpt plaats in de ge zindheid. Zq heeft ingezet met de inrichting van het ministerie voor ammunutie door Lloyd George op een nieuwe basis van inofficiëele administratie; en daarop volgde daarna met zekere stappen de aanneming der conscriptie. Hlermc is de eerste periode van chaotische vrijheid en onzinnige krachts verspilling ten einde. Een zware les is doorgemaakt. Voor wie de ontwikkeling van een volk wil nagaan zal het steeds een belangrijke studie blijven door al welke middelen: haastige, slecht georganiseerde opleiding, redevoeringen, cinema's, vertooningen, optochten, het is gelukt om aan het Engeische publiek een opvoeding te geven, de opvoeding te geven tot een eenheid van wil. Zulk een groot streven dat Engeland uit zijn loomheid van twee eeuwen ophief, was n, misschien linksche, maar al voortgaande beweging. Joan en Peter kenden haar niet als een geregelde opvolging, maar zij zagen haar verspreid in verschillende gebeurtenissen. Alleen gevoelden zij hoezeer de Joan en Peter van 1917 onderscheiden waien van de Joan en Peter van 1914. Onder hun geestdrift was de zwarte lijn getrokken van een schaduw. Nog een jaar moeten wij hen verder volgen om onze conclusie te trekken en onze beschouwingen tot een eenheid te maken. W. G. C. B Y v A N c K